وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ەلباسى ەلىمىزدەگى سوت جۇمىستارىن ودان ءارى شيراتىپ، دامىتۋ مىندەتىن العا قويدى. بۇگىندە رەسپۋبليكاداعى سوت جۇيەسى ايقىن باعىت، جاڭا قارقىنمەن جۇرگىزىلۋدە. جوعارعى سوت توراعاسى ق.ءا. ءماميدىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن رەسپۋبليكا سوتتارىنىڭ جانە سۋديالار كورپۋسىنىڭ جۇمىسى تىڭ سەرپىن الىپ، سوت اشىقتىعى مەن قولجەتىمدىلىگى ارتا ءتۇستى.

ءبىر جىل ىشىندە اتقارىلعان كەلەلى ىستەر، اۋقىمدى شارالار، ورىندالعان مەجەلى مىندەتتەر پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆتىڭ رەسپۋبليكا سۋديالارىنىڭ ءVى سەزىندە بەرگەن تاپسىرمالارىن تىڭعىلىقتى ورىنداۋدان باستاۋ الدى.

ەلىمىزدىڭ جىل وتكەن سايىن جاڭاشا باعىت-قارقىنمەن العا باسۋى حالقىمىزدىڭ بەرەكە-بىرلىگىن، باق-داۋلەتىن ودان سايىن نىعايتۋدا. ەلباسى ايقىنداپ بەرگەن سىندارلى ساياساتتىڭ ومىرشەڭ ەكەنىنە بارشا حالىق كوز جەتكىزىپ وتىر. بۇگىندە مەملەكەت جۇكتەگەن مىندەتتەردى جۇيتكىگەن ۋاقىت تالابىنا ساي جۇزەگە اسىرۋ – بارلىق قۇزىر­لى ورگاندار مەن مەكەمە-ۇيىمداردا قىزۋ قار­قىن­مەن جۇرگىزىلۋدە. سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە ەلىمىزدىڭ سوت جۇيەسىندە دە ءبىرشاما يگى ىستەر قولعا الىندى.

كوپشىلىكتىڭ ەسىندە بولار، وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا رەسپۋبليكا سۋديالارى ءVى سەزىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن نەگىزگە الا وتىرىپ: «… وسى باعدارلامانىڭ ەڭ نەگىزگى ءتۇيىنى – سول كەزگە دەيىن دۇنيەنىڭ وركەندەپ وسكەن، ەڭ بايىعان 30 مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا كىرەمىز دەپ وتىرمىز. ءبىز مەجە قىلعان بيىك بەلەستەر بارلىق سالاداعى يگىلىكتەردى كوزدەيدى. سوندىقتان، سوت جۇيەسى سول ەلدەردىڭ سوت جۇيەسىمەن بىردەي بولۋى كەرەك»، – دەپ ەلىمىزدەگى سوتتاردىڭ بۇدان ءارى اتقاراتىن مىندەتتەرىنە كەڭىنەن توقتالعان ەدى.

پرەزيدەنت: «قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسى الدىڭعى قاتاردا بولۋى قاجەت. بۇل تۋرالى مەن ستراتەگيادا ناقتى كورسەتتىم. بارلىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ىشىنەن ەڭ جوعارى تۇرعانى جوعارعى سوت بولىپ تابىلادى. جوعارعى سوتتىڭ ابىرويى – قازاقستاننىڭ ابىرويى، جالپى بيلىكتىڭ ابىرويى»، – دەپ ەلىمىزدەگى سوتتاردىڭ بەدەلىنە ايرىقشا باعا بەردى.

وسى رەتتە سوت جۇيەسىن جەتىلدىرۋدى ودان ءارى تىڭعىلىقتى جالعاستىرۋدا ءبىر جىل ىشىندە اتقا­رىلعان ءىس-شارالاردىڭ وزەكتىلەرىنە توقتالىپ، سوتتار مەن سۋديالاردىڭ مەرەيىن وسىرگەن يگى ىستەردى سارالاپ بەرگەنىمىز ارتىق بولماس. ەلىمىز ەگەمەندى ەل اتانىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتكەن شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى ءوزىنىڭ قۇقىقتىق جۇيەسى، سونىڭ ىشىندە ەڭ وزەكتىسى – سوت تورەلىگىن زامان تالابىنا ساي جاڭعىرتۋ جىلدار بويى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ياعني، ونى ۇنەمى دامىتۋ – وسى ءبىر جىل ىشىندە ىلگەرى باستى.

وعان ناقتى دالەل كەلتىرەر بولساق، دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىك جونىندەگى جاھاندىق يندەكسىنە جۇگىنگەنىمىز ءجون. بۇل كورسەتكىش بويىنشا ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق سوت جۇيەسى رەيتينگى 2014 جىلى ەكىنشى پوزيتسياعا كوتەرىلدى. ياعني، ەلباسى تاپسىرمالارىنىڭ ورىندالۋى تىڭعىلىقتى جۇزەگە اسىپ كەلەدى.

سوت بيلىگىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ونىڭ تيىم­دى­لىگىن ارتتىرۋدا قازىرگى تاڭداعى اۋقىمدى جۇ­مىس­تاردىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى دە سوت ادىلدىگىن جۇزە­گە اسىرۋ بولماق. بۇل – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا بەكىتىلگەن، سۋديالاردىڭ ار-ۇجدانى، ادامگەرشىلىگىمەن ايقىندالاتىن ەڭ ءبىر قاسيەتتى مىندەت. ارينە، سوت پروتسەسىندە ناقتى دالەلدەردىڭ ارقاسىندا زاڭدىلىققا ساي تالاپكەر جەڭىسكە جەتكەن جاعدايدا، ايىپكەر جاق وزدەرىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعان سوت شەشىمىنە ريزا بولماي، شاعىم بەرۋى ورىندى. سولاي دەسەك تە، زاڭنىڭ اتى – زاڭ. تالاپ-ارىز بەرگەن جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعانىڭ ءىسى كونستيتۋتسيالىق قۇقىققا ساي ءادىل شەشىلسە، زاڭنىڭ ۇستەمدىك قۇرعانى. الايدا، بۇرىنعى ۇلى بيلەردەن قالعان: «پىشاق قىنىنا توقتايدى، داۋ شىنىنا توقتايدى»، دەگەن اتالى سوزگە قۇلاق اسپايتىندار، ءىس سوت ساتىلارىندا قارالىپ بىتپەستەن، شىققان شەشىمدى «الەككە» تۇسىرەتىنى بار. ءوز كەزەگىندە ۇتىلعان جاق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى وزدەرىن ء«جابىر كورۋشىلەر» رەتىندە كورسەتۋشىلىك ءالى كۇنگە دەيىن ۇزىلمەۋدە. ەلىمىز قۇقىقتىق دامۋدىڭ جولىندا بولعاندىقتان، ءبىز مۇنداي كەمشىلىكتەر بىرتىندەپ تۇزەلەر دەگەن سەنىمدەمىز.

جالپى، زاڭدىق كۇشىنە ەنبەگەن سوت اكتىلەرىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاپ، كوپشىلىك تالقىسىنا شىعارۋ – سىرتتاي سوت ىسىنە ارالاسۋداعى ورەسكەلدىك. اربەرىدەن كەيىن، بۇل – سۋديانىڭ تاۋەلسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرۋ ەكەنىن كەيبىر ازاماتتار تۇسىنبەيدى. ءبىز وسى ءبىر كەلەڭسىز جايتتىڭ قوعامدا ورىن الماۋىنا جۇرتشىلىق بولىپ اتسالىسۋىمىز كەرەك. ونىڭ ىشىندە، قانداي بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بولسىن، مۇنداي ورەسكەلدىككە بوي الدىرماۋلارى قاجەت دەپ ويلايمىن.

وسىعان بايلانىستى ايتارىم، تاراپتار ىستەر­دىڭ سوت ساتىلارىندا قارالۋ قۇزىرىنىڭ اراجىگىن زاڭ تالابىنا ساي اجىراتا بىلگەندەرى ءجون. ءار­بىر تاراپ زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن، كەلەسى ساتى­داعى سوتقا ءوتىنىش بەرىپ، ازاماتتىق قۇقىعىن زاڭدى قورعاۋ ءۇشىن ىزدەنسە، سوت ادىلدىگىنىڭ شىنايى ساقتالۋىنا ءوزىنىڭ دە ۇلەسىن قوسقان بولار ەدى.

بارلىق الەم حالىقتارى زاڭمەن ءجۇرىپ، تۇرادى. ونى قۇرمەتتەيدى، مۇلتىكسىز باعىنادى. وسى رەتتە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى تەودور رۋزۆەلتتىڭ: «زاڭنان جوعارى نەمەسە تومەن تۇراتىن ادام جوق. زاڭعا باعىنۋ تالاپ ەتىلەدى، ول مەيىرىمدىلىك رەتىندە سۇرالمايدى»، – دەگەنىن سوتقا جۇگىنگەن ءار ادام قاپەرىندە ۇستاعانى ءجون-اق.

كونستيتۋتسيامىزدا بەلگىلەنگەندەي، ەلىمىزدىڭ ۇستانعان جولى – قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ، ونى ودان ءارى وركەندەتۋ. ءبىرىنشى كەزەكتە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ءمىنسىز قورعاۋ دەسەك، ونىڭ ەڭ باستى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى – سوت قىزمەتىنىڭ اشىقتىعى جانە جاريالىلىعى بولماق. بۇل قاعيداتتار سوتتار ءۇشىن باعدار بەرەتىن تەمىرقازىق ىسپەتتى. كۇندەلىكتى اتقارىلىپ جاتقان سوت شەشىمدەرىنىڭ ادىلدىگى حالىققا قاز-قالپىندا شىنايى جەتۋى، كوپشىلىكتىڭ دۇرىس ءارى ناقتى تۇسىنىك الۋى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا تىكەلەي قاتىستى. سوندىقتان دا، سوتتار ولارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا ءتۇسىنىسىپ، بەلسەنە جۇمىس ىستەۋگە مۇددەلى دەر ەدىم.

وسى رەتپەن العاندا، جۇمىس ءتاسىلىنىڭ ەرەك­شە­لىكتەرىنە قاراماستان، جۋرناليستەر مەن سوتتاردىڭ كوزدەگەن ماقسات-مۇراتتارى ورتاق. ويتكەنى، قوعامداعى جاقسى ىستەرگە، جات قىلىقتارعا شىن كۇيىنىپ-سۇيىنەتىندەر دە، جانى اشيتىندار دا – حالىقتىڭ وسى وكىلدەرى. سول سەبەپتى، ولار ءبىر-ءبىرىنىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ، وي-تۇجىرىمدارىن ءبىر ارناعا توعىستىرىپ، جۇرتشىلىققا وبەكتيۆتى تۇردە اقپارات بەرگەنى ابزال. سوندىقتان دا، مەرزىمدى باسپاسوزدە سوت تاقىرىبىندا جاريالانعان شاعىن اقپاراتتان باستاپ، اناليتيكالىق ماقالالار مەن سۇحباتتاردىڭ مازمۇنى، ساپاسى جوعارى جانە الىنعان دەرەككوزدەرى شىنايى بولۋى قاجەت. بۇگىنگى ۋاقىتتىڭ دا، قوعامنىڭ دا قاتاڭ تالابى وسىنداي. ءسوز جوق، قازىرگى تاڭدا اقپارات قوعام ايناسىنا اينالعان تۇستا، بۇل – وتە ماڭىزدى قۇندىلىق. «ەگەر شىندىقتى بىلگىڭ كەلسە، ەكى جاقتى دا بىردەي تىڭدا»، دەگەن ءتامسىل ءسوزدىڭ ءمانىن اركىم ءوز اقىل-پاراساتى ارقىلى تۇيسىنە بىلسە، قۇبا-قۇپ بولار ەدى. مۇنداي جاعدايدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى الىناتىن سوت تورەلىگى تۋرالى اقيقات-پىكىرلەر، شىن مانىندە، حالىققا جەتكىزىلىپ، ادامداردىڭ سوتتارعا دەگەن قۇرمەتىن كەمەلدەندىرۋگە قىزمەت ەتەرى ءسوزسىز.

مەملەكەت باسشىسى ءباسپاسوزدىڭ سوت جۇيە­سىن­دەگى ءرولى جايلى سۋديالاردىڭ VI سە­زىندە ايتقان مىنا ءتۇيىندى ءسوزى كوكەيگە قونىم­دى: «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ كۇش-جى­گەرى ارقىلى قوعامدا سوت بيلىگىنە جاعىمدى جانە ءىلتيپاتتى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ كەرەك». وسى قاعيدانى نەگىزگە الىپ، بىزدەر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن ءوزارا بايلانىس جونىندە ستراتەگيالىق تۇجىرىمداما ازىرلەۋدى قولعا الۋدامىز. بۇل باعدارلامالىق قۇجاتتىڭ وزەگى – ءتورتىنشى بيلىك وكىلدەرىمەن سوتتاردىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىن تىڭ دەڭگەيدەگى ساپا بيىگىنە كوتەرۋ. وسىلايشا، كوپشىلىك قاۋىمنىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن ودان ءارى ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋ تەتىگىنە اينالدىرۋ.

بۇگىنگى وسكەلەڭ زامانداعى ەڭ جىلدام دا الىمدى اقپارات قۇرالى ينتەرنەت-رەسۋرستارى ەكەنىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلەدى. بۇل سالا بويىنشا جوعارعى سوت ءوزىنىڭ ينتەرنەت-رەسۋرستارىن زامان تالابىنا ساي جاڭاشا وزگەرتىپ، پايدالانۋشىلارعا قولايلى جاعداي جاساۋدا. ءبىزدىڭ ۆەب-سايتىمىزدا «تىڭدالاتىن ىستەر ءتىزىمى» اتتى جاڭا ءبولىم اشىلعان. ول ارقىلى رەسپۋبليكا سوتتارىندا قارالاتىن ىستەردىڭ كەستەلەرىمەن جەدەل تانىسۋعا جان-جاقتى مۇمكىندىكتەر تۋعىزىلعان.

«سوت ىستەرى جونىندەگى انىقتامالىق» جانە «سوت اكتىلەرىنىڭ بانكى» بولىمدەرى ءتۇرلى ولشەمدەر بويىنشا سوت قۇجاتتارىمەن تانىسۋعا باعىتتالعان. «جوعارعى سوت توراعاسىنىڭ جەكە پاراقشاسى» ارقىلى ازاماتتار وزدەرىن مازالاعان كوكەيكەستى سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ الادى. ال وبلىستىق جانە وعان تەڭەستىرىلەتىن سوتتار توراعالارىنىڭ بلوگىندا ازاماتتار وتىنىشتەرى مەن ارىز-شاعىمدارىن وسى سوت باسشىلارىنا جازىپ قالدىرا الادى.

«سوت قۇجاتتارىمەن تانىسۋ» بولىمىندە قارا­لاتىن ءىس قۇجاتتارىمەن جەدەل تانىسۋعا قولجە­تىمدىلىك قاراستىرىلعان. بۇل سەرۆيستى پايدالانۋشى­لار لوگين مەن ءپورولدىڭ كومەگىنە سۇيەنىپ، SMS-حابارلاما تۇرىندە ۇيالى تەلەفونىنا نەمەسە ەلەكتروندىق پوشتاسىنا جىبەرىلگەن ءىس جۇرگىزۋ قۇجات­تارىمەن تولىق تانىسا الادى. ناقتى ايتقاندا، سوتقا بەرگەن ارىزىنىڭ تىركەلگەندىگى تۋرالى تالون الادى. وسىلايشا، سوت جۇيەسىنە ەنگىزىل­گەن بۇل جاڭا ءتاسىل ازاماتتاردىڭ ۋاقىتىن، جول شى­عى­نىن ۇنەمدەۋگە مول مۇمكىندىك بەرەتىنى انىقتالدى.

جىل باسىنان بەرگى ۋاقىتتا 1 ميلليون 500 مىڭنان استام SMS-حابارلاما جولداندى. ال بەرىلگەن تالونداردىڭ جالپى سانى 90 پايىزدى قۇرادى.

ەلەكتروندى سوت ءىسىن جۇرگىزۋدە زاماناۋي جەتىستىكتەردى ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋ – بارلىق سوتتار ءۇشىن جانە سوت تورەلىگىن حالىق الدىندا شىنايى، اشىق تا قولجەتىمدى ەتىپ كورسەتۋدىڭ بىردەن-ءبىر وڭتايلى ءتاسىلى. ءبىز زاماننىڭ ءوزى ۇسىنىپ وتىرعان مۇنداي وزىق تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەردى سوت جۇيەسىندە ءاردايىم ساتتىلىكپەن پايدالانۋدى دامىتا بەرۋىمىز كەرەك. بۇل ءۇردىس ازاماتتاردىڭ جانە قوعامنىڭ سوتتارعا دەگەن سەنىمىن ودان سايىن ارتتىرا بەرەدى دەپ ويلايمىن.

بۇدان بولەك، كۇن سايىن سوت سالاسىنا قاتىستى اقپاراتتار، فوتوسۋرەتتەر مەن بەينەجازبالار ۆەب-سايتقا جەدەل تۇردە ورنالاستىرىلىپ، ينتەرنەتتەگى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تارايدى.

وسىنداي جۇيەلى جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ينتەرنەت-رەسۋرستارىنىڭ رەيتينگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىنىڭ ۆەب-سايتى ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى. اتالعان رەيتينگ «قازكونتەنت» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ 27 مەملەكەتتىك ورگاننىڭ رەسمي ينتەرنەت-رەسۋرستارىنىڭ جۇمىسىنا جاسالعان تالداۋى نەگىزىندە شىعارىلعان. مۇنىڭ ءوزى، سوتتاردىڭ حالىق الدىنداعى اشىقتىعى مەن جاريالىلىق قاعيداتتارىن بەرىك ۇستانىپ وتىرعاندىعىنىڭ بىردەن-ءبىر دالەلى.

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ەلىمىزدىڭ سوت جۇيەسىن الەمدىك ستاندارتتارعا سايكەستەندىرۋدە كوپتەگەن كوشەلى مىندەتتەردى العا قويعانى بەلگىلى. ونىڭ جىل وتكەن سايىن سوت تورەلىگىندە ورنىعۋىن ءوزىنىڭ باقىلاۋىندا ۇستاۋدا. «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا جاريالانعان جاڭا ساياسي باعىتتىڭ بارلىق ۆەكتورى ءۇشىن باسىمدىقتار مەن مىندەتتەر ايقىندالعانى ءمالىم. سوتتار ءۇشىن مۇنىڭ ەڭ ماڭىزدىسى – ءمىنسىز جانە ءتيىمدى ۇلتتىق سوت تورەلىگى ەكەنى داۋسىز. تاۋەلسىز جانە ادىلەتتى سوت – قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ نەگىزى دەسەك، الەمدىك ۇلگى كورسەتكەندەي، ەڭ دامىعان مەملەكەتتەردىڭ التىن ارقاۋى – قولايلى ينۆەستيتسيالىق احۋال تۋعىزۋ جانە ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزۋ. بۇل ءبىزدىڭ قوعامنىڭ دا تابىس­تى دامۋىنىڭ باستى كەپىلىنە اينالدى. وسىنداي بەرىك تۇعىردىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدى الەمنىڭ ەڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا قوسۋ ءۇشىن، ەلباسى ايتقانداي، سوت جۇيەسىنىڭ بارلىق مىندەتتەرى مەن اتقارار جۇمىستارىن سوعان سايكەستەندىرىپ، جۇيەلى تۇردە جۇرگىزۋ – ءبىزدىڭ باس­تى ماقساتىمىز.

بۇل ماقسات-مىندەتتەر مەملەكەت باسشىسىنىڭ اركەزدەگى جەكە قابىلداۋىندا ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلانىپ، ناقتى باعىت-باعدارلار بەرىلىپ وتىرادى. سونىڭ ىشىندە، ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى تەتىگى رەتىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرى مەن ينۆەستورلاردىڭ قۇقىقتارىن قور­عاۋدىڭ، ولاردىڭ قىزمەتى ءۇشىن وڭتايلى جاع­دايلار جاساۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا ايرىقشا كوڭىل بولىنگەن.

ەلباسى ەل ەكونوميكاسىنا جانە سوت ادىلدىگىنە قاتىستى وي-تۇجىرىمدارىن دا انىق بىلدىرە وتىرىپ: «ادامداردىڭ سوت تورەلىگىنە دەگەن سەنىمى سوت ورگاندارىنىڭ جۇمىسىنا بايلانىس­تى. اتاپ ايتقاندا، بارلىق داۋلار وتاندىق سوت جۇيەسىندە ءادىل شەشىلۋى ءۇشىن مامانداندىرىلعان ەكونوميكالىق سوتتاردىڭ جۇمىسىن جاقسارتۋ قاجەت»، – دەپ سوتتار كورپۋسىنا ناقتى تاپسىرمالار بەردى.

قازىردىڭ وزىندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ وسى تاپسىرمالارىن ورىنداۋ ماقساتىندا بىرقاتار ءىس-شارالار اتقارىلۋدا. مىسالى، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرلەسىپ وتكىزىلگەن سەلەكتورلىق كەڭەستە ورتا، شاعىن بيزنەستەرگە قاتىستى سالادا سوت ادىلدىگىن جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەلەرى كەڭىنەن تالقىلاندى. ەندىگى جەردە ەلباسى تاپسىرمالارىن ىسكە اسىرۋعا ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ وكىلدەرىن دە جۇمىلدىرۋدى ءجون كوردىك. ويتكەنى، بيزنەس وكىلدەرىمەن جانە شەتەلدىك كومپانيانىڭ وكىلى سانالاتىن تاراپتارمەن ازاماتتىق ىستەردى قاراۋ تاجىريبەسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا سىندارلى اڭگىمەنىڭ جيىرەك ءوربۋى – زاڭدىلىق. وسىعان بايلانىستى ەلباسى اتاپ وتكەندەي، سوتتاردىڭ نەگىزگى مىندەتى – وڭىرلەردە اتالعان ساناتتاعى ازاماتتىق ىستەردى ساپالى ءارى ۋاقتىلى قاراۋ، ەكونوميكالىق سوتتار جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى.

وسى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ەلىمىزدەگى سوتتاردىڭ جۇمىسى تالاپقا ساي جۇرگىزىلىپ، ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن كورسەتتى. سوتقا تۇسكەن ىستەردى ءوز مەرزىمىندە قاراۋ ءتارتىبى ساقتالىپ، قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا سوتتار تاراپىنان ولاردى قاراۋ مەرزىمدەرى بۇزىلعان جوق. سونىمەن بىرگە، سوتتارعا كەلىپ تۇسكەن ازاماتتىق ىستەردىڭ سوت وندىرىسىندە التى ايدان استام ۋاقىت بولۋى ەداۋىر ازايدى.

ازاماتتاردىڭ ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋ ءۇشىن سوتتارعا ءوتىنىش بەرۋى بارىنشا ارتىپ، ستاتيس­تي­كالىق دەرەكتەر كورسەتكەندەي، سوتقا كەلىپ تۇسكەن ىستەر سانى ەداۋىر ءوستى.

بۇل حالىق تاراپىنان سوتتارعا دەگەن سەنىمنىڭ ۇلعايعانىن بىلدىرەدى. ويتكەنى، بىزدەر سوت اشىق­تىعى مەن جاريالىلىعى جانە قولجەتىمدىلىگى تۋرالى كوپتەگەن ءىس-شارالاردى قولعا الىپ، ايقىن جۇرگىزىپ كەلەمىز. وسى تۇرعىدا سوتتاردىڭ قىزمەت دەڭگەيىن كوتەرۋ سىندى جۇمىستار دا تياناقتى اتقارىلۋدا.

سوتتاردى الەۋمەتتىك تۇرعىدان جانە جاڭا ۇلگىدەگى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتارمەن، زاماناۋي ساۋلەتتى عيماراتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ ارقاشان نازاردا بولماق. جەرگىلىكتى سوتتار ءۇشىن جاڭا عيماراتتار سالۋدى جانە ونىڭ وزىق ۇلگىدە جابدىقتالۋىن ەلباسى دا ەسكەرىپ وتىرادى. پرەزيدەنت سۋديالاردىڭ سوڭعى وتكەن سەزىندە دە، سوتتاردىڭ الاڭسىز ءىس قاراۋىنا جاعداي تۋعىزۋ مەملەكەتتىڭ ارقاشان قامقورلىعىندا ەكەنىن باسا ايتقان ەدى.

سوڭعى جىلدارى سوت جۇيەسىنىڭ ماتەريالدىق بازاسى ەداۋىر نىعايتىلىپ، بارلىق سوتتار تەح­نيكالىق جابدىقتالىپ، سوت ادىلدىگىن اتقارۋدىڭ زاماناۋي ستاندارتتارىنا ساي عيماراتتاردا ورنالاستىرۋ جۇمىستارى جالعاسىن تابۋدا. مىنە، سونىڭ ايقىن دالەلى رەتىندە رەسپۋبليكا سوتتارى زامان تالابىنا ساي سالىنعان عيماراتتارمەن تولىعا ءتۇستى. بيىلدىڭ وزىندە اۋداندىق سوتتارمەن قاتار، بىرنەشە وبلىستىق جانە قالالىق سوتتاردىڭ عيماراتتارى جاڭارىپ، جابدىقتالدى. مىسالى، الماتى وبلىستىق، شىعىس قازاقستان وبلىستىق جانە استانا قالالىق سوتتارىنىڭ قازىرگى زامانعا لايىقتى ادىلدىك وتاۋلارى اشىلدى. بۇل حالقىمىزدىڭ: «بي بولسىن، بي تۇسەتىن ءۇي بولسىن»، دەپ ەجەلدەن سوتتار ءۇشىن قولايلى جاعداي تۋعىزۋدىڭ شىنايى قامقورلىعى ەكەنىن كورسەتسە كەرەك.

سوت عيماراتتارىنىڭ جاڭا ۇلگىدە بوي كوتەرۋى سۋديالار قاۋىمداستىعىنىڭ عانا ەمەس، بۇل – زاڭدى سىيلايتىن، زاڭعا جۇگىنەتىن جۇرتشىلىققا ورتاق قۋانىش دەر ەدىم. ويتكەنى، سوت عيماراتتارى حالىققا قولايلى قىزمەت كورسەتىپ، كوڭىلدەرىنەن شىعىپ جاتسا، ولاردىڭ دا سوتقا دەگەن سەنىمدىلىگىن، جىلى كوزقاراسىن قالىپتاستىرادى. بۇعان قوسا، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيانىڭ سوڭعى ۇلگىلەرىمەن جابدىقتالعان سوت وتىرىسىنىڭ زالدارى سۋديالار جۇمىسىن ۇتىمدى اتقارۋىنا تىڭ سەرپىلىس بەرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە سوتقا جۇگىنگەن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن شىنايى قورعاۋدىڭ ساپاسىن ودان ءارى ارتتىرا تۇسەرى انىق.

ەلىمىزدەگى سوتتار مەن سۋديالاردىڭ كۇن سايىن اتقارىپ جاتقان قىزمەتتەرى سوت تورەلىگىن جەتىلدىرۋ باعىتىنداعى اسا ماڭىزدى قادام سانالادى. ولاردىڭ ءادىل سوت ءىسىن جۇرگىزۋدەگى جۇمىسىن باعالاۋ ءارى ساپاسىن ارتتىرۋ نازاردان تىس قالعان ەمەس. ول ءۇشىن كوپتەن بەرى سوتتاردىڭ جۇمىسىن قاداعالاپ، تۇراقتى مونيتورينگ جۇرگىزۋ داستۇرگە اينالعان. وسى رەتتە ءبىز بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى سوتتار قىزمەتىن باعالاۋ ولشەمدەرىن (كريتەري) ەنگىزدىك. باعالاۋدىڭ مۇنداي ءتۇرى سوتتاردىڭ قىزمەتىن ودان ءارى جاقسارتۋ مەن جەتىلدىرۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولماق. سوتتاردىڭ قىزمەت ساپاسىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋدەگى بۇل قازاقستاندىق ادىستەمە حالىقارالىق ساراپشىلار تاراپىنان قىزىعۋشىلىق تۋدىرىپ، وڭ باعا بەرىلگەنى، ەلىمىزدىڭ سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلىن ءوسىردى.

سۋديالىق جۇمىس ساپاسىن باعالاۋ ماسەلەسى وسى جىلعى قىركۇيەك ايىندا استانادا وتكەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر جوعارعى سوتتارى توراعالارىنىڭ كەڭەسىندە تالقىلاندى. قازاقستان، رەسەي، قىرعىز، تاجىكستان جانە وزبەكستان جوعارى سوتتار ورگاندارىنىڭ باسشىلارى سوتتار قىزمەتىن جەتىلدىرۋ جانە باعالاۋ جايلى ەگجەي-تەگجەيلى پىكىر الماستى. وتىرىس اياسىندا سوتتاردى تەڭگەرمەلى باسقارۋ جۇيەسىن قۇرۋ، سۋديالاردى ىرىكتەۋ مەن تاعايىنداۋ، سوت تورەلىگىنىڭ اشىقتىعى تۋرالى ماسەلەلەر قارالدى. ولارعا سوتتار مەن سۋديالار قىزمەتىن باعالاۋدىڭ قازاقستاندىق ادىستەمەسى كەڭىنەن تانىستىرىلىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە بەدەلىنىڭ ارتا تۇسكەندىگىمەن ەرەكشەلەندى.

ەلىمىزدەگى سوت جۇيەسىندە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن سۋديالاردىڭ ءىس قاراۋداعى جۇكتەمەلەرىن ءالى دە بولسا جەڭىلدەتۋ شارالارى قاراستىرىلۋدا. مەملەكەت تاراپىنان جەرگىلىكتى سۋديالار سانىن كوبەيتۋ ماسەلەسىنىڭ وڭتايلى شەشىلۋىنە ەل­باسى ۇلكەن قولداۋ كورسەتتى. اتاپ ايتقاندا، وسى جىلدىڭ باسىندا پرەزيدەنت جارلىعىمەن اۋدان­دىق سوتتاردىڭ سانى 450 بىرلىككە دەيىن كوبەيتىلدى.

سونىمەن قاتار، سۋديالاردىڭ قوعامداعى مارتەبەسىن ودان ءارى ايقىنداۋدا، كاسىبي مەدي­تسي­نالىق قىزمەت كورسەتۋدە، ولاردىڭ ءال-اۋقاتىن جىل وتكەن سايىن جاقسارتۋ ءۇشىن كوپتەگەن ءىس-شارا اتقارىلىپ كەلەدى. اسىرەسە، جەرگىلىكتى سوت­تاردى سوڭعى زاماناۋي وزىق ۇلگىدەگى قۇرال-جاب­دىقتار جانە كومپيۋتەرلەرمەن جاراقتاندىرۋ تىڭ­عىلىقتى جۇرگىزىلۋدە. سونداي-اق، لاۋازىمىنا جاڭا­دان كىرىسكەن سۋديالاردى جايلى ءۇي-جايمەن ۋاقتى­لى قامتاماسىز ەتۋگە ۇنەمى نازار اۋدارىلادى.

ەل ىشىندەگى: «تۇرمىسى جاقسىنىڭ – جۇمىسى دا جاقسى»، دەگەن كوزقاراس سۋديالاردىڭ دا تاعايىندالعان لاۋازىمىن ءبىر ورىندا تۇراقتى ءارى ناتيجەلى اتقارۋىنا كەپىل بولارى ءسوزسىز. مۇن­داي قامقورلىقتىڭ بارلىعى سوت قىزمەتىن حالىق­قا اشىق جانە قولجەتىمدى ەتۋگە جانە شىنايى سوت ادىلدىگىنىڭ سالتانات قۇرۋىنا وڭ اسەرىن تيگى­زەدى. سوت جۇيەسىن بۇدان ءارى جەتىلدىرە بەرۋدەگى ءبىز­دىڭ باستى پارىزىمىز – ءاربىر ىسكە قاتىستى سوت ادىل­دىگىنىڭ ورىندالۋ ساپاسىن ۇدايى ارتتىرىپ وتىرۋ. سوندىقتان، ءاربىر سۋديا، سوت قىزمەتكەرلەرى الدىمىزدا مەجەلى مىندەتتەر مەن ايقىن ماقساتتار تۇرعانىن ارقاشان ەستە ساقتاعانى ابزال.

بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكا سوتتارى زامان تالابىنا ساي وسى جىلى قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق، قىلمىستىق-پروتسەستىك، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق، قىل­مىستىق اتقارۋ كودەكستەرى جاريالانعان ۋاقىتتان بەرى كوپشىلىك تاراپىنان كەڭىنەن قولداۋ تابۋدا. ال سوت قىزمەتكەرلەرى، سۋديالار كورپۋسى كەلەر جىلدىڭ باسىنان قولدانىسقا ەنەتىن زاڭ­نا­مالارمەن مۇقيات تانىسىپ، جۇمىس بابىندا پاي­دالانۋعا ماشىقتانۋ ۇستىندە.

بۇعان قوسا، پارلامەنتتە «قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋدى ودان ءارى جەڭىلدەتۋ، تورەشىلىك راسىمدەردى ازايتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار تۋرالى» زاڭ جوباسى دا قارالۋدا. وسى زاڭنىڭ اياسىندا باسقا دا توعىز زاڭنامالىق اكتىگە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلەدى. سونىڭ ىشىندە، ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىندە ىستەردى وڭايلاتىلعان تارتىپپەن قاراۋ ەرەكشەلىكتەرى كوزدەلگەن. سونداي-اق، وسى كودەكس­كە بىتىمگەرلىك كەلىسىم جاساۋدىڭ ءراسىمىن، نىسانى مەن مازمۇنىن، ورىنداۋ ءتارتىبىن رەگلامەنتتەيتىن جاڭا تاراۋ ەنگىزىلدى.

قازىرگى ۋاقىتتا ەلباسى تاپسىرمالارىنا سايكەس، جوعارعى سوت باسقا دا زاڭنامالاردى ودان ءارى جەتىلدىرۋ ماقساتىنداعى جۇيەلى جۇمىستاردى اتقارا بەرمەكشى. سولاردىڭ ءبىرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك پروتسەسسۋالدىق كودەكستىڭ جوباسىن ازىرلەۋدى دە قولعا الدى. بۇل زاڭ جوباسى ءوز كەزەگىندە قىلمىستىق جانە ازاماتتىق سوت وندىرىسىمەن قاتار، اكىمشىلىك سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ قۇقىقتىق ىرگەتاسىنىڭ زاڭدى تۇعىرىنا اينالادى دەپ سەنەمىز.

ەلىمىزدەگى سوت ادىلدىگىن ىسكە اسىرۋدا ونىڭ حالىققا اشىق جانە قولجەتىمدى بولۋى – ەلباسى العا قويعان ەڭ جاۋاپتى مىندەت. بۇل جاۋاپ­كەرشىلىكتى بىزدەر بارىنشا سەزىنىپ، بەرىلگەن تاپ­سىر­مالاردى ودان ءارى دە تىڭعىلىقتى اتقارۋعا ءتيىستىمىز. ول ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق زاڭنا­مالارىمىزدىڭ قاسيەتىن تەرەڭ ۇعىنىپ، قادىرىنە جەتە بىلگەنىمىز ءجون.

زاڭدى سىيلاۋ، ونى ورىنداۋ ءبىزدىڭ قوعامنىڭ دا باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس. وسى ورايدا، ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ: «حالقى زاڭىن سىيلايتىن، سوتىنا سەنەتىن قوعام – ەڭ دامىعان قوعام»، دەگەن قاناتتى ءسوزىن ءار ازامات جادىندا ساقتاپ، بويتۇمارداي باعالاي بىلگەنى ابزال دەر ەدىم.

قايرات ءمامي،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى

جوعارعى سوتىنىڭ توراعاسى.

"ەگەمەن قازاقستان" گازەتى

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: سوت اشىقتىعى – قوعام ايناسى