قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ ورازاسى حيجرانىڭ ون توعىزىنشى ايىندا شاعبان ايىنىڭ ونىنشى كۇنى ءبادىر سوعىسىنان ءبىر اي بۇرىن ءمادينادا پارىز بولدى. ورازانىڭ پارىز ەتىلۋىن اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا: ء«اي مۇمىندەر! سەندەرگە بۇرىڭعىلارعا پارىز ەتىلگەندەي ورازا پارىز ەتىلدى...» اياتى ارقىلى نەگىزدەدى [باقارا سۇرەسى 183].

رامازان ءسوزىنىڭ ماعىناسى «جانۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. سەبەبى بۇل ايدا تاۋباعا كەلگەن ءاربىر مۇسىلماننىڭ كۇنالارى جانىپ، جوق بولادى. رامازان ورازاسى تەك تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىنگى ارالىقتا ءىشىپ-جەۋدەن تىيىلۋ عانا ەمەس. سونىمەن بىرگە ناپسىسىنە تۇساۋ سالىپ جامان ادەتتەردەن ارىلاتىن اي. ءناپسىنىڭ كىسەندەلىپ، تەك قانا جاقسىلىقتىڭ قاقپالارى اشىلادى. سەبەبى حز. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) حاديسىندە : «رامازان ايى كەلگەندە ءجاننات ەسىكتەرى اشىلىپ، توزاق ەسىكتەرى قۇلىپتالادى جانە شايتان شىنجىرلارمەن بايلانىپ تاستالادى»،-دەگەن. مۇسىلماندار بۇل قاسيەتتى ايدا تەك اشىعۋدىڭ عانا ەمەس رۋحاني تۇرعىدان دا كەمەلدەنەدى.

ورازا مۇسىلماندار ءۇشىن ءتۇرلى جامان ادەتتەردەن، تەرىس ويلاردان قورعايتىن قورعان. بۇل ايدىڭ شاراپاتىنان اللا تاعالانى ماداقتاپ ءتۇرلى زىكىرلەر ايتىپ، قاسيەتتى قۇراندى وقۋ جانە ونىمەن سۇحباتتا بولۋى قوعامدا ءبىر رۋحاني اتموسفەرا قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى. قوعامدىق قاتىناستار نىعايۋىنىڭ ناتيجەسىندە مۇسىلمانداردىڭ بىر–بىرلەرىنە دەگەن سۇيسپەنشىلىكتەرى ارتادى. مەيىرىم شاپاعاتقا تولى ايدا حز. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «كورشىسى اش بولا تۇرا ءوزى تويىپ جۇرگەن مۇسىلمان بىزدەن ەمەس»،- دەپ تەك مۇسىلماندارعا عانا ەمەس جالپى ادامزاتقا قايىرىمدىلىق جاساۋدى ۇندەگەن.

رۋحاني كەمەلدەنۋ ايىندا ادامزات رۋحاني جاعىنان دا تولىقتىرۋ ءۇشىن ورازا ۇستاۋى ءتيىس. حز ءماۋلانا «ورازا اۋىز بەكىتكەنىمەن قوسا،  كوكىرەك كوزىنىڭ اشىلۋى»،-دەگەن. سەبەبى ادامنىڭ كوكىرەك كوزىنىڭ اشىلۋى ارقىلى اقيقاتتى تانىي باستايدى.

ورازانىڭ فيزيكالىق فورماسى بۇل ءناپسىنى تاربيەلەپ، رۋحاني كەمەلدەنۋدىڭ ءبىر قۇرال بولسا، ورازانى ءۇش ءتۇرلى ساتىسى ياعني، ءبىرىنشىسى رۋح ورازاسى - ءتۇرلى جاماندىقتارعا دەگەن قۇشتارلىقتاردان ۇزاق تۇرۋ جانە بارىنا قاناعات ەتۋ، ەكىنشىسى اقىل ورازاسى - تاكاپپارلىق پەن مەنمەندىكتەن ايعۋ بولسا، ءۇشىنشىسى ءناپسىنىڭ ورازاسى - جەپ-ىشىۋدەن جانە جىنىستىق قاتىناستاردان اۋلاق بولۋ.  وسى مىندەتتەردى ورىنداعان مۇسىلماننىڭ رۋح كوزى اشىلىپ ونىڭ فيزيكالىق كۇشى جەتپەگەن حالدەرگە جەتۋىنە مۇمكىندىك الادى.  ەگەردە ورازانى تەك ءىشىپ جەۋدەن عانا ارىلۋ ءۇشىن عانا ۇستاسا ونىڭ اشتىعى قالادى. مۇنداي جاعدايدا وسى قاسيەتتى ايدا جاسالعان عيباداتتار اسەرسىز بولادى.

ورازانىڭ ءۇش دارەجەسى بولادى: اۋەلگىسى جاي قاراپايىم ادامداردىڭ ورازاسى  تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن اسقازاندى ءىشىپ-جەۋدەن ساقتاۋ، ودان كەيىنگىسى قاۋاس ورازاسى ياعني، قۇلاق، كوز، ءتىل، قول، اياق جانە باسقا دا اعزالارىن كۇنالى ىستەردەن ساقتاۋ. اقاس ۋل قاۋاس ورازاسى  جۇرەگىن دۇنيە ىستەرىنەن اۋلاق ۇستاپ، اللاھتى جاد ەتۋ. اللاھتان باسقا نارسەلەردى جۇرەگىنەن اۋلاق ۇستاپ تەك جاراتقانعا زىكىر ايتۋ. ونىڭ بەرگەن رىزىق ناسىبىنە قاناعات ەتىپ، ءوزىڭ اشكوزدىك پەن قىزعانشىقتىق سەكىلدى جامان ادەتتەردەن اۋلاق ۇستاۋ. بۇل مارتەبەگە تەك پايعامبارلار مەن ساليح امال (ىزگى امال) جاسايتىن سىددىقتارعا ءتان.

قاۋاس ورازاسى تەك ساليحتاردىڭ ورازاسى. بۇل ورازانىڭ  ارتىقشىلىعى ادام ءوزىنىڭ اعزالارىن ءتۇرلدى كۇنالاردان ساقتاۋ بولىپ سانالادى: 1. كوزىن ادەپسىز جامان نارسەلەردەن قورعاپ، جۇرەگىن تەك اللاھتى زىكىر ەتۋگە عانا ارناۋ. بوگدە ويلاردى ارالاستىرماۋ. حز. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «ارام نارسەلەرگە قاراۋ ول – شايتاننىڭ ءزارلى وقتارىنىڭ ءبىرى. كىمدە-كىم اللاھتان قورقىپ ودان ءوزىن اۋلاق ۇستاسا اللاھ ول ادامعا مەيىرىممەن قارايدى»،- دەپ بۇيىرعان. جابير، اناستەن (ر.ا.) حز. پايعامبارىمىزدان (س.ع.س): «وتىرىك پەن عايبات ايتۋ، جالعان كۋالىك ەتۋ، ادامدار اراسىندا ىرىتكى سالۋ جانە ناپسىسىنە يە بولماۋ وسى بەس نارسە ورازانى بۇزاتىن ىستەر»،- دەگەن ءحاديستى جەتكىزگەن. 2. جامان سوزدەردەن، عايبات سويلەۋدەن، وسەك ايتۋدان، ادامدار اراسىندا ىرىتكى سالۋدان، ارتىق سوزدەر ايتۋدان، باسقالارمەن ۇرىسۋ جانە ەرەگىسۋدەن ساقتاۋ ءتىلدىڭ ورازاسى بولىپ سانالادى. حز. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «عايبات ايتۋ ورازانى بۇزاتىن ءىس»، «ورازا مۇسىلمان ءۇشىن قالقان. ورازا ۇستاعاندار جامان ءسوز ايتپاسىن، داۋلاسپاسىن. بىرەۋ ونى بالاعاتتاسا نەمەسە ونىمەن جانجالداسسا، ول: «مەن ورازامىن»،-دەسىن»،-دەپ وسيەت ەتكەن. 3. قۇلاقتى جامان سوزدەردى ەستۋدەن ساقتاۋدىڭ ءوزى ورازا. ارام سوزدەردى ەستۋدىڭ ءوزى ارام بولىپ سانالادى. اللاھ تاعالا قۇراندا: «ولار وتىرىككە قۇلاق سالۋشى، ارام جەۋشىلەر...» ء(مايدا 42), «.. ولاردى كۇنالى سوزدەرىنەن، ارام جەۋلەرىنەن تيسا ەدى. ارينە ولاردىڭ ىستەگەندەرى نەتكەن جامان.» ء(مايدا 63),-دەگەن كەلتىرگەن اياتتارىنان عايبات جامان سوزدەرىنەن قارسى پىكىر بىلدىرمەۋدىڭ ءوزى ارام. سەبەبى تاعى ءبىر اياتتا: «...ولارمەن بىرگە وتىرماڭدار; ايتپەسە سەندەردە سولار سەكىلدى بولاسىڭدار.» (نيسا 140),-دەپ بۇيىرعان. سونىمەن بىرگە حز. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «عايبات ايتقاندار مەن ونى تىڭداعاندارعا دا كۇنا ورتاق بولادى.»-دەگەن. 4. باسقا دا اعزالاردى ماسەلەن، اياق، قول سەكىلدى دەنە مۇشەلەرىندە جامان ىستەردەن قورعاۋ ول دا ورازانىڭ ءبىر ءتۇرى. 5. اۋىزاشاردا تاماقتى تويا جەۋگە رۇحسات ەتىلگەنىمەن ودان ءوزىن ءسال دە بولسا تيعانى ابزال. سەبەبى تويىنعان سوڭ ادامنىڭ ءناپسىسى كۇشەيىپ ارتىق شايتاننىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ قالۋى عاجاپ ەمەس. 6. اۋىزاشاردان كەيىن اللاھ ورازاسىن قابىل ەتىپ، ونىمەن جاقىن بولعانى ءۇشىن قۋانىپ، يا، بولماسا اللاھتىڭ ازابىنا ۇشىراپ قالماۋدى ەسكە تۇسىرگەن حالدە ءۇمىت پەن قورقىنىش اراسىندا بولۋ. مۇسىلماندار بارلىق عيباداتتاردىڭ سوڭىندا دا وسىنداي جاعدايدا بولۋى كەرەك. سەبەبى ءۇمىت پەن قورقىنىش ء اربىر پەندەنىڭ  كۇندەلىكتى ومىردەگى ىستەرىن رەتتەپ وتىراتىن ورتا جول بولىپ سانالادى. ونىڭ ءومىرىنىڭ ءمانى، جولدان اداستىرمايتىن باعدار شامى.

وسىنداي ولشەمدەرمەن ورازانى ۇستاعان مۇسىلماننىڭ عيباداتى ەڭ جوعارعى دارەجەدگى عيبادات بولىپ سانالادى. ادام ءوزىنىڭ جاراتۋشىسىنا قۇلشىلىق ەتكەندە ونىڭ قايتارىمى بار نەمەسە مەن وسىنشا عيبادات ەتتىم ونىڭ ساۋابى مۇنشا بولۋى كەرەك دەسە بۇل ونىڭ اللاھپەن ەسەپتەسكەنى بولادى.  ال، ەگەردە شىن ىقىلاسىنمەن قۇلشىلىق ەتكەن ادامعا ءجانناتتىڭ ءوزى عاشىق بولىپ، توزاق ۇيالاتىنداي دارەجەدە بولادى. بۇل تۋرالى رابياتۋل ءاداۋيا انامىز: «جاراتقانىم مەن سەنىڭ جانناتىڭنەن ءۇمىت ەتىپ، بولماسا ازابىڭنان قورقىپ عيبادات ەتسەم مەنى ءجانناتتان ماقرۇم ەتىپ، توزاعىڭمەن ازاپتا. ماعان سەنىن جانناتىڭدە، توزاعىندا كەرەك ەمەس. مەنىڭ ماقساتىم سەنىڭ رازىلىعىندى تاۋىپ، ديدارىڭدى كورۋ»،-دەپ اللاھقا دەگەن ءوزىنىڭ شەكسىز ماحابباتىن ۇلىقتاپ، وعان دەگەن عيباداتتىڭ ەڭ جوعارعى شىڭىن كورسەتكەن.

قاندايدا ءبىر قۇلشىلىق بولسىن نيەتكە بايلانىستى قابىل بولادى. سەبەبى حز. پايعامبارىمىز: «امالداردىڭ بارلىعى نيەتكە بايلانىستى»،-دەگەن حاديسىندە. ولاي بولسا ءبىزدىڭ وسى قاسيەتتى رامازان ايىنداعى جاسالعان قۇلشىلىعىمىزدا نيەتىمىزگە بايلانىستى مىڭ قۇلشىلىققا پارا-پار بولادى ەكەن. يسلام ءدىنىنىڭ ىشكى مازمۇنى التىن وزەگى ونىڭ - رۋحاني تاربيەسى. كىم قانداي عيبادات جاساماسىن ونى شىن كوڭىلمەن، اينىماس سەنىممەن جاساۋى ءتيىس. ونداي بولماعان كۇندە ءبىزدىڭ جاساعان قۇلشىلىعىمىزدان ەش پايدا بولمايتىنى حاق. بۇل تۋرالى شاكارىم اتامىز:

«تاسپىق سالدە، جايناماز

تاستامايسىڭ قىس پەن جاز.

جۇرەگىن بولسا تايعاق ساز،

سوپىسىنىپ قىلما ناز.»،-

دەپ سىرتقى بەينەدەگى قۇلشىلىقتىڭ كوز الداۋ ەكەنىن وسىلاي تاماشا سۋرەتتەپ بەرگەن. اللاھ بارشا مۇسىلمانداردىڭ عيباداتتارىن قابىل ەتىپ، يمان بايلىعىن بەرسىن. ءاربىر جاساعان قۇلشىلىعىمىزدى اللاھتىڭ قۇزىرىندا وسىنداي بيىك دارەجەدە ورىنداۋعا ۇمتىلايىق. رامازان ايى بارشامىزعا قۇتتى بولسىن. اللاھ ءاربىر وتباسىعا بەرەكەت بىرلىك بەرسىن!

تاڭجارىق تۇرعانقۇلوۆ

Abai.kz