ءورىستىلدى عالامتوردى شارلاپ جۇرگەن جۋرناليست يليا ازاردىڭ رەپورتاجىن تىلىمىزگە ءتارجىمالاپ قويعانىمىزدى ايتقانبىز. باستاپقى تاراۋىن جاريا دا ەتكەنبىز: http://abai.kz/post/view?id=1997  ەلىمىزدىڭ شىعىس ولكەسىنە وزىنشە «ساياحات» جاساعان ول شقو-نى ورىس جەرى، رەسەيدىڭ التايداعى ايماعىنىڭ ءبىر پۇشپاعى دەپ جازادى. ازاردىڭ رەپورتاجىن جاريالاۋداعى ماقساتىمىز – ەل ىشىندە الاكوبەڭ كوڭىل كۇي تۋدىرۋ ەمەس، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە ءمان بەرمەيتىن بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارتۋ ەكەندىگىن قايتالاپ ەسكە سالامىز.

ورىس ءتىلىنىڭ پروبلەماسى 

شىعىس قازاقستانداعى ورىستاردى الاڭداتاتىن تاعى ءبىر ماسەلە – جەر-سۋ اتاۋلارىنىڭ قازاقشا اتاۋلارعا الماستىرىلعانى ەكەن. ماسەلەن، ۋست-كامەنەگورسك قالاسىن قازاقتار وسكەمەن دەپ اتايدى.

«ول ورىسشا اتاۋعا ءتىلى كەلمەگەن ادامنىڭ شىعارعانى، ەشبىر ماعىناسى جوق قوي» دەيدى «رۋسسكي مير» بىرلەستىگىنىڭ وكىلى پلاحوتين.

 Google كارتاسى جانە «ياندەكستە» وسكەمەن ءالى ورىسشا اتالسا، كورشىلەس  سەميپالاتينسك — ەندى تەك قانا سەمەي دەپ اتالادى. «ولار ءتىپتى ەڭ كونە ورىس مەكەنى فىكالكانى بەكالقا دەپ الماستىردى، ال، ونىڭ نەنى بىلدىرەتىن ەشكىم دە بىلمەيدى»، — دەپ مۇڭىن شاعادى ورىس بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ماسلەننيكوۆ.

ءپلاحوتيننىڭ پىكىرىنشە، قازاقتار شىعىس جەرىنىڭ وزدەرىنە تيەسىلى ەكەنىن بارىنشا دالەلدەۋگە تىرىسۋدا. ونىڭ ارىپتەسى «لادتىق» ناۆوزوۆ «مۇندا باياعىدا شارۋاشىلىقتار قۇرىلىپ جاتقان تۇستا بىردە-ءبىر قازاقشا اتاۋ جوق بولاتىن، شاعىن اۋىل بولسا، قازاقشا اتى ساقتالعان-تىن. ماسەلەن، مىسالعا، ورىس-قازاق ستانساسى كوكپەكتينسكايانىڭ ورنىندا كوكپەكتى اۋىلى بولعان بولسا، ال، گەورگيەۆكا ستانيتساسىندا جەل ۇرلەپ تۇراتىن جاپان دالا ەدى، بىراق، بۇدان ەكى جىل بۇرىن قالباتاۋ اتاۋىمەن الماستىردى (ەسكەرتپە: شىن مانىسىندە 6 جىل بۇرىن  —„مەدۋزا“). ءار بۇرىشتا وسىنداي دۇنيەلەر ورىن الىپ جاتىر» دەيدى.

نازارباەۆتىڭ قازاقستاندى «قازاق ەلى» دەپ اتاۋ تۋرالى ويى شىعىس قازاقستان ورىستارىنىڭ ءتىپتى اشۋىن قوزدىرعان. پرەزيدەنتتىڭ ۇستانىمىن پلاحوتين بىلاي تۇسىندىرەدى: «بۇل قازاقتىڭ جەرى بولعان سوڭ ورىستارعا تىنىش وتىر دەگەندى ىممەن تۇسىندىرگىسى كەلەدى. سەندەر-اق جايلارىڭا وتىرىڭدارشى، ورىس وتارشىلدارى، سەندەردەن جاقسىلىق كورمەدىك، جوق بولساڭدار قازاقستاننىڭ جاعدايى ودان دا جاقسى بولار ەدى دەگەندى ايتقىسى كەلەدى».

* * *

ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى ورىن العان اسكەري قاقتىعىستىڭ ەڭ باستى اقتاۋى «فاشيستىك حۋنتانىڭ ورىس ءتىلىننىڭ مارتەبەسىنە قول سۇعۋى» (بىراق، پرەزيدەنت م.ا. الەكساندر تۋرچينوۆ ورىس ءتىلىن ايماق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىنەن ايىرۋ زاڭناماسىنا قول قويعان جوق) بولىپ سانالادى. ال، قازاقستاندا ازىرشە «فاشيستىك حۋنتا» جوق، بىراق پلاحوتين: قازاقتار ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي ءتىل بولىپ قالا بەرۋىمەن كەلىسكىلەرى كەلمەيدى دەپ مالىمدەيدى. 1995 جىلعى قازاقستان كونستيتۋتسياسىندا جانە 1997-ءشى جىلعى «تىلدەر تۋرالى»  زاڭدا: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى جۇيەسiندە، ۇيىمدارىندا، مەنشiك نىسانىنا قاراماستان، ستاتيستيكالىق-ەسەپ، قارجى جانە تەحنيكالىق قۇجاتتاما جۇرگiزۋ مەملەكەتتىك تiلدە جانە ورىس تىلىندە قامتاماسىز ەتiلەدi» دەپ ايتىلعان. ءبارى تاپ بۇرىنعىداي سياقتى، بىراق تا پلاحوتين، ناۆوزوۆ جانە ماسلەننيكوۆتار تۇيىندەۋدىڭ استارىندا ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ءتۇسىرۋ بۇعىپ جاتقانىنا سەنىمدى.

شىن مانىسندە، نە دونباستا، نە قىرىمدا ورىس ءتىلىن قولدانۋعا قاتىستى ۋشىققان ەشتەڭە ورىن العان جوق. ءارى بۇل قازاقستاننىڭ شىعىسىندا دا ورىن الىپ وتىرعان جوق. ۋست-كامەنوگورسكىدە كەز كەلگەن ءورىستىلدى مەيمان ءوزىن كەز كەلگەن پروۆينتسيالدى رەسەي  قالاسىندا جۇرگەندەي سەزىنەدى. بۇنداعى كوپتەگەن كافە مەن دۇكەندەر — «بولشەۆيك»، «سۆياتوسلاۆ» نەمەسە «ۋ يۆانا» سىندى ورىستىق اتاۋلارعا يە. جەرگىلىكتى تV جاڭا حابارلارىن جارنامالايتىن بيللبوردتا ونىڭ جۇرگىزۋشىلەرى —قوڭىرقاي قازاق سەرىسى مەن اقسارى ورىس ارۋى مەن مۇندالايدى. ءتىپتى قابىرعالارداعى گراففيتيدە كوبىنە ورىس تىلىندە شيماقتالعان.

شقو ء(تىپتى بارشا قازاقستاننىڭ دا) ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى – ورىس ءتىلى بولىپ قالىپ وتىر. «قازاق زيالى قاۋىمىنىڭ ءوزى قازاقشا بىلمەيدى، سوندىقتان ورىس ءتىلى ءالى دە بۇرىنعىشا جۇمىس جانە رەسمي ءتىلى سانالادى» — دەپ مالىمدەدى زەرتتەۋشى دۋبنوۆ. ءتىپتى، پارلامەنتتىڭ ءوزى قازاقشا سويلەمەيدى. بۇل كەيبىر جەرگىلىكتى ساياساتكەرلەردىڭ اشۋ-ىزاسىن قوزدىرادى دەپ ءوز تەورياسىن بەكەمدەي، اڭگىمە كويىتتى  «رۋسسكي ميرلىق» پلاحوتين. مىسالعا، ساياساتكەر جانە اقىن مۇحتار شاحانوۆ تاياۋدا ەگەر دە پارلامەنت پەن ۇكىمەت ءوز تىلىندە سويلەگىسى كەلمەسە ونى تارتۋ كەرەك دەگەن تالاپپەن قازاق ءتىلىن قورعاۋ ءۇشىن شەرۋ وتكىزۋگە تىرىستى. شاحانوۆقا شەرۋ وتكىزۋگە رۇقسات بەرگەن جوق،   اقىن ۇستانعان پوزيتسيانى قازاقستان بيلىگى «جاسىرىن قولدايدى» دەگەنگە پلاحوتين كامىل سەنىمدى.

قوس تىلدىلىك جاعدايىنىڭ ۋشىققان وقيعالارى دا كەيبىردە ورىن الۋدا. ۋست-كامەنوگورسكىنىڭ بۇرىنعى ء ماسليحات دەپۋتاتى ليۋبيموۆ قالتاسىنان ترامۆاي بيلەتىن الىپ شىقتى، وندا ءبىر اۋىز ورىسشا ءسوز جوق. ساتۋشى سەرگەي قازاقتاندىرۋ پروتسەسىنىڭ كەڭىستىگىنىڭ كەڭەيتۋدىڭ تامىرى تەرەڭدە دەپ مەنى سەندىرە سويلەدى. «ولار بارلىعىن جۇرتتىڭ قيمىلى قانداي بولاتىن باعىپ جۇزەگە اسىرۋدا. مىنە، تاياۋدا وبلىستىق سوت جاڭا عيماراتقا كىردى، ال، وندا ورىسشا ءبىراۋىز ءسوز جوق. ەگەر سەن وندا بارا قالساڭ، ءارى سوقىر، ءارى ماقاۋ بولىپ قالاسىڭ، — دەيدى سەرگەي. — ودان سوڭ، „زاششيتا“ ستانتسياسىندا (ەسكەرپە: ۋست-كامەنوگورسكىدەگى ۆوكزال تاپ وسىلاي اتالادى —„مەدۋزا“) جوندەۋدەن كەيىن „وسكەمەن-1“ دەپ اتايتىن ماڭدايشا پايدا بولدى».

سەرگەيدىڭ ايتۋىنشا سوت پەن ۆوكزالعا «جۇرت باس شۇلعي كەلىسسە»، حوككەي ارەناسى بويىنشا ءبارى كەرىسىنشە ورىن الدى. ء«بىزدىڭ سپورت سارايىندا اتاقتى بوريس الەكساندروۆ ءوز سپورتتىق جولىن باستاعان ەدى. ول قايتىس بولعاندا ارەنانى ونىڭ اتىمەن اتاۋعا ۇسىنىس ءتۇسىرىلدى. قازاقتار ۇزاق قارسىلاستى، سودان كەيىن عانا بارىپ، حوككەيشىنىڭ ەسىمى تەك قازاق تىلىندە پايدا بولدى. جۇرتتىڭ بۇل اشۋ-ىزاسىن كەلتىرىپ، سوتقا شاعىم دا ءتۇسىردى، بيلىكپەن ءار كەزدەسكەن سايىن وسى ماسەلەنى كوتەردى»، — دەپ اڭگىمەلەيدى سەرگەي. ونىڭ ايتۋىنشا، سول كەزدە عانا بيلىك وزدەرىنىڭ «قاتتى كەتكەنىن» ءتۇسىنىپ، ورىس ارىپتەرىن قوسىپتى. دەپۋتات كاريموۆ مالىمدەۋىنشە، قوسارلانعان ورىس جازباسى قۇر اشەيىن «عيماراتتىڭ ۇسقىنىن كەتىرىپ تۇر»، ءارى ۋست-كامەنوگورسكىدەگى جاڭا جەڭىل اتلەتيكا ستاديونى بىردەن قازاقستاندىق سپورتشى  ولگا رىپاكوۆانىڭ (لوندوندا وتكەن وليمپيادا-2012 ءۇش قارعىپ سەكىرۋدەن التىن مەدال يەلەنگەن) قۇرمەتىنە ونىڭ ەسىمىن يەلەندى.

ونىڭ ۇستىنە قازاقستان رەسمي قۇجات اينالىمىن قازاق تىلىنە كوشىرۋگە اسىعار ەمەس ء(تىپتى، 1997 جىلى ورىس تىلىندەگى قۇجات قازاقشا كوشىرمەسىنسىز قولدانىلمايدى دەپ شەشىلگەن). كينوتەاترلاردا ورىس فيلمدەرى تۇپنۇسقادان كورسەتىلىپ، ورىس ءتىلدى گازەت پەن تەلەارنالار قىزمەت جاساۋدا. «ال، ۋكراينا قاتتى كۇشكە سالىپ جىبەردى. مىسالعا، بيلىك ورگاندارىنىڭ سايتتارى تەك ۋكراينشا، بىزدە ولاي ەمەس»، — دەپ ماقتانىشپەن ءسوز ەتەدى دەپۋتات كاريموۆ.

 ورىس بيزنەسمەنى الەكساندر چيليكين (ۋست-كامەنوگورسكىدەگى «يزۋمرۋدنىي التاي» تۋريستىك كومپانياسىنىڭ قوجايىنى) ايتۋىنشا، شىعىس قازاقستاندا «قازاق تىلىنە ءوتۋدىڭ پروبلەماسى بار»، بىراق ول بايىپتى وپتيميزم ساقتاپ: ء«بىزدىڭ بيلىك ۋكرايناداعى جاعدايلاردان ساباق الىپ، ورىس ءتىلىن رەسمي ءتىل دەپ مويىندايدى دەپ سەنەم. بۇلاي دەگەنىم كۇنا دا شىعار، دەگەنمەن ۋكراينادا وسىنداي وقيعالاردىڭ بولعانى دا دۇرىس سياقتى، رەسمي تىلدەردى مويىنداعان كانادا نەمەسە دانيا سياقتى ەلدەر دە بىزگە جاقسى وي سالدى».

ورىس ءتىلدى، بىراق، ورىس مەكتەبى ەمەس

قازاقستانعا قاراعاندا ۋكراينانىڭ شىعىسىندا ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرۋ وتە ناشار بولدى. 2012-ءشى جىلى دونەتسك وبلىسىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن 1058 مەكتەپتىڭ 402-ءسى ۋكراين تىلىندە ءبىلىم بەرۋ مارتەبەسىنە يە،  ۋكراين-ورىس مەكتەپتەرى سانى – 478, ال، تولىق ورىس ءتىلدىسى  — 178 دەپ ۆۆس مالىمدەگەن ەدى. دونەتسك وبلىسىنداعى جوو ءبىلىم بەرۋ تەك ۋكراين تىلىندە جۇرگىزىلدى.

قازاقستاننىڭ شىعىسىندا مۇلدەم بۇلاي ەمەس. ءبىلىم بەرۋ كوپتەگەن مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە ورىس تىلىندە جالعاسۋدا دەپ اڭگىمەلەيدى ۋست-كامەنوگورسكىدەگى ەكونوميكا جانە قارجى كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى سۆەتلانا پانكراتوۆا. ء«بىز ورىس وقۋلىقتارى بويىنشا وقيمىز، ال، وندا قازاق وقۋلىقتارىنا قاراعاندا جاۋاپتاردا قاتەلىكتەر جوققا ءتان»، — دەيدى وقىتۋشى. كاريموۆتىڭ ايتۋىنشا، قالادا قازاق مەكتەپتەرى پايدا بولۋدا، بۇل تابيعي پروتسەسس، قازاقتار اراسىندا تۋ كورسەتكىشى جوعارى، انا تىلىندە وقىتپاۋ دەگەنىمىز – ۇلتتىق كەمىسىتۋشىلىك. «البەتتە، كەيبىر ورىس مەكتەپتەرىن قازاق ليتسەيلەرىنە اينالدىردى، ونىڭ سەبەبى ورىس ءتىلدى بالالاردىڭ سانىنىڭ كەمۋى»، —، ەرماك تيموفەەۆيچ اتىنداعى ورىس-قازاق جەرلەستىگىنىڭ اتامانى ۆالەري چمۋتوۆ (وسى بوزباس قولىنا ءومىرى قارۋ الماعان، تاڭىرلىك ءدىن ءسوزىن ۇستانعان ءپىرادار جارماقتىڭ نە قازاق حاندىعىنا، نە كوشىم حاندىعىنا، نە ماسكەۋگە باعىنباعان اريان كەرەيدىڭ ءدىنباسىسى بولعاندىعىن بىلە مە ەكەن ءوزى. ودان ورىس جانە قازاق تاريحى ءبىرى – جاۋلاۋشى، ەكىنشىسى – قورلاۋشى ميفتىك وبرازىن جاساپ شىقتى – ءا.ءا.ءا.).

جەرگىلىكتى دوستىق ءۇيىنىڭ ديرەكتورى ەلدار تولەۋبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، قالاداعى 52 مەكتەپتىڭ 9-ىندا عانا ساباق قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەدى ەكەن. «جاقىندا ءبىر مەكتەپتى تولىقتاي قازاقشاعا كوشىرمەكشى بولىپ ەدىك، ونىمىزدان تۇك شىقپادى. قازىر قايتادان ورىس مۇعالىمدەرى قايتىپ كەلدى، — دەيدى تولەۋبەكوۆ. «اباي اتام ايتقانداي ء«بىز مادەنيەتتى رەسەي ارقىلى تانيمىز» دەيدى ەلدار تولەۋبەكوۆ. بۇل ماسەلە جوعارى وقۋ ورنىنا دا بايلانىستى. «ماعان وزگە بولىمدەردەن بالالار ءجيى اۋىسىپ كەلەدى، ولار ورىس تىلىندە ءبىلىم العىسى كەلەدى» دەيدى وسكەمەن ەكونوميكا جانە بيزنەس كوللەدجىنىڭ سۆەتلانا پانكراتوۆا. بۇدان باسقا پروبلەما: ورىس وقىتۋشىلارى قالعان جوق، قالعانى تەك زەينەتكەرلەر. دەگەنمەن، «رۋسسكي مير» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ وكىلى پلاحوتين «مەكتەپتەر ءورىستىلدى بولعانىمەن، وندا ورىس ادەبيەتىنە، رەسەي تاريحىنا ورىن بەرىلمەيدى. الەمدىك تاريح پەن ادەبيەت ساباعىندا رەسەيگە بىرنەشە ساباق قانا ارنالادى. ورىس ءتىلىنىڭ ساعاتتارىن ازايتىپ جاتىر. بۇل ساعاتتارسىز ورىس ءتىلىن تولىق قاندى يگەرۋ ەش مۇمكىن ەمەس . «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك» سياقتى ۇلكەن روماندى ءبىر ساباقتا عانا ءوتىپ كەتەدى» دەيدى ول. الگى وقىتۋشى «ورىستاردىڭ مۇندا بولاشاعى جوق. مەن ءوزىمنىڭ جانىما جاقىن تىلدە سويلەگىم كەلەدى. بىراق ءبىز ورىستار بارا-بارا ازايىپ بارامىز. سوندىقتان مەن تۋعان قالامدا ءوزىم تۇسىنبەيتىن قازاق ءتىلىن كوبىرەك ەستيتىن بولدىم. مەن بارلىق قازاقتى جاقسى كورەم، قۇرمەتتەيمىن، بىراق ماعان بۇل ىڭعايسىز»-دەپ ءوز ويىن قوستى  ماسلەننيكوۆ.

ورىس ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى قازاق جاعدايىنىڭ ۋكرايندارعا قاراعاندا الدەقانداي جاقسى جاعى بار ەكەندىگىن ۇعىنادى. «يۋليا تيموشەنكو ۋكراين مەكتەپتەرىندە ءۇزىلىس كەزىندە ورىسشا سويلەۋگە تىيىم سالعان بولاتىن. بىزگە تەك ۇيدە عانا ورىسشا سويلەۋگە تىيىم سالىنباعان. دەگەنمەن قىسىم كورسەتۋ بار»، — دەپ ايتادى پلاحوتين.

ورىستاردىڭ كەتۋى

«ورىستاردىڭ بۇل جەردە بولاشاعى جوق، — دەپ ايتادى وقىتۋشى پانكراتوۆا. — مەن ءوزىم قالاعان تىلدە سويلەگىم كەلەدى، بىراق تا، ءبىز بىرتە-بىرتە ازايىپ بارامىز، ءبىز ءوزىمىز تۇسىنبەيتىن قازاق ءسوزىن وتە ءجيى ەستيمىز. مەن بارشا قازاقتى جانىمداي سۇيەمىن، بىراق بۇل جەردە ءوزىمدى بوتەن ۇيگە كىرگەندەي سەزىنەمىن».

ورىستار كورشىلەس بارناۋل، ومبى، ءنوۆوسىبىر، تومبى نەمەسە ماسكەۋ قالالارىنا ءجيى كوشەدى ەكەن. نەگىزىنەن جاستار ءبىلىم الۋعا كەتەدى ەكەن. سول ءۇشىن عانا ەمەس، ويتكەنى رەسەيدەگى جالاقى قازاقستانعا قاراعاندا 30-40 پايىزعا جوعارى دەپ مالىمدەيدى زولوتارەۆ. ۋست-كامەنوگورسكى وزىنە ۇناسا دا پانكراتوۆادا جاقىن ارالىقتا كەتۋگە قامدانىپ وتىر: «مەن ءوز ولكەمدى سۇيەمىن، مەن وسى جەردە تۋدىم، ءوز ارىپتەستەرىمدى جانىمداي جاقسى كورەمىن، مەن كوللەدجدىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرمىن جۇكتەمەم مەن جالاقىم دا ءتاۋىر، قوعامدا مەنى قۇرمەت تۇتادى. ەش نارسەگە عاپىلىم جوق، بىراق قىزىم رەسەيدە ءبىلىم الۋدا».

 «رەسەيگە قازاقتار دا ءجيى قونىس اۋدارادى. ورىس ءتىلى – ومىرگە بەرىلەتىن جولداما سياقتى، ويتكەنى، ورىستىڭ ءبىلىمى تەرەڭىرەك» دەيدى پلاحوتين ماقتانىشپەن.

 «وي كوشى-قونى» پروبلەماسىنا جەرگىلىكتى بيلىك تە نازار اۋدارۋدا. «بىردە ءبىزدىڭ اكىم شەكارالاس رەسەي قالاسىندا بولدى. ورىنباسارلارىمەن بىرگە ميكرواۆتوبۋسقا وتىرىپ، وزىمەن بىرگە سىرنايشىنى الىپ، گازەلدىڭ جارتىسىنا قازى [جىلقى شۇشىعى] مەن  ۆودكا تيەپ الدى. اكادەم قالاشىققا [نوۆوسيبيردەگى] كەلىپ، ستۋدەنتتەرمەن جۇزدەسىپ: زدراۆستۆۋيتە! ءبىز قازاقستاننانبىز، وندا ۋست-كامەنوگورسك دەگەن قالادانبىز! اۋديتوريانىڭ جارتىسى ورىندارىنان تۇرىپ، قولدارىن كوتەرىپ: و-و-و، ءبىزدىڭ تۋعان قالامىز! وعان مىڭ سالەم! دەپ ايقايلايسا، قالعان جارتىسىنىڭ شيرەگى: ال، ءبىز پاۆلوداردانبىز دەپ جار سالادى. اكىم ابدىراپ تاڭقالىپ: بۇلاي بولۋى مۇمكىن بە؟ سىزدەر نەگە وسىنداسىزدار؟ قازاقستانعا ورالىڭدار؟ جوق ورالمايمىز، ءبىزدىڭ وندا ەشكىمگە كەرەگىمىز جوق… ول ايران اسىر بولىپ ەلىنە ورالدى»، — دەپ اڭگىمەلەيدى ساتۋشى سەرگەي.

«كوپتەگەن ادامدار كوشۋشىلەردىڭ پاتەرلەرىن ساتۋىن، تولقۇجاتتارىن راسىمدەۋىن تورەشىلدىكپەن كىدىرتەدى دەپ شاعىنادى، بىراق تا، بۇنىڭ بارلىعى كەتكىسى كەلگەندەرگە توسقاۋىل بولا الماۋدا»، — دەيدى ءىس-ساپارمەن جۇرگەن زولوتارەۆ. وبلىس باسشىلىعى، دەپۋتات كاريموۆتىڭ ايتۋىنشا، تىپتەن، جۇمىس ورىندارىن تاۋىپ بەرۋ نەمەسە قايتىپ ورالعان ورىس تۇرعىندارعا پاتەرلەرىن كەرى قايتارۋ باعدارلاماسىن جاساپ شىققىلارى دا كەلمەيدى.

ەرتە مە، كەش پە قازاقستان مەملەكەتتىك تىلگە ءبارىبىر كوشەدى، سول كەزدە ورىستار رەسەيگە ۇدىرە كوشەتىن بولادى. ءتىپتى قازاق بيلىگىنىڭ سويىلىن سوعۋشى جەرگىلىكتى باسپاگەر، جۋرناليست چەركاشيننىڭ ءوزى «قازاق ءتىلىن ۇيرەنگەنشە رەسەيگە كوشكەنىم ءجون» دەگەندى ايتادى. ال، «كاسىبي ورىستاردىڭ» وسى پروتسەسكە بەرەتىن ءوز انىقتامالارى بار: «باياۋ گەنوتسيد جۇرۋدە، وسىعان دەيىن 5 ميلليونعا دەيىن ورىس كەتىپ ۇلگەردى. ەندى قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ءتورتىنشى تولقىنى جۇرۋدە. ازاماتتار بالاسىنا، نەمەرەلەرىنە كەتىپ جاتىر» دەيدى جەرىگلىكتى ورىس وبششيناسىنىڭ توراعاسى ولەگ ماسلەننيكوۆ.

ال، قالۋعا بەل شەشكەندەر قازاقستان تۇرۋ رەسەيدەگىدەن ارتىق بولماسا، كەم ەمەس دەگەندى ايتادى. كاسىپكەر الەكساندر ساۆەلەۆتىڭ ايتۋى بويىنشا، قازاقستاندا تورەشىلدىك از جانە دە جەڭىلدىك كوپ. «مەن، مىنە، 13% نەسيە الدىم، ال، ونىڭ 7% مەملەكەت وتەيدى، ناتيجەسىندە مەن ونى 4–5% الىپ وتىرمىن. جەر تەلىمىن الۋ ءۇشىن ەشكىمنىڭ قولىنا پارا ۇستاتپايمىن، ال، سىزدەردە، قىلت ەتكەنىڭە اقى سۇرايدى. ققس بىزدەردە 18% ەمەس، 12»، — دەپ ايتادى ول.

— ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەل تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان  جىگىتتەر، ءبىزدى الاقاندارىنا سالىپ ايالاۋلارى كەرەك! — دەيدى بيزنەسمەن چيليكين.

— ايالاي ما؟ — دەپ مەن ناقتىلاي ءتۇستىم.

— ەڭ قۇرىعاندا كەدەرگى كەلتىرمەيدى. مەن تاۋ شاڭعىسى بازاسىنا جول سالدىم، ال، ماعان تاۋدىڭ ءبىر شەتىن شەكىپ الۋ كەرەك بولدى. وعان باسى ارتىق اقشام بولماعاندىقتان اكىمنەن سۇرادىم. وسىلايشا ۇكىمەت قارىمتاسىنا ەشتەڭكە سۇراماي ماعان ءوز قول ۇشىن بەردى.

 Abai.kz