ساۋىردە قىرعىز مەملەكەتىن سارساڭعا تۇسىرگەن وقيعاعا باعا بەرگەن ساياساتتانۋشى ماماندار «الاتاۋدىڭ ارعى بەتىندەگى الاساپىران وڭاي باسىلا قويمايدى» دەگەن سارىنداعى پىكىرلەرىن العا تارتقاندا، رەسەيدە ساپارلاپ جۇرگەن وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ: «قىرعىز ەلىندەگى جاعدايدىڭ پەرمانەنتتى سيپات الىپ كەتپەۋىنە كەپىل جوق»، - دەپ بولجام جاساعان ەدى. ال ءدال وسى كەزەڭدەردە قازاقستاندىق جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋگە ارنايى كەلگەن قىرعىزستاننىڭ «ار-نامىس» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى فەليكس كۋلوۆ: «قىرعىز حالقىنىڭ بۇل ارەكەتىنەن جابايىلىقتى ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. وسى جاعدايعا يتەرمەلەگەن - بيلىكتىڭ ءوزى. دەموكراتيالىق تاڭداۋ جاساعان حالىق تۇراقتىلىق قالپىنا كەلتىرىلگەنشە ۋاقىتشا ۇكىمەتكە سەنىم بىلدىرەدى دەپ ويلايمىن»، - دەگەن-ءدى. توڭكەرىسكە تۇرتكى بولدى دەگەن بيلىك قۇرىلىمىنداعى باكيەۆشىلەر جاپپاي شەتتەتىلىپ، ۋاقىتشا ۇكىمەت ورناعانىنا ءبىر اي ۋاقىت وتەر-وتپەستەن، كۋلوۆشا ايتقاندا، «تاعىلىعى ەمەس، ساياسي مادەنيەتىنىڭ جوعارىلىعىنان بيلىكتى وڭاي توڭكەرىپ تاستايتىن قىرعىز حالقى» تاعى دا شالا ءبۇلىنىپ جاتىر.

ساۋىردە قىرعىز مەملەكەتىن سارساڭعا تۇسىرگەن وقيعاعا باعا بەرگەن ساياساتتانۋشى ماماندار «الاتاۋدىڭ ارعى بەتىندەگى الاساپىران وڭاي باسىلا قويمايدى» دەگەن سارىنداعى پىكىرلەرىن العا تارتقاندا، رەسەيدە ساپارلاپ جۇرگەن وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ: «قىرعىز ەلىندەگى جاعدايدىڭ پەرمانەنتتى سيپات الىپ كەتپەۋىنە كەپىل جوق»، - دەپ بولجام جاساعان ەدى. ال ءدال وسى كەزەڭدەردە قازاقستاندىق جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋگە ارنايى كەلگەن قىرعىزستاننىڭ «ار-نامىس» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى فەليكس كۋلوۆ: «قىرعىز حالقىنىڭ بۇل ارەكەتىنەن جابايىلىقتى ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. وسى جاعدايعا يتەرمەلەگەن - بيلىكتىڭ ءوزى. دەموكراتيالىق تاڭداۋ جاساعان حالىق تۇراقتىلىق قالپىنا كەلتىرىلگەنشە ۋاقىتشا ۇكىمەتكە سەنىم بىلدىرەدى دەپ ويلايمىن»، - دەگەن-ءدى. توڭكەرىسكە تۇرتكى بولدى دەگەن بيلىك قۇرىلىمىنداعى باكيەۆشىلەر جاپپاي شەتتەتىلىپ، ۋاقىتشا ۇكىمەت ورناعانىنا ءبىر اي ۋاقىت وتەر-وتپەستەن، كۋلوۆشا ايتقاندا، «تاعىلىعى ەمەس، ساياسي مادەنيەتىنىڭ جوعارىلىعىنان بيلىكتى وڭاي توڭكەرىپ تاستايتىن قىرعىز حالقى» تاعى دا شالا ءبۇلىنىپ جاتىر.

جالپاق تىلمەن ايتقاندا، قىرعىز ەلىندە ورىن العان ساۋىردەگى توڭكەرىستەن كەيىن بەيبىت ءومىر بەس جىل تۇرماق، بەس اپتاعا جەتپەدى. كەشە جالال-اباد قالاسىندا (قىرعىز زاڭى بويىنشا «ەكس-پرەزيدەنت» دەپ اتاۋعا بولمايتىن) قۇرمانبەك باكيەۆتىڭ جاقتاستارى مەن ۋاقىتشا ۇكىمەتتى قۋاتتايتىن پارتيالاردىڭ ءبىرى «اتا-مەكەننىڭ» بەلسەندىلەرىنىڭ اراسىندا قاقتىعىس ورىن الدى. العاشىندا تاس لاقتىرىپ، سويىل سەرمەسكەن ەكى توپ شيەلەنىس كەزىندە ءبىر-بىرىنە قارۋ كەزەنىپ، وق تا اتقان. باكيەۆشىلەر بۇعان دەيىن باسىپ العان وبلىستىق اكىمشىلىك عيماراتتى ۋىسىنان وڭايلىقپەن شىعارمايتىنىن اشىق اڭعارتتى. «كالاشنيكوۆ اۆتوماتتارىمەن مۇزداي قارۋلانعان 400-گە جۋىق ادام ايماقتىڭ باس كەڭسەسىنە ۋاقىتشا ۇكىمەت جاقتاستارىن اتتاپ باستىرار ەمەس»، - دەدى «اتا-مەكەن» پارتياسىنىڭ وكىلى اسىلبەك تەكەباەۆ. وسى ءبىر ارەدىكتە قىرعىزستاننىڭ اقپارات قۇرالدارى «قارۋلى جاساقتاردىڭ كۇزەتىنە الىنعان وش وبلىسىندا جاعداي سايابىرسىپ، بۇدان كەيىن ارنايى قىزمەت ساربازدارى تۇتقيىلدان باسىپ الىنعان جالال-اباد وبلىستىق اكىمشىلىگىنەن ازات ەتتى» دەگەن مالىمەت تاراتقانمەن، كەيبىر اقپارلارعا قاراعاندا، جالال-ابادتا ۋاقىتشا ۇكىمەت پەن ق.باكيەۆتىڭ جاقتاستارىنىڭ ءوزارا اتىسى ۇزاققا سوزىلعان. ءتىپتى كەيبىر دەرەك كوزدەرىندە اتالعان ءوڭىر ورتالىعى ءالى دە ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ باقىلاۋىنا الىنباعانى ايتىلادى. ايماق ورتالىعىنداعى قارۋلى قاقتىعىس مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەت ماڭىندا وتكەن. ال ەلدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى «جالپى، زارداپ شەككەندەردىڭ سانى 63-كە جەتتى» دەپ حابارلادى. ۆەدومستۆو وكىلدەرى اۋىر جاراقات العانداردىڭ ءبىرى وپەراتسيا ۇستەلىندە جان ءتاسىلىم ەتكەنىن راستادى. ال كۋاگەرلەر بولسا جالال-ابادتاعى اتىس كەزىندە، كەم دەگەندە، ءۇش ادامنىڭ كوز جۇمعانىن ايتادى.

ۋاقىتشا ۇكىمەت وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، كەزەكتى بۇلىكتى ۇيىمداستىرۋشى - ءبىر كەزدەرى قۇرمانبەك باكيەۆتىڭ كەڭەسشىسى بولعان «جاڭا قىرعىزستان» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى ۇسەن سىدىقوۆ. كەشە ءتۇس اۋا وش وبلىسىنىڭ ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى شاكىر ءزۇلىموۆ اقپارات قۇرالدارىنا مالىمدەمە جاساپ، ءۇ.سىدىقوۆتىڭ تۇتقىندالعانىن جەتكىزدى.

بۇدان كەيىن ىلە-شالا ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ قاراۋىنداعى كۇشتىك قۇرىلىمدار قىرعىز كوممۋنيستەرىنىڭ باسشىسى ىسقاق ماساليەۆتى تۇتقىندادى. بۇل ارەكەتتەر قانى قىزۋ كوتەرىلىسشىلەردى ەكىلەندىرە تۇسپەسىنە ەش كەپىل جوق. كەرىسىنشە، جانجال وتىنا ماي قۇيا ءتۇسۋى بەك مۇمكىن. سەبەبى «ءساۋىر وقيعاسى» دا تالاستاعى تۇتقىنداردىڭ تاعدىرىنا بايلانىستى باستالدى ەمەس پە؟ جانجال وشاعى قاتار تۇتانعان وشتاعى جاعدايعا كەلسەك،  ىشكى اسكەر مەن اسكەري ارنايى قىزمەت ساربازدارى قالاعا كىرگىزىلىپ، ايماقتىق اكىمشىلىكتە ءوزىن ءبىر كۇن گۋبەرناتور سەزىنگەن ماماسادىق باكىروۆ عيماراتتان قۋىلىپ، بۇرىنعى باسشى سوورونباي جەەنبەكوۆ ورىنتاعىنا قايتا جايعاسقان كورىنەدى. قالاي دەسەك تە، ەلدىڭ وڭتۇستىگىندەگى ءۇش وبلىس ەكى كۇن بويى ەكى يىنىنەن دەم الىپ، الاساپىران كۇي كەشتى. تاعى دا قان توگىلدى. كۇن سايىن كۇش قولدانۋ، كوپە-كورىنەۋ وق اتۋ ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالىپ بارا جاتقان قىرعىز قوعامىندا تۇراقتىلىق ورناۋ ءۇشىن ءالى ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك سياقتى. «باكيەۆشىلەرگە كومەك سولتۇستىك جاقتان بەرىلىپ وتىر» دەگەن كۇدىگىن جاسىرا الماي قىرعىزستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ باسشىسى كەڭەشبەك دۋشەباەۆ مارات باكيەۆتىڭ الماتىدا جان ساۋعالاپ جۇرگەنى تۋرالى جانە قازاقستاننان ۋاقىتشا ۇكىمەتكە قارسى توپقا 1 ملن دوللار قارجى جىبەرگەنى جايىندا مالىمدەگەن ەدى. كەشە ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى «دۋشەباەۆ جولداستىڭ اقپارى شىندىققا جاناسپايدى. قازاقستاندا مارات باكيەۆ تە، ولار ايتىپ وتىرعان وزگە ادامدار دا جوق»، - دەپ تەرىسكە شىعاردى. الاساپىراندا بيلىككە كەلىپ، ءالى دە بولسا بۋىنى بەكىپ ۇلگەرمەگەن ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ ءبىر ساتكە شاراسىزدىق تانىتىپ، باكيەۆشىلەر الدىندا السىزدىگىن بايقاتىپ العانى دا تۇراقسىزدىقتىڭ ەتەك الۋىنا ءبىر سەبەپ بولسا كەرەك.

ءدال وسى كەزدەردە كانادالىق رەجيسسەر توماس لاحۋسەن «ءساۋىر وقيعاسىنا» قاتىستى دەرەكتى ءفيلمنىڭ ءتۇسىرىلىمى اياقتالعاندىعىنان حاباردار ەتۋ ءۇشىن ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. فيلمدە ماەۆكا، بىشكەك، وش، جالال-اباد جانە تاعى باسقا دا جەرلەردە ورىن العان قاقتىعىستار بوياماسىز كورسەتىلەتىنىن جەتكىزگەن ونەر يەسى «ءفيلمدى ءوزىنىڭ وزەكتىلىگىن جوعالتپاي تۇرعاندا تەزىرەك جارىققا شىعارامىز» دەدى. ەگەر قىرعىزستاندا بۇلايشا «بۇلىك سيندرومى» قايتالانا بەرسە، اتالعان فيلم ءوزىنىڭ وزەكتىلىگىن ءبىرشاما ۋاقىتقا دەيىن جوعالتپايدى. ياعني رەجيسسەردىڭ اسىقپاۋىنا بولادى. يا بولماسا بۇل ەڭبەگى جارامسىز بولىپ، مۇلدە جاڭا تۋىندىعا كىرىسۋى ابدەن مۇمكىن.

جارقىن تۇسىپبەكۇلى

«الاش ايناسى»، 15 مامىر 2010 جىل