قازىرگى كەزدە قاراپايىم ادامدار وسىنداي ساۋالعا جاۋاپ ىزدەيدى. ماسەلەن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق (ەەو) قۇرۋعا ۇمتىلعان ءۇش مەملەكەت ءوزىنىڭ تاۋارلارى، قىزمەت تۇرلەرى جانە جۇمىس كۇشىن بىرىكتىرگەننەن نە ۇتادى؟ ادام كاپيتالىنىڭ (جۇمىس كۇشىنىڭ) ەركىن قوزعالىسى قاراپايىم ازاماتتارعا نە بەرەدى؟ مۇنداي ساۋالداردىڭ ناقتى ءارى قاراپايىم جاۋاپتارى بار. ايتالىق، ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ ناتيجەسىندە قاراپايىم قازاقستاندىقتار ەڭ الدىمەن، تاۋارلار مەن قىزمەت تۇرلەرىن تاڭداۋدىڭ ۇلكەن مۇمكىندىكتەرىنە يە بولادى. ورتاق نارىقتاعى اشىق باسەكەلەستىك سىرتتان يمپورتتالاتىن جانە جەرگىلىكتى جەردە وندىرىلەتىن ونىمدەردىڭ باعاسىن تومەندەتۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ەڭ باستى ارتىقشىلىق – ەەو-قا مۇشە ەلدەردە شىعارىلعان تاۋارلاردىڭ ساپاسىنا جوعارى تالاپ قويۋ. مىسالعا، رەسەيدە شۇجىق ونىمدەرىنىڭ قۇرامى 60 پايىز ەتتەن تۇرادى. ال قازاقستاندا قۇرامىندا 5-تەن 20 پايىزعا دەيىن ەتى بار ونىمدەردى شۇجىق ونىمدەرىنە جاتقىزامىز. بىرىڭعاي تەحنيكالىق رەتتتەۋ شارالارى ەنگىزىلگەن سوڭ ءونىمدار ساپاسى دا جوعارىلايدى.

ينتەگراتسيانىڭ ەكىنشى ءبىر ارتىقشىلىعى – سەرىكتەس-ەلدەردىڭ تۇتىنۋ نارىعىنا باعىتتالعان وندىرۋشىلەردىڭ بىرلەسكەن ءوندىرىسىن اشۋ جانە بۇرىنعى ءوندىرىستى كەڭەيتۋ ەسەبىنەن جاڭا جۇمىس ورىندارى پايدا بولادى. وسىنىڭ ءبارى جۇمىسسىزدىقتى ازايتىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ وسۋىنە جاعداي جاسايدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستان باسقالارمەن سالىستىرعاندا اسا ماڭىزدى باسەكەلىك ارتىقشىلىقتارعا يە. وتە قولايلى ينۆەستيتسيالىق كليمات، جەڭىلدەتىلگەن سالىق جۇيەسى، بيزنەستى وڭاي تىركەۋ – وسىلاردىڭ ارقاسىندا ۇزدىك تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيتسيالاردى ماگنيتشە تارتىپ وتىرمىز. سونىمەن بىرگە، شەتەلدىك كاسىپكەرلەر مەن ينۆەستورلار ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىققا ەرەكشە نازار اۋدارادى. ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن ارتىقشىلىعىمىز – قوعامداعى بىرلىك پەن ۇلتارالىق تاتۋلىق. وسىعان كوز جەتكىزگەن رەسەيلىك، بەلارۋستىق جانە ت.ب. ءىرى-ءىرى وندىرۋشىلەر قازاقستاندا بىرلەسكەن كاسىپورىندارىن اشۋدا. مىسالعا، رەسەيدەگى ايگىلى «كاماز» كومپانياسى كوكشەتاۋدا «كاماز-ينجينيرينگ» بىرلەسكەن كاسىپورىنىن اشتى. وسى كاسىپورىندا ەلەكترلى-گازدى قوزعالتقىشپەن جۇرەتىن گيبريدتى جۇك اۆتوكولىگىن شىعارۋ قولعا الىندى. «اگروماشحولدينگ» اق-ى بەلارۋستىڭ ەڭ ءىرى وندىرۋشىلەرىنىڭ ءبىرى – «گومسەلماشپەن» بىرلەسىپ، قوستانايداعى ديزەل زاۋىتىنىڭ بازاسىندا جەمشوپ جانە استىق جينايتىن كومبايندار شىعارۋدا. قازاقستاندىق ءونىم شىعارۋمەن قاتار قانشاما مىڭ ادامعا جۇمىس ورىندارى اشىلدى.

ۇشىنشىدەن، ورتاق نارىقتىڭ ىشىندەگى ەڭبەك كوشى-قونىنىڭ شارالارى دا ايتارلىقتاي جەڭىلدەتىلەدى. بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىككە (بەك) كىرەتىن ەلدەردىڭ بارلىق ازاماتتارى قازاقستاندا، رەسەيدە جانە بەلارۋستا جۇمىسقا ورنالاسۋ كەزىندە تەڭ قۇقىقتار مەن مىندەتتەرگە يە بولادى. ادام كاپيتالىنىڭ ەركىن قوزعالۋى بەك-كە قاتىسۋشى ەلدەردىڭ بىرىندە جۇمىسقا ورنالاساردا ۋاقىتتى قىسقارتۋعا جانە راسىمدەردى جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالعا، قازاقستان ازاماتى رەسەيگە بارسا بۇرىنعىداي مىندەتتى تىركەۋدەن وتپەي-اق 30 كۇن جۇرە الادى.

سونىمەن بىرگە، ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر جاقسىلىقوۆ حابارلاعانداي، ەەو قۇرىلعاننان كەيىن قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ديپلومدارى سەرىكتەس-ەلدەردىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى ديپلومدارىمەن تەڭ دارەجەدە مويىندالادى. «قازىر ازاماتتاردىڭ ءبىلىمى تۋرالى ديپلومداردى سەرىكتەس-ەلدەر اراسىندا مويىنداۋ ماسەلەسىندە كەدەرگىلەر بار. ناقتىراق ايتساق، ورتا، ورتا ارناۋلى جانە جوعارى ءبىلىم تۋرالى ديپلومدار راستالۋى قاجەت. ماسەلەن، قازاقستاندا جۇمىسقا تۇرعىسى كەلگەن ازامات شەتەلدىك ديپلومىن راستاۋى ءۇشىن راسىمدەۋ ساتىلارىنان وتەدى. كەلەشەكتە ءبىز بۇل تالاپتاردى الىپ تاستايمىز. رەسەيدە نە بەلارۋستە وقىعان ازاماتىمىزدان ديپلومىن راستاۋدى ەشكىم تالاپ ەتپەيتىن بولادى»،- دەدى ول باق وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدە.

قازىرگى كەزدە ءۇش ەلدىڭ ديپلومدارىن راستاۋدى تالاپ ەتپەيتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءتىزىمى جاسالۋدا. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى م. لومونوسوۆ اتىنداعى ممۋ-ءنىڭ تۇلەگى ءتارىزدى رەسەي مەن بەلارۋستا جۇمىسقا ورنالاسۋعا تولىعىمەن قۇقىلى بولماق. بۇل مۇمكىندىك ءارى بەلسەندى، ءارى باسەكەگە قابىلەتتى وتانداستارىمىزعا «ەۋرازيالىق ۇشتىكتىڭ» ورتاق نارىعىندا قىزمەتتىك مانسابىن جاساۋعا جول اشادى. ينتەگراتسيانىڭ يگىلىكتەرى مۇنىمەن دە شەكتەلمەيتىنى بەلگىلى. سايىپ كەلگەندە، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتاپ ايتقانداي، «ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا – ول بىزگە ەكى مىڭجىلدىق بەلەسىندە تاريحي پروگرەستىڭ وبەكتيۆتى قادامىن اشقان ۇلى مۇمكىندىك» ەكەنىنە كوزىمىز جەتەدى.

ءامىرلان ءالىمجان.

Abai.kz