بۇگىنگى تاڭدا ءبىز جاھاندىق اۋقىمدا، سونىمەن بىرگە، الەم­نىڭ جەكەلەگەن ەلدەرىندە ورىن الىپ جاتقان ءتۇرلى دۇنيەجۇزىلىك، وڭىرلىك جانە ىشكى قىر كور­سەتۋ­لەردىڭ، تاۋەكەلدەر مەن قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ كۋاگەرلەرى ءارى قا­تىسۋشىلارى بولۋدامىز. قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى الەمدىك كەڭىس­­تىكتەگى ماڭىزدى گەوساياسي ويىن­شى رەتىندە، البەتتە، اتالعان ۇدەرىستەردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشى­سىنا اينالۋدا.

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «نۇرلى جول – بولا­شاققا باستار جول» جولداۋىن حا­لىققا جاريالاي وتىرىپ، ءوزى­نىڭ ستراتەگيالىق كورەگەندىگىن تاعى دا ايرىقشا پاش ەتتى. پرە­زيدەنت الدىمىزدا الەمدەگى احۋالدى تۇبەگەيلى وزگەرتەتىن جاھاندىق سىناقتار كۇتىپ تۇرعانىن الدىن الا سەزەدى.

اتالعان قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا مەملە­كەت باسشىسى قولدا بار رە­سۋرس­تاردى، تەتىكتەردى جانە مۇم­كىن­دىكتەردى شۇعىل جاساقتاۋعا جاعداي تۋعى­زاتىن جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتى العا تارتتى. بۇل شەشىم­دى مەن امەريكانى ۇلى كۇيزەلىستەن الىپ شى­عۋعا مۇمكىندىك بەرگەن ءوزىنىڭ ايگىلى جاڭا باعى­ت­ىن ۇسىن­عان اقش پرە­زيدەنتى فران­كلين دەلا­نو رۋزۆەلتتىڭ پراگ­ما­تي­كالىق ساياساتىمەن جانە بەلگىلى رەفورماتور دەن ءسياوپيننىڭ تەرەڭ باس­تامالارىمەن تۇپكى ناتيجەسىندە ەلدى الەمنىڭ ەكىنشى ەكونوميكاسى مار­تەبەسىنە كوتەرگەن قىتايداعى تەرەڭ وزگەرىس­تەرمەن عانا ءبىر قاتارعا قويا الامىن.

الەۋمەتتىك سالادا قىزمەت ەتكەن ادام رەتىن­دە جولداۋدىڭ الەۋ­مەت­تىك جان-جاقتى باع­دار­لىلىعىن اتاپ كورسەتكىم كەلەدى.

جولداۋدىڭ «نۇرلى جول» دەپ اتالۋىنىڭ دا وزىندىك ءمانى بار. پرەزيدەنت ءبىزدىڭ بارشامىزعا جارىق، شۇعىلالى ءارى اشىق جول نۇسقاپ وتىر. حالىقتىڭ ەڭبەكپەن قامتىلۋ دەڭگەيىن وسىرۋگە جول اشاتىن ينفراقۇرىلىمدى دامى­تۋعا، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا ەكپىن بەرىلدى. ناتيجەسىندە، ءبىز وتاندىق ەكونوميكانىڭ دامۋىنىڭ قوزعاۋشىسىنا اينالاتىن اۋە جولىنان باستاپ اۆتوموبيلگە دەيىنگى كولىك ماگيسترالىنىڭ تۇتاستاي جۇيەسىن قۇرامىز. تەك جول قۇرىلىسىنىڭ وزىنەن 200 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلماق.

جولداۋدا باستى ورىن ادام­دارعا جان-جاقتى قامقورلىق جاساۋعا، ءومىر ساپاسىن جاق­سار­تۋعا، تۇتاستاي العاندا، قازاق­ستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن نى­عايتۋعا بەرىلىپ وتىر.

وسىعان وراي، جولداۋداعى جالعا بەرىلەتىن الەۋمەتتىك تۇر­عىن ءۇيدى دامىتۋ تۋرالى ەرەجەنى ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل قادام بۇگىندە ەل حالقىنىڭ شيرەگىنەن استامىن قۇرايتىن قازاقستاننىڭ بولاشاعى – جاستارعا دەگەن قامقورلىققا باعىتتالعان.

بۇل قازىرگى الەمدە تەڭدەسى جوق ەرەكشە مەملەكەتتىك شەشىم. جاھاندىق ەكونوميكالىق ءوسىم باسەڭ تارتىپ، جۇمىس ورىندارى قىسقارىپ جاتقان قازىرگى جاعدايدا  ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مەملەكەت باس­شى­سىنىڭ ستراتەگيالىق كورە­گەن­دىگىنىڭ ارقاسىندا دامۋ مەن ور­كەندەۋدىڭ بۇرىن-سوڭدى بولما­عان باعدارلاماسى – جاڭا ەكو­نو­ميكالىق ساياسات قارقىن الماق.

بۇل باعدارلامانىڭ ماقسات­تارى، مىندەتتەرى مەن مازمۇندىق دەڭگەيى ەڭ دامىعان ەلدەردەگى وسى تاقىلەتتەس قۇجاتتار ولشەمىمەن تولىق ساي كەلەتىنىن اتاپ وتكەن ورىندى. مەن «نۇرلى جول» باع­دارلاماسى قازاقستاننىڭ ال­دا كۇتىلەتىن «ەكونوميكالىق ما­ريان شۇڭعىماسىن» باعىندىرۋعا مۇم­كىندىك تۋعى­زاتىنىنا سەنىم­دىمىن.

«نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» جولداۋىن ىسكە اسىرۋ، ءسوزسىز، يندۋست­ريالىق-يننو­ۆاتسيا­لىق ەكونوميكانى ودان ءارى تەرەڭ­دەتۋگە، الەۋمەتتىك ينف­را­قۇرى­لىمدى ساپالىق جاعىنان ودان ءارى دامىتۋعا، وسى ارقىلى قا­زاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن تۇپكىلىكتى جاقسارتىپ، ەلباسىمىز العا قويعان الەمنىڭ دامىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قا­تارىنا قوسىلۋ تۋرالى باستى ماق­ساتتى جۇزەگە اسىرۋعا بارىن­شا جاعداي تۋعىزاتىنىن دا قوسا ايتقىم كەلەدى.

گۇلشارا ابدىقالىقوۆا،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى.

ەل ومىرىندەگى ماڭىزدى قۇجات

 ايمان مۇساقوجاەۆا،

قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، پروفەسسور، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى.

ءبىز ەلىمىز دامۋىنىڭ قارقىن­دى كەزەڭىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر­مىز. سوندىقتان، بۇل كەزەڭ جاڭا مۇم­كىندىكتەرگە جول اشىپ، بيىك ار­ماندار مەن ماقساتتارعا جەتەلەيدى. بىراق، سونىمەن قا­تار، الەمدىك اۋقىمدا ساياسي جانە ەكونوميكالىق قيىن جاع­داي­لار دا قاتار كەلە جاتىر. قام­كوڭىل بولىپ جۇرگەن جاندار دا بارشىلىق. الايدا، ءبىز وسىنداي كەزدەردە شۇعىل، باتىل شەشىمدەر قابىلداي الاتىن قابىلەتتىلىگىمىزدى دە تانىتا ءبىلۋىمىز قاجەت.

مىنە، ءدال بۇگىنگى كۇنىمىز وسىن­­داي تاعدىرلى بولىپ تۇرعا­نىمەن ەرەكشە. ايتسە دە، ءبىز ءۇشىن، حالقىمىز ءۇشىن ەڭ باستىسى: قور­عانىمىز بار، ول – پرە­زي­دەنتىمىز نۇرسۇلتان نازار­باەۆ. ەل­باسىنىڭ ساياسي كورە­گەندىلىگى مەن ومىرلىك مول تاجىريبەسىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىز ءتۇرلى جاعداي­لاردان ۇلكەن قيىن­دىقسىز وتە الادى. ول كۇنى كەشەگى جول­داۋى ارقىلى الەمدىك ەكو­نوميكالىق جاعدايدىڭ كۇرت تومەندەۋىنە بايلانىستى ەلى­مىز­دەگى ەكونوميكالىق جانە الەۋ­مەتتىك سالالاردى شۇعىل قايتا قۇرۋدىڭ جولدارىن ۇسىندى.

«نۇرلى جول» دەپ اتال­عان قا­زاقستاننىڭ جاڭا ەكو­نو­­ميكالىق ساياساتى بويىن­شا ۇسىنىلعان ءىس-شارالار سالي­قالى ويدىڭ جەمىسى ەكەنى انىق. ول ۇسىنىلعان ءىس-ارەكەتتەر مەملەكەتىمىزدەگى قۇرى­لىمداردى دەر كەزىندە ساۋىق­تىرۋدى كوزدەيدى. پرەزيدەنت ۇسىنعان شارالار تەك ەكونوميكا، قارجى ينستيتۋتتارى، كولىك جانە ءوندىرىس ورىندارىن عانا ەمەس، سونداي-اق، ەلىمىزدەگى كەڭ اۋ­قىمدى الەۋمەتتىك سالالاردى، ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىن دا قامتىعان.

قازاقستاننىڭ جاڭا ەكو­نوميكالىق ساياساتىنىڭ ماقساتى ايقىن ءارى ناقتى، ول − قازاقستان حالقىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ. بۇل جاڭا ساياسات جاس ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنىڭ قامىن، ەلىمىزدىڭ ۇلكەن ساياساتتاعى ابى­رويىن وي­لاۋدان تۋعان. سوندىقتان، ءبىز­دىڭ ارقايسىمىز پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ جاڭا ساياسي باعىتىن بارىنشا قولداپ، ازاماتتىعىمىزدى تانىتا ءبىلۋى­مىز كەرەك. تەك قانا العا! ءبىز ەل­باسى – پرەزيدەنتىمىزدىڭ بارلىق باستامالارىن قولدايمىز!

استانا.

جاستاردىڭ ءۇمىتىن وياتتى

 ەرجان كولدەەۆ،

ق.ساتباەۆ اتىنداعى

قازۇتۋ-ءدىڭ يننوۆاتسيالىق

قىزمەتتەر جونىندەگى پرورەكتورى.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازار­باەۆ قازاقستان حالقىنا ءداستۇرلى «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جاڭا جولداۋىن جاريالادى.

«مەنىڭ تاپسىرماما سايكەس ۇكىمەت دامۋدىڭ اۋقىمدى جاڭا باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى اياق­تادى. بۇگىندە، الدىمىزدا تۇرعان سىن-قاتەرلەرگە جاۋاپ بەرە وتىرىپ، مەن قازاقستاننىڭ «نۇرلى جول» جاڭا ەكونو­ميكالىق ساياساتى تۋرالى جا­ريا­­لايمىن. مەن 2015 جىلعا ارنالعان حالىققا جولداۋىمدى وسىعان ارنايمىن»، دەپ ءسوزىن باستاعان ەلباسى ۇكىمەتكە ۇلكەن مىندەتتەر مەن جاۋاپ­كەر­شىلىكتەر جۇكتەدى. بيىل­عى پرە­زيدەنت جولداۋى مەرزىمىنەن بۇرىن بولۋىمەن قاتار، وزگە جولداۋلاردان قىسقا بول­عان­دىعىمەن ەرەكشەلەندى.

جولداۋدا كوپشىلىكتىڭ نازا­رىن بىردەن اۋدارعان جاڭا تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى بولعانى انىق. قازىر ءوز ەلىندە وگەيدىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەن جاس وتباسىلاردىڭ باستى ماسەلەسى دە باسپانا بولىپ وتىرعانى شىندىق. ەلباسىمىز ۇسىنىپ وتىرعان تىڭ باعدارلاما قانشاما قازاق جاستارىنا ءۇمىت وتىن جاعىپ قويماي، ارمان­دارىنىڭ ورىندالاتىنىنا كوز جەتكىزگەندەي. جاستار باسپا­نالى بولسا، جۇمىسسىزدار سانى ازايىپ، قانشاما ادام ەڭبەكپەن قامتىلادى.

«نۇرلى جولدىڭ» اياسىندا، الەۋمەتتىك سالا دا نازاردان تىس قالمايدى. ماسەلەن، ەلىمىزدەگى قۇلاعالى تۇرعان مەكتەپ پەن ءۇش اۋىسىمدىق وقۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن – 70, بالاباقشا تاپشىلىعىن جويۋعا – 20, توزعان تۇرعىن ۇيلەردى جوندەۋگە 200, ال جالعا بەرىلەتىن باسپانا سالۋعا 180 ميلليارد تەڭگە جۇمسالماق.

جول – ءومىردىڭ كۇرەتامىرى ەكەنى انىق. جول ماسەلەسىن رەتتەي وتىرىپ، الىس-جاقىن شەت ەلدەرمەن ساۋدا-ساتتىق، الىس-بەرىستى، قارىم-قاتىناستى جاقسارتا تۇسەرىمىز انىق. ەلىمىزدە اۋەجاي، ۇشۋ-قونۋ الاڭدارى، تەڭىز ينفراقۇرىلىمى جاپپاي جوندەلىپ،  جاڭادان جول توسەلىپ، تەمىرجول جەلىسى تارتىلماق.

بيىلعى ەلباسى جول­داۋى­نىڭ دا كوتەرەر جۇگى– كولىك­تىك-لوگيستيكالىق ينفرا­قۇ­رىلىم­داردى دامىتۋدىڭ كەشەن­دى جوسپارى، يندۋستريالىق جا­نە ەنەرگەتيكالىق ينف­را­­­قۇرى­لىم­داردى دا­مى­­تۋ بولىپ وتىر. سون­­­داي-اق، ۇلتتىق قور قا­را­جا­تى­نىڭ جۇمسالۋى دا ەڭ وتكىر ماسەلەنىڭ ءبىرى. ور­نى­مەن جۇم­سالعان قاراجات الەۋ­مەت­تىك ماسەلەلەردى شەشۋدە، داع­دارىس­تىڭ الدىن الۋدا ءوز شەشى­مىن تابادى دەگەن ۇمىتتەمىز.

ەلباسى «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى الەمدى شارپىعان داعدارىستىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا وڭ اسەرىن تيگىزەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى. ءيا، ءبىلىم مەن عىلىمعا، جاستاردىڭ ءبىلىم الۋىنا ەرەكشە جاعداي جاساۋدا. بيىلعى «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋدا ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپتى. ەندى تەك، ەل-جۇرت بولىپ جۇمىلىپ بولاشاققا تالپىنۋ، ىزدەنۋ، ءبىلىم مەن عىلىم جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋ قاي-قايسىمىزعا دا پارىز دەپ بىلەمىن.

الماتى.

ساناعا ۇيالاعان جارقىن ءۇمىت

ءبىزدىڭ ءومىرىمىز ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەرگە تولى، قارقىندى وزگە­رىستەرىمەن سيپاتتالادى. جا­ھاندانعان الەمدە ءاربىر قازاق­ستاندىق ەكونوميكالىق ءال-اۋ­قاتىمىز، كورشىلەس مەملەكەتتەر­مەن قارىم-قاتىناسىمىز قا­لاي ءوربيدى دەپ قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نا­زارباەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىن اسىعا كۇتەدى، سەبەبى، وسى ساليقالى باعىت-باعدار بەرەتىن قۇندى ستراتەگيالىق قۇ­­جاتتا ناقتى ءىس-ارەكەتتەر، ۋاق­تىلى دۇرىس شەشىمدەر ايقىن­دالادى. ادامنىڭ ساناسىنا، ومىرىنە، باستاعان ىستەرىنە ۇلكەن سەنىمدىلىك تۋدىرادى. وسى جىلعى جولداۋدىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» دەپ اتالۋىنىڭ ءوزى بۇگىنگى تاڭ­د­اعى داعدارىس كەزەڭىندە ەلى­مىز­دىڭ  نىق قادامدارى، قاۋىپ­سىز­دىگى، الەۋ­مەت­تىك جاعدايى باستى نازاردا ەكەنى قوعامدا وڭ پىكىر تۋدىرىپ وتىر.

ازاماتتارىمىزدىڭ الەمدىك ەكونوميكالىق احۋالدان تۋعان كوكەيلەرىندەگى سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ جولداۋدا جان-جاقتى بەرىل­گەن. باياندى بولاشاققا باع­دار بەرگەن ەلباسىمىز الداعى جىل­دار­دا الەمدىك ەكونوميكالىق جاع­­دايدى ساراپتاي وتىرىپ، جا­­ڭا ەكونوميكالىق ساياساتتى نا­زا­رىمىزعا ۇسىندى. ەلباسى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى ەكونو­ميكا­مىزدىڭ كۇرەتامىرىنا اينالدىرۋ ماقساتىنداعى جۇمىستارعا جاڭا قارقىن بەرە وتىرىپ، كاسىپكەرلىكتى جەڭىلدىكپەن نەسيەلەۋ قاجەتتىلىگىن باسا ايتتى. وسى تۇرعىدا بانك سەكتورىنا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ رەتىندە ءبىرشاما قارجى بولىنەتىنىن حالىققا دەگەن قامقورلىق دەپ بىلەمىز.

كولىكتىك-لوگيستيكالىق ينفرا­قۇرىلىمداردى دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارى، يندۋستريالىق جانە ەنەرگەتيكالىق ينفرا­قۇرى­لىمداردى دامىتۋداعى ماقسات­تارىمىز ەكونوميكاعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك سا­لاعا دا جاڭا سەرپىن بەرەرى ءسوز­سىز. لوگيستيكا – دامۋدىڭ كەپى­لى. لو­گيستيكانىڭ ەكى باستى ەرەك­شەلىگى بار. بىرىنشىدەن، ول – ەكونوميكالىق تابىستارعا جول اشادى. كەشە عانا اشىلعان جەز­قازعان – بەينەۋ تەمىرجولىنىڭ بويىندا ەلدى مەكەندەر پايدا بولا باستاعانىن پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتتى. دەمەك، بۇرىن ەلسىز جاتقان جەرگە قان جۇگىرىپ، ساۋدا جاسالادى، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ارتادى. ەكىنشىدەن، ىشكى ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا جول اشىلادى.

الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم، تۇرعىن ءۇي ينفراقۇرىلىمىن نىعايتۋ، باسپانا ماسەلەسى جانە ونىڭ قاتارداعى ازاماتتارىمىزعا، اسىرەسە، جاستارىمىزعا قولجەتىم­دىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ – قۋان­تار­لىق جايت. بۇعان دەيىن دە جاس وتباسىلاردى باسپانامەن قام­­تۋعا قاتىستى ۇكىمەتتىڭ بىر­نە­شە باع­دار­لاماسى وسىنداي ەل­باسىنىڭ جولداۋلارىندا اي­تىل­عان. ايتسە دە، باسپانا ماسە­لەسى تولىق شەشىمىن تاپقان جوق. سوندىقتان، جاستارعا جاسالاتىن پايىز جەڭىلدىكتەرى، جال­دامالى باسپانا ماسەلەسى جاعى­نان بولاشاعىنا سەنىمدىلىگى زور، وتانسۇيگىش ازاماتتاردىڭ قالىپ­تاسۋىنا وڭ اسەر ەتەدى دەپ بىلەمىز.

ايرىقشا كوڭىل جالپىۇلتتىق يدەيا – «ماڭگىلىك ەل» توڭىرەگىندە وربىگەن. احمەت بايتۇرسىنوۆ كەزىندە بىلاي دەگەن: ء«بىز ءبىلىمدى بولۋىمىز كەرەك، ءبىز باي بولۋىمىز كەرەك، ءبىز كۇشتى بولۋىمىز كەرەك. ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن وقۋ كەرەك، باي بولۋ ءۇشىن كاسىپپەن اينالىسۋ كەرەك، مىقتى بولۋ ءۇشىن بىرلىك كەرەك». وسى جىلعى جولداۋدا ەلباسى «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن جاڭا تۇعىرنامادان قاراستىرۋ قاجەتتىلىگىن قاداپ ايتىپ وتىر. ۇلتتىق يدەيانى ۇلتتىق يدەولوگياعا اينالدىرۋ ءۇشىن بىزگە كرەاتيۆتى، جاڭاشا ويلايتىن جاستار كەرەك. رۋلىق سانا دەڭگەيىندە عانا ەمەس، قازاق حالقىن، باسقا دا قۇندىلىقتار نەگىزدەرىن بىرىكتىرەتىن، جاڭا فورماتسيادا  ويلايتىن جاس بۋىن قاجەت. ول  پاسسيونارلىق رۋحتا تاربيەلەنگەن بولۋى ءتيىس. جاڭا جاعدايدا جاڭاشا ەڭبەك ەتەتىن، جاڭا ءومىر ءسۇرۋ فيلوسوفياسىن ستراتەگيالىق باعىت رەتىندە قالىپ­تاستىراتىن ۇلتتىق ينتەلليگەنتسيا كەرەك. بۇل – «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن دامىتۋدىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى، ال جوعارى وقۋ ورىندارى وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋدەگى نەگىزگى كوپىر بولىپ تابىلادى.

«ماڭگىلىك ەل» ۇعىمى حالقى­مىزدىڭ ساناسىندا مىڭ­داعان جىلدار بويى تولعانىستى باس­تان وتكىزگەن، بۇگىنگى كۇنى ابدەن ءپىسىپ-جەتىلگەن يدەولوگيالىق تۇجىرىمداماعا تولىق نەگىز بولا الادى دەپ ويلايمىز. «ماڭگىلىك ەلدەن» تۋىندايتىن قازاق ەلى­نىڭ جارقىن بولاشاعى تۋرالى يدەولوگيانىڭ تاريحي تامىرلارىنا، ەتنوالەۋمەتتىك نەگىزدەرىنە كوز جۇگىرتىپ، تەرەڭ بويلاۋىمىز كەرەكتىگى تۋىندايتىنى حاق. XX عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت زيالىلارىنىڭ الدىنا قويعان مىندەتى قازاق دەگەن «حالقىن ۇلت دەڭگەيىنە كوتەرۋ»، ءوز ەلىن «جات ۇستەمدىكتىڭ تەپكىسىنەن قۇتقارىپ، ءوز مەكەمەلەرىنە يە، تاۋەلسىز ءبىر جەكە تۇلعاعا اينالدىرۋ» بولدى جانە وسى مۇراتقا جەتۋ جولىندا حالىق بۇقاراسىمەن ارادا ورتاق سانا قالىپتاستىرۋعا تىرىستى»، دەگەن م. شوقاي ءوز ويىن بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ كوپتەگەن ماسەلەلەرى اعارتۋشىلىق جانە ۇلتجاندىلىق يدەيالارىنىڭ ءوزىنىڭ تابيعي لو­گيكالىق سوڭىنا جەتپەي ءۇزىلىپ قالۋ سەبەپتەرىنىڭ بايلانىسىن كورە بىلگەن. وتكەننىڭ قاتەلىكتەرىنەن ساقتانۋ جانە تاريح تاعىلىمىنان ساباق الۋ مۇندايدا اسا قاجەت.

الداعى جىلدا ماڭىزى زور شارالاردى اتاپ وتەمىز. ولار – قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن كونستيتۋتسيامىزدىڭ 20 جىلدىعى، ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىل­دىعى. اتالعان اۋقىمدى شارالار حالىقتىڭ بىرلىگىن نىعايتۋعا، وتانسۇيگىش سەزىمنىڭ ارتۋىنا اسەر ەتەتىنى بارشامىزعا ءمالىم. ەل­دىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگى، تاتۋ­لىعى مەن تىنىشتىعى ەڭ باس­تى قۇندىلىعىمىز، سوندىقتان دا ۇلتارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ، ءاربىر ۇلت وكىلى­نىڭ مادەنيەتكە، تىلگە، دىنگە دەگەن كوزقاراسىن قۇرمەتپەن قابىلداۋ، قوعامىمىزدىڭ باس­تى جەتىستىكتەرىن ستۋدەنتتەردىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ ءبىزدىڭ مىندەت­تەرى­مىزدىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ينستيتۋتىمىزدا قازاقستان حال­قى اسسامبلەياسىنىڭ عىلىمي-تاجىريبەلىك ورتالىعى اشىلدى. وسى ورتالىق اياسىندا جاس ۇر­­پاققا 140-تان استام ۇلتتىڭ تاري­­حي مۇراسى مەن مادەني قۇن­دى­لىقتارى دارىپتەلىپ، قازاق حال­قىنىڭ ۇلت-ءداستۇرىنىڭ ءمان-ما­­عىناسى تۇسىندىرىلەدى، وتان­عا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمى قالىپ­تاستىرىلادى.

ءبىزدىڭ ۇجىمنىڭ الدىندا اتقا­راتىن مىندەت جۇگى ءبىرشاما، سەبەبى، ۇستازداردى دايارلايتىن وقۋ ورنى جان-جاقتى ماماندى قالىپتاستىرۋدا جاۋاپكەرشىلىگى زور دەپ بىلەمىز. جولداۋدان كەيىن ۇجىمىمىز «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەمەكشى، بەلسەنە جەڭ­دى ءتۇرىپ ءىس-ارەكەتكە كوشتى. ات­قا­راتىن جۇمىستار ينستيتۋت كولە­مىندە عانا ەمەس، بۇكىل وبلىس جۇرتىنا باعىتتالعان ۇگىت-ناسيحات  شارالارىن كوزدەپ وتىر. بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن زاماناۋي ادىستەر مەن تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، بىلىمگە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتۋ، ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ قازاقستاننىڭ ودان ءارى قارىشتاپ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسادى.

نۇرعالي ارشابەكوۆ،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ

دوكتورى، پاۆلودار مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى.

ۇلتتىق قور قاراجاتى – ەل يگىلىگىنە

ەلباسى ءوزىنىڭ بيىلعى قازاق­ستان حالقىنا جولداۋى مەن «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن وتكەن سەيسەنبى كۇنى وتكىزىلگەن «نۇر وتان» پارتياسى ساياسي كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنان كەيىن ىلە-شالا جاريا جاسادى. مەن – سول كۇنى ونى ەلباسىنىڭ تىكەلەي ءوز اۋزىنان ەستۋ مەن تىڭداۋ مۇم­كىندىگىنە يە بولعانداردىڭ ءبىرى­مىن. ەڭ الدىمەن ايتارىم، نۇر­سۇلتان ءابىشۇلى بۇل كۇنى ال­داعى ءبىر جىلدىڭ اۋقىمىمەن شەكتەلمەي، ەلىمىزدىڭ تاياۋ بولا­شاعىنا تايعا تاڭبا باسقان­داي ءدال، ايقىن بولجامدار جاسادى. قازىرگى ۋاقىت پەن كەزەڭنىڭ بارشا قازاقستاندىقتار ءۇشىن كۇردەلى ەكەنىن اشىق ايتتى.

مۇنداي سىندارلى شاق، ەڭ بىرىنشىدەن، ەلدىڭ قاراپايىم تۇرعىندارىنا سالقىنىن تي­گىزىپ، ءارتۇرلى الەۋمەتتىك تولەم­­دەردىڭ كەمىپ كەتۋىنە اكە­لىپ سوقتىرۋى مۇمكىن. سونى­مەن بىرگە، بيۋدجەتتىك سالاعا نۇقسان كەلۋىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ەلباسى مۇنىڭ ءبارى نەگىزىنەن سىرتقى فاكتورلارعا، دۇنيەجۇزىلىك قار­جى داعدارىسىنىڭ توقتاماي تۇرعانىنا، ونىڭ ەكىنشى ءبىر لەبى ەسە باستاعانىنا، بىرقاتار ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ىرگەدەگى كورشىمىز رەسەيگە جاساعان ەكونوميكالىق سانكتسيالارىنا بايلانىستى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. ءسوز جوق، بۇل جوعارى-تومەن بالدى وزگە­رىستەر قازاقستانعا دا اسەرىن تي­گىزبەي قويمايدى.

سوندىقتان دا، مەملەكەت باسشىسى بۇل ءۇشىن ۇلتتىق قوردان قوماقتى قاراجات بولىنەتىنىن مالىمدەدى. اسىرەسە، ودان تۇر­عىن ءۇي، جول قۇرىلىسىنا، ينفرا­قۇ­رىلىمداردى دامىتۋعا بولى­نەتىن قاراجاتتىڭ مولدىعى ەلباسى ۇستانعان ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ بىر­لىگىن تا­عى ءبىر مارتە پاش ەتە الا­دى. قاي كەزدە دە جول ەكو­نو­ميكانىڭ كۇرە­تامىرى بولىپ كەلەدى. بۇل رەتتە، ەلدىڭ ءىشى مەن سىرتىنداعى اۆتوجولدار مەن تەمىرجولدار جانە اۋە قاتىناستارى بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن قارقىنمەن دامىماق.

ەلباسى ءداستۇرلى جولداۋدىڭ ءوز ۋاقىتىنان ەرتە جاريالانۋ مانىسىنە دە توقتالىپ ءوتتى. ياعني، بۇل قادام دۇنيەجۇزىلىك داعدارىس تولقىنىنىڭ الدىن الۋدان، بۇل ءۇشىن نە ىستەپ، نە تىندىرۋ قاجەتتىگىن ەرتە باس­تان ويلاستىرۋ مەن قامداستىرۋ قا­جەتتىگىنەن تۋىنداعان. ايتپەسە، كەش قالارىمىز انىق، دەدى مەم­لەكەت باسشىسى. ءسويتىپ، توبەسى كورىنىپ قالعان الداعى 2015 جىل­دىڭ ءبىرىنشى قاڭتارىنان باستاپ جولداۋدا قويىلعان تالاپتار مەن مىندەتتەردىڭ ورىندالا باستاۋى، ونىڭ العاشقى ناتيجەلەرى دە كورىنۋى حاق.

ءيا، ساياسي كەڭەستىڭ وتىرىسىندا «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنا ساي ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونو­ميكالىق دەڭگەيىن تومەندەتپەۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردان مول قاراجات بولىنەتىندىگى ايتىلدى. مۇناي-گاز كەن ورىندارىن يگەرۋ مەن سالىقتىق تۇسىمدەردى مولايتۋدان جانە بيۋدجەتتىڭ كىرىس كوزدەرىن ۇلعايتۋدان تۇسەتىن قار­جىلار ۇلتتىق قورعا جيناق­تالاتىنى بەلگىلى. دەمەك، بۇل حالىقتىڭ ءوز قاراجاتى دەۋگە بولادى. ەندەشە، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ پارلامەنت پەن ماسليحاتتارداعى دەپۋتاتتىق فراكتسياسىنىڭ مۇشەلەرى ونىڭ تيىمدىلىگى مەن ءوز ماقساتىنا جۇمسالۋىنا ءتيىستى باقىلاۋلار ورناتۋى قاجەت دەپ تۇسىنەمىن. ويتكەنى، حالىقتىڭ قاراجاتى ونىڭ ءوز يگىلىگىنە جۇمسالۋى كەرەكتىگى تالاس تۋعىزبايدى.

باۋىرجان تۇمانوۆ،

باتىس قازاقستان وبلىستىق ماسليحاتىنداعى «نۇر وتان» پارتياسى فراكتسياسىنىڭ جەتەكشىسى.

باتىس قازاقستان وبلىسى.

بەسىنشى باعىت: باسپانا قۇنى تومەندەيدى

وتەپبەرگەن الىمگەرەەۆ،

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى  اتىراۋ وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى.

ەلباسى جولداۋلارىنىڭ ار­قاي­­سىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە ەكەنى داۋ تۋ­دىرمايدى. ال بۇل جولعى جول­­داۋ­دىڭ بۇرىنعىلارىنان وزگە­­شە­لىگى ايرىقشا بايقالادى. ويت­كە­نى، جولداۋدىڭ «نۇرلى جول» اتالۋىنىڭ وزىنەن كەلەشەكتى باعدار­لاعان، الداعى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن باسىم باعىتتاردى ايقىنداعان با­ع­دارلاما ەكەندىگىمەن كوڭىل قۋان­­تادى. ەكونوميكانىڭ ءار سالاسىن وركەندەتۋدىڭ جەتى باسىم باعىتىنان ەل ەكونوميكاسىنىڭ بۇگىنگى ىرعاقتى دامۋىن باسەڭدەت­پەۋ، تەك باسەڭدەتپەۋ عانا ەمەس، ۇدە­تە ءتۇسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اي­قىن­داپ بەردى. ارينە، ەكونوميكا ءار باعىتتا داميدى. وعان ۇلت­تىق قوردان قوماقتى قارجى دا بولىنە­تىندىگى ايتىلدى.

مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ەكونو­ميكا وزدىگىنەن وركەندەمەيدى. مۇنى بارشا بىلەدى. ەكونوميكانى دامىتۋ باع­دارلاماسىن جاساقتايتىن بىل­گىر ەكونوميستەر بولسا، ءار سالا­نى ور­­كەندەتەتىن قاتارداعى جۇ­مىس­­شىدان باستاپ، باسشىسىنا دەيىن­گى ماماندارى جۇمىس جاسايدى. ال سول مامانداردىڭ جايلى باس­پانا­سى بولماسا، جۇمىسى دا ون­بەي­­تىندىگى داۋسىز. دەگەنمەن، ءبىز­دىڭ ەلى­مىزدە ءار كەزەڭدە تۇرعىن ءۇي قۇرى­لىسىن دامىتۋدىڭ كەشەندى باع­دار­لامالارى ىسكە اسىرىلىپ كەلە­دى. ەندى بيىلعى جولداۋدا كورى­نىس تاپقان بەسىنشى باعىت – تاعى دا تۇر­عىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋعا ارنالىپ وتىر.

راس، قازىر تۇرعىن ءۇي ەشكىمگە تەگىن بەرىلمەيدى، تۇرعىن ءۇيدى اركىم جالعا الۋىنا بولادى. دەسەك تە، جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي باسپاناعا مۇقتاجداردىڭ بارىنە بىردەي جەتە بەرمەيدى. مىنە، ەندى ەلباسى تاعى دا 2015-2016 جىلدار ارالىعىندا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەر قۇ­رى­لىسىن سالۋعا 180 ميلليارد تەڭگە بولۋگە تاپسىرما بەردى. جانە ءبىر ەرەكشەلىگى، «ارەندالىق باس­پا­نا قۇرىلىسى تۇرعىسىنداعى قادام­داردى قايتا قاراستىرۋ كەرەك. بىز­دە قولجەتىمدى باسپانا بويىنشا كوپتەگەن ادىستەر بار. ەلىمىزدە تۇر­عىن ءۇي-قۇرىلىس جيناق، يپوتەكا، ارەندالىق باعىتتار قامتىلعان. ەندى بىزگە باسقا قىرىنان قاراۋ كەرەك. مەملەكەت الەۋمەتتىك ارەندالىق باسپانانى سالىپ، ونى حالىققا ساتىپ الۋ قۇقىعىمەن ۇزاق مەرزىمگە جالعا بەرەتىن بولادى. قازىرگى كەزدە قولدانىستاعى جۇيە قوماقتى قار­جىنى تالاپ ەتەدى. باستاپقى جار­نانى تولەتكىزەدى، سودان كەيىن بانك­تەر كىرىپتارلىق پايىزداردى بەكىتەدى، ياعني ونىڭ دەڭگەيى 20 پايىزعا جەتەدى. ادامدار ونى تولەۋ­گە قاۋقارسىز جانە پروبلەمالار تۋىن­دايدى. بۇل باعدارلامالار قالا­دى، ولار داۋلەتتى ادامدار ءۇشىن قالىپتى. ال جاڭا با­عىتتاعى باعدارلامانى جاس وتباسى­لار ءۇشىن جانە باسپاناعا ءزارۋ ازا­مات­تارعا جاساپ جاتىرمىز»، – دەپ ەل­باسى ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ بەردى.

ءبىز بۇدان جاڭا باعدارلاما بويىنشا ەندى جالعا بەرىلەتىن باسپانانى ەش دەلدالدارسىز، بارىنشا تومەن پايىزبەن الۋعا بولاتىنىن تۇسىنەمىز. ال نەسيەلىك قىزمەت ەتۋ 1-2 پايىز دەڭگەيىندە بولىپ، تۇرعىن ءۇيدى ساتىپ الۋ قۇنى تومەندەتىلەدى، باستاپقى جارناعا تىيىم سالىنادى ەكەن. بۇل اسىرەسە، جاڭادان جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ، شاڭىراق كوتەرگەن جاس وتباسىلار ءۇشىن ۇلكەن قولداۋ بولارى داۋسىز. بيىلعى جولداۋدىڭ وسى سەكىلدى وزگە دە باعىتتارى ەكونوميكانى جاڭاشا وركەندەتۋگە سەرپىن بەرەدى دەگەنمەن، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قاتىستى تۇسى باسپاناعا ءزارۋ وتباسىلاردىڭ ۇمىتىنە ساۋلە ءتۇسىردى.

اتىراۋ.

ەرتەڭگە دەگەن سەنىمدى نىقتادى

اقتيار الداشوۆ،

«Talas Investment Company» جشس ديرەكتورى.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازار­باەۆ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا الداعى ۋاقىتتا ينفراقۇرىلىمدىق دامۋدىڭ اۋقىمدى باعدارلاماسى جاريا­لاناتىنى تۋرالى ايتقانى ەلدىڭ تۇرمىسىنا ۇلكەن سەرپىن بەرەتىنى انىق. شىنىندا ەل ەكونوميكاسى جاقسى جولدار بولعان كەزدە قارقىندى داميدى. بۇل قۇرىلىستىڭ ءبارى ەلگە جۇمىس تاۋىپ بەرىپ، نەسى­بەسىن مولايتادى. مەملەكەت باس­شىسى بۇگىندە كوپتەگەن ەلدەر الەمدىك ەكونوميكاداعى قيىن­دىقتارعا بايلانىستى ۇلكەن سىن-قاتەرلەرگە كەزىگىپ وتىرعانىنا توقتالدى. ەلىمىزدىڭ دامۋ پەرس­پەكتيۆالارىنا جاساعان وزىندىك پايىمداۋىمەن، جاڭا ساياسي باعى­تىمەن بولىسە وتىرىپ، ەل مۇددەسى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتەتىن ءاربىر قازاقستاندىقتارعا تاپسىرما بەردى.

ءبىزدىڭ ەلدە اتالعان ۇردىستەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قاجەتتى مۇمكىن­دىكتىڭ ءبارى بار. ول ءۇشىن تەك ايانباي جۇمىس ىستەۋ قاجەت. تۇساۋىن بيىل عانا كەسكەن «Talas Investment Company» جشس قولعا العان ناتري تسيانيد زاۋىتىنا مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا ۇلكەن كومەك كورسەتىلىپ جاتىر. مىسالعا، 12 پايىزبەن نەسيە الساق، سونىڭ 10 پايىزدايىن شاعىن قالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا مەملەكەت ءوز موينىنا الدى. ودان بولەك قاراتاۋ قالاسىنا تەمىرجول جانە باسقا دا قاتىناس جولدارى تارتىلعان. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى بويىنشا قالامىزعا 4,5 ملرد. تەڭگە، ال، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ بويىنشا 1 469 ملن. تەڭگە ءبولىندى. كولىك جولى، گاز قۇبىرى، بايلانىس جۇيەسى ءبارى-ءبارى بار. بيزنەس باستايمىن دەگەن جانعا مەملەكەت كومەگى كول-كوسىر. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەبەپشى بولعان ەلباسىعا، جەر ءبولىپ، جاعداي جاساعان جامبىل وبلىسىنىڭ باسشىلىعىنا زور العىس ايتامىز. زاۋىتتىڭ قۇرى­لى­سىنا 13 ملرد. تەڭگەگە جۋىق قار­جى جۇمسالدى. كاسىپورىن تولىق قۋاتىنا كىرىسكەندە 491 ادام جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

قورىتا ايتقاندا، ەلباسىنىڭ جولداۋدا ايتقان تاپسىرمالارىن سارالاپ، باعىت-باعدار الىپ، قيىن­دىق، سىناقتاردان سۇرىنبەي وتۋگە مۇمكىندىگىمىز مول.

جامبىل وبلىسى,

قاراتاۋ قالاسى.

Abai.kz

دەرەككوزى: «ەگمەن قازاقستان»، 15.11.2014 ج