تاعدىردىڭ جازۋىمەن جۇمىر جەردىڭ ء ار بۇرىشىنا   شاشىراپ كەتكەن قازاق حالقىنىڭ ءبىر بولىگى سوناۋ التاي ايماعىنىڭ قوبدا بەتىن مەكەن ەتىپ قالدى. مەكەنى بولەك دەگەنمەن، جان-جۇرەگى «الاش دالاسى» دەپ سوعىپ تۇراتىن قوبدا قازاقتارىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى قالاي بولىپ جاتىر؟

بايان-ولگەي قالاسىنىڭ اكىمى دارمەن قۇزىكەيۇلىمەن (سۋرەتتە) اڭگىمەمىز وسىدان باستالدى. 

 – راس ايتاسىڭ، قازاق حالقىنىڭ تابانى تيمەگەن الەمدە جەر جوق شىعار، ءسىرا. بۇگىندە بىلەسىڭ، قازاعىمىز الەمنىڭ 44 ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. سونىڭ ءبىر شوعىرى – موڭعوليادا قالىپ قويدى. مۇندا ۇزىن-سانى 160 مىڭداي قازاق ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سونىڭ 100 مىڭعا جۋىعى بايان-ولگەيدە تۇرادى. بۇل جەرگىلىكتى حالىقتىڭ 92 پايىزىن قۇرايدى. قالعان 60 مىڭعا جۋىعى موڭعوليانىڭ ىشكى ولكەلەرىندە شوعىرلانىپ وتىر. ەل استاناسى – ۇلانباتىردىڭ وزىندە 20 مىڭداي قازاق تۇرادى. قوبدا وڭىرىندە 10 مىڭنان اسا اعايىن جايلاپ جاتىر. سونىمەن قاتار موڭعوليانىڭ دارحان، ەردەنەت، حەنتي، نالايح سياقتى وندىرىستىك ايماقتارىندا دا ءبىراز قازاق مەكەن ەتۋدە.  بۇدان وزگە ۇلكەندى-كىشىلى اۋدان، اۋىلدارعا دا بىتىراي قونىس تەپكەن قازاقتار  بار. ولاردىڭ ءوز مادەني وشاقتارى، قازاق مەكتەپتەرى، تەاترى جانە تازا قازاق تىلىندەگى اقپارات قۇرالدارى بار. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، موڭعوليا قازاقتارى الىس-جاقىن شەت مەملەكەتتەردەگى قازاق دياسپورالارىنىڭ ىشىندە ءوز ءتىلىن، ءدىنىن سول كۇيىندە ساقتاپ كەلە جاتقان از عانا توپتىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. ات توبەلىندەي از دا ەمەسپىز، كوپ تە ەمەسپىز. قازاقستاننىڭ اماندىعىن تىلەۋمەن تىرلىك ەتۋدەمىز. 

– سوڭعى كەزدەرى موڭعوليا قازاقتارىنىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الۋىنا ءار-ءتۇرلى شەكتەۋلەر قويىلىپ جاتىر دەگەن سوزدەر ايتىلىپ ءجۇر. بۇل قانشالىقتى راس؟

– جوق، بۇل جاڭساق ءسوز. ءبىلىم الۋىنا ەشقانداي شەكتەۋ جوق. مىسالى، بايان-ولگەيدەگى 42 مەكتەپتىڭ 32-ءسى قازاقشا. قازاق مەكتەپتەرىنىڭ بارلىعىندا ساباق قازاق تىلىندە جۇرىلەدى. موڭعول ءتىلى 3-4 سىنىپتان كەيىن عانا وقىتىلادى. ءبىز سوڭعى وتكەن 21 جىل ىشىندە 3000 استام قازاق جاستارىن شەتەلدەرگە وقۋعا جىبەرىپپىز. الداعى ۋاقىتتا بۇل ساندى ەكى-ءۇش ەسە ارتتىرامىز دەپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ايماقتا ءتىل ماسەلەسى دەگەن بولمايدى. ءوز تىلىمىزدە وقىپ، جازۋعا تولىقتاي مۇمكىندىك العانبىز. تەك ىشكى ولكەلەردە ءومىر سۇرەتىن قازاقتارعا قيىن ءتيىپ وتىرعانى بولماسا.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، موڭعوليا وكىمەتى قازاقتارعا ۇلت رەتىندە ەمەس، موڭعول ازاماتى رەتىندە قارايدى. قازاق حالقى ول جاقتان وگەيلىك كورىپ جۇرگەن جوق. كەرىسىنشە، قوناقجاي موڭعول حالقىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن كورىپ كەلەدى. ءوز ايماعىن قازاقتار وزدەرى باسقارادى. ءبارى ءادىل سايلاۋمەن عانا شەشىلەدى. ونىڭ ۇستىنە، موڭعول مەملەكەتىنىنىڭ نەگىزىن ەكى ۇلت عانا قۇرايدى: موڭعول مەن قازاق. اتا زاڭىندا سولاي جازىلعان. ارينە، وزگە ۇلتتار دا جوق ەمەس، بارشىلىق. بىراق تۇراقتى ەكى ۇلتى بار مەملەكەت دەپ ەسەپتەلەدى. دىنىمىزگە دە شەكتەۋ قويمادى. بالالارىمىز ەشقانداي كەدەرگىسىز تۇركيا جانە اراب ەلدەرىنە بارىپ وقىپ كەلىپ جاتىر.

موڭعول ەلى بيلىك تورىندە 1921 جىلدان باستاپ قازاقتارعا تۇراقتى تۇردە ورىن بەرىپ كەلە جاتىر. مىسالى، پارلامەنتكە ءۇش قازاق ازاماتى دەپۋتات بولىپ وتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا موڭعوليانىڭ ۇلى حۋرالىندا (پارلامەنت) تۇراقتى جەتى كوميتەت بار. سول تۇراقتى جەتى كوميتەتتىڭ ءبىرى – زاڭ جانە ادىلەتتىلىك جونىندەگى كوميتەتى. كەزىندە سول كوميتەتتىڭ توراعاسى قازاق بولدى. ەكى بىردەي قازاق قىزى ۆيتسە-مينيستر بولدى. ءبىرى – ءبىلىم جانە مادەنيەت ۆيتسە-ءمينيسترى بولسا، ەكىنشىسى – اۋىلشارۋاشىلىق ۆيتسە-ءمينيسترى. شەشۋشى لاۋازىمدى قىزمەتتەردە بولعان قازاقتار وتە كوپ. مينيستر بولعان قازاقتار دا بولدى.  مۇنىڭ جارقىن دالەلى ەرجان قابىشايۇلى دەگەن اعامىز تەڭ دارەجەدە جول قاتىناستارى ءمينيسترى بولىپ وتىر. پارلامەنت سپيكەرىنىڭ ورىنباسارى بولعان قازاقتار دا بار.

وسى ەلدە ءجۇرىپ، 150-گە جۋىق قازاق عىلىم دوكتورى بولىپتى. تاعى ەكى قازاق پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارىنا دەيىن كوتەرىلگەن. «ەڭبەك ەرى» دەگەن قۇرمەتكە يە بولعانداردىڭ سانى – 50-گە جۋىق. بەس قازاق ازاماتى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتانسا، بۇگىندە ەكى حالىق جازۋشىسى، بەس حالىق ءارتىسى اتاعىن العان ونەر مايتالماندارى بار ەكەن. وسى ءۇردىس ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى.

زاڭدىق تۇرعىدان دا ەشقانداي شەكتەۋ جوق. ەل بولعاننان كەيىن، پارتيالار اراسىندا باسەكە بولعاننان كەيىن ءار-ءتۇرلى سىبىستار تاراپ جاتاتىنى انىق دۇنيە. ولگەيدى موڭعولدانىرىپ جاتىر دەگەن سوزدەردى ءوزىمىز دە ەستىپ قالامىز. قورقۋدىڭ، الاڭداۋدىڭ رەتى جوق. ءتىلىمىزدىڭ ەركىندىگىنە موڭعوليانىڭ نەگىزگى زاڭىمەن كەپىلدىك بەرىلگەن.

تەك قاۋىپسىزدىك سالاسىندا عانا ىرىكتەۋ بولادى. جوعارى مىنبەردەن تىكەلەي تاعايىندالاتىن تۇلعالار موڭعول ۇلتىنان. وسىنى اسىرەلەپ بايولكەنى موڭعولداندىرىپ جاتىر دەۋ قاتە. ساياسي قۇرالعا اينالدىرۋعا بولمايدى.

–       بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ەركىندىگى قانداي دەڭگەيدە؟

– باق تاۋەلسىز شىعىپ جاتىر. كەزىندە قارجىلىق قيىندىقتارعا بايلانىستى جابىلىپ قالعان گازەت-جۋرنالدار قايتا اشىلعان. موڭعوليادا جەرگىلىكتى باسپاسوزگە بيۋدجەتتەن اقشا ءبولۋدى توقتاتقان. ويتكەنى بۇل باق-تىڭ ەركىندىگىن شەكتەيتىن دۇنيە دەپ ەسەپتەلەدى. سوعان قاراماستان اكىمدىك تاراپىنان اقشا ءبولىپ، 2013 جىلدىڭ باسىنان باستاپ اراسىندا ازداپ ءۇزىلىس بولعان «شۇعىلا» جۋرنالىن، «جاڭا ءداۋىر» گازەتىن قايتا وقىرمانمەن قاۋىشتىردىق. ءتىپتى، تيراجىن دا مولايتتىق. «موڭعول-زامان»، «باي ولكە ءۇنى» دەگەن گازەتتەر شىعىپ جاتىر. ولاردىڭ قاتارىنا تىڭنان ء«بىلىم» دەگەن گازەتتى قوستىق.

قازىر بايان-ولگەيدە قازاق تىلىندە اقپارات تاراتاتىن «دەربەس»، «ناز»، رەسپۋبليكالىق MN 2 تەلەارناسىنىڭ ايماقتاعى فيليالى سياقتى 3 تەلەارنا بار. رەسپۋبليكالىق MN 2 تەلەارناسى اپتاسىنا ءۇش كۇن، ەكى ساعاتتان قازاقشا باعدارلاما تاراتادى. ونىڭ سىرتىندا قازاقستاننىڭ بارلىق تەلەارناسىن ەش كەدەرگىسىز كورىپ وتىرمىز.

سونىمەن قاتار، ءداستۇرىمىز دە ءوز دەڭگەيىندە دامۋدا. ماسەلەن ناۋرىز تويى كۇللى مونعول حالقى بولىپ تويلايتىن ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ بىرىنە  اينالىپ وتىر. ۇلان-باتىرداعى شىڭعىس حان الاڭىندا كيىز ءۇي تىگىلىپ ەلباسىنىڭ ءوزى كەلىپ ناۋرىز كوجە ءىشىپ كەتەدى. سول جەردە مەرەكەلىك شەرۋ وتكىزىپ، كونتسەرتىمىزدى قويامىز. ءانىمىزدى ايتىپ، «قارا جورعامىزدى» بيلەيمىز. بيىلعى  ناۋرىز ەلدەگى قازاقتاردىڭ عانا ەمەس، كۇللى تۇركى حالىقتارىنىڭ، ازيا حالىقتارىنىڭ مەرەكەسى رەتىندە اتالىپ ءوتىلدى. وعان پرەزيدەنت تساحياگين ەلبەگدورج قاتىسىپ، بۇكىل قازاق حالقىنا قۇتتىقتاۋ ايتتى.بۇرىن ءبىر كۇن تويلايتىن ەدىك. قازىر 3 كۇن كۇن تويلايتىن بولدىق. ماڭعول-قازاعى ءبارى ارالاس ۇلتتىق كيىم كيىپ شىعادى.

وتكەن جىلى ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا ولگەيىمىزدە جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن كورسەتەتىن ۇلتتىق شەرۋ بولىپ  ءوتتى. وندا ۇلتتىق ويىندارىمىزدىڭ بارلىق ءتۇرى كورىنىس تاپتى. وعان پارلامەنت سپيكەرىنىڭ ءوزى كەلىپ قاتىستى.

ۇلتتىق سپورتىمىز دا ءبىراز بەلەسكە كوتەرىلىپ وتىر. قازاقستاندا وتكەن بايراقتى باسەكەلەردىڭ ەشقايسىسىنان قالمايمىز. جۇلدەلى ورالىپ جاتىرمىز. جىگىتتەرىمىز حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكىزىلگەن اۋدارىسپاق، كوكپار، بۇركىتشىلەر باسەكەسىنەن دە جەڭىستى ورالدى. جازدا حالىقارالىق دەڭگەيدە توعىز قۇمالاق جارىسىن وتكىزدىك. وعان قازاقستان، قىرعىز، قىتاي، رەسەي بارلىعى بەس ەلدەن توعىز كوماندا كەلىپ قاتىستى. جاقىندا بوكستان حالىقارالىق باسەكە وتكىزگەلى وتىرمىز.

– بارەكەلدى! اتا جۇرتقا ساپارىمىز بارىسىندا تالاي شارۋانىڭ باسىن قايىرىپ تاستاعاندارىڭىزدى بايقادىق. التايدىڭ ءبىر بۇرىشىندا قازاقى قالپىن ساقتاپ، ايرانداي ۇيىپ وتىرعان از قازاقتىڭ ماقتانىپ ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرى كوپ سەكىلدى عوي...

– ايماعىمىز موڭعوليانىڭ باتىس ولكەسىندە، ورتالىقتان اجەپتاۋىر شالعايدا ورنالاسقان. ورتالىقتان الىس بولعان سوڭ ارينە قيىندىقتار بولادى. اسىرەسە، جول ماسەلەسى قيىندىق تۋدىرادى. بىراق، سوعان قاراماستان ءبىرشاما جۇمىس اتقارىلۋدا.  جالپى ايتار بولساق، ەلىمىزدە وڭ وزگەرىستەر كوپ. بيلىك تىزگىنى جاڭارتۋ دەموكراتيالىق كۇشتەرىنىڭ قولىنا وتكەلى ءبىراز وزگەرىستەر بولدى. جەرگىلىكتى جەردى دامىتۋ قورلارى اشىلىپ جاتىر. ادام سانى، بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋى سەكىلدى كورسەتكىشتەرگە بايلانىستى قارجى ءبولىنىپ جاتىر. بۇل جۇمىستاردىڭ باستى ماقساتى –حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، ەلدى-مەكەندەردى دامىتۋ. جولدار جوندەلىپ،  اۋىلدىق جەرلەردىڭ ورتالىقتارى كوركەيتىلىپ، كوپشىلىككە ارنالعان نىساندار جوندەلۋدە.

سونىمەن قاتار ەلىمىزدە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قاتتى قولداۋ كورسەتىلىپ وتىر. سوڭعى ون جىلدان بەرى وسى ماقساتتا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرىلىپ كەلگەن بولاتىن. بيىلدان بەرى بولاشاعى باياندى جوبالارعا نەسيەسىز قارجى ءبولۋ ماسەلەسى قاراستىرىلعان. بۇل – قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋ، ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىن دامىتۋ سەكىلدى سالالاردى قامتيدى.

وتكەن جىلدى ولگەي قالاسى 12,7 پايىزدىق وسىممەن شىعارىپ سالدى. بۇل وتە جوعارى كورسەتكىش. ال موڭعوليانىڭ جالپى ىشكى ءوسىمى 12 پايىز بولدى. بۇگىندە ايماعىمىزدا تاۋ-كەن ءوندىرىسىن دامىتۋ قارقىن الدى. نوگووننۋردىڭ («جاسىل وزەن») دۋلاان حار كەن ورنىن پايدالانۋعا بەردىك. سەڭگىل اۋىلىندا حوبدا تاۋ-كەن ءوندىرىسىن قورىتۋ زاۋىتى، ساقسايدا تسەمەنت زاۋىتى سالىنىپ جاتىر. بۇيىرسا جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار، كوپتەن بەرى ايتىلىپ جۇرگەن اسقىنتى كۇمىس كەن ورنىن يگەرۋ تۋرالى ۇكىمەت قاۋلىسى شىقتى. بۇل كەن ورداسىن يگەرۋ جۇمىستارى رەسەي مەن موڭعوليانىڭ بىرلەسكەن مونروستسۆەتمەت كومپانياسىنا جۇكتەلىپ وتىر. بۇل تەك باي-ولكە عانا ەمەس، موڭعوليانىڭ بۇتىندەي باتىس ولكەسىن جۇمىسپەن قامتيتىن ءوندىرىس بولعالى تۇر.

قوبدا وزەنى بويىندا 57 مەگاۆاتتىق سۋ ەلەكتر ستانساسى سالىنادى. زەرتتەۋ جۇمىستارى جاقىندا اياقتالادى. تۇركيا كومپانياسى ىسكە كىرىسىپ جاتىر. 2015-2018 جىلدارى ارالىعىندا سالىنىپ بىتەدى.

– ەكى ەل اراسىندا (قازاق-موڭعول) ءجيى قاتىناپ تۇراتىن اعايىن   جول قاتىناسىنىڭ قيىندىعىن كوپ ايتادى. قىتاي جەرى ارقىلى ءوتۋدىڭ قيىندىقتارى از ەمەس. ال رەسەي جەرى ۆيزاسىز اياق باستىرمايدى...

– باسقا وڭىرلەرمەن سالىستىرعاندا ولگەيدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى ەكى بىردەي ەلمەن شەكارالاسىپ جاتىرمىز. رەسەي جانە قىتايمەن قوڭسىمىز. قازاقستانعا دا وسى ەكى ەلدىڭ شەكاراسى ارقىلى وتەمىز. ونىڭ وزىندىك قيىندىقتارى دا جوق ەمەس. ەڭ اۋىرى رەسەي ارقىلى ءوتۋ بولاتىن. ۆيزا ماسەلەسى قيناپ كەلگەن. جاقىندا جاقسى جاڭالىق بولدى. رەسەيمەن ۆيزا ماسەلەسىن رەتتەپ الدىق. رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ەلىمىزگە ساپارى بارىسىندا ەكى ەل اراسىندا ۆيزاسىز ءجۇرۋ ماسەلەسى شەشىلدى. ەكى جاقتى كەلىسىم بارىسىندا 30 كۇندىك مەرزىمگە ۆيزاسىز ءجۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. اللا قالاسا، 2015 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ازاماتتارىمىز ۆيزاسىز جۇرە الادى.

قىتاي تاراپىنان قىزىلتاۋ بەكەتى ارقىلى ەش كەدەرگىسىز بارىپ-كەلۋگە بولاتىن. اتالمىش شەكارا جازعى ۋاقىتتا 3 اي اشىق تۇراتىن. كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە بۇل مەرزىمدى 4 ايعا جەتكىزدىك. بۇل بەكەتتى تۇبىندە حالىقارالىق جول ارناسى قىلماق ويىمىز بار.

قازاقستانمەن اراداعى ۇشاق قاتىناسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى دا وتە جەمىستى بولعانىن بىلەسىز. بۇرىنعى ولگي-قازاقستان باعىتىندا قاتىناپ تۇرعان «سكات» اۋە كومپانياسىنىڭ ۇشاعى قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا ساي كەلمەيدى دەگەن سەبەپپەن قاتىناس توقتاتىلعان بولاتىن. بۇگىندە ەل ازاماتتارى اتا-جۇرتىنا حالىقارالىق اۆتوبۋس ارقىلى قاتىناپ جاتىر. بىراق بىزگە اۋە قاتىناسى وتە ءتيىمدى بولعالى تۇر. وسى ماسەلە بويىنشا بىرنەشە مارتە استانادا بولدىق، مامىر ايىندا قازاقستان-موڭعوليا  ۇكىمەتى ارالىق كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ءبىراز شەشىمگە قول جەتكىزگەن بولاتىنبىز. بىراق قازاقستان تاراپى اسىقپاي وتىر. ءبىزدىڭ تاراپتان ۇشاق دايىن. جول قاتىناستارى مينيسترلىگىنىڭ ارنايى وكىمى شىقتى. تەك قازاق ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىن كۇتىپ وتىرمىز.

– سوڭعى ۋاقىتتا ەكى ەل اراسىنداعى كوشى-قون ماسەلەسى ءبىراز ۋشىعىپ بارىپ باسىلدى. باسىندا تىم ساياسيلانىپ كەتكەندەي كورىنگەن كولىكتى كوشتىڭ بەتى بەرى قاراپ كەلەدى. قالىڭ قازاق بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ دايىن وتىرعان بولار؟

كەزىندە قازاق حالقى جەكە ەل بولىپ تاۋەلسىزدىك الىپ الاش بالاسىنىڭ باسىن قوسۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعاندا ۇلكەندەرىمىز كوزىنىڭ جاسىنا ەرىك بەرە الماي جىلاعان ەدى. ەشتەڭەگە قاراعان جوق. اتامەكەنىمىز شاقىرتىپ جاتىر دەپ  مۇنداعى قازاقتار اۋدارىلا كوشكەن ەدى. ول كەزدە زامان باسقاشا ەدى. ءبارى كەڭ بولاتىن. ءدال قازىر ماسەلە كوپ. كۆوتا، تىركەۋ ماسەلەسى قيىنداپ كەتتى. كەرەك بولسا، كوش توقتاۋدىڭ ءسال الدىندا قالدى. سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندا ساياسي شەشىم قابىلداندى. بىراق وندا دا ناقتى قانداي شارالار اتقارىلاتىنى بەكتىلگەن جوق. راس، حالىق ەلەڭدەپ وتىر. تۋىسقاندارى بارلارى، وقۋ جايىمەن بارىپ اتا-جۇرتتا قالىپ قويعاندار ءوز تۋىستارىن شاقىرتىپ، الدىرىپ جاتىر. دەگەنمەن ءدال بۇرىنعىداي ۇدەرە جڭكەلگەن  كوش جوق. بالكىم بۇعان ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋى دا اسەر ەتىپ وتىرعان شىعار.

–       دەگەنمەندە باستى سەبەپ نە سوندا؟

– باستى سەبەپ – قۇجات پەن تىركەۋ ماسەلەسى بولىپ وتىر. الىس-جاقىن شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز كوپ ۋاقىت تىركەۋسىز ءجۇرىپ قالىپ جاتىر. جاقىندا قازاقستاندا 50 مىڭنان استام ورالمان قۇجاتسىز ءجۇر دەگەن دەرەك ەستىدىم. بۇل وتە ۇلكەن كورسەتكىش. ءبىرازى وسىعان شىداماي قايتىپ كەلۋدە. وسى جەردە ءبىر ماسەلەنى ايتا كەتكىم كەلىپ وتىر. وتكەن جىلى 800-دەي قانداسىمىز موڭعوليانىڭ ازاماتتىعىن قايتا العانى تۋرالى ماسەلە ءبىراز جەرگە دەيىن بارىپ باسىلدى. وكىنىشكە قاراي، كوبىمىز ءىستىڭ اق-قاراسىنا بارماي جاتىپ اڭگىمەنى ساياسيلاندىرىپ جىبەردىك. انىعىراق ايتقاندا، 800 كىسىنىڭ بارلىعى قازاقستاننان قايتا كوشىپ بارعان جوق. وندايلار بار، ارينە. ۇزىن سانى 200-دەن اسپايدى. ونىڭ وزىندە دەنساۋلىق جاعدايى، كليماتتىڭ جاقپاۋى سەبەپ بولعان. ال، كوبى پىسىقايلاردىڭ قۇرباندارى بولعاندار. كۆوتاسىن بىرەۋلەر الىپ قويىپ دالادا قالعاندار. قازاقستان تاراپى ولاردى ازاماتتىققا قابىلداعان كەزدە موڭعوليا جاقتان ازاماتتىقتان شىعىپ قالعان. ازاماتتىعىنان شىعىپ قالعان سوڭ بارلىق كومەك تە توقتاتىلاتىنى بەلگىلى. سونداي الەۋمەتتىك كومەكتەن قاعىلعان ادامدار ءبىزدىڭ اكىمشىلىككە ارىزداندى. تەكسەرۋ بارىسىندا بۇل ازاماتتاردىڭ موڭعول ازاماتتىعىنان شىعىپ قالعانى انىقتالادى. وسى جايتتى ەل پرەزيدەنتى تساحياگين ەلبەگدورجگە مالىمدەدىك. سونىمەن ۇكىمەتتەن ارنايى كوميسسيا جىبەرىلىپ بۇكىل موڭعوليا بويىنشا ازاماتتىقتان شىعىپ قالعانداردىڭ ءتىزىمىن جاسادى. قازاقستانعا بارماعاندارى انىقتالعان 892 قازاققا پرەزيدەنت قايتادان جارلىق شىعارىپ، ازاماتتىق بەردى. كوبىسى قايتا ازاماتتىق الدى. ەكى جۇزدەن استامى جاقىندا الادى. ولاردىڭ اراسىندا جۇمىس بابى، دەنساۋلىعى، وتباسىلىق جاعدايىنا بايلانىستى كوشىپ كەلگەندەر ەكەنى انىقتالىپ وتىر. قازىر بۇل ماسەلە قازاقستان ەلشىلىگى ارقىلى رەتتەلۋ ۇستىندە.

– كوشى-قون دەمەكشى، كوپتەن بەرى قازاقستاننىڭ ەلشىلىگىن اشۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلىپ جۇرگەن ەدى. شەشىمىن تاپتى ما؟

– باي-ولكە ايماعىنا قازاقستاننىڭ كونسۋلدىعىن اشۋ ماسەلەسى تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتكەن ەدى. جاقىندا جاقسى حابار الىپ وتىرمىز. 2017 جىلدان باستاپ  باي-ولكەدە ەلشىلىك جۇمىس ىستەي باستايدى.

– جاقىندا باي-ولكەگە موڭعوليا پرەزيدەنتى تساحياگين ەلبەگدورج كەلىپ قايتتى. قازاقتى قالاي باعالادى؟ ولكەنىڭ دامۋىنا كوڭىلى تولدى ما؟

– موڭعوليا پرەزيدەنتى تساحياگين ەلبەگدورج ايماعىمىزدىڭ دامۋىنا جاقسى باعا بەردى. قازاقتىڭ دارحاندىعىن كوردى. حالىقپەن كەزدەستى. اسىرەسە قازاق ايەلدەرىنىڭ ىسمەرلىگىنە قاتتى ريزا بولدى. ساپارىندا بەسبوعدا تاۋىنا بارىپ ءمىناجات ەتتى. سول جەردە ءبىر موڭعول اۋىلىندا بولدى. كەلەسى كۇنى قازاق اۋىلىندا قوناق بولدى. وسىلايشا پرەزيدەنت مىرزا قازاق حالقىنا، باي-ولكەگە دەگەن كوزقاراسى وتە جاقسى ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتىپ كەتتى.

–       سۇقباتىڭىزعا راحمەت!

سۇحباتتاسقان – بۇركىت نۇراسىل

Abai.kz