(اڭگىمە)

اجارى ەتەگىنە جەڭگەتايلىق ەتكەن جەزوكشەدەيىن سىرتى جىلتىراپ تۇرعانىمەن، ءىشى قۇرتتاپ جاتاتىن سيديعان شىنى عيمارات مۇنىڭ دا جۇمىس ورىنى. ات شاپتىرىم كابينەتتەگى باتىس جاق شەتكى ورىن قۇددى ءجۇز جىلدان بەرگى قۇيرىق قونىسى سەكىلدى. كورشىنىڭ اناۋىسى ءبىر، مىناۋىسى ءبىر كەلىپ قۇيىسقان سۇيەگەن اقجەمتىرى قۇرلى ىرعاتىلىپ ىڭىرشاعى شىعارعا جارىماعان. قاڭسىپ تۇرعان جەرىنەن تاۋىپ الادى. سوسىن... سىقسيا تەلمىرىپ، نامازىن تاۋىسقان كارى مولداداي قۇبىلانى ءىشىپ-جەپ وتىرادى دا قويادى. كۇندە سول.

بۇگىن دە... تەلەفوننىڭ تۇتقاسى بالقىمايىنشا شارۋاسى بىتپەيتىن، اۋزىنان زورىققان ارىپتەستىڭ سامبىرى سارسىتىپ، سىرتقا تۇرا قاشقان. تۇرا قاشقان جوق-اۋ. سول باياعى ءوزى تىرپ ەتپەگەن سوڭ وزگەلەر دە ماۋجىراپ وتىرۋى تيىستەي، باسقالار تاپ مۇنىڭ جۇيكەسىن ءجيدىتىپ بارىپ ەڭبەككۇنگە ەرۋ بولاتىنداي كورىنەن مەنمەندىگى ارقادان قاعىپ الىپ شىققان.

اسپان بوپ-بوز ەكەن. ەكى اياقتىنىڭ جەردەگى قىبىرىنان جۇرەگى اينىپ، لوقسىپ جىبەرەردەي. انە لوقسىپ تا... جوق، الىستان كۇن كۇركىرەدى. كوك پەن جەردىڭ اراسى تەرىستىك كوكجيەكتەن سۋسىپ تۇسكەن قاراسۇر پەردەنىڭ جىقپىلىنا جۇتىلىپ جاتىر. دۇنيە قاۋىزىن اڭساپ تارىلىپ بارا جاتقانداي.

اۋدەمنەن كوردى. اينەك قابىرعالى ايالدامادا جالعىز وتىر. كەزبە. كەزبە ەكەنىن دە اۋدەمنەن: ۇزىن يەن ورىندىقتىڭ شەتىندە عانا بۇكشيىپ وتىرعان ارقاسىنان، دال-دۇلى شىققان پالتەسىنەن، كۇلدىرەي دومبىققان وڭ بەتى مەن قابارتا سالبىراعان ۇستىڭگى ەرنىنەن-اق اڭعارعان. قالانىڭ قاق ورتاسىندا قايدان ءجۇر؟ بىلتىر كورگەن بۇلتىن ىزدەپ كەلدى مە دەپ ويلادى. نە قىلسا دا، اۆتوبۋس توسىپ وتىرماعانى انىق. بۇل جانقالتاسىنا قول سالىپ، باقىرلارىن ىرىكتەي باستاعان... كەزبە ادەپكى تاعدىرلاستارىنداي الاقان جايىپ، وپىرىق اۋىزدان بىردەڭە دەپ دىبىس شىعارماق تۇرماق، مويىن دا بۇرمادى. كونەكتەي كۇس قولىمەن بەت-اۋىزدى ءبىر بۇراپ تاستاپ، سولبىرەيىپ وتىرا بەردى. قۇداي-اۋ، ۇيرەنىسە باستاپپىز-اۋ دەپ ويلادى. اداسقان كەزبە. ءوزى. سىرتقى دۇنيەدەن قۋىسىن، تاسادان سىرتتى كولەگەيلەي الماعان ايالدامادا ءبىرى تاپجىلعىسى جوق، ەكىنشىسى اسىققانمەن قايدا بارارىن بىلمەي مالتىققان ەكەۋ. سول ءسات تىر جالاڭاش دۇنيەنىڭ تىرتىعىن ساناپ تۇرعانداي كۇي كەشتى.

دىمقىل اسفالتتىڭ كۇسىن باۋرىنا كوشىرە جەتكەن اۆتوبۋس ىسىلداپ از تۇردى. كىسىسى از ەكەن. تۇسكەن ەشكىم جوق. قايتا تەرەزەدەن بۇعان تەلمىرىپ ەمەس، بولساڭشى دەپ ودىرايا قالعان قالىڭ كوز.  ءبىر جاققا بەزىپ بارا جاتقان، ءبىر جاقتان بەزىپ كەلە جاتقان ەكى اياقتىعا ايالدامانىڭ ءوزى ايال بولا الماي قالعانداي. ىشتەگى ولار ەرتە كەتتى مە، سىرتتاعى بۇل ەرە كەتتى مە، اۆتوبۋس بۇنى بۇيىرىمەن قىلعىتىپ الىپ جونەپ بەرگەن.

ەسىككە قارسى قاپتالداعى شارشىلى اينەكتىڭ يەگىن بويلاي ورناتقان جۇمىر تۇتقادان ۇستاپ تۇر. باستابىندا تىرس-تىرس تامىپ، تومەن قاراي سوزىلا سىرعىپ جاتقان تامشىلار كەلەر ءسات سىركىرەي توپەلەپ اكەتتى. اۆتوبۋس تا قيعاشتاي توككەن جاڭبىرعا قارسى سالىپ، زىرلاپ كەلەدى.

- جول اقىسىن... كوندۋكتور قاجىپ تۇر ەكەن. مۇنىڭ بەتىنە دە قاراماعان كۇيى،

مۇرىن استىنداعى كەبەرسىگەن جىرتىقتان جارتى سويلەمنىڭ ءوزىن يتەرىپ شىعارعان. سوسىن بەرسەڭ بەرىپ، بەرمەسەڭ قويمايمىسىڭ دەگەن كىسىشە نە جۇمۋلى، نە جايۋلى ەكەنى بەلگىسىز قول سوزدى. سول قولىمەن تيىن تاستاي بەرگەن ءسات ول دا شىبجىڭ ەتىپ الاقان اۋىستىرعان... بۇل ەكەۋى دە ءوز قولىم ەدى عوي دەگەندى كوزبەن ايتىپ مىرس ەتتى.

وزىنە قارسى قاراپ، اۆتوبۋسپەن اۋىز جارىستىرىپ وتىرعان ەكى كەلىنشەك جاياۋ

اڭگىمەنىڭ توركىنىن ادامداردىڭ ىندىنىنا اپارىپ ءبىر-اق قوندىردى... ەكەۋىن تاپ قارا اسپاننان ارى ءوتىپ الار ساڭىلاۋ تاپپاي ءمۇتتايىم بولعان كىرلى قانات سەمىز پەرىشتە دەرسىڭ. تەلەفونى دىز-دىز ەتكەن سوڭ قولىنا الىپ، ەكرانعا ۇڭىلگەن. «ۇيدەگى». قالتاسىنا قايتا سالىپ قويدى. جاعى قارىسار ەمەس. دىز-دىز-دىز-ز-ز. دىز-دىز-دىز-ز-ز. قابىلداۋ تەتىگىن باسىپ، قۇلاعىن توستى:

- م؟

-  سونشا نە جازدىم؟! – جىلامسىراپ تۇر، - ەستىپ تۇرسىڭ با، ەي؟

-  م-م-م.

- ايەلدەن باسقاعا ءالىڭ كەلۋشى مە ەدى، سەنىڭ... بۇل ايەلگە ءالى كەلەتىن ەركەك بار

ما ەدى دەگەندى ىشىنەن ايتتى. سوسىن سول قولىنىڭ ساۋساقتارىن تاربيتىپ، الاقان سىرتىنا ۇڭىلگەن. بولماشى قالتىلداپ تۇردى. 

-  نەگە كوز الدىمدا عايىپ بولمايسىڭ، ا؟!

-  ونىڭ دا ءدامى بار شىعار، تاتىپ كورەرمىز...

- مىڭگىرلەگەن قۋ دۇلەي!

«ۇيدەگى» تۇتقانى قويا سالدى. نەگە ەكەنى، ونى اياپ كەتتى. باعانادان دۇنيەنىڭ بار

بىلىعىن تۇگەندەپ وتىرعان مىنا ەكى كەلىنشەك تە ەندى باسقاشا كەيىپتە ويىنا تۇساۋ سالىپ، قاي نارسەنى دە سىرتىمەن قابىلدامايتىن ۇرعاشى قاۋىمنىڭ ىشىندە جارا تۇرمايتىنىن ۇققانداي...

***

اۆتوبۋستان تۇسە، تار تروتۋارمەن تەرىس كەتىپ بارا جاتقانىن ءوزى دە اڭعارماعان. ايتەۋ ءبىر تۇيسىكتىڭ جەتەگىندە. ۇستىنە سۇر سۋلىق ىلگەن، شلياپالى ۇزىن اداممەن يىق قاعىسىپ قالىپ، ەس جيدى. سوسىن باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتى كەرە سىلكىپ، تامشىعا مالتىققان كىرپىكتەرىن ارشىپ، بۇرىلىپ قاراعان. اناۋ مويىن بۇرىپ، كوز قۇيرىعىمەن عانا شالدى. ەركەك اتاۋلىدا الباتى كەزدەسە بەرمەيتىن ادەمى قىر مۇرىندى اشاڭ ءجۇزى شىن شەبەردىڭ قىمبات قالىبىنان شىققانداي. ول جىلى جىميدى. بۇل شارقايالىعىنا باسىپ سازارا قالدى. ارتىنشا ەكەۋى دە باس يزەسىپ، كەشىرىم يشاراتىن بىلدىرىسكەن.

ءوز جونىمەن العا ەمىنە بەرىپ كوردى، اپتەكانىڭ الدىندا تۇر ەكەن.

سىلدىر ەتىپ ەسىك اشىلعاندا سۋىرما اقتارىپ تۇرعان ساتۋشى قىز جالت قاراپ، ەرنىن جىبىرلاتتى. بۇل قاس قاققان. قولىنداعى دارىگە ۇڭىلە ءتۇسىپ، جۋرنالعا بىردەڭەنى ءتۇرتىپ العان ساتۋشى قىز سۋىرمانى بوكسەسىمەن يتەرە سالىپ بەرى ءجۇردى.

- سىزگە نە كەرەك؟

بۇل الگىندەگىشە سول قولىنىڭ ساۋساقتارىن تاربيتىپ، الاقان سىرتىنا ءۇڭىلدى.

ساتۋشى قىز دا تەسىلە قالىپتى:

- تىڭداپ تۇرمىن.

- ماعان... داكە بەرىڭىزشى.

- داكە؟ قانشا ورام؟

- ەكەۋ. جوق، ۇشەۋ. ءۇش ورام...

وڭايدا تۇرعان كەرەگىن الدىنا قويدى.

- تاعى نە؟

- بولدى...

***

            ...سول دۇلەيدەن كوڭىل قالىپ، سۇلدەرىن سۇرەتىپ سىرتقا شىققان. جاۋىن قۇيىپ تۇر ەكەن. كەڭ دۇنيەدەن قولشاتىردىڭ تار كولەڭكەسىندەي دە پانا تاپپاعانى جانىنا باتتى. ايالدامادان ايالداماعا دەيىنگى ۇشقىر ۋاقىت مۇنى دا باسى اۋعان جاققا جەتەلەي جونەلەردەي... جولعا، جولدىڭ اپشىسىن قۋىرعان اعىل-تەگىل كولىككە اپتىعا قاراپ تۇرىپ، ءوزى دە ەگىلدى-اي كەلىپ. سولقىلداپ ۇزاق جىلادى. سوسىن... سولىعىن باستى. اۋىر-اۋىر كۇرسىندى. سوسىن... قولشاتىردىڭ سابىن قارىنا قىسقان كۇيى جۇقا كۇز پالتەسىنىڭ ءوڭىرىن قاۋسىرىنىپ، ءوڭ-ءتۇسسىز تەسىرەيە قالعان.

- ۇزاق توساسىز-اۋ.

سەلك ەتە ءتۇستى. جالت قاراعان. سۇر سۋلىعى بار شلياپالى سۇلۋ ەركەك جىميىپ تۇر

ەكەن. ىلعي الاسا ادامداردىڭ قاسىندا جۇدەگەن بۇعان مىناۋ قۇددى ءزاۋ بيىكتەن ۇڭىلگەندەي.

- ا؟ نە دەيسىز؟

- ۇزاق توساسىز-اۋ. جاۋىن جۇماعا دەيىن تولاستامايدى...

سامايى سولقىلداپ كەتتى. جاۋىن باسىلعان ساتتە اعىلعان كولىكتىڭ الدىنان

جۇگىرىپ شىعامىن دەپ تۇيىلگەن. تۇيىلگەن دە... ءتىلىن تىستەگەن: ...جولعا جۇگىرىپ شىعادى. اناۋ تەجەگىشتى باسىپ ۇلگەرگەنشە بولماي اجال ىرعىپ كەلىپ جامباستان ۇرادى. اۋەلى ءبىر بۇيىرىنە قاراي بۇكتەتىلىپ بارىپ الدىڭعى تەرەزەنى سامايىمەن سوعادى. كەلەر ءسات اياعىمەن اسپانعا ۇشقان قالپى اينالىپ كولىكتىڭ ارتقى جاعىنا توڭكەرىلىپ تۇسەدى. ءبىتتى. كوزى الارىپ، قورقىراي تىپىرلاپ جاتقان ءوزىن ەلەستەتىپ شوشىپ كەتتى. جول جيەگىنە تىم جاقىن تۇرعانىن سوندا عانا اڭعارىپ، شەگىنشەكتەي بەردى. جان ءتاتتى ەكەن. قينالىپ تۇرعان. ەندى مىنە... جەڭىلەيىپ سالا بەردى.

-   ءسىز كىمسىز؟

-   پەرىشتە ەمەسپىن.

-   مەن دە، - دەدى كوزىن تايدىرىپ اكەتىپ. سوسىن جۇزىنە جىلۋ جۇگىردى، – توڭدىم. كوفە ىشەيىكشى.

-  سول دۇرىس. 

بوتەن ەركەك ەندى... بوتەن ەمەستەي...

***

            ءۇي يەن ەكەن. تىرشىلىگى اۋادا سالبىراپ قانا تۇرعانداي. استامشىلىق كەيدە بوستاندىقتىڭ بەتپەردەسىمەن كەلەدى ەكەن. وندايدا وتاعاسىلىق جاۋاپكەرشىلىك پەن كىسىلىك اتاۋلى ەتەكتە قالاتىن كىساپىر دۇنيەنىڭ اسپانى قول سوزىمدا عانا تۇرادى. قولتىعىڭدى جەل كەۋلەپ، تۇمان ىشىندە سايتاننىڭ ساعىمىنا ەرىپ قالىقتايسىڭ دا جۇرەسىڭ...

بۇل دا وسى ۇيگە كەلە سالاتىن. كەتە سالاتىن. كوڭىلى شاپسا كوز ءۇشىن جىميعان بولادى. قالاسا ءوزىن يە كورىپ شەگەلەنە قالىپ، نە قالعان دۇنيە بوقتان بەتەر دەپ تايىپ وتىراتىن-دى. سودان نە شىقتى دەيسىڭ؟ بۇل جوقتا دا ءتورت كوزدەرى تۇگەل ەدى. بۇل باردا دا ءتورت قابىرعا يەسىز قاڭىراپ تۇراتىن.

يا، ءۇي يەن ەكەن. بىراق تاپ قاي كەزدەن بەرى يەن قالعانىن ەسىنە تۇسىرە الماي مەلشيىپ ۇزاق وتىردى... 

***

سىرتى – سۇلدەرىن سۇيرەتىپ كەلەدى، ىشتەي جەلپىنىپ ورالدى.

مۇڭايدى. ساعاتتىڭ شىقىلانا شاڭ قاپتىرارلىق ساتتە-اق مىناۋ قىرت ومىردەن ءوزىن سىرتقا لاقتىرعىسى كەلگەن. ءتاپ-ءتاتتى شىعار. تەك مەن ءۇشىن ەمەس دەپ ويلاعان. اششىسىنا مەلدەكتەپ بولدىم دەگەن.

مۇڭ شاقتى. مەزەتتىك شىراي شارپىعان مىڭ كۇندىك ازاپ مۇزداي ەرىپ جوعالعانداي.

ەندى مىنە... وكپە دەگەنى وكپە ەمەستەي – وزىمشىلدىكتىڭ قاماۋىنان بوساپ شىققانداي. ازاپ دەگەنى ازاپ ەمەس، ايقايدىڭ الدىنا ءتۇسىپ الىپ ىدىراي قاشقان جاڭعىرىق قانا ەكەن.

تاپ كۇل توگە شىعىپ، ەت پىسىرىمدە ورالعانداي ەسىكتەن يمەنە كىرىپ، ءۇنسىز كوز تاستاعان. ول دا قادالا قالدى. بىراق ۋلى جانارىمەن قارىپ تۇسكەن جوق، ادەتىنشە. ءىشىپ-جەپ بارادى... سول قولىن بىلەزىككە دەيىن تاڭىپ العان ەكەن. ونىسىن نە ارتىنا جاسىرارىن، نە الدىنا ۇستارىن بىلمەي قيپاقتاپ تۇر. ءا دەگەندە ايانىشتى كورىندى دە، ارتىنشا-اق كۇلكى قىسىپ بۋلىعا قالسىن. نە دە بولسا ۇنسىزدىكتىڭ بەتىنە ءدىرىل جۇگىرگەن جوق. سەلت ەتۋگە ەكەۋى دە قۇلىقسىز ەدى. بولماعاندا تىنىشتىقتى ورتاقتاسا العاندارىنا شۇكىر دەسكەندەي. بۇل اس ۇيگە ءوتتى...  

***

ايەلدىڭ جۇزىندە جىلۋ ويناپ ءجۇر. بۇرىن بەدەۋلىگىن پۇلداپ بەبەۋ قاعاتىن-دى. ەندى اقىل-ەسسىز بايەك بولاتىندى شىعاردى... مۇنداي ونەرىنە بۇرىن-سوڭدى كوز ساتىپ كورمەپتى دە. اۋەلى القام-سالقام ءشالجيىپ، ارسى-كۇرسى ارپالىسقا ءوزى دە ءتۇستى. جالىقتىرمايدى. شارشاتادى ەكەن.

سودان سوڭ تاڭ قالدى. ەندىگى سۋىنىپ بارىپ، سەمىپ تىنسا كەرەك ەدى. ەگەر ارالارىندا سەزىم دەگەن نارسەنىڭ بارى راس بولسا. جوق، كەرىسىنشە مۇنىڭ قۋ جانىنان قۋناپ تۇرارلىق قاناعات تاپپاي الاسۇراتىندى شىعاردى. وندايدا كۇن مەن ءتۇننىڭ اراسىنا ساڭىلاۋ جۇگىرە الماي قالار ەدى...

تاڭدانىس قىزعانىشقا ۇلاسقان. بۇرىن كەلدىم-كەتتىمى ەسەپكە الىنبايتىن باسى، ەندى قيا باسۋدان قالدى. كوزى تايسا-اق وزىنەن وتكەن كوڭىلىن دەمەۋشىلەر ساپ ەتە ءتۇسىپ، ءىز تاستاپ كەتەتىندەي. كۇدىك سايتاننان دا كۇشتى ەكەن. الدە ويدى بۋىپ العان سونىڭ ءوزى مە؟..   

***

ءىسساپاردان قاي كۇنى كەلەتىنىن ادەيى ايتقان جوق. توق شاباداندى جەردەن جۇلىپ الىپ، توڭ-تورىس شىعىپ جۇرە بەردى. ىشكە بۇككەن ساۋساقتىڭ ىمقىرۋىنداعى ىشمەرەز جوسپاردىڭ ءوزىن سولاي ىڭعايلادى عوي. اراعا تاۋلىك تە كيلىگە العان جوق. قوراز قالعىپ-مۇلگىپ وتىرعان شاقتا ەسىكتى ءوز كىلتىمەن اشىپ كىرىپ، ەپپەن جاتىن بولمەگە بارعان. كورپە اشامايدىڭ اراسىنان بەرى جيىرىلا سوزىلىپ سالبىراپ قالىپتى. بوكسەسىن باۋىرىنا جيا سۇلاتىپ، بەلى بۇراتىلىپ شالقاسىنان جاتىر ەكەن. تەرەزەدەن قيعاش قۇيىلعان بوز ساۋلە اپپاق ءتوسىن ارمانسىز ايمالاپ جاتتى. بۇل دەلديىپ از تۇردى دا، القىن-جۇلقىن اس ۇيگە ءوتتى. قىزعانىشى ابدەن قابىنداپ الىپتى. ويلانىپ جاتپادى. قارۋلى سىعىم كۇتىپ ۇزاق سارىلعان ايعىر قارا پىشاق قولعا ءوزى كەلىپ ىلىنگەندەي بولدى. سىرنەدەن باسقاعا شاپپايتىن نەمە قىلپىپ-اق تۇر ەكەن. ۇشىن بىلەزىگىنەن شالقايتا جۇگىرتتى دە، الاقانعا قاراي سىلكە ىرەپ، قولىنىڭ وراۋىن دار-دار ايىرعان. لەزدە قان جۇگىرىپ، جان كىرگەندەي بولدى. كىلت بۇرىلىپ، ەكى-اق اتتاپ جاتىن بولمەگە جەتىپ باردى. وسى ءسات وقىس تىقىردان ويانا كەلگەن ول دا تىزەرلەي جىلجىپ، توسەكتىڭ ەرنەۋىنە كەلىپ قالعان ەكەن. اۋەلى قوس سامايعا توگىلگەن شاشىن جەلكەگە قاراي جەلپىپ تاستاپ، سوسىن مۇنىڭ موينىنا اسىلعىسى كەلگەندەي قوس قولىن سوزىپ ەمىنە بەرگەن. بۇل شالت سىلكىپ كەڭىردەكتەن ءبىر-اق وردى. شاپشىعان جىپ-جىلى قان كىرپىگىنە تيگەندە ءدىر ەتە ءتۇسىپ، ۋھ دەپ كوزىن اشقان. ايەلى ءتونىپ تۇر ەكەن:

-  ءپىسسىملدا دەشى...

-  ءۇھ جانىم-اي!

باسىن كوتەرىپ، كىرجيىپ ايەلىنە قارادى. كوزىنىڭ استىنا بىرەۋ كوڭ بۇركىپ

جىبەرگەندەي سەكپىلدەنە باستاپتى. قالاي بايقاماعان. ەنەسىنەن قالعان ەسكى شالىمەن بەلىن وراپ العان اق كەلىنشەكتى جاڭا كورگەندەي ۇزاق ۇڭىلگەن. ايەل قىمسىنا قالدى.

-  كوپ ۇيىقتادىم با؟

-  ءبىر ساعاتتاي.    

-  باستىعىرىلىپ قاپپىن.

-  قانشا ايتام ساعان، ەكى كەشتىڭ اراسىندا بۇركەنىپ جاتا قالعانىڭدى قويشى دەپ...

ءجيى شارشاپ وياناتىن. ال تاپ وسىلاي سوڭعى رەت قاشان توسەكتەن قۋانىپ تۇرعانى ەسىندە جوق.

نۇرلان قابداي

2014 جىل.