ومىردەرەكتەن  ءۇزىندى:

  ء امىرحان باكىرۇلى 1950 جىلى قىزىلوردا وبلىسى تەرەڭوزەك اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1972 جىلى  قازمۋ-ءدىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1972-1976 جىلدارى پروكۋراتۋرا ورگاندارىندا قىزمەت اتقارعان. كەيىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىندە جۇمىس ىستەگەن، زاپاستاعى پولكوۆنيك  2000-2005 جىلدارى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمدىگىندە ءبولىم مەنگەرۋشىسى، وبلىستىق تارتىپتىك كەڭەستىڭ توراعاسى بولعان. قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى. العاشقى «مۇستافا شوقاي» دەرەكتى اڭگىمەلەرى 1997 جىلى جارىق كوردى. كەيىن «ايقاس» (1998 جىل), «وپەراتسيا «فرانتس» (2000 جىل), «اندروپوۆتىڭ الاساپىرانى» (2002 جىل), «اندروپوۆسكي دەسانت» (2004 جىل), «پاريجدەگى قۇپيا كەزدەسۋ» (2009 جىل), «پريگوۆورەن ك راسسترەلۋ...» (2009 جىل), «فرانتس» وپەراتسياسى» (2010 جىل), «جاڭا قىزمەت» (2013 جىل) اتتى كىتاپتارى جارىق كوردى.          «مۇستافا شوقاي» ەڭبەگى تۇركيادا (2006 جىل) تۇرىك تىلىنە اۋدارىلدى.

1.سىزگە شوقايتانۋشى رەتىندە سۇراق. نەگە ءالى كۇنگە دەيىن مۇستافا شوقايدىڭ قازاق ەلىنىڭ كەڭەستىك تاريحىنداعى ازاتتىق جولىنداعى كوسەمىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ايقىنداپ نۇكتە قويا الماي كەلەمىز؟

 راسىندا، مۇستافا شوقايدىڭ ەڭبەگىنە لايىقتى باعا بەرىلىپ، تاريحتاعى ورىنى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ايقىندالعان جوق. نەگە؟ كەزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى شالاتاي مىرزاحمەتوۆ  ۇلى كۇرەسكەر مۇستافا شوقايدىڭ تۇلعاسىن ۇلىقتاۋ جونىندە پرەمەر-مينيستر كارىم ماسىموۆكە ارنايى حات جولداعان بولاتىن. اتالمىش حاتىندا حالىق قالاۋلىسى: «ونىڭ يدەيالىق كۇشتىلىگى سوندا – مۇستافا شوقايدان ءالى كۇنگە دەيىن قورقاتىندار بار. وعان دالەل وسى كۇنگە دەيىن «م.شوقاي كىم؟» دەگەنگە ەلىمىزدە نۇكتە قويىلماي كەلەدى...» دەگەن ەدى. شاماسى، مىرزاحمەتوۆ مىرزا «قورقاتىندار بار» دەپ بيلىك باسىنداعىلاردى ويعا الىپ وتىرعان بولۋى كەرەك. ارينە، تاريحي وقيعالارعا جانە وعان قاتىسى بار تۇلعالارعا رەسمي باعا بەرەتىن بيلىك. الايدا، رەسمي باعا بەرۋ الدىندا تاريحشىلار مەن ماماندار سول تۇلعانىڭ ءىس-ارەكەتىن تەرەڭ زەرتتەپ، تاريحتا الاتىن ورنىن انىقتاپ، كەرەك دەسە كورسەتىپ بەرۋگە مىندەتتى. مۇستافا شوقاي تۋرالى ىزدەنىپ، جازىپ جۇرگەن جۋرناليست گۇلبانۋ ابەنوۆا ماقالالارىنىڭ بىرىندە بىلاي دەيدى: «تو ي دەلو ۆ كازاحستانسكوم وبششەستۆە پري ۋپوميناني يمەني شوكايا ۆوزنيكاەت ۆوپروس: «كەم ۆسە-تاكي ون بىل؟ پرەداتەلەم يلي گەروەم؟» ودنوزناچنوگو وتۆەتا پوكا نەت. كازاحستانسكيە يستوريكي گوۆوريات، چتو پوكا دوتوشنو نە يزۋچات ۆسە ەگو رابوتى، پيسما، پۋبليكاتسي ي ارحيۆنىە دوكۋمەنتى و جيزني ي دەياتەلنوستي مۋستافى شوكايا ۆ كازاحستانە ي ەميگراتسي، ودنوزناچنىي ۆەرديكت نە بۋدەت ۆىنەسەن...»

ايتا كەتۋ كەرەك، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ۇلت-ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعالاردىڭ ەڭبەگىنە لايىقتى باعا بەرىپ، تاريحتاعى ورىنىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بولمادى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان سوڭ عانا تاريحشىلار مەن ماماندار بۇل جۇمىستى قولعا الا باستادى. ءبىرىنشى كەزەكتە الاش زيالىلارى رەسمي تۇردە اقتالىپ، ەڭبەكتەرىنە لايىق قازاق حالقى تاريحىنان ءتيىستى ورىندارىن الدى. وسى ورايدا مۇستافا شوقايدىڭ تاريحتان تىس قالىپ كەلە جاتقانى جانعا باتادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بيلىك ورىندارى ونىڭ ەڭبەگىنە لايىقتى رەسمي تۇردە باعا بەرگەن جوق. سەبەبى، مۇستافا شوقاي نەگىزسىز تاعىلعان ايىپتاردان كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇتىلا الماي كەلەدى. كەزىندە مۇستافا شوقايدى «فاشيستىك گەرمانيانىڭ باسشىسى گيتلەر مەن شىعىس ءمينيسترى روزەنبەرگپەن كەزدەسىپ، كەلىسىم-سوزدەر جۇرگىزدى، «تۇركىستان لەگيونىن قۇرىپ، وتانىنا وپاسىزدىق جاسادى» دەگەن قوعامدىق پىكىر قالىپتاسقان ەدى. سوڭعى كەزدە مۇستافا شوقايعا «ابۆەر» ارنايى قىزمەتىنىڭ شىعىس ءبولىمىن باسقارعان نەمىستىڭ گەنەرال-مايورى» دەگەن جاڭا «ايىپ» تاعىلدى. كەيبىر اۆتورلاردىڭ وسىلاي وتىرىكتى شىنداي ەتىپ، باسپا بەتتەرىندە جاريالانعان ماقالالارىن وقىپ، قاتتى تاڭعالاسىن. ءتىپتى، كەڭەس وكىمەتى دە مۇستافا شوقايدى  فاشيستەرمەن سىبايلاس بولدى دەپ ايىپتاماعان. مۇستافا شوقايدى ولار «ماتەرىي پانيسلاميست-الاشوردىنەتس»، «ورگانيزاتور ي ۆدوحنوۆيتەل بۋرجۋازنو-ناتسيوناليستيچەسكوگو «اۆتونومنوگو پراۆيتەلستۆا»، «ناحودياس ۆ ەميگراتسي س 1919 گودا، ۆەل اكتيۆنۋيۋ انتيسوۆەتسكۋيۋ رابوتۋ ۆپلوت دو سۆوەي سمەرتي، پوسلەدوۆاۆشەي ۆ 1941 گودۋ» دەپ قانا ايىپتاعان.

 راسىن ايتقاندا، مۇستافا شوقاي فاشيستىك گەرمانيانىڭ باسشىلارىمەن ەشۋاقىتتا كەزدەسپەگەن جانە كەلىسىم سوزدەر جۇرگىزبەگەن. مۇستافا شوقايدى: «وتانىن ساتقان وپاسىز، فاشيستىك گەرمانيانىڭ باسشىلارىمەن سىبايلاسىپ، «ۇلتتىق تۇركىستان كوميتەتى» مەن «تۇركىستان لەگيونىنىڭ» نەگىزىن قالادى» دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر اتى شۋلى جازۋشى-چەكيست سەرىك شاكىباەۆتىڭ «ۇلكەن تۇركىستاننىڭ كۇيرەۋى» اتتى كىتابىنان كەيىن باستالدى. ناقتىلاپ ايتقاندا، وسى كىتاپتىڭ نەگىزىندە مۇستافا شوقاي تۋرالى قوعامدىق تەرىس پىكىر قالىپتاسقان. وكىنىشكە قاراي، كەيىنگى كەزدە مۇستافا شوقاي تۋرالى جازىلعان رومان دا، تۇسىرىلگەن كينوفيلم دە، قويىلعان سپەكتاكل دە ۇلى كۇرەسكەردى گيتلەر جانە ونىڭ سەرىكتەستەرىمەن كەزدەستىرىپ، قالىپتاسقان تەرىس پىكىرگە ەرىكسىز قولداۋ كورسەتىپ وتىرعان سەكىلدى. مۇستافا شوقايدى سول جالعان اڭگىمەلەردەن ارشىپ الۋىمىز كەرەك. ولاي ەتپەيىنشە تاريحتان ءوزىنىڭ ەڭبەگىنە لايىق ورىن الۋى ەكى تالاي.

استىن سىزىپ ايتقىم كەلەدى:   مۇستافا شوقاي كۇشپەن جويىلعان تۇركىستان مەملەكەتىنىڭ  باسشىسى بولعان. جيىرما جىلدان استام شەتەلدە قۋعىنداعى ۇكىمەتتى باسقارىپ، تۇركىستان اتىنان تۇركى حالىقتارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن دەموكراتيالىق بوستاندىقتارى ءۇشىن ايانباي كۇرەستى. سوندىقتان دا مۇستافا شوقاي جالعىز قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، الەم تاريحىندا «مۇستافا شوقاي - تۇركىستان مەملەكەتىنىڭ باسشىسى» دەگەن اتپەن قالۋى كەرەك.

  كەلەسى جىلى مۇستافا شوقايدىڭ تۋعانىنا 125 جىل تولۋىنا وراي، ولگەننەن كەيىن بولسا دا، وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى بەرىلسە ابزال بولار ەدى. سونىمەن قاتار، مۇستافا شوقايدىڭ شەتەلدە جاتقان سۇيەگىن، ءوزى اڭساعان تۋعان ەلىنە الىپ كەلىپ، تۇركىستان قالاسىنداعى بەلگىلى ادامدار جەرلەنگەن قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ جانىنا، مەملەكەت باسشىسىنا لايىق قۇرمەت كورسەتىلىپ، رەسمي تۇردە جەرلەنگەنى دۇرىس سياقتى. ارينە، بۇل ءىس-شارالارىنىڭ قازاقستان ۇكىمەتى اتىنان جۇزەگە اسىرىلعانى ءجون.  سونداي-اق، استانا قالاسىندا ۇلى كۇرەسكەرگە ارنالعان الاڭعا ەسكەرتكىش قويىلسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى. سەبەبى، مۇستافا شوقاي وسىنداي قۇرمەت كورسەتۋگە لايىق قىزمەت ىستەدى.

2.  كەڭەستىك زامان كەزىندەگى قازاق حالقىنا جاسالعان زوبالاڭدار مەن زۇلماتتاردى تەرەڭ زەرتتەۋگە، قۇپيالارىن اشۋعا بايلانىستى مەملەكەتتىك ساياساتىمىز نە سەبەپتەن جالتاق، قورقاق بولىپ وتىر دەپ ويلايسىز؟ 

بۇل ساۋالدى تاريحشىلار مەن ماماندارعا قويعان دۇرىس سياقتى. راس، بۇل باعىتتاعى مەملەكەتىمىزدىڭ ساياساتىندا جالتاقتىقتىڭ باسىم ەكەنى انىق. بيلىكتىڭ جەلەۋى - «قازاعىمىزدىڭ وزىنە تيەتىن كەيبىر جاعىمسىز ءجايتتاردى اشپاي تۇرا تۇرايىق، ارامىزعا جىك تۇسپەسىن، بۇگىنگى ىنتىماعىمىزعا زيانى تيمەسىن» دەگەندى بەتكە ۇستايدى. مەن ءوز باسىم، بۇل ماسەلەدە باستى كىنانى تاريحشى، عالىم، ماماندارعا ارتقان بولار ەدىم. ارينە، قازاق  حالقىنا قولدان جاسالعان  اشارشىلىق پەن رەپرەسسيا تۋرالى شىندىق جازىلماي كەلەدى دەپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى ايتۋعا بولمايتىن شىعار. بەلگىلى اكادەميك م.كوزىباەۆ («اقتاڭداقتار اقيقاتى»), تاريحشى ت.وماربەكوۆ («زوبالاڭ»), جازۋشى ۆ.ۆلاديميروۆ («ۇلى جۇت») جانە باسقا اۆتورلاردىڭ وسى تاقىرىپقا بايلانىستى جازعان كىتاپتارى مەن عىلىمي ەڭبەكتەرى جالپىعا ءمالىم. الايدا، قازاق حالقىنا جاسالعان قياناتتى ۇيىمداستىرعان باسشىلارعا كەلگەندە ستالين، گولوششەكين، ميرزويانداردان اسا المايمىز. سوندا سولاردىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، زاڭسىز نۇسقامالارىن ورىنداپ جۇرگەن ۇلت ۋاكىلدەرى قايدا؟ س.سەيفۋللين، ت.رىسقۇلوۆ، س.مەندەشوۆ جانە باسقالارىنىڭ جاعىمسىز ءىس-ارەكەتىن قالاي باعالاۋىمىز كەرەك؟ «سوڭعى قازاق» اتانعان بەلگىلى جازۋشى گەرولد بەلگەر: «زنايۋ: بىلي ۆ يستوري كازاحوۆ تراگيچەسكيە پولوسى، بىلي نەسلىحاننىە جەرتۆى، ۆ چيح سۋدباح سىگرالي رەشايۋششۋيۋ رول دونوسى-انونيمكي سۆويح جە سوكروۆنيكوۆ. نە زنايۋ تولكو، پوچەمۋ يح ستىدليۆو ۋمالچيۆايۋت»، - دەپ، دۇرىس ايتادى. راسىندا، شىندىقتى ايتۋعا نەگە ۇيالامىز؟. ب.قويشىباەۆ  ماقالالارىنىڭ بىرىندە بىلاي دەيدى: «بىزگە تاريحي تۇلعالاردىڭ شۋاقتى ىستەرىمەن قاتار، كولەڭكەلى تىرلىكتەرىن دە اشىپ قاراعان پايدالى. ولاردىڭ سەبەپ-سالدارلارىن انىق پايىمعا سالعان ءجون. بۇنداي ارەكەت ولاردى تاريح قويعان تۇعىرىنان تايدىرمايدى، بەينەلەرىن ەش كىشىرەيتپەيدى. ەسەسىنە، ولاردىڭ كەسكىن-كەلبەتىندەگى بارشا كومەسكىلىكتى  جويىپ، تولىق ادام رەتىندە تانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بىزگە شىن تاريحتان تولىمدى دا جان-جاقتى ساباق  الۋعا جاردەمدەسەدى».

بەلگىلى جازۋشىنىڭ بۇل تۇجىرىمداماسىمەن تولىق كەلىسۋگە بولادى. تاريحتىڭ ۇنامسىز جەرلەرىن تازارتىپ ءوشىرۋدىڭ نەمەسە ادەمىلەپ وڭدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ءتۇرلى-ءتۇرلى پارتيا مەن توپتاردىڭ بيلىك ءۇشىن كۇرەسكەنى راس. ولاردىڭ  قايسىسى  حالىقتىڭ  قامىن جەدى، كىم جەكە باسىنىڭ پايداسىن ويلادى؟ كىم تاريحي جولدا شىن قاتەلەستى، كىم قاساقانا حالقىنىڭ قانىن توكتى؟ بۇل ساۋالدارعا ۋاقىتى كەلگەندە تاريحتىڭ ءوزى-اق  جاۋاپ بەرەدى.

3.  بۇگىنگى تاڭداعى رەسەيدە ويانىپ جاتقان يمپەريالىق سانانىڭ تاريحىمىزدى تۇگەندەۋگە ىقپالى قانشا دەپ ويلايسىز؟

 جالپى العاندا رەسەيدىڭ بويىندا كورشىلەس ەلدەرگە، بۇراتانا حالىقتارعا وكتەمدىك، قاناۋشىلىق  ەجەلدەن كەلە جاتقان تابيعي نارسە. بۇل مەنىڭ ءسوزىم ەمەس، رەسەي يمپەرياسىنىڭ گەنەرالى ا.كۋروپاتكين 1900 جىلى پاتشاعا مىناداي انىقتاما بەرگەن كورىنەدى: «...پرەدىدۋششيە 200 لەت روسسيا بىلا ۆ سوستوياني ۆوينى 128 لەت، يمەلا 72 گودا ميرا». سول 128 جىل سوعىستىڭ 5 جىلى قورعانۋ، ال قالعان 123 جىلى باسىپ الۋشىلىق ۇرىسى بولعان ەكەن. سونىمەن قاتار، رەسەي يمپەرياسى قالىپتاسىپ، ماڭايىنداعى كورشىلىس ەلدەردى باسىپ الىپ، قاناۋشىلىق ساياساتىن جۇرگىزگەن كەزدە كوپتەگەن كوتەرىلىس پەن قاقتىعىس ورىن العانى تاريحتان بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ۇرىس، ارا-اراسىندا بولعان ءۇزىلىستى ەسكە الماعاندا، 30 جىلعا سوزىلعان. كەڭەستىك ءداۋىر كەزىندە رەسەي 12 سوعىسقا قاتىسىپتى. قازىرگى رەسەي دە 3 سوعىسقا قاتىسىپ ۇلگىرىپتى. سوڭعى رەت رەسەي 2008 جىلى گرۋزياعا قارسى سوعىستى. مىنە، ەندى كۇنى كەشەگە دەيىن باۋىرلاس بولعان ۋكرايناعا قاراستى قىرىمدى اننەكسيالاۋ ارقىلى تارتىپ الىپ، حالقىنا قارسى قۇپيا مايدان اشىپ وتىر. رەسەيدىڭ قازىرگى جۇرگىزىپ جاتقان سولاقاي ساياساتى كوڭىلگە مۇلدەم جاقپايدى. بۇل رەسەي باسشىلارىنىڭ ۇزاققا باراتىن امبيتسيالىق جوسپارى سەكىلدى. راسىن ايتقاندا، 20-30 جانە 50 جىلدارعى قايعى-قاسىرەت تە ەلىمىزگە سول جاقتان كەلدى. رەسەيدىڭ بۇگىنگى باسشىلىعى كەڭەس زامانىندا ورىن العان  اشارشىلىق، زوبالاڭ مەن زۇلماتتاردى  ءبولىپ-جارىپ ايتپاڭدار، ولار ورىسقا دا، ۋكراينگە دە، قازاققا دا بىردەي بولدى دەپ قىزعىشتاي قورعاپ وتىر. ۋكرايناعا اشارشىلىق ماسەلەسىن كوتەرمە دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ قويعان بولاتىن، بىراق ولار ونى تىڭداعان جوق. دەگەنمەن، تاريحىمىزدى تۇگەندەۋگە رەسەي كەدەرگى جاساپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. بارلىعى دا وزىمىزگە، قازاق باسشىلىعىنىڭ ەرىك-جىگەرىندە، تاريحشىلارىمىزعا بايلانىستى. وزىمىزدە تالپىنىس جوق.

 4. وسى سۇراقتىڭ جالعاسى. قالاي ويلايسىز، كەڭەستىك تاريحىمىزدى تەرەڭ زەرتتەۋگە، ەسكى سانادان ارىلۋعا كەشەگى بيلىكتە بولعانداردىن ء(بىرىنشى حاتشىلاردىڭ، قىزىل ديرەكتورلاردىڭ ت.ب.)  ۇرپاقتارى قانشالىقتى كەدەرگى جاساپ وتىر دەپ ويلايسىز؟

 كەڭەستىك تاريحتى تەرەڭ زەرتتەۋگە كەشەگى بيلىكتە بولعان باسشىلاردىڭ ۇرپاقتارى كەدەرگى جاساپ وتىر دەۋگە بولمايدى. قايتالاپ ايتامىن، بارلىعى دا تاريحشىلار مەن ماماندارعا بايلانىستى. اتالمىش تاقىرىپقا شەكتەۋ قويىپ، زەرتتەۋگە تىيىم سالىپ جاتقان ەشكىم جوق. اكادەميك ءا.نىسانباەۆ باسپاسوزگە بەرگەن سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە: «قازىر تاريحشىلارعا جاقسى بولدى. عالامتوردان بىرەۋدىڭ ماقالاسىن الىپ، ورىسشادان قازاقشاعا، قازاقشادان ورىسشاعا ءبىر-ەكى رەت اۋدارىپ، ديسەرتاتسيالارىن قورعاپ جاتىر»، - دەپ، ايتقان ەدى. راسىندا، ءبىزدىڭ عالىمداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەڭبەكتەنگىسى كەلمەيدى. اينالىمدا جۇرگەن دەرەكتەردى پايدالانادى، ىزدەنبەيدى. سوڭعى كەزدە مۇستافا شوقاي تۋرالى قانشاما كىتاپتار، قانشاما ماقالالار جارىق كوردى. الايدا، كوبىسىندە بەس-التى اينالىمدا بولعان دەرەكتەر كەلتىرىلگەن، جاڭالىقتار جوق. كەرىسىنشە، مۇستافا شوقايدى ءىس-جۇزىندە بولماعان فاشيستىك گەرمانيانىڭ باسشىلارىمەن كەزدەستىرىپ، اتى شۋلى «تۇركىستان لەگيونىمەن» بايلانىستىرىپ، وقىرمانداردى ەرىكسىز شاتاستىرىپ كەلەدى.

 5. كەڭەستىك چەكا، وگپۋ، كگب ورگاندارىنىڭ تاريحى جايلى پىكىرىڭىزدى بىلسەك.. شوقايدى ساتقىن ساناعان س. شاكىباەۆقا («ۇلكەن تۇركىستاننىڭ كۇيرەۋى» كىتابىنىڭ اۆتورى) قوستاناي قالاسىندا، قازالى قالاسىندا 1930 جىلى قازالى ۋەزىنىڭ نكۆد-ڭ باستىعى بولعان،  دزەرجينسكيدەن سىيلىققا پيستولەت العان، «اسان كوتەرىلىسىن» جانشىعان تۇركەباەۆ ومىرزاق دەگەن چەكيستكە كوشە اتتارىنىڭ بەرىلۋىنە قالاي قارايسىز؟

 قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن بولشەۆيكتەر بار بيلىكتى قولىنا الىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە پاتشانىڭ «پوليتيچەسكي سىسك» دەپ اتالاتىن ساياسي تىمىسكىنۋ ورگاندارىن (كەلەشەك چك-وگپۋ-كگب ورگاندارىنىڭ ۇلگىسى) جويۋعا كىرىستى. رەۆوليۋتسيا كوسەمى ۆ.ي.لەنيننىڭ نۇسقاماسى بويىنشا كەڭەس وكىمەتى تىڭشىلىق (اگەنتۋرالىق) جۇمىستان باس تارتىپ، جاڭادان قۇرىلعان حالىق ميليتسياسى ارقىلى قىلمىسكەرلەرمەن اشىق كۇرەسەتىن بولعان. الايدا، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ساياسي جاۋلارى كەشىكپەي انتيكەڭەستىك جاسىرىن ۇيىمدار قۇرىپ، زيانكەستىك ارەكەتتەرىن قۇپيا جاعدايدا ويلاستىرىپ، جۇزەگە اسىرا باستاعان كەزدە بۇرىنعى تىڭشىلىق جۇمىسقا قايتا ورالعان. ءسۇيتىپ، جازالاۋشى «چك» (توتەنشە كوميسسيا) ورگانى پايدا بولعان. كەيىن «چك» تاراتىلىپ، بىرىككەن ساياسي باس باسقارماسى (وگپۋ) بولىپ قايتا قۇرىلدى. بۇل بيلەۋشىلەرگە تىكەلەي باعىناتىن ساياسي ورگان بولاتىن. جۇمىستىڭ نەگىزگى باعىتىن سولار بەلگىلەپ وتىردى. ارينە، قاۋىپسىزدىك ورگاندارىندا سوقىر ورىنداۋشىلار مەن جەندەتتەردىڭ بولعاندارى دا راس. راسىن ايتقاندا، جاپپاي رەپرەسسيا سولاردىڭ قولدارىمەن جاسالدى. دەگەنمەن، چك-وگپۋ-كگب ورگاندارىنىڭ قىزمەتىن ءبىر ماعنالى باعالۋ قيىن. قايعىلى بەتتەرىمەن قاتار باتىرلىق ىستەرىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. مەملەكەت بولعان سوڭ قاۋىپسىزدىك ورگاندارى كەرەك.

كەڭەس داۋىرىندە كوشەلەرگە اتاۋلار بەرگەن كەزدە حالىقپەن ەشكىم ساناسقان جوق. قازىر دە ساناسىپ جاتقانى شامالى. كوشە اتى كىمگە بەرىلمەي جاتىر؟! ءتىپتى، جارىسقا، ماقتانىشقا اينالىپ كەتتى. قازىر «شوپكە تىشارلاردىڭ» بارلىعى كوشەگە ومىردەن وتكەن جاقىندارىنىڭ ەسىمدەرىن بەرىپ ۇلگىردى. الايدا، ۋاقىت، تالاپ وزگەرمەي تۇرمايدى. ءمان-ماعناسى جوق، كەز كەلگەن كىسىلەردىڭ ەسىمى بەرىلگەن كوشە اتاۋلارى دا وزگەرەدى. تەك، كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىمدەرى قالادى. وسى ورايدا س.شاكىباەۆ، ءو.تۇركەباەۆ جانە باسقالارى حالىق ەسىندە ماڭگىلىك قالادى دەپ ويلامايمىن.

سۇقباتتاسقان   س. ەسماحانۇلى

 قىزىلوردا ق.

Abai.kz