پاتريوتيزم ومىردە ءارتۇرلى جاعدايلاردان كورىنىس تابادى. پاتريوت بولۋ ءۇشىن ۇلكەن ەرلىك جاساۋ مىندەت ەمەس. ء«وزىنىڭ تۋعان ەلىنە بار شىندىقتى ايتقان ادامدى ناعىز پاتريوت دەۋگە بولادى» دەيدى ج. جورەس. ال، تانىمال اعىلشىن اقىنى سەمۋەل دجونسون: «پاتريوتيزم – بۇل سۇمىراي ادامنىڭ ەڭ سوڭعى پانالايتىن جەرى» دەپتى. كەرەمەت تاۋىپ ايتىلعان قاناتتى سوزدەر ەمەس مە؟ ايتپاقشى، ءوز ەلىنەن شىندىقتى عانا ەمەس، قىرۋار اقشاسى مەن مۇلكىن جاسىرىپ جۇرگەن وتانداستارىمىزدىڭ بارى انىق. جوعارىداعى قاناتتى سوزدەر تىپتەن، سولارعا قاراپ-اق ايتىلعان سياقتى...

قاي قوعامدا بولماسىن «كولەڭكەدەگى كاپيتال» دەگەن بولادى. ول كادىمگى بۋما-بۋما اقشا نەمەسە باعالى قاعاز تۇرىندە، يا بولماسا جىلجىمايتىن مۇلىك تۇرىندە اينالىمدا جۇرەدى. «كولەڭكەدەگى» اقشا مەن مۇلىكتىڭ ءوز قوجايىنىنا عانا ەمەس، قوعامعا جانە مەملەكەتكە جاعىمسىز اسەر ەتەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. سەبەبى، سول مۇلىكتىڭ يەسى: «وسى ءىسىم ءبىر كۇنى اشكەرە بولىپ قالا ما؟» دەگەن ۇرەيمەن ءومىر سۇرەدى. ال، مەملەكەتكە ونداي مۇلىكتەن سالىق تولەنبەيدى. وركەنيەتتى ەلدەردەگى «سالىق راقىمشىلىعى» دەگەن ءۇردىس وسىدان كەلىپ شىققان. ياعني، بۇل بۇرىننان بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان ءۇردىس.

قازاقستان دا وسىمەن ءۇشىنشى رەت «سالىق راقىمشىلىعىن» وتكىزگەلى وتىر. ونىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار. ماسەلەن، ەلىمىزدەگى بىرقاتار ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالار اياقتالعاندىقتان، شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ اعىنى قىسقاردى. ۇزاققا سوزىلعان جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىس ساۋدا تەڭگەرمەسى مەن اعىمداعى وپەراتسيالاردىڭ ەسەپ سالدوسىن تومەندەتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە، وتاندىق بانك سەكتورىنىڭ ەكونوميكانى نەسيەلەۋ كولەمى ازايا باستادى. وسى تۇستا مەملەكەت باسشىسى ن. نازارباەۆ قالىپتاسقان جاعدايدى وزگەرتىپ، ۇلتتىق ەكونوميكامىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن باتىل قادامدار جاساۋ قاجەتتىگىن قاداپ ايتتى. ال، اعىمداعى جىلى 1 شىلدەدە ەلباسى اقشا مەن مۇلىكتى زاڭداستىرۋعا جول اشاتىن زاڭعا قول قويدى.

وسىلايشا، مەملەكەت سالىقتان جالتارىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتارعا تاعى ءبىر راقىمشىلىق شاراسىن جاريالاپ وتىر. بالكىم، بۇل سوڭعى راقىمشىلىق تا بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، 2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان جالپىعا ورتاق تابىس دەكلاراتسياسىن جاريالاۋ جۇمىستارى باستالادى. سودان سوڭ، ۇكىمەت ازاماتتارعا ءوز شىعىندارىن دا اشىق جاريالاۋدى تالاپ ەتۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايدا جاسىرىن جولمەن تابىس تاۋىپ، بايىپ جۇرگەن وتانداستارىمىزعا ءوز «كىرىستەرىن» زاڭداستىرۋ قيىنعا سوعادى. ويتكەنى، بۇكىل الەمدە زاڭسىز تابىستارمەن اياۋسىز كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. جىل سايىن وففشورلىق ايماقتاردىڭ سانى ازايىپ كەلەدى. تىپتەن، ەۋروپالىق وداق ەلدەرى مەن اقش الداعى ۋاقىتتا وففشورلىق ايماقتاردى تولىق جويۋ جونىندە دە ۇسىنىستار بىلدىرۋدە.

ال، كولەڭكەدەگى اقشا مەن مۇلىكتىڭ بۇگىنگى تاڭدا ۇلتتىق ەكونوميكامىزدىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا الەۋەتى وتە زور. سىرتقا كەتىپ جاتقان اقشانى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا دا قىرۋار كاپيتال جاسىرىن «اينالىپ» ءجۇر. قۇزىرلى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ونىڭ بەلگىلى ءبىر كولەمىن اشكەرەلەپ تە جاتىر. الايدا، 1 قىركۇيەكتە باستالاتىن راقىمشىلىق اكتسياسى كوپتەگەن قازاقستاندىقتاردىڭ باتىلدىق، سەنىمدىلىك، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدەرىن وياتاتىنى ءسوزسىز. سونىمەن قاتار، مۇنداي ناۋقاندى ءبىرىنشى رەت وتكىزگەلى وتىرعان جوقپىز. ماسەلەن، 2001 جىلعى راقىمشىلىق كەزىندە بار-جوعى 30 كۇندە 480 ملن دوللار جاريا بولدى. 2006-2007 جىلدارداعى سالىقتىق راقىمشىلىقتىڭ ناتيجەسىندە 6,8 ملرد دوللاردىڭ اقشاسى مەن مۇلكى زاڭداستىرىلدى. ايتپاقشى، ەكىنشى زاڭداستىرۋ كەزىندە مەملەكەت جاريا ەتىلەتىن اقشانىڭ 10 پايىزى كولەمىندە الىم جيناۋ ءتارتىبىن ەنگىزدى. سول جولى ەلىمىزدىڭ بيۋدجەتىنە 483 ملن دوللار ءتۇسىم ءتۇستى. ۇكىمەتتەگىلەر ءۇشىنشى راقىمشىلىق ناتيجەسىندە «كولەڭكەدەگى» 11-12 ملرد دوللار ەكونوميكامىزعا قايتىپ «ورالادى» دەپ بولجاپ وتىر.

ءامىرلان ءالىمجان

Abai.kz