وسى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ الماتى وبلىسى، قاراساي اۋدانى، جاڭاتۇرمىس اۋىلىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ جانىنان ورىس سىنىپتارى اشىلىپ، ءبىلىم ورداسى ارالاس مەكتەپكە اينالدىرىلعان. بۇل جايىندا رەداكتسيامىزعا جاڭاتۇرمىس اۋىلىنىڭ  تۇرعىندارى حابارلادى.

اۋىل ازاماتتارىنىڭ ايتۋى بويىنشا بۇل ءبىلىم شاڭىراعى وتكەن وقۋ جىلىندا تازا قازاق مەكتەبى بولعان. بيىل جاڭاتۇرمىس اۋىلىندا تۇراتىن  كۇرد، ازەربايجان سەكىلدى ۇساق دياسپورا وكىلدەرىنىڭ تالابىمەن ءبىلىم ورداسى ارالاس مەكتەپكە اينالىپ شىعا كەلدى. سەبەبى، «ازەكەڭدەر» مەن «كۇردەكەڭدەر» بالالارىن قازاق سىنىبىنا بەرۋدەن باس تارتقان. ونىمەن قويماي، اۋداندىق اكىمدىك پەن ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىلارىنا حات جازىپ ءجۇرىپ، تازا قازاق ءتىلدى مەكتەپتى ارالاس مەكتەپ ەتۋدىڭ توتە جولىن تاۋىپتى.  

قانات ساپارعاليۇلى، ۇستاز:

– وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن مەكتەبىمىزدە ينتين ءتۇسىپحان كيمۇلى دەگەن ازامات ديرەكتور بولعان ەدى. سول كىسىنىڭ تۇسىندا اۋىل ازاماتتارى تابانىن توزدىرىپ ءجۇرىپ مەكتەبىمىزگە قازاق سىنىپتارىن ارەڭ اشتىرعان بولاتىن. ءبىرىنشى سىنىپقا باراتىن بالا سانى تولماعاندىقتان جاسى جەتپەسە دە بەس جاسار قىزىمدى مەكتەپكە جەتەلەپ اپارۋعا تۋرا كەلدى. سودان بەرى مىنە 10 جىل ءوتىپ، مەكتەبىمىز تازا قازاق مەكتەبىنە اينالىپ ۇلگەرگەن ەدى. ەندى مىنە، بيىل ءبىردى-ەكىلى وزگە دياسپورا وكىلدەرى ۇسىنىس جاسادى دەپ مەكتەپ قايتادان ارالاس مەكتەپكە اينالىپ وتىر.

قانات ساپارعاليۇلى اتالعان مەكتەپتە كوپ جىلداردان بەرى ۇستاز بولىپ كەلەدى. «ارداگەر ۇستاز رەتىندە مەن ءوز ويىمدى اشىق ايتۋعا قۇقىلىمىن» دەيدى ول كىسى.

– ءبىزدىڭ مەكتەپتە وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالالارى قازاقشا وقيتىن. ودان جامان بولعان بالانى كورمەدىم. ولار ءتۇرلى وبلىستىق جارىستارعا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىنمەن ورالاتىن. ەندى نە بولادى؟ بىرتە-بىرتە اۋىلىمىزداعى جالعىز مەكتەپ ورىس مەكتەبى بولىپ كەتپەي مە؟ بۇلاي الاڭداۋىمنىڭ سەبەبى، بيىل ءبىرىنشى سىنىپقا ءبىر عانا قازاق سىنىبى قابىلداندى. ەكى سىنىپ – ورىس سىنىبى. ياعني، ارالاس مەكتەپ بولماي جاتىپ، ورىس سىنىبى باسىمدىققا يە بولىپ تۇر، – دەيدى ارداگەر ۇستاز.

جاڭاتۇرمىس اۋىلىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ نەلىكتەن ارالاس مەكتەپكە اينالعانىن بىلمەك بولىپ مەكتەپ ديرەكتورى نۇسىپبەكوۆا بەگجان بازارقۇلقىزىنا حابارلاستىق.

بەگجان نۇسىپبەكوۆا، «جاڭاتۇرمىس» ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى:

– مەن بۇل مەكتەپكە بيىل عانا ديرەكتور بولىپ كەلىپ جاتىرمىن. مەكتەپتى ارالاس مەكتەپكە اينالدىرۋ تۋرالى شەشىم مەن كەلگەنشە قابىلدانىپ قويىپتى. سوندا دا مەكتەپ ۇجىمى مەن اتا-انالاردى جيناپ، بىرنەشە رەت ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزدىم. مەملەكەتىمىز مەملەكەتتىك تىلگە باسىمدىق بەرىپ وتىرعاندىعىن ايتتىم. بيىل مەكتەبىمىزدىڭ قاسىنان ەكى مەكتەپكە دەيىنگى دايىندىق، ەكى ءبىرىنشى ورىس سىنىپتارى اشىلىپ وتىر. بۇعان دەيىن اۋىلداعى وزگە دياسپورا وكىلدەرىنىڭ ءبىرازى ورىس سىنىبى بولماعاندىقتان بالالارىن باسقا اۋىلدارداعى مەكتەپتەرگە تاسىپ وقىتقان. ال قالعاندارى بولسا، ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى قازاق سىنىبىنا بەرگەن. اتا-انالار «بالالارىمىز قازاقشا وقۋعا قينالادى» دەپ اۋداندىق ءبىلىم بولىمىنە ءوتىنىش جازىپ، ناتيجەسىندە مەكتەبىمىز ارالاس مەكتەپكە اينالدى.

ەلىمىزدەگى وزگە دياسپورا وكىلدەرى نەگە مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم الۋعا قارسى؟ ەندىگى قويىلار ساۋال وسى. بۇل بىرىنشىدەن بىزدەگى يدەولوگيانىڭ ءالسىز ەكەنىن كورسەتەدى. ەگەر دە مەملەكەتىمىز بولاشاعىن تەك قازاق تىلىمەن بايلانىستىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋدى ويلاسا، باسقا دياسپورا وكىلدەرى قازاق ءتىلىن وقۋدان وسىلاي باس تارتپاس ەدى. قازاق ءبىر كەزدەرى جەر اۋىپ كەلگەن قانشاما دياسپورانى قۇشاق جايا قارسى الدى. ولاردى تورىنە وزدىرىپ، باۋىر ەتتى. ەندى ول «باۋىرلارى» قازاقتى كەۋدەسىنەن كەرى يتەرىپ وتىر. ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا قازاق مەكتەبىنىڭ ارالاس مەكتەپكە اينالۋى – كەۋدەدەن كەرى يتەرۋ ەمەي نەمەنە؟ قازاق مەملەكەتتىلىگىن مويىنداماۋ وسىنداي سيپاتتاردان-اق كورىنىپ تۇرماي ما؟ ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ تىزگىن ۇستاعان باسشىلار وزدەرىنە كەلەر سىندى باعامداي المايدى. ماسەلەن، قاراساي اۋدانىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىلارى نەگە، قانداي سەبەپكە سۇيەنىپ مەكتەپتى ارالاس مەكتەپكە اينالدىردى. ءبىردى-ەكىلى (مەيلى 50, مەيلى 100 بولسىن) اتا-انا ءوتىنىش ايتتى دەپ مەكتەپتەردى ارالاس مەكتەپكە اينالدىرا بەرسە، قاراساي اۋدانىندا قازاق مەكتەبى قالا ما؟ ۇشىنشىدەن، ىرگەدەگى ميلليون قازاعى بار رەسەيدە بىردە-ءبىر قازاق مەكتەبى جوق. ال ءبىز «ازەكەڭدى» دە، «كۇردەكەڭدى» دە، «تۇرەكەڭدى» دە ورىس سىنىبىمەن، ورىس مەكتەبىمەن جارىلقاپ جاتىرمىز. نەگە؟

كوپ جىل ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قىزمەت ەتكەن ۇستازدار قاۋىمى: «ارالاس مەكتەپ دەگەنمىز – قازاق بالالارىن ورىستاندىرۋدىڭ جىمىسقى ءتۇرى» دەپ جاتادى. ءدال بۇگىن قازاقستاندا 1777 تازا ورىس مەكتەبى،  2068 ارالاس مەكتەپ بار ەكەن. ياعني، بارلىعى 3845 مەكتەپ ورىسشا وقىتىپ جاتىر دەگەن ءسوز. ال، تازا قازاق مەكتەبى 3750 شاماسىندا. بۇل تاۋەلسىز قازاق ەلىندە تازا قازاق مەكتەبى 50 پايىزعا دا جەتپەي وتىرعانىن كورسەتەدى. وعان جاڭاتۇرمىستاعى مەكتەپتىڭ جايىن قوسىڭىز... بۇيتە بەرسەك، ءبىز ەل بولۋدان قالامىز.

ءسىز نە دەيسىز؟ قاراساي اۋدانىنىڭ اتقامىنەرلەرى نە دەيدى ەكەن؟

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz