مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، تەمەكى شەگۋ ارقىلى ءبىز تەك دەنساۋلىعىمىزدى قۇرتىپ قانا قويمايمىز، ەل ەكونوميكاسىنا دا ايتارلىقتاي سوققى جاسايمىز.
وتانداستارىمىزدىڭ تەمەكى ونىمدەرىن ساتىپ الۋى شەتەل كومپانيالارىنىڭ ايىن وڭىنان تۋعىزىپ تۇر. وسى سەبەپتى «تەمەكى تۇتىنىنەن ازات قازاقستان ءۇشىن» ۇلتتىق كواليتسياسى دەنساۋلىق تۋرالى كودەكستىڭ شىلىمعا قاتىستى تۇستارىنا ءىشىنارا وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسىنادى. بۇل تۋرالى الماتىدا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ايتىلدى.
ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە قاراعاندا، جىل سايىن تەمەكى، سپيرتتىك ىشىمدىك سياقتى زياندى زاتتاردىڭ سالدارىنان ەمدەلۋگە ازاماتتار 5 ملرد اقش دوللارىنان استام قارجى جۇمسايدى ەكەن. تەمەكى ونىمدەرىن شىعاراتىن كومپانيالاردىڭ قازاقستاننان 2 ملرد اقش دوللارىنان استام پايدا تۇسىرەتىنى بەلگىلى بولدى. نەگىزىنەن، بۇل ءونىمنىڭ 90 پايىزى ءبىزدىڭ ەلگە سىرتتان تاسىمالدانادى. بۇل ءبىزدىڭ شەتەل كومپانيالارىن مولىنان قارجىلاندىرىپ وتىرعاندىعىمىزدى كورسەتەدى.

مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، تەمەكى شەگۋ ارقىلى ءبىز تەك دەنساۋلىعىمىزدى قۇرتىپ قانا قويمايمىز، ەل ەكونوميكاسىنا دا ايتارلىقتاي سوققى جاسايمىز.
وتانداستارىمىزدىڭ تەمەكى ونىمدەرىن ساتىپ الۋى شەتەل كومپانيالارىنىڭ ايىن وڭىنان تۋعىزىپ تۇر. وسى سەبەپتى «تەمەكى تۇتىنىنەن ازات قازاقستان ءۇشىن» ۇلتتىق كواليتسياسى دەنساۋلىق تۋرالى كودەكستىڭ شىلىمعا قاتىستى تۇستارىنا ءىشىنارا وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسىنادى. بۇل تۋرالى الماتىدا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ايتىلدى.
ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە قاراعاندا، جىل سايىن تەمەكى، سپيرتتىك ىشىمدىك سياقتى زياندى زاتتاردىڭ سالدارىنان ەمدەلۋگە ازاماتتار 5 ملرد اقش دوللارىنان استام قارجى جۇمسايدى ەكەن. تەمەكى ونىمدەرىن شىعاراتىن كومپانيالاردىڭ قازاقستاننان 2 ملرد اقش دوللارىنان استام پايدا تۇسىرەتىنى بەلگىلى بولدى. نەگىزىنەن، بۇل ءونىمنىڭ 90 پايىزى ءبىزدىڭ ەلگە سىرتتان تاسىمالدانادى. بۇل ءبىزدىڭ شەتەل كومپانيالارىن مولىنان قارجىلاندىرىپ وتىرعاندىعىمىزدى كورسەتەدى.
قازىر قر پارلامەنت سەناتىندا «حالىق دەنساۋلىعى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» جاڭا كودەكس قارالىپ جاتىر. ۇلتتىق كواليتسيا بۇل كودەكسكە ءوز ۇسىنىستارىن ەنگىزۋدى ءجون كورىپ وتىر. بىرىنشىدەن، ولار تەمەكى كومپانيالارىنىڭ ەلدەگى ءىس-شارالارعا دەمەۋشىلىك كورسەتۋىنە تىيىم سالۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. «بۇل كومپانيالاردىڭ جارنامالارى جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتىر. تەمەكى جارنامالارىن كورگەن جاس مىندەتتى تۇردە ونى پايدالانىپ كورگىسى كەلەدى. سوندىقتان جاستاردى تەمەكى اتاۋلىدان اۋلاق ۇستاعان ءجون»، – دەيدى اتالعان كواليتسيانىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ءجاميلا سادىقوۆا. ەكىنشى ۇسىنىس بويىنشا، كواليتسيا تەمەكى قوراپتارىنا شىلىمنىڭ زياندىلىعىن ەسكەرتەتىن گرافيكالىق سۋرەتتەر بەينەلەۋگە قول جەتكىزبەك. ول سۋرەتتەر قوراپتىڭ ۇستىڭگى بولىگىن جانە بارلىق قوراپتىڭ كەم دەگەندە 50 پايىزىن الىپ جاتۋى كەرەك. الەمدىك تاجىريبە بۇل ءادىستىڭ ءتيىمدى ەكەندىگىن كورسەتكەن. «ماسەلەن، كانادادا بۇل سۋرەتتەر قوراپتىڭ 60 پايىز بولىگىن الىپ جاتىر. تايلاند ەلى وسىنداي قوراپتى گرافيكالىق بەزەندىرۋ جاعىنان حالىقارالىق بليۋمەرگ جۇلدەسىنە يە بولدى. بۇل جاعىنان سونداي-اق اۆستراليا ەلىن ۇلگى ەتىپ الساق بولادى»، – دەيدى ج.سادىقوۆا. ۇشىنشىدەن، تەمەكىنى ساتاتىن ورىندار مەن ونىڭ قولجەتىمدىلىگىن شەكتەۋ قاجەت. سەبەبى ول بالالاردان قانشالىقتى اۋلاق بولسا، سوعۇرلىم بولاشاعىمىز قاۋىپسىز.
جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە اسىرەسە حالىقتىڭ بەلسەندى توبى سانالاتىن 30-35 جاستاعى ازاماتتار تەمەكى ەپيدەمياسىنىڭ قۇربانىنا اينالۋدا. سونداي-اق نيكوتينگە تاۋەلدى جاستاردىڭ دا سانى ازايماي وتىر. كواليتسيا وكىلدەرى كەلتىرگەن مالىمەت بويىنشا، قازاقستاندا 13-15 جاس ارالىعىندا 140 مىڭنان استام ءجاسوسپىرىم تەمەكى شەگەدى ەكەن. ارامىزدا ءتىپتى سەگىز جاستان باستاپ تەمەكى تارتا باستاعان بالالار دا بار. وسى جاعدايلاردى ەسكەرىپ، «تەمەكى تۇتىنىنەن ازات قازاقستان ءۇشىن» ۇلتتىق كواليتسيا وكىلدەرى 31 مامىردان باستاپ «بالالار وكپەسىنىڭ تازالىعى ءۇشىن» الەۋمەتتىك شاراسىن ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. وعان بارلىق قازاقستاندىقتار قاتىسا الادى. شارادان تۇسكەن قارجى كواليتسيا ەسەپشوتىنا اۋدارىلىپ، ول كەيىننەن تەمەكىدەن زارداپ شەككەندەردىڭ دەنساۋلىعىن تۇزەۋگە جۇمسالادى.
تەمەكى وندىرىسىنە قاتىستى دارىگەرلەر مەن ەكولوگتاردىڭ شىرىلداپ جۇرگەنى ءبىر بۇل ەمەس. بۇعان ەلىمىزدەگى شىلىم ءوندىرۋشى شەتەلدىك كاسىپورىنداردىڭ دا ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن. ءبىز پىكىرىن بىلمەك بولعان «فيليپ مورريس كازاحستان» وندىرىستىك كومپانياسى جشس-نىڭ سىرتقى كورپوراتيۆتىك بايلانىستار جونىندەگى ايدوس ەسىمدى وكىلى وسىنداي سىڭاي تانىتتى. «ۋران ءوندىرىسى دە ادامزاتقا زيان، بىراق ۇلتتىق اتوم كومپانياسىنىڭ جۇمىسىن ەشكىم توقتاتقان ەمەس. سول سياقتى ءبىزدىڭ دە ارەكەتىمىزگە بىرەۋ كەدەرگى بولا الادى دەپ ويلامايمىن»، – دەيدى ول.

نۇرمۇحاممەد مامىربەكوۆ
«الاش ايناسى» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل