اشىق-شاشىق كيىنۋدىڭ زيانى
كوپتەگەن پسيحولوگ ماماندار ادامنىڭ كەمەلدىككە جەتۋ جولدارى بىرنەشە كەزەڭدەرگە بولىنەدى دەپ ەسەپتەيدى. ادام دامۋىنىڭ ءاربىر كەزەڭىندە ناقتى قاجەتتىلىكتەر تۋىندايدى. ەگەر ءسىز وسى قاجەتتىلىكتەردىڭ دۇرىس ورىندالۋىن قاداعالاماعان بولساڭىز، "جەكە تۇلعانىڭ دامۋىندا توقىراۋ بولادى", ياعني، ادامنىڭ جەكە تۇلعاسى جەتىلمەيدى، ول بەلگىلى ءبىر دامۋ ساتىسىندا "قاتىپ قالادى". ادام ءوز قاجەتتىلىكتەرىن ادال جولمەن قاناعاتتاندىرا الماسا، وندا ول ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سونىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ۇمتىلاتىن بولادى.
بۇل كەزەڭدە ۇلدار كوبىرەك بەلسەندى ارەكەت ەتەدى جانە ولار وزدەرىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن كورسەتۋگە تىرىسادى. قىزدار كوبىنەسە قورشاعان ورتانىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋدارعىسى كەلەدى. اتالمىش كەزەڭنىڭ نەگىزگى بەلگىسى قىزداردا ادەمى كيىم كيۋ مەن كوسمەتيكانى قولدانۋمەن ەرەكشەلەنەدى. قىزدار مەن ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى وسى كەزەڭدە تىنىش، بىرقالىپتى وتەدى جانە "ادامدىق تۇلعانىڭ كەمەلدەنۋى مەن جەتىلۋ" كەزەڭىنە بىرتىندەپ قادام باساتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. سول ءۇشىن ولار وزدەرىنىڭ سىرتقى بەينەسىن بەزەندىرۋ ءۇشىن قۋاتى مەن ەنەرگياسىن جۇمساي بەرمەيدى، كەرىسىنشە، جەكە تۇلعاسىن، وتباسىن، قوعامدى دامىتۋعا وزدەرىنىڭ مورالدىق جانە فيزيكالىق قابىلەتتەرىن شىڭدايدى.
بەلگىلى سەبەپتەرمەن ءوز جۇبايلارىنىڭ نازارىن اۋدارا الماعان ايەلدەر، قانداي دا ءبىر جولمەن ءوزىن كورسەتۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ "اسەمدىگىن" جالپىنىڭ نازارىنا ۇسىنۋ ارقىلى قوعامدا بار ەكەندىگىن، ورنىن كورسەتۋگە تىرىسادى. بۇل ارەكەت ايەل بولمىسىنىڭ بۇزىلۋىنا، تۇلعاسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەپ سوقتىرادى. پسيحولوگ شاحريار رۋحاني وسى تۋرالى بىلاي دەپ تۇسىنىك بەرەدى: "كوپ جاعدايدا جۇبايلارىنىڭ جەتكىلىكسىز نازارى قوعامدا ايەلدىڭ جەكە تۇلعاسىنىڭ بۇزىلۋى مەن تارتىپسىزدىككە بارۋىنا اكەپ سوقتىرادى". جازۋشى تاعى دا بىلايشا تولىقتىرادى: "كەيبىر ايەلدەردىڭ ءوز ءتۇر-سيپاتىنا دەگەن شەكتەن تىس كوڭىل ءبولۋى مەن وزگەنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋعا دەگەن تالپىنىسى ولاردىڭ مورالدىق قاسيەتتەرىنىڭ جەتىسپەيتىندىگىن كورسەتەدى".
زەرتتەۋگە قاتىسقان پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى Mينا سيكار ەرلەر جابىق كيىمدى ايەلدەرگە اشىق كيىمدى ايەلگە قاراعانداي، قارامايتىندىعىن تىلگە تيەك ەتەدى. پسيحولوگ سيۋزان فيسكەنىڭ پىكىرىنشە، ەرلەر تولىققاندى جابىق كيىنگەن ايەلدەردى تاۋەلسىز ءارى سالماقتى دەپ قابىلدايدى. ايەلدەردەگى كوپ جالاڭاشتانۋ، ادەتتە قاتەرلى ىسىكپەن اياقتالادى. مۇنداي تۇجىرىمعا كەلگەن "سترەستىڭ پسيحولوگيالىق انتروپولوگياسى" اتتى مونۋمەنتالدىق زەرتتەۋدىڭ اۆتورى، اتاقتى دارىگەر، اكادەميك لەونيد كيتاەۆ-سمىك بولدى.
دارىگەرلەر قايناعان ىستىق كۇندە باستى مىندەتتى تۇردە ءبىر نارسەمەن جابۋ كەرەكتىگىن ۇسىنادى. ماسەلەن، كەپكا، پاناما، قالپاق نەمەسە ورامال. ەگەر ادام ىستىق كۇندە باسىن اشىق ۇستاسا، كۇن ساۋلەسىنەن كوپ زيان شەگەدى. كۇن كوزىنەن باستى عانا ەمەس، شاشتى تا قورعاماسا، ىستىق پەن رادياتسيالىق ساۋلەلەر ولار ءۇشىن قاۋىپتى بولىپ تابىلادى. جوعارى تەمپەراتۋرانىڭ اسەرىنەن شاش ايتارلىقتاي ىلعالدىلىعىن جوعالتىپ، تەز كەبۋگە بەيىمدەلەدى. ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەر شاشتىڭ جوعارعى قاباتى - كۋتيكۋلانى بۇزادى. زاقىمدالعان كۋتيكۋلا تولىق قورعانىش فۋنكتسياسىن اتقارا الماي، شاش قاتتى بولىپ، يكەمدىلىگىن جوعالتىپ، تەز ۇشتالادى. سونداي-اق زياندى كۇن ساۋلەسىنەن تەرىنى قورعايتىن تابيعي ماتالاردان جاسالىنعان جانە دەنەنى سالقىنداتۋ ءۇشىن اۋا اعىنىن ەركىن وتكىزەتىن، دەنەگە جابىسپايتىن كيىم ءتۇرىن تاڭداۋ كەرەك. تار كيىم كەرىسىنشە دەنەنى قىزدىرادى. كۇننىڭ استىندا اشىق ءجۇرۋ گيپەرتەرميانى تۋعىزادى. سونىمەن قاتار، كۇن ساۋلەسىنىڭ زيانى تەرىنىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن قارتايۋىنا الىپ كەلەدى.
دارىگەرلەر تار شالبار مەن جابىسقان تار كوفتانىڭ دەنساۋلىقتىڭ بۇزىلۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ بولاتىندىعىن باسا ايتادى. مىسالى، كيىمنىڭ ءىشتى قىسۋىنان دەم الۋ بارىسىندا ديافراگمانىڭ تولىققاندى تۇسۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى ءارى وكپەنىڭ گيپەرۆەنتيللياتسياسىن تۋعىزادى. وكپەنىڭ گيپەرۆەنتيللياتسياسى - بۇل شامادان تىس جىلدام نەمەسە تەرەڭ دەم الۋ. مۇنداي تىنىس الۋ ءوز كەزەگىندە باس اينالۋ، السىزدىك، ەنتىگۋ سياقتى جانە باسقا دا بەلگىلەردى تۋعىزادى، قانداعى وتتەگى مەن كومىرقىشقىل گازى بالانسىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى. تار شالبار كيۋدىڭ تاعى ءبىر جاعىمسىز سالدارى - قىجىلدى تۋدىرۋ. ونىڭ سەبەبى قىسىمنىڭ اسەرىنەن اسقازان قىشقىلى وڭەشكە كوتەرىلەدى. تار جاعالى جەيدەلەر مەن ۆودولازكالار مويىن ارتەرياسىن قىسادى جانە كوزىشىلىك قىسىمدى جوعارلاتادى. بۇل گلاۋكومانىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن تۋعىزادى. گلاۋكوما – كوزدىڭ ىشكى قىسىمىنىڭ جوعارى كوتەرىلۋىنەن بولاتىن سوزىلمالى كوز اۋرۋى.
سوندىقتان ايەلدەردىڭ جابىق كيىنۋى بوگدە كوزدەردەن عانا قالقان ەمەس، قوعامداعى ەرلەردىڭ دە تەرىس جولعا تۇسپەۋىنە نەگىزگى سەبەپ بولىپ سانالادى. كۇللى الەم وزىنە ءتان جامىلعىسىمەن ورانعان، اعاشتار جاپىراقتارىمەن ءساندى، جەردىڭ ءوزى اتموسفەرا مەن ازون قاباتتارىمەن قاپتالعان، نوۋتبۋكتى ارنايى چەحولمەن قاپتايمىز، قىلىش بولسا، قىناپتا ساقتالادى. ال قابى جوق نارسەلەرگە قاراڭىز، جەمىستەر بولسا، بىردەن ءشىريدى، تۇستەرىن وزگەرتەدى، زاتتارىمىز بولسا، سىرتىن بەس ەلى شاڭ-توزاڭ باسادى. ال، ەندى وسىلاي بول تۇرا، ساناسى بار ادام قالايشا جارتىلاي جالاڭاش كۇيدە جۇرە الادى. ولاي بولسا، ءسىز دە سول كەرەكسىز زاتتارداي وزىڭىزگە شاڭ-توزاڭنىڭ قاپتاعانىن قالايمايتىنىڭىز انىق. ەندەشە، اللانىڭ اسىل بۇيرىعىن ماقسات ەتكەن ءار ايەل تۇلعاسى دا سىرت كوزدەن جاسىرىن بولىپ، ءوزىن اسەم جابىق كيىممەن اسەمدەۋى ءتيىس.
