2015 جىلى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ءوزىنىڭ العاشقى تۇلەكتەرىن شىعارادى. بۇگىنگى تاڭدا ەڭبەك نارىعىنا قانداي ماماندار قاجەت ەكەنى تۋرالى جانە ەلىمىزدە قازاقستاندىق دارىن يەلەرىن قالاي قازاقستاندا الىپ قالۋعا بولاتىندىعى تۋرالى ءوز ويىمەن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى شيگەو كاتسۋ ءبولىستى.  

— 2015 جىل – نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ العاشقى باكالاۆرلارىنىڭ وقۋدى ءتامامدايتىن جىلى. قىزىعۋشىلىق تانىتقان جۇمىس بەرۋشىلەردەن ۇسىنىستار ءتۇستى مە؟ بوس قىزمەت ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسى جۇرگىزىلدى مە؟ وتكىزىلسە، قانداي كومپانيالارمەن؟ قانداي سالالار بولدى؟

— اقپارات ءۇشىن ايتايىن، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە كەيبىر وقىتۋ باعدارلامالارىنىڭ العاشقى تۇلەكتەرى بار.  بىزدە سوڭعى ءۇش جىلدا قازاقستاندىق كاسىپورىن يەلەرى مەن شاعىن جانە ورتا كاسىپ جەتەكشىلەرى ءۇشىن بيزنەس سالاسىندا كۋرستار جۇرگىزىلۋدە. سونىمەن قاتار، ورتا مەكتەپتەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى ءۇشىن بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ باعدارلامالارى بار. ء دال قازىرگى ۋاقىتتا بىزدە قانشا كومپانيا ءوز ۇستانىمدارىن ۇسىنعاندىعى تۋرالى، قانداي ۇسىنىستاردىڭ بولعاندىعى تۋرالى ناقتى ستاتيستيكا جوق. بىراق، ماعان ستۋدەنتتەردىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ جۇمىستارى بار ەكەن. وپتيميستىك تۇرعىدان العاندا،  مەن ولاردىڭ كوبىسىنىڭ وسى باعىتتا كەلە جاتقانىن ايتا الامىن.  بۇعان ءبىر سەبەپ، ءبىز وسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ءوزىمىزدىڭ العاشقى بوس قىزمەت ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسىن وتكىزدىك. بۇل جارەڭكەگە 150-دەن استام كومپانيا قاتىستى.  وعان قاتىسۋشىلار رەتىندە تەك ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەكتەرى دە قاتىستى. بارلىعى 900 ادام. كومپانيالار تۇساۋكەسەرلەرىن كورسەتتى، بۇدان وزگە جۇمىسقا تۇراتىن كەزدە اڭگىمەلەسۋدى قالاي جۇرگىزۋ كەرەكتىگى تۋرالى ءوزىن قاي تۇرعىدان كورسەتە ءبىلۋ كەرەك، تۇيىندەمەنى قالاي جازۋ كەرەكتىگى تۋرالى، كانديداتتاردان جۇمىس بەرۋشىلەر نەنى كۇتەتىندىگى جونىندە لەكتسيالار مەن كۋرستار وتكىزىلدى. ءارى قاراي، ءتورتىنشى كۋرستىڭ ستۋدەنتتەرى كومپانيالاردان، ۇكىمەتتەن، پارلامەنت پەن وزگە دە ۇيىمداردان سىناق ىسىنەن ءوتتى. وسى بايلانىستاردىڭ ارقاسىندا،  جۇمىس جونىندە كوپتەگەن ۇسىنىستار ءتۇستى. ياعني، بىزدە ناقتى مالىمەتتەر ازىرگە جوق، دەگەنمەن ءبىزدىڭ كەيبىر ستۋدەنتتەر ءوز جۇمىس ورىندارىن تاۋىپ تا ۇلگەردى.

وتكەن سەنبىدە ءبىز ەكىنشى رەت بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسىن وتكىزدىك، بىراق بۇل جولى تەك ءوزىمىزدىڭ ستۋدەنتتەر ءۇشىن بولدى.  وعان شامامەن 60 كومپانيا قاتىستى.  مۇندا حالىقارالىق  اۋديتورلىق كومپانيالار دا بولدى، اسىرەسە، ۇلكەن تورتتىك، مۇناي-گاز،  «ەير استانا» سەكىلدى ترانسپورت كومپانيالارى، IT, سونداي-اق،  «سامۇرىق-قازىنانىڭ» ەنشىلەس كومپانيالارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءتۇرلى سالالاردان كەلدى.  مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان دا ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرگە قىزىعۋشىلىق جوعارى.  ءبىزدىڭ تاراپتان 300-400 ستۋدەنت قاتىستى.  ماعان جوعارعى كۋرستاردىڭ ستۋدەنتتەرى كوپ بولعان جوق دەگەندە قاتتى تاڭقالعانىم راس،  باسىم بولىگى 1-, 2-, 3-كۋرستاردىڭ ستۋدەنتتەرى ەكەن. 

—ونىڭ سەبەبى نەدە؟

— جاقسى سۇراق. مەنىڭ ويىمشا، نە جوعارعى كۋرستىڭ ستۋدەنتتەرى جۇمىس بەرۋشىلەرمەن جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتىپ العان، نەمەسە ماگيستراتۋراعا تۇسكىسى كەلەتىن ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ سانى ارتقان.

— ولار نۋ-دە قالعىلارى كەلەدى  مە،  الدە شەتەلگە كەتكىلەرى كەلەدى مە؟

— ءبىز ولاردىڭ شەتەلگە كەتكەنىن قولدايمىز. ءبىز ولارعا «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋدى ۇسىنامىز، ەگەر ولار وقۋدى جالعاستىرعىلارى كەلسە، شەتەلدە وقىعاندارى ءجون  بولار دەپ  ويلايمىن. ولار جاقسى ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ءتۇسىپ، مۇمكىندىك بولسا دوكتور دارەجەسىن الىپ، بىزگە كەلىپ مىنداعى جۇمىسقا كومەكتەسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

— نۋ-دە الىنعان عىلىمي دارەجەلەر حالىقارالىق جوو-دا ەسەپتەلەدى مە،باعالانادى ما؟

— ارينە. ءوزىڭىز بىلەتىندەي، قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ  نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى تۋرالى زاڭنىڭ ارقاسىندا قازاقستاندىق تىركەۋىمىز بار. وندا نۋ-دە الىنعان عىلىمي دارەجەلەر قازاقستاندا ارەكەت ەتەدى دەپ انىق جازىلعان.  ال حالىقارالىق تىركەۋ كەيىنىرەك بولادى. ادەتتە ۋنيۆەرسيتەتتە بىرنەشە جىلدىڭ بىتىرۋشىلەرى بولۋ كەرەك. البەتتە، ءبىز تىركەۋدى الامىز، بىراق جاقىن ارادا ەمەس.  دەگەنمەن، بۇل  شىنايى توسقاۋىل بولا ما؟   مەن ولاي ويلامايمىن، سەبەبى الەمدە تىركەۋدەن وتپەگەن بىرنەشە توپ-ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. ياعني، قوس جۇيە بار: تىركەلگەن جانە تىركەلمەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەر.  ولار دا باكالاۆرياتتان ماگيستراتۋراعا دەيىن ستۋدەنتتەرمەن الماسادى.

— ءسىز حالىقارالىق تىركەۋدىڭ تالاپتارىنىڭ ءبىرى – بىرنەشە رەت تۇلەك شىعارۋ دەپ ايتىپ ءوتتىڭىز. باسقا تاعى قانداي تالاپتار بار؟  شەتەلدىك ستۋدەنتتەردىڭ بولۋى مىندەتتى مە؟

— جوق، بۇل تالاپقا ەنبەيدى.  ۋنيۆەرسيتەت حالىقارالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى رەتىندە قابىلدانۋى ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتەردى باعالايتىن  جۇيەلەر بار. ارينە، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ  حالىقارالىق كونتينگەنتى بولعانى جاقسى. بىراق بۇل  قاتىپ قالعان قاعيدا بولىپ سانالمايدى.  

— ەڭ ماڭىزدى كريتەري قانداي؟

ء— بىلىم بەرۋ ساپاسى.

— ونىڭ ولشەمى قانداي؟ سەبەبى، ءار ەلدە ساپانى باعالاۋ جۇيەلەرى ءارتۇرلى ەمەس پە؟!  

— يا، سول ءۇشىن دە تىركەۋدىڭ ءتۇرلى جۇيەلەرى بار. بۇل ۇدەرىس قانداي بولسا دا، ول ءبىرىنشى ءوزىن-ءوزى باعالاۋدان باستالادى. ء بىز اكادەميالىق جاقتى دا، زەرتتەۋدى دە، ستۋدەنتتىك ومىردە دە جانە ت.ب. اسپەكتىلەردى قاراستىراتىن ءوزىمىزدىڭ جەكەمەنشىك ەسەپتەمەمىزدى دايىندايمىز. سودان كەيىن بارىپ، ءبىز ءوزىمىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى ايتامىز. ءبىزدىڭ قانداي تىركەۋدەن وتكىمىز كەلەتىندىگىنە وراي، سول ۇيىم بىزگە ءوز توبىن جىبەرەدى. بۇل تەك قاعازداعى جاتتىعۋلار ەمەس. ولار بىزگە كەلەدى، بارلىق ۇدەرىستى قاداعالايدى، ءبىزدىڭ قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن مالىمەتتەرىمىزدىڭ بارلىعى بىزدە شىنىمەن دە جۇرگىزىلەتىندىگىنە كوز  جەتكىزەدى. ولار  بارلىعىن جازىپ الادى، ودان كەيىن وزدەرىندەگى جوو-نىڭ كريتەريلەرىمەن سالىستىرادى. بۇل ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى. ولار ءبىزدىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە ساي كەلەمىز بە، كەلمەيمىز بە، سوعان قارايدى. ءبىز اككرەديتاتسيانى الا الامىز دەگەن سەنىمدەمىن. اككرەديتاتسيالاۋ اگەنتتىكتەرى اقش-تا، ۇلىبريتانيادا بار، ەۋروپالىق اگەنتتىكتەر دە بار.  قازاقستان بولون ۇدەرىسى مەن اكادەميالىق موبيلدىككە قاتىسۋ بويىنشا مىندەتتى قابىلدادى، سول سەبەپتى ءبىز ونى دا ەسەپكە الۋىمىز كەرەك. تىركەلۋ ۇدەرىسىن شاما كەلگەنشە جىلدام باستاۋعا تىرىسامىز. ء ­وزىمىزدىڭ ەسەپتەمەمىزدى قۇرۋدى كەلەسى جىلى باستايمىز،  سەبەبى كۇتەتىن ۋاقىت جوق. ەگەر ءبىز اككرەديتاتسيانى بىرنەشە تۇلەكتەر شىققاننان كەيىن باستاساق، بۇل ۇدەرىس  ۇزاققا سوزىلىپ كەتەدى. ايتكەنمەن، قازىرگى تاڭنىڭ وزىندە UCL, WisconsinMadisonUniversity  سەكىلدى ءبىزدىڭ حالىقارالىق ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرىمىز بەن وزگە دە ۋنيۆەرسيتەتتەر بىزگە كەلىپ،  باعدارلامالارعا  وزدەرىنىڭ سىرتقى باعالارىن بەرۋدە.  ولار قازىردىڭ وزىندە وسىمەن اينالىسۋدا.  سول سەبەپتى دە، ءبىز شامامەن ءوز باعدارلامامىزدىڭ  ارتىق جانە كەم تۇستارىن بىلەمىز. ءوز ستۋدەنتتەرىمىزدى جاز كەزەڭىندە شەتەلگە جىبەرۋدى باستادىق، مىسالعا اقش-تىڭ مەديسون قالاسىنداعى ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىنە جىبەردىك.  ولار ول جاققا جازعى سەمەستردە بارادى، جەرگىلىكتى ستۋدەنتتەرمەن بىرگە ساباقتارعا قاتىسادى. شەتەلدىك پروفەسسورلار ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردى كورەدى، ولاردىڭ بىلىمدەرىن تەكسەرەدى. ءبىز سودان جاقسى پىكىرلەر الۋدامىز.  بۇل – كەزەڭ-كەزەڭمەن  جۇزەگە اساتىن ۇدەرىس.

— ءسىز تۇلەكتەردىڭ ءبىر بولىگى ۋنيۆەرسيتەت ماڭىنداعى زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا جۇمىس ىستەۋگە قالادى دەپ ايتىپ ءوتتىڭىز...

— ءبىز ستۋدەنتتەرىمىز وقۋدى جالعاستىرىپ، عىلىمي قىزمەتپەن ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە اينالىسادى دەگەن ۇمىتتەمىز. سونداي-اق، ءبىز سىرتتان كىشى عىلىمي قىزمەتكەرلەردى جالدايمىز.

— قانشا ستۋدەنت وسىنداي تىلەكتەرىن ءبىلدىردى؟ ولاردى تارتۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە؟

— مەن ازىرگە ناقتى سانىن ايتا المايمىن. ولار ءبىرىنشى دارەجەنى الۋعا ۇمىتكەر بولۋلارى كەرەك.  بۇل ۇدەرىس تەك ناۋرىزدا باستالادى.  قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن ستۋدەنتتەر شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرگە ءوتىنىش بەرۋدە. كەلەسى جىلدىڭ ناۋرىزىنا قاراي بىزدە قانشا ستۋدەنت شەتەلگە كەتەتىندىگى مەن قانشا ستۋدەنت وزىمىزدە ماگيستراتۋراعا قالاتىنداعى تۋرالى ناقتى اقپارات بولادى. ەگەر ولار سوڭعىسىن تاڭداماسا، ولار ماگيستراتۋراسىز زەرتتەۋ ورتالىقتارىنا تىكەلەي بارا الاتىندىعىنا كۇدىگىم بار. ولار ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ زەرتتەۋ توپتارىندا جۇمىس ىستەيدى، بىراق وقۋلارىن جالعاستىرۋلارى كەرەك. ايتپەسە ولار كەلەشەكتە زەرتتەۋشى رەتىندە العا جىلجي المايتىندىعى انىق. بۇل جەردە ولار تەك باكالاۆر دارەجەسىن الادى، عىلىمي قىزمەتتىڭ تەك كىشكەنتاي بولىگى عانا مەڭگەرىلەدى. ەگەر ولار عىلىممەن اينالىسقىلارى كەلسە، وزدەرىنىڭ بارلىق ەڭبەك مانساپتارىن سوعان ارناۋعا تۋرا كەلەدى. مەن ولار وسى ۇدەرىستە جاڭالىق اشىپ، وزدەرىنىڭ جاڭالىقتارىن  كوممەرتسيالاندىرىپ، ودان پايدا تاۋىپ، وزگە زەرتتەۋلەرگە دەمەۋشىلىك ەتەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.  بىراق، بۇل ۇزاق مەرزىمدى قاجەت ەتەتىن ۇدەرىس. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ ەكى ءتۇرى جۇمىس ىستەيدى. ءبىرىنشىسى – پروفەسسورلىق-وقىتۋشى قۇرامى. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى بولىپ تابىلادى.  بۇل ءبىزدىڭ پروفەسسورلار وقىتۋشى قىزمەتىمەن قاتار، عىلىمي قىزمەتپەن دە اينالىسادى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل وتە ماڭىزدى، سەبەبى بۇل زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماڭىزدى سيپاتتامالارىنىڭ ءبىرى. باسقا ۋنيۆەرسيتەتتەر تەك وقىتۋشىلىق قىزمەتپەن عانا اينالىسادى. ول جاقتا مۇعالىمدەرگە جەكە زەرتتەۋ جۇرگىزۋ مىندەت بولىپ سانالمايدى.  بۇنداي ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ستۋدەنتتەرى عىلىممەن قاتتى اينالىسا قويمايدى. ولار ەڭبەك نارىعىنا كوبىرەك باعىتتانعان. ءبىز زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى رەتىندە،  ءبىزدىڭ كوپتەگەن ستۋدەنتتەرىمىز وقۋدى جالعاستىرىپ، عالىم نەمەسە عىلىمي دارەجەلەر الادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. وسىلايشا، ءبىز ءوزىمىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ءۇشىن،  ءبىزدىڭ پروفەسسورلاردىڭ جەتەكشىلىگىمەن زەرتتەۋلەرگە قاتىسقانىن قۇپتايمىز. ءبىزدىڭ پروفەسسورلاردىڭ وزدەرىنىڭ جەكەمەنشىك زەرتتەۋ جوبالارى بار.  ال ەكىنشى ءتۇرى – ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زەرتتەۋ ورتالىقتارىنا جۇمىسقا الىنعان كىشى عىلىمي قىزمەتكەرلەر.  دەگەنمەن، جوبالاردى جەتەكشى زەرتتەۋشىلەر باسقارادى.  ولار تەك عىلىمي سالادا تاجىريبەلەرى بار PhD يەگەرلەرى بولا الادى. ارينە،  زەرتتەۋ ورتالىعىنا كەلىپ: مەن – جەتەكشى زەرتتەۋشىمىن دەۋگە بولمايدى.  قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ورتالىقتاردا كوپتەگەن جاس ماماندار جۇمىس ىستەيدى، ءبىز ولارعا  ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەن، يا بولماسا ء بىزدىڭ حالىقارالىق سەرىكتەستەرىمىزدەن PhD الۋعا كەڭەس بەرەمىز. بۇگىنگى تاڭدا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم بەرۋدىڭ جوعارعى مەكتەبىندە PhD-ءدىڭ ءبىر باعدارلاماسى مەن ينجەنەريا مەكتەبىندە  PhD باعدارلاماسى بويىنشا التى ماماندىق اشىلدى (PhD Biomedical Engineering, PhD in Sustainable Engineering, PhD in Energy Engineering, PhD in Information and Communication technologies, PhD in Material Science and Engineering, PhD in Robotics and Mechatronics).

— بيىلعى وقۋ جىلىندا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە مۆا جاڭا باعدارلاماسى باستاۋ الدى. بۇل باعدارلامانىڭ ستۋدەنتتەرگە بەرەر ارتىقشىلىقتارى قانداي؟ قازاقستاندىق تالاپكەردىڭ شەتەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  مۆا باعدارلاماسىنان گورى، سىزدەردىڭ  باعدارلامانى تاڭداۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

— مەنىڭ كوزقاراسىم بويىنشا، وسىنداعى، قازاقستانداعى مۆا باعدارلامالارىنىڭ ماقساتى، ءبىز  – زاماناۋي تەحنيكانى، فيلوسوفيانى، مەنەدجمەنت پراكتيكاسىن بارىنشا كوپ قازاقستاندىق جەتەكشىلەردىڭ اراسىندا تاراتۋعا تىرىسامىز.  سول سەبەپتى دە ءبىز وسى باعدارلامانى شىعارامىز دەپ شەشتىك. بۇرىندا، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، «بولاشاق»  باعدارلاماسى ەشقاشان دا مۆا باعدارلامالارىن قارجىلاندىرعان ەمەس. مۆا-نىڭ قوعامدىق يگىلىكتەن گورى، جەكە ادامنىڭ پايداسى ءۇشىن قاجەت ەكەندىگى دالەلدەنگەن. سول كەزدە بۇل باعدارلامانىڭ بارلىق ارتىقشىلىقتارى قوعامنان گورى، جەكە ادامدار ءۇشىن عانا قولدانىلعاندىعى ەسكەرىلگەن. دەگەنمەن، ءبىز قازاقستاندىق ەكونوميكا ءۇشىن، سونىمەن قاتار قوعام ءۇشىن بارىنشا كوپ جاقسى، زاماناۋي جەتەكشىلەردى دامىتۋ كەرەك دەپ ويلايمىز. قازاقستان ىلگەرى جىلجىعىسى كەلەدى، باسەكەگە قابىلەتتى 30 ەلدىڭ بىرىنە اينالعىسى كەلەدى. ول ءۇشىن پروگرەسسيۆتى، باسقارۋشى كادرلار قاجەت ەكەنى دە ايقىن.  مەملەكەت بىزبەن كەلىسىمگە كەلدى، سول سەبەپتى ءبىز  مۆا ستۋدەنتتەرىنە گرانتتار ۇسىنا الۋ ءۇشىن بىزگە رەسۋرستار بولە باستادى.

بۇل – ارتىقشىلىقتاردىڭ ءبىرى، ياعني شەتەلدە ءبىلىم الۋمەن سالىستىرعاندا، قارجىلىق تۇرعىسىنان العاندا وتە ءتيىمدى. مۆا باعدارلامالارى اقش-تىڭ جاقسى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وتە قىمبات تۇرادى. ايتكەنمەن، مۇنداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى دا اقش-تىڭ توپ-ماگيستراتۋرالارىمەن بىردەي جانە ارزانىراق، سەبەبى وسى باعدارلاما بويىنشا ءبىزدىڭ سەرىكتەسىمىز – ديۋك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فۋكۋا  بيزنەس-مەكتەبى. وقۋعا تۇسۋشىلەر قازاقستاندا ءبىلىم الا الادى، سونداي-اق، گرانتقا يە بولۋ مۇمكىندىكتەرى دە بار.  بۇدان وزگە،  ءبىزدىڭ MBA- جانە EMBA-باعدارلامالارىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەنەدجمەنتتىڭ ەڭ زاماناۋي تاجىريبەلەرى بويىنشا وقيدى.  ەگەر ءسىز اقش-تا ءبىلىم الساڭىز، ستۋدەنتتەر وقيتىن كەيستەردىڭ بارلىعى بىرىڭعاي باتىستىق  ءارى اقش پەن باتىس كومپانيالارىنا باعدارلانعان. بىراق، ءسىز مۇندا ورالعان كەزدە ءوز بىلىمدەرىڭىزدى تاجىريبەدە قولدانۋ ءۇشىن سىزگە قايتا قالىپتاسۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىزدىڭ پروفەسسورلار قازىردىڭ وزىندە جەرگىلىكتى جاعدايلارعا نەگىزدەلگەن كەيستەر دايىنداپ جاتىر. بۇل ستۋدەنتتەرگە باتىس تاجىريبەسى تۋرالى عانا اقپارات الماي، سونىمەن قاتار جەرگىلىكتى جاعدايدى دا سالىستىرا قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇنى دا ءبىزدىڭ باعدارلامامىزدىڭ  ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى دەپ قاراستىرۋعا  بولادى.

— قازىر قازاقستاندىق جوو-نىڭ تۇلەكتەرىنىڭ اراسىندا قارجىگەرلەر مەن ەكونوميستەردىڭ سانى كوپ، ال تەحنيكالىق ماماندىقتاردى يگەرگەندەر سانى از دەپ ايتىپ جاتادى. سول قانشالىقتى شىندىققا جاناسادى؟ وزگە قازاقستاندىق جوو-نىڭ تۇلەكتەرى تاپ بولىپ جاتقان ماسەلەلەرگە ساراپتاما جۇرگىزىپ كوردىڭىز بە؟

— ۋنيۆەرسيتەت قۇرىلعان كەزدە، بۇنداي ساراپتاما جوبانىڭ تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزى رەتىندە جۇرگىزىلدى.  سول سەبەپتى، ءبىز باسىم نازاردى عىلىم مەن ينجەنەرلىك ماماندىقتارعا اۋداردىق. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردىڭ ۇشتەن ەكى بولىگى ينجەنەرلىك ماماندىقتار مەن عىلىممەن، تەك ءبىر بولىگى عانا گۋمانيتارلىق جانە الەۋمەتتىك عىلىمدارمەن اينالىسادى. ارينە، ساراپتاما جۇرگىزىلدى. ينجەنەرلەر مەن عالىمداردىڭ جەتىسپەۋى – قازاقستاننىڭ عانا ماسەلەسى ەمەس. اقش، ەۋروپا، جاپونيا، قىتاي – بارلىعى ولارعا ينجەنەرلەردىڭ جەتىسپەيتىندىگىن راستايدى.  بۇعان سوڭعى 15-20 جىلدا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سەكتورىنىڭ شيراق دامۋى سەبەپ. بۇدان وزگە، كليماتتىڭ اۋىسۋ ماسەلەسى دە بار. قازىرگى تاڭدا كەيبىر وزەكتى ماسەلەلەر سوعان بايلانىستى. ماسەلە كليماتتىڭ جىلىنۋ ۇدەرىسىن قالاي توقتاتۋدا ەمەس، كليمات اۋىسۋى مەن جاھاندىق  جىلىمىقتى قالاي باسەڭدەتۋدە جاتىر.  ۇزاقمەرزىمدى كەلەشەكتە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىمەن قالاي قامتاماسىز ەتۋگە بولادى؟ ىندەت تاراۋدىڭ الدىن قالاي الۋعا بولادى. ەبولاعا قاراڭىزشى.  وعان دەيىن قۇس تۇماۋى بولدى. ىندەت تسيكلى – جاھاندانۋدىڭ ءبىر بولىگى. مۇمكىن بۇل كليمات اۋىسىمىمەن بايلانىستى شىعار.  اقيقاتى مىندا جاتىر، الەمگە كوپتەگەن دارىگەر كەرەك، بارىنشا كوپ مەديتسينالىق عىلىمي قىزمەتكەرلەر كەرەك، فارماتسەۆتيكالىق زەرتتەۋلەرمەن اينالىساتىن  ماماندار قاجەت.  ياعني، تەحنيكالىق جانە عىلىمي كادرلاردىڭ ازدىعى جاھاندىق ماسەلە.

مۇنداعى وزەكتى ماسەلە قازاقستانداعى زاڭگەرلەردىڭ كوپتىگىندە ەمەس. يا، ءبىز نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جاقسى عالىمدار مەن ينجەنەرلەردى شىعارۋعا تىرىسامىز، بىراق ولاردى ەلدە ۇستاپ قالا الامىز با؟ سەبەبى، ءبىزدىڭ دايىنداعان دارىندارىمىز  شەتەلگە كەتىپ، ورالماي قالسا وكىنىشتىسى سول بولادى.  مىنە، ۋايىمداۋعا بولاتىن ماسەلە وسى.

سول سەبەپتى، ءبىز عالىمدار ەلگە قايتا ورالۋلارى  مەن ينجەنەرلەر ءوز بىلىمدەرىن تاجىريبەدە قولدانا الۋلارى ءۇشىن  جايلى جاعداي، لابوراتوريالار مەن زەرتتەۋ ورتالىقتارىن قۇرۋىمىز كەرەك. بۇل – ينجەنەرلىك كاسىپورىنداردى دا دامىتۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرەدى. قازاقستاندىق ەكونوميكانىڭ نەگىزى – مۇناي-گاز سەكتورى، تاۋ-كەن رۋداسى سالاسى. قازاقستان   مۇناي-گاز، تاۋ-كەن رۋداسى سەكتورىنىڭ، سونىمەن قاتار مەتاللۋرگيانىڭ جانە ت.ب. شەشىمدەرىن تاباتىن  جوعارعى قوسىلعان قۇنى بار  ينجينيرينگتىك قىزمەتتەردى دامىتۋدى باستايدى.  مەنىڭ ويىمشا، ءبىز وسى ماسەلەنى ۋايىمداۋىمىز قاجەت.

 بيۋروكراتيا كەتۋى كەرەك. مەملەكەت جاس ادامدار باسقاراتىن جاڭا كومپانيالاردى قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرۋى كەرەك. بۇگىندە جاستار نەگىزىنەن  يمپورت-ەكسپورتتى كوزدەيتىن ساۋدا كومپانيالارىن قۇرۋمەن  اينالىسادى.  بولاشاق مۇندا ەمەس. ءبىز ءوز ستۋدەنتتەرىمىزگە وزدەرى وقىپ جۇرگەن عىلىمدا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ كەرەك دەپ ۇيرەتەمىز. مىنە، ءبىز قازىر وسىنى ويلايمىز.

— قازاقستاندىق بلوگەر ەرنار نۇرماعامبەتوۆ ءوزىنىڭ جاريالانىمدارىنىڭ بىرىندە: «"نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى", "نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى" جانە "نازارباەۆ قورى" مارتەبەسى تۋرالى

زاڭنىڭ 3 بابىنداعى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك پەن اشىقتىق قاعيداتىنداعى ء«وز قىزمەتىنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا اقپاراتتىق اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋ» دەپ جازىلعانمەن، ۋنيۆەرسيتەت جىلدىق   شوعىرلاندىرىلعان قارجىلىق ەسەبىن جاريالامايدى»،- دەدى. نەلىكتەن نۋ بۇنداي ەسەپتى جاريالامايدى؟

— شىندىعىنا كەلگەندە، ءبىز مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن بولىنگەن قاراجاتتان كوپ جۇمساي المايمىز. مەملەكەتتىك بيۋدجەت – بۇل بارىنە قولجەتىمدى قۇجات. بۇل تۇرعىدان العاندا ءبىزدىڭ قانشا جۇمسايتىنىمىزدى ادامدار بىلەدى. ءبىز بۇل شەكتەن اسپاۋىمىز كەرەك، جانە قاراجاتتاردى پايدالانۋ دا سوندا كورسەتىلگەن. ءبىز مەملەكەتكە ينۆەستيتسيالار باعدارلاماسى مەن وپەراتسيالىق شىعىندار باعدارلاماسىن كورسەتەمىز. ءبىز ۇزاقمەرزىمدى شىعىندار بيۋدجەتىن قۇرعان كەزدە، بارلىعىن انىق كورسەتىپ قويامىز. قوردىڭ باسىم بولىگى، ءوزىڭىز كورىپ وتىرعانداي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ينفراقۇرىلىمىنا جۇمسالادى.  ءبىز ۇنەمى كەڭەيەمىز. قازىر بىرنەشە جاڭا عيمارات تۇرعىزىپ جاتىرمىز: ءبىزدىڭ بيزنەس پەن مەملەكەتتىك ساياسات مەكتەپتەرىنىڭ عيماراتى، عىلىمي لابوراتوريالار ءۇشىن عيماراتتار، جاڭا اكت زالى، كوپفۋنكتسيالى اۋديتوريالار، جاڭا جاتاقحانالار. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ كوبىسى بارلىق پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلار قۇرامى سەكىلدى ۋنيۆەرسيتەت اۋماعىندا تۇرادى، ءوزىڭىز بىلەتىندەي، استانادا ءومىر ءسۇرۋ وتە قىمبات ەكەنى راس.  بۇدان وزگە، ءبىز  قاراجاتتى جاڭا لابوراتوريالار مەن تەحنولوگيالىق پاركتىڭ دامۋىنا بولەمىز.

— 2014 جىلى قر بعم-نەن  نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماقساتتى سالىمىنا 57,12 ملرد.تەڭگە ءبولىندى.  قۇرىلىسقا بولىنەتىن شىعىننىڭ ۇلەسى (پايىزبەن العاندا) قانشا؟

— بۇل نەگىزگى كاپيتالعا بولىنگەن قارجى بولعاندىقتان، شامامەن 85%- ى قۇرىلىسقا جۇمسالادى. قالعانى – جابدىقتارعا، لابوراتورياعا، ارنايى لابوراتوريالىق جيھازدارعا جۇمسالادى. ءبىزدىڭ لابوراتوريالار ارنايى جىلىتۋدى، اۋا تازالايتىن سۇزگىشتەردى، ارنايى جارىقتى، كوممۋنيكاتسيا جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. ۇلتتىق مەديتسينالىق حولدينگتىڭ عيماراتتارى دا ارنايى جابدىقتاردى تالاپ ەتەدى. بۇنداي جابدىقتاۋدىڭ قىمبات تۇراتىندىعىن بىلەسىزدەر. قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىلارى وپەراتسيالىق بيۋدجەت ارقىلى تولەنەدى، ال ول مەملەكەتتىڭ ستۋدەنتتەردى وقىتۋعا بولەتىن گرانتتارىنان تۇرادى. ءبىزدىڭ باكالاۆريات كەيبىر جاعدايدا «بولاشاقتىڭ» باكالاۆرلارعا ارنالعان  ستيپەندياسىنىڭ دا ورنىن باسادى، سول سەبەپتى ءبىز شامامەن وسى باعدارلاماعا بولىنەتىن رەسۋرستار كولەمىن الامىز. مۇندا پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلار قۇرامىنىڭ، اكىمشىلىكتىڭ ەڭبەكاقىلارى، ستۋدەنتتەردىڭ ستيپەنديالارى كىرەدى.

— ۋنيۆەرسيتەت الداعى ۋاقىتتا ءوزىنىڭ قارجىلىق ەسەبىن جاريالاۋدى جوسپارلاي ما؟

 — قازىرگى تاڭدا ءبىز تولىقتاي، سىرتقى ءاۋديتتى جۇرگىزەتىن مەملەكەتكە تاۋەلدىمىز. دەگەنمەن، بولاشاقتا بىزدە كىرىستىڭ بارىنشا ارتاراپتاندىرىلعان كوزدەرى بولىپ، ءبىز مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن بارىنشا تاۋەلسىزدەنە تۇسكەن كەزدە، وسىنداي مۇمكىندىكتى قاراستىرۋعا بولادى دەپ ويلايمىن.

— ماقساتتى ترانسفەرتتەردەن وزگە، ۋنيۆەرسيتەت بيۋدجەتىنە تۇسەتىن ۇلەس قانداي؟

— ول ءالى كۇنگە دەيىن كوپ ەمەس.  ءبىز Total سەكىلدى مۇناي كومپانيالارىمەن قارجىلاندىرىلامىز. ولار ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىزگە دەمەۋشىلىك كورسەتەدى، سونداي-اق، ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر شەتەلدە PhD الۋلارى ءۇشىن گرانتتار بولەدى. دەمەۋشىلەر باكالاۆرلار ءۇشىن دە گرانتتار ۇسىنادى. بۇنداي گرانتتار قازاقستان ازاماتى بولىپ تابىلمايتىن ستۋدەنتتەردى وقىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سەبەبى، زاڭ بويىنشا، مەملەكەت ونداي گرانتتار بولە المايدى. ەسەپكە العان كەزدە ءبىز ۇلتقا نازار اۋدارماۋعا تىرىسامىز. كەيدە بىزگە وتە جوعارعى ناتيجەلەر كورسەتىپ،  وزگە، اسىرەسە كورشى مەملەكەتتەردىڭ تالاپكەرلەرى – قىزعىزدار، تاجىكتەر كەلىپ جاتادى.  ولارعا قارسىلىق تانىتقان وتە وكىنىشتى بولار ەدى، سەبەبى ولار بىزدە وقىعىلارى كەلەدى. سول سەبەپتى، ءبىز دەمەۋشەلەردى ىزدەۋگە تىرىسامىز.  

— قازاندا پارلامەنت ماجىلىسىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىن قارجىلاندىرۋعا قاتىستى زاڭ جوباسى تالقىلاندى.  تۇزەتۋلەردىڭ ءبىرى شەتەلدىك ستۋدەنتتەرگە گرانتتاردى قارجىلاندىرۋ بولدى...

—يا. ء سىز سوندا بولدىڭىز، سول سەبەپتى دە ءسىز كوپتەگەن دەپۋتاتتاردىڭ ارەكەتتەرى مەن ولاردىڭ وسى ماسەلە تۇرعىسىندا الاڭداعاندارىن بىلەسىز.  ولار: ء بىز قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ گرانتىن شەتەلدىكتەرگە قاراي باعىتتايمىز، -دەپ ايتتى.  بىراق ءبىز  بار گرانتتى ولارعا قاراي باعىتتاۋدى ەمەس، گرانت ۇسىنۋعا بولاتىن جالپى سومانى كوبەيتۋدى ۇسىنعان بولاتىنبىز.  ءماجىلىستىڭ تاعى ءبىر زاڭ جوباسىن قاراستىراتىنىن بىلەسىز – قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ «دامۋعا رەسمي كومەك تۋرالى»  زاڭ جوباسى. مەنىڭ جەكە پىكىرىم – مۇمكىن ە.ىدرىسوۆ مىرزا ءبىر كۇنى ونى قاراستىراتىن شىعار، مۇمكىن مەنىڭ وعان جۇگىنۋىم كەرەك شىعار – كومەكتىڭ ءبىر بولىگىن شەتەلدىك ستۋدەنتتەرگە گرانت رەتىندە، ادام رەسۋرسى مەن كورشى ەلدەردىڭ مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ ءۇشىن  ساقتاۋعا بولار ەدى.  ولار قازاقستاندى تانىپ، بولاشاقتا قازاقستاننىڭ دوسى بولار ەدى. ەگەر ولار بىزدە وقيتىن بولسا، ولار كەلەشەكتە ءوز ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارى بولسا، ءبىزدىڭ بولاشاق كوش باستاۋشىلارمەن دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتىپ، ءسويتىپ، وسى گرانتتارعا بولىنگەن قاراجاتتار ديپلوماتيا، بيزنەس، عىلىم، مادەنيەت جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بىرنەشە ەسەگە وتەلەدى.  وسىنداي جولمەن، ماجىلىستەگىلەردى تولعاندىرىپ وتىرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىر شەتى شەشىمىن تابار ەدى. ءبىز ماجىلىستە قازاقستاندىق تالاپكەرلەر مەن حالىقارالىق تالاپكەرلەرگە قويىلاتىن تالاپتار بىردەي بولادى دەپ ۋادە بەردىك. وسىلاردى مەن ەلشىلەرگە دە ءتۇسىندىردىم. جاقىندا مەن ازيا جانە افريكا ەلدەرىنىڭ ەلشىلەرىمەن كەزدەستىم. ولاردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردى قاشان قابىلدايسىزدار دەپ سۇرادى. مەن ءبىزدىڭ دە سونى قالايتىنىمىزدى، وسى باعىتتا جۇمىستار اتقاراتىنىمىزدى ايتتىم. بىراق ءبىز ءوز ستاندارتتارىمىزدى تومەندەتپەيمىز. قازىرگى  تاڭدا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە كورشى مەملەكەتتەردەن 2 شەتەلدىك ستۋدەنت ءبىلىم الىپ جاتىر.

— ۋنيۆەرسيتەت  ەكونوميكالىق ءتيىمدى قۇرىلىم بولۋ كەرەك دەگەن باتىس يدەياسىنا ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟

— الەمدە ەكونوميكالىق ءتيىمدى بىرنەشە عانا ۋنيۆەرسيتەت بار، جانە نەگىزىنەن ولار اقش-تا ورنالاسقان. سەبەبى، كوپتەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەر، بىرىنشىدەن، كوپتەگەن قايىرىمدىلىقتار الادى،  ەكىنشىدەن، ولار ءبىزدىڭ دە الاتىنىمىزدى الادى – ستۋدەنتتەردى وقىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتەن گرانت الادى. كوپتەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەر وسى قاراجاتتارعا تاۋەلدى. قاعازعا ولار تاۋەلسىز رەسۋرستارعا باعىنامىز دەپ جازادى، دەگەنمەن، تاجىريبە جۇزىندە ولار مەملەكەتكە تاۋەلدى.

كوپتەگەن ەۋروپالىق ەلدەردە ءبىلىم الۋ قۇنى وتە تومەن نەمەسە ستۋدەنتتەرگە ناقتىلى كورسەتىلگەن. ارينە، بۇنداي جاعدايدا ۋنيۆەرسيتەتتەر مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تاۋەلدى بولادى. بىرىككەن كورولدىكتە شامامەن 4-5 جىل بۇرىن ءبىلىم بەرۋ قۇنىن ارتتىرا باستادى. بۇل ۇلكەن ساياسي ماسەلەگە اينالدى.  جاپونيادا جەكەمەنشىك مەكتەپتەر سانى كوپ. بىراق، بۇل ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جارتىسىنان كوبى  قارجىمەن شەكتەلگەن. سول سەبەپتى، وقۋعا تولەنگەن قارجى ەسەبىنەن جۇمىس ىستەۋ دە – تاڭداۋ ەمەس. كىرىستىڭ باسقا جولدارىن دا ىزدەستىرۋ كەرەك. كوپتەگەن زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى ءۇشىن بۇل – عىلىمي قىزمەت پەن زەرتتەۋ گرانتتارى. ءبىزدىڭ پروفەسسورلىق-وقىتۋ قۇرامى مەملەكەتتەن وسىنداي گرانتتار مەن حالىقارالىق گرانتتارعا دا ۇمىتتەنەتىن بولادى. ءبىز زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن ءتۇرلى سالالاردان دەمەۋشىلىك كومەك الۋعا تىرىسامىز. ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز ولارعا قاراعاندا جاقسى شىعادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. مۇمكىن ءبىزدىڭ كەيبىر تۇلەكتەرىمىز بايىپ كەتىپ، كەلەشەك ۇرپاقتى وقىتۋ ءۇشىن ءبىزدى قارجىلاندىراتىن شىعار. وسىنداي جولمەن، ءبىز وسى ءۇش قۇرامداس بولىكتىڭ ارقاسىندا ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ بولاشاق تەڭگەرىمىن كورەمىز.

— وقىتۋشىلاردىڭ قانشا پايىزى – ەكسپاتريانتتار؟  ولاردى تارتۋدا ماسەلەلەر بار ما؟

— قازىرگى تاڭدا پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلار قۇرامى 300-350 ادامنان تۇرادى. ءبىز ۇنەمى  ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەمىز، جاڭا وقىتۋشىلاردى ىزدەۋمەن اينالىسامىز، سول سەبەپتى دە ولاردىڭ سانى تۇراقتى ەمەس. ولاردىڭ شامامەن 85%-ى شەتەلدەن كەلگەن. بۇدان وزگە،  بىزدە Foundation باعدارلاماسىنىڭ  نۇسقاۋشىلارى بار. بىراق ولار ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر قۇرامىنا كىرمەيدى، ولار ۋنيۆەرسيتەت الدى دايىنداۋ باعدارلاماسى بويىنشا سەرىكتەس-جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ قاتارىنا جاتادى.

— باستاپقىدا باق-تا نۋ وقىتۋشىلارى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا وراي، ەڭبەكاقى يندەكساتسياسىن تالاپ ەتۋدە دەگەن  اقپارات شىقتى...

— اقشانىڭ قۇنسىزدانۋى اقپاندا بولدى. ارينە، ءبىز وقىتۋشىلاردى جالداعان كەزدە، ولارعا كومپەنساتسيالىق پاكەت دوللار تۇرىندە بەرىلەدى دەپ حابارلادىق. قۇنسىزدانۋ بولعان جاعدايدا، كەلىسىم-شارت بويىنشا ءبىز ايىرماسىن وتەۋگە مىندەتتىمىز. بىراق بۇل ءبىزدىڭ ءوز بەتىمىزبەن قابىلداي المايتىن شەشىم. سول سەبەپتى دە ءبىز ناۋرىز ايىندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قامقورشىلىق كەڭەسىنە جۇگىندىك، كەيىن ولار بۇل شەشىمدى بەكىتتى. وسىلايشا، ولار دەۆالۆاتسياعا دەيىنگى جاعداي سەكىلدى، اقش دوللارىمەن ەڭبەكاقىلارىن الادى. دەگەنمەن، بۇل ەڭبەكاقىعا قوسىمشا بولىپ سانالمايدى. بۇل – قۇنسىزدانۋدىڭ ناتيجەسىندەگى ايىرمانى جاي عانا وتەۋ.

— جاپوندىق جۇمىس بەرۋشىلەر ادامدى جۇمىسقا العان كەزدە ولاردىڭ ماماندىقتارىنا ەمەس، تۇلەكتىڭ ديپلومىنىڭ  بەدەلىنە قارايدى دەيدى. «ۋنيۆەرسيتەت بەدەلدى بولعان سايىن، جاستار باسەكە كۇرەسىندە بارىنشا تاپقىر، قايسار، شىنىققان بولادى». ءبىر مالىمەت بويىنشا، جاپوندىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ جانە جەكەمەنشىك فيرمالاردىڭ باسقارماسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ ءاربىر ءۇشىنشىسى – ەلدەگى ەڭ بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەت - توكيو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى دەيدى. شىنىمەن دە سولاي ما؟

— جوق، جوق، ول دۇرىس ەمەس. توكيو ۋنيۆەرسيتەتى سونداي ۇلكەن ەمەس. بۇل ەليتالى ۋنيۆەرسيتەت، ونىڭ  ۇلكەن بولۋى  مۇمكىن ەمەس. بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تۇلەكتەرىنە قاراعاندا، پوزيتسياسى ودان دا كوپ. بۇندا ايتىلىپ جاتقانداردىڭ بارلىعى نەگىزىنەن ساۋدا قىزمەتىمەن اينالىساتىن كومپانياعا قاتىستى. باستاپقىدا جاپون ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى - مامانداندىرىلعان ءوندىرىس بولدى، ال ول جاققا ماماندار قاجەت.  بۇل تۇرعىدان العاندا ماماندىقتىڭ بولۋى ماڭىزدى. دەگەنمەن، ولارعا بۇدان وزگە ولارعا بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ  تۇلەكتەرى دە قاجەت. ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىمىز، عىلىممەن نەمەسە زەرتتەۋمەن اينالىساتىن  كومپانيالارعا ەمەس، ال كاسىپكەرلىكپەن  اينالىساتىن كومپانيالارعا كوبىرەك قاتىستى.  بۇل ادامدار بيزنەستى جەكە كومپانيالاردىڭ ىشىندە جۇرگىزۋگە ۇيرەنەدى. ۇزاق جىلدار ارالىعىندا، دارىندى جاستاردى جيناۋ ماقساتى تۇردى، ال بەدەلدى وقۋ ورىندارى سونداي ادامداردى تابۋعا بولاتىن بىردەن-ءبىر ورىن. شامامەن، ۋنيۆەرسيتەت جاقسى بولعان سايىن، بۇل ۋنيۆەرسيتەتتەگى دارىننىڭ ورتاشا دەڭگەيى دە جوعارى. بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تۇلەكتەرىن جالداۋ ارقىلى قاتە جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس. قانداي جاعداي بولسا دا، ءبىز ولاردى بىزگە قاجەت نارسەگە ۇيرەتەمىز. بۇل جاعىنان العاندا جاپونيا باتىستان وزىپ كەتتى. مىسالى، مەن ينجينيرينگتىك كومپانيا بولسام، مەن ينجەنەرلەردى جۇمىسقا الامىن. بىراق مەن ولاردىڭ ۇدايى ءبىلىم الىپ جۇرگەندەرىن قالايمىن. سەبەبى، ماشينا جاساۋ سالاسى – بۇل ۇزدىكسىز دامىپ وتىراتىن سالا. ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى وقىتىپ جاتقان قازىرگى تەحنيكا 5-10 جىلدان كەيىن ەسكىرىپ قالۋى مۇمكىن.

قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسلان ءسارىنجىپوۆ مىرزاعا بىرنەشە اي بۇرىن، ءبىر ءباسپاسوز-كونفەرەنتسياسىندا ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتاتىن ءبىلىمنىڭ تاجىريبە مەن جۇمىس ورنىنا سايكەس كەلمەۋى تۋرالى نە ويلايسىز دەگەن سۇراق قويىلدى.

ول: «ماڭىزدىسى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءالى كۇنگە جوق بولاشاق ماماندىقتارعا ستۋدەنتتەردى دايىنداۋى»، -دەدى. ادامدار وعان كۇلدى، ولار ونىڭ بالالاردى ءالى كۇنگە جوق ماماندىقتارعا وقىتۋعا  ءبىزدىڭ اقشامىزدى پايدالانعىسى كەلەدى دەپ ايتتى.  بىراق بۇل – دۇرىس بولجانباعان تۇسىنىك. ول نەگىزىنەن: ەگەر قازاقستان حالىقرالىق ەڭبەك نارىعىندا باسەكەلەستىككە تالپىنسا، ءبىرىنشى كەزەكتەگى تالاپ – ءاربىر ادام جاڭا نارسەنى ۇيرەنۋگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك، سەبەبى، سىزگە جۇمىستا قاجەت بولۋى مۇمكىن نارسەلەر، وزگەرۋى مۇمكىن، - دەپ ايتقىسى كەلدى. مىسالى، 10 جىل بۇرىن ەشكىمدە اقىلدى سمارتفون بولعان جوق. تەك Blackberry بولدى. قازىر سمارتفون ويلاپ تاۋىپ جاتقان ادامدار  بۇرىندا بولماعان ىسپەن اينالىسۋدا. وزگە سالالاردا دا، تەحنولوگيالىق سىلكىنىستەر بولدى.  بىراق، ءبىز كەلەسى قادامدى ويلاستىرا الاتىن ينجەنەرلەر مەن كونسترۋكتورلاردىڭ قاتارىن كوبەيتپەسەك، وسىنداي سىلكىنىستەر ەشقاشان دا بولمايدى. سوندىقتا دا، ءبىلىم بەرۋ تەك اۋديتوريا مەن كىتاپتارداعى جازىلعان دۇنيەلەردى وقي بەرۋمەن شەكتەتىلمەۋى كەرەك. ودان دا سىزگە ءبىر نارسەنى كورسەتىپ، وعان ساراپتاما جاسا دەسە،  وسى ءبىلىمدى قانداي جاعداي بولماسىن قالاي پايدالانۋعا بولادى دەپ ويلانۋ كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەكتەرىنەن ءبىزدىڭ كۇتەتىن ناتيجەمىز.

انىقتاما

شيگەو كاتسۋ توكيو حالىقارالىق زەرتتەۋلەر  ۋنيۆەرسيتەتىندە «حالىقارالىق قاتىناستار مەن ەكونوميكا» ماماندىعى بويىنشا باكالاۆر دارەجەسىن العان جانە وسى ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋدى جالعاستىرعان. بۇدان وزگە، «حالىقارالىق ەكونوميكا مەن حالىقارالىق قاتىناستار» ماماندىعى بويىنشا ۆەنا (اۆستريا) ديپلوماتيالىق اكادەميا ديپلومى بار.  1979 جىلى دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ «جاس كاسىپقويلار» باعدارلاماسىندا كاسىبي قىزمەتىن باستادى. كەيىن دۇنيەجۇزىلىك بانك دەپارتامەن تىندە  باتىس افريكاداعى جوبالار بويىنشا ەكونوميست بولىپ جۇمىس ىستەدى: العاشقىدا ەنەرگەتيكا، سۋمەن قامتۋ جانە تەلەكوممۋنيكاتسيا بولىمىندە، كەيىن سۋمەن قامتۋ جانە قالالىق دامۋ بولىمىندە قىزمەت اتقاردى.

1985  جىلى بەنيندەگى بانكتىڭ ءبىرىنشى تۇراقتى  وكىلى بولىپ تاعايىندالدى.    

 1989–1991 جج. جاپونيانىڭ ەكسپورتتىق-يمپورتتىق بانكىنە ءىس ساپارعا جىبەرىلدى. مۇندا ول ەلدىڭ ەكونوميكالىق ساياسات ءاناليزى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى. 1992 جىلدان 1995 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا   كاتسۋ مىرزا قىتاي شىعىس-ازيا جانە تىنىق مۇحيت ايماعى دەپارتامەنتى، ونەركاسىپ جانە ەنەرگەتيكا  ءبولىمىنىڭ  باس وپەراتسيالىق ديرەكتورى قىزمەتىندە كاسىپورىندى رەفورمالاۋ مەن قارجىلىق سەكتورمەن اينالىستى.  بۇدان كەيىن كاتسۋ مىرزا ابيدجاندا (كوت-د'يۆۋار) بانكتىڭ ايماقتىق باسشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. 1999 جىلداردىڭ ورتاسىندا ول ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا ايماعىنا  وڭىرلىك كەڭسەنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتىنىڭ وپەراتسيالىق ديرەكتورى بولىپ اۋىستى.

دۇنيەجۇزىلىك بانكتەگى جۇمىسىنا دەيىن، كاتسۋ مىرزا  گرەناداعى جوسپارلاۋ مينيسترلىگىندە بۇۇ-نىڭ وندىرىستىك دامۋ بويىنشا دامۋ كەڭەسشىسى لاۋازىمىنا دەيىن كوتەرىلدى.

2010 جىلى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى اتاندى.

دەرەككوز: kursiv.kz