«جىگىتتىڭ سۇلتانى قانداي دەگەندە «قازاق» دەيدى. سول قازاق - ءبىزبىز»
نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جاڭا ساياسي قادامدارى ورىستاردى ويلاندىرىپ، تۇركىلەردى دۇبىرلەتىپ تۇر. تۇركيانىڭ بودرۋم قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى سامميتىندە نۇرەكەڭنىڭ سويلەگەن ءسوزى ورىستاردى تاعى دا سەسكەندىرىپ تاستادى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى تۇركيانى دا ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعىنا كىرۋگە شاقىردى. بۇل ۇلكەن ساياسي ويىننىڭ جاڭا ساتىعا وتكەنىن كورسەتىپ وتىرعان سەكىلدى. وعان ازەربايجان، تۇركىمەن، قىرعىز سىندى ءتۇپ ماقساتى ءبىر تۋىسقان ەلدەردى قوسىڭىز.
ازىرگە رەسەيدىڭ بۇعان قارسى ەشتەڭە ايتا الماۋى دا تۇسىنىكتى جاعداي. ويتكەنى رەسەيدى اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق سانكتسيالارى مەن ساياسي قىسىمى ەسەڭگىرەتىپ، بارعان سايىن تىعىرىققا تىرەپ بارادى. وعان ءوز ىشىنەن ءبۇلىنىپ جاتقان الەۋمەتتىك السىزدىگىن، ۇلتارالىق وشپەندىلىكتەر مەن تاۋەلسىزدىككە تالپىنعان حالىقتاردى قوسىڭىز. ءدال وسى كەزدە رەسەيدىڭ جانىنان تابىلعان جالعىز ەل بولسا، ول – قازاقستان. ءتىپتى رەسەيدى قىتاي دا سامارقاۋ قابىلدادى. وليگراحتار پۋتيننەن ارالارىن اجىراتا باستادى، شەتەلدىڭ قارجى كوزدەرى رەسەيدەن باس تارتتى. قىسقاسىن ايتقاندا، رف-نىڭ باسىنا «توعىز قاتىننىڭ تولعاعى قاتار كەلىپ تۇر».
ال، نۇرسۇلتان مىرزا كرەملدىڭ الدىن وراپ كەتتى. رەسەيدىڭ كۇشى مەن مول بايلىعىن، ساياسي قۋاتىن پايدالانا وتىرىپ، تۇركى جۇرتىنا ءتيىمدى ساياسي وداقتى ومىرگە اكەلدى. ەندى وسى وداقتىڭ بولاشاعى مەن ساياسي-ەكونوميكالىق ارەنادا ۇتىلماۋدىڭ جالعىز جولى – تۇركى جۇرتى بىرىگىپ، وداق قۇرامىنداعى تۇركى حالقىنىڭ سالماعىن ارتتىرۋ. سول ارقىلى گەوساياساتتىڭ كونترولدىق پاكەتىن قولعا الۋ. ازىرشە بۇل پاكەتتى پۋتين مەن نازارباەۆ قاتار ۇستاپ وتىر. الدا كىمنىڭ جەڭىپ، كىمنىڭ جەڭىلەتىندىگىن ءومىر كورسەتپەك. الايدا، پۋتينگە قاراعاندا نازارباەۆتىڭ مۇمكىندىگى وتە جوعارى. سەبەبى:
- نۇرەكەڭنىڭ ارتىندا ءجۇز ميليونداعان تۇركى جۇرتى، ىقىلاسى مەن ازاماتتىعى ارتىقشا قالىڭ ەلى قازاعى تۇر. ياعني، نۇرەكەڭ ءوز جەڭىسىنە كەپىل بولاتىن مۇمكىندىكتى الدەقاشان دايىنداپ قويعان. ەندى سول مۇمكىندىكتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ سوڭعى باسقىشىنا ءوتتى دەۋگە نەگىز بار.
- رەسەيدىڭ ارتى دا، الدى دا جار. بۇل قازاق پرەزيدەنتى ءۇشىن وڭ رول اتقاراتىنى بەلگىلى. بۇعان دالەل رەتىندە نۇرەكەڭنىڭ ارمەنياعا جاساعان ەسكەرتۋىن اتاۋعا بولادى. ەەو-عا كىرۋگە ءوتىنىش بىلدىرگەن ارمەنياعا: «تاۋلىقاراباق ماسەلەسىن شەشپەي، ەەو-عا كىرۋدەن ۇمىتتەنبە!» - دەگەن بولاتىن.
- نۇرسۇلتاننىڭ ساياساتكەرلىگى الەمگە تانىمال، بەدەلى جوعارى. قازاقستان ءورىستىلدى حالىقتار مەن تۇركى ءتىلدى حالىقتاردى بىرىكتىرەتىن كوپىرگە اينالىپ وتىر. بۇلاردىڭ ىشىندە ءورىستىلدى تۇركىلەر دە بار ەكەنى بەلگىلى. بۇل جەردە ورىس ءتىلىن ساياساتتا پايدالانۋ ارقىلى رەسەيدى دە پايدالانۋعا بولاتىن سىڭايلى.
- قازاقستاننىڭ گەوساياسي جاقتان، ستراتەگيالىق ورنالاسۋى جاعىنان ماڭىزى وتە زور. قازاقستان قىتاي، ورىس، اراب، باتىس ەلدەرى، تۇركى جۇرتىنىڭ ءدال ورتاسىنا ورنالاسقان. قىتايدىڭ دا، ورىستىڭ دا، تۇركى ەلدەرىنىڭ دە قازاقستانعا كىرىپتارلىق جاقتارى بار. مىسالى، قىتاي مۇناي-گازعا، ورىس ارىپتەستىككە، تۇركى ەلدەرى اۋماقتىق كىرىپتارلىققا تاۋەلدى...
بۇل جەردە ايتىلىپ وتىرعان كەپىلدىك – تۇركى كەڭەسىن ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعىمەن بىرىكتىرۋ نەمەسە ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعىن تۇركىلەردىڭ وداعىنا اينالدىرۋ. بۇل وتە ۇلى دا، ۇتىمدى جوبا.
ءبىزدىڭ نۇرەكەڭ ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعىن ءوزى باستاپ، ءوزى باس بوپ، ءوز استاناسىندا قۇرىلعانىن جاريالادى. بۇل وتانشىل اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ رەنىشىن تۋدىرعانى دا بەلگىلى. دەسەدە سوڭعى 5 جىلدان بەرگى ساياسي ويىندار كەستەسىنەن الىپ قاراعاندا، نۇرەكەڭ ورىستاردى ءوز ايتقانىمەن جۇرگىزۋگە تىرىسقانى، تىپتەن ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەنى دە اقيقات.
2012 جىل، قازان. نازارباەۆ: «تۇگەل تۇركى، بىرىگىڭدەر!»
وسىدان ەكى جىل بۇرىن، 2012 جىلى قازاندا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ تۇركيا استاناسىندا تۇركى جۇرتىنا جاساعان ۇندەۋى ورىستاردىڭ زارەسىن العانىن بىلەسىزدەر. سەبەبى، قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كۇللى تۇركىنى ءبىر ارناعا بۇراتىن قاعانات جوباسىن ءبىر قادام العا جىلجىتىپ، تۇركى كەڭەسىنىڭ تۋىن كوتەرىپ، ءتىل مەن ءدىلىن بىرىكتىردى. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 200 ميلليوننان استام تۇركى جۇرتىن بىرىگۋگە ۇندەدى. وسى جولى قازاق باسشىنىڭ اتىنا كوشە بەرىلگەنى ءوز الدىنا. ال بۇدان دا ماڭىزدىسى - تۇركى كەڭەسى رەسمي تۋىن بەكىتىپ جەلبىرەتتى. سوعان ساي حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى قۇرىلدى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، رەسەي حالقىنىڭ 25 پايىزى تۇركىلەر. ولاردىڭ تابيعي ءوسىمى ورىستاردان الدەقايدا الدا. ورىستىڭ جان سانى تەز قارقىنمەن ازايۋدا. وسى تابيعي ءوسىم 1,37 دەگەن كوەفيتسيەنتپەن جالعاسا بەرسە، رەسەيدىڭ ەندى 50 جىلدان كەيىن ناعىز تۇركىلەر ەلىنە اينالارى حاق. سەبەبى، ءبىز - تۇركى حالقى، توپتاسىپ، تۇگەلدەنىپ، كوركەيۋدەمىز. وسى بويىنشا دامي بەرسەك، سانىمىز تاياۋ ۋاقىتتا 200 ميلليوننان اسىپ، ورتا ازيا مەن كىشى ازيا تۇبەگىن، ەۋرازيانى قامتىعان الىپ قاۋىمداستىققا اينالاتىنىمىز شىندىق. بۇل ەندى ءبىر جاعىنان العاندا، ستراتەگيالىق مىندەت. بۇل مىندەتتىڭ ماڭىزدى بولىمدەرىنىڭ ورىندالا باستاۋى - ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس.
«ءبىز بۇكىل تۇركى حالقىنىڭ اتا جۇرتىندا تۇرىپ جاتىرمىز. 1861 جىلى قازاقتىڭ سوڭعى حانى ولتىرىلگەننەن كەيىن، ءبىز رەسەي پاتشالىعىنىڭ، ودان كەڭەس وداعىنىڭ بودانى بولدىق. 150 جىلدىڭ ىشىندە قازاق دەگەن حالىق ءوزىنىڭ ۇلتتىق سالت ءداستۇرىن، ءتىلىن، ءدىنىن، ءداستۇرىن ۇمىتۋعا از قالدى. جاراتقاننىڭ قولداۋىمەن 1991 جىلى ءبىز ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالادىق. سىزدەردىڭ بابالارىڭىز اتاجۇرتتان بەرى قاراي جىلجىعان كەزدە تۇركى قاعاناتىنىڭ ىشىنەن تۇرىك دەگەن اتتى وزدەرىمەن الىپ كەتتى. قازىرگە دەيىن تۇركىنىڭ ىشىندە جىگىتتىڭ سۇلتانى، ەڭ جاقسى جىگىت قانداي دەگەندە «قازاق» دەيدى. سول قازاق - ءبىزبىز»، - دەدى پرەزيدەنت نازارباەۆ 2012جىلعى تۇركياداعى سويلەگەن سوزىندە.
2014 جىل، ماۋسىم: ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعى تۇركىلەر ءۇشىن
2012 جىلدان بەرى قاراي تۇركى جۇرتىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق بايلانىسى مەن مۇمكىندىكتەرى بارعان سايىن ءوسىپ كەلەدى. مىنە، بۇل وسى، 2014 جىلعى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى سامميتىندە تاعى دا دالەلدەندى.
قازاقستان، بەلارۋس، رەسەي اراسىنداعى كەدەن وداعى سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا كەدەرگىسىن ناقتى كورسەتتى. ءبىز ميلليونداعان قارجىدان قاعىلدىق. كو قۇرىلعالى بەلارۋستىڭ ەكسپورتى - 22 پايىزعا، رەسەيدىكى 28-گە وسكەن. ال، قر كەرىسىنشە، 30 پايىزعا كەمىگەن! كو دەيىن دە، رەسەيمەن ساۋدادا ءنول پايىزدىق كەدەندىك ستاۆكا بولاتىن. كو اياسىندا 92 پايىز كەدەندىك تاريف ساياساتى رەسەيدىكى بولعاندىقتان، شەتەل تاۋارلارىنىڭ باعالارى كۇرت ءوستى. كەدەندىك سالىقتاردان تۇسكەن قارجىنىڭ 88 پايىزى رەسەي بيۋدجەتىن، 7 پايىزى عانا قازاقستان بيۋدجەتىن تولىقتىرادى (http://old.abai.kz/content/ashyk-khat-kedendik-odaktan-shyguymyz-kerek ). ال ورىستار وسى جاعدايدى كورە تۇرىپ، ناقتى قادامعا بارمادى، سەبەبى ولار ناعىز ساياساتتى تۇسىنسە دە، بولاشاقتارىنا ەمەس، بۇگىنمەن عانا شەكتەلىگەن شوۆينيستىك ساياسات ۇستانۋدا.
تاريحتا قازاققا وپا قىلماعان رەسەي ءوز قۇقايلارىن قارۋمەن كورسەتەمىز دەپ ءجۇرىپ، «كەلگەن باقتى كەرگەن باق قايتارادىنىڭ» كەبىن كيدى. تاكاپپار ساياساتتىڭ كەسىرىنەن قازاق سىندى وركەنيەتتىڭ تۇقىمىن شوشىتىپ الدى. ورىستاردىڭ ۋكرايناعا قاراتا جاساعان قياناتى دا وسىنى ءتۇسىندىرىپ وتىر. ەندى «ورىسقا سەنۋ - وزىڭنەن ءوزىڭ جەرۋ» ەكەنىن جۇرت ءتۇسىندى. ەلباسى دا وسىنى باعامدادى، سول ءۇشىن ودان دا كەرەمەت، ناعىز جاناشىر تۋىسقان حالىقتاردىڭ باسىن قوسقان تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولدى. اتى الەمدى جاۋلاعان ھۇندار مەن تۇركىلەردىڭ تۇقىمدارى وسىلايشا ۇيىسا باستادى.
پۋتين ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعىن – ءوز ەلىن ەكونوميكالىق-ساياسي تىعىرىقتان شىعاراتىن بىرەگەي ساياسات رەتىندە قابىلدادى ءارى بەلسەندى تۇردە ىسكە اسىرۋدا. الايدا، بۇل ساياسات ورىستاردان گورى قازاقتار باستاعان تۇركى جۇرتىنا پايدالىراق بولاتىنى بارعان سايىن ايقىندالىپ كەلەدى.
ەۋروازيا ەكونوميكالىق وداعى ءدال سول تۇركى حالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن بىرەگەي ساياسي جوبا. كەشە، تۇركيانىڭ بودرۋم قالاسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى ءسامميتى وسىنى تاعى ءبىر رەت دالەلدەدى.
التاي بۇقارباەۆ
Abai.kz
