كوپتەن كۇتكەن «سوڭعى قوڭىراۋ» دا وتە شىقتى. بالاڭىز ون ءبىر جىل بويى ءبىلىم الىپ، تۇلەپ ۇشقان التىن ۇياسىن قيماي اتتانسا دا، جۇزىنەن قۋانىش لەبى ەسىپ تۇردى. ويتكەنى، مەكتەپ بىتىرگەنىن تويلاۋى كەرەك قوي. قازاق بولعان سوڭ تويدى جاقسى كورەتىنىمىز تاعى بار. پەرزەنتىڭىز ءۇشىن بار تاپقان-تايانعانىڭىزدى ايامايتىنىڭىز تۇسىنىكتى. تىپتەن شەكارا اسىرىپ، سوناۋ تۇركياعا دەيىن قىدىرتىپ قايتۋعا بەيىلسىز. دەگەنمەن، بۇل توي ۇزاققا سوزىلمايدى. ويتكەنى، الدا بالاڭىزدىڭ اتىن ەستىگەندە تىزەسى دىرىلدەپ، ۇيقىسى قاشاتىن ۇبت-دا ءوتتى. بىرەۋى بوركىن اسپانعا اتىپ قۋانسا، ەندى ءبىرى ءپۇشايمان حالدە ءجۇر. ءوزىن كىنالايدى، اينالاسىن جازعىرادى، جاعداي جاسامادى دەپ اتا-اناسىنا وكپەلەيدى. وكپەلەرى ورىندى ما وسى؟

بالانى كوشە تاربيەلەيدى...

«بالا – باۋىر ەتىڭ» دەيمىز. تار قۇرساقتى كەڭىتىپ، تاس ەمشەكتى ءجىبىتىپ، وزەگىڭدى جارىپ شىققان پەرزەنتىن كىم جەك كورسىن. بالا دەگەندە شىعارعا جانىڭىز بولەك. بىلدىرلاپ سويلەگەنى دە، ءتاي-ءتاي باسىپ جۇرگەنى دە – ءسىز ءۇشىن ناعىز مەرەكە. قانشالىقتى شارشاپ-شالدىقساڭىز دا بالاڭىزدىڭ پەرىشتە ءجۇزىن كورگەنىڭىزدە بۇل دۇنيەنىڭ بار تاۋقىمەتىن ۇمىتىپ، وزگەشە ءبىر سەزىمگە بولەنەسىز. ايتسە دە، بالاڭىز وسكەن سايىن ونىڭ قاجەتتىلىكتەرى دە ارتا تۇسەتىنى بار. ول دا بولسا موينىڭىزعا اۋىر جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىنى حاق. ياعني، بۇرىنعىدان دا قوماقتى قاراجات تابۋعا تۋرا كەلەدى. ەندى ءسىز قاراجات تابۋعا قولبايلاۋ بولعان بالاڭىزدان ارىلۋدىڭ قامىن جاسايسىز. ياعني، بالاباقشاعا تاپسىراسىز. ارينە، بالاباقشانىڭ بەرەرى كوپ. بىراق، الىپ بارىپ، الىپ قايتقاندا عانا توبە كورسەتپەسەڭىز، قالعان ۋاقىتتا ول جاققا اتتاپ باسپايسىز. بالاڭىزدىڭ نە ۇيرەنىپ، نە بىلگەنىن تەكسەرۋگە دە ۋاقىتىڭىز جەتپەيدى. شىندىعىندا، ۋاقىت بولمەيسىز. جاتتاپ العان ءبىر-ەكى تاقپاعىنا ءماز بولاسىز.

ءسويتىپ ءبىر كۇنى بالاڭىز مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتايدى. ول كۇنگە قالاي جەتكەنىن بايقاماي دا قالاسىز... ەندى ءسىزدىڭ الىپ بارىپ، الىپ قايتۋ مەحناتىنان قۇتىلىپ، ارقاڭىز كەڭيدى. انتەك ءبىر مەزگىل بالاڭىز الىپپەنى وقىپ، بىرگە ءبىردى قوسسا ەكى بولاتىنىن بىلگەنىنە مارقايىپ، «مەنىڭ بالام ءبارىن بىلەدى» دەيسىز... سول دەگەنىڭىزدەن تانباستان، ءبىرىنشى سىنىپتى بىتىرگەنشە اراكىدىك «الىپپەسىنىڭ» بەتىن اشتىرىپ، ءوز اتىن جازعانعا دەيىن قاداعالاۋدى عانا بىلەسىز. بىرتىندەپ مەكتەپكە ات ءىزىن سالعاندى قويىپ، بالاڭىزدىڭ قانداي ساباق وقىپ جۇرگەنىندە دە شارۋاڭىز بولمايدى. بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى مۇعالىمدەرگە ارتىپ قوياسىز. ال سول سەنگەن ۇستازدارىڭىز وكىمەتتىڭ قولبالاسىنا اينالىپ، اعاش اقتاپ، كوشە تازالاپ جۇرگەن دە بالاڭىزدىڭ قانداي ساباق وقىپ جۇرگەنى ءسىزدى قىزىقتىرمايدى دا. ۇستازبەن بىرگە بالا تاربيەسى دە «كوشە لاعىپ» كەتكەنىنە نازار اۋدارمايسىز. «بالانىڭ العاشقى ۇستازى – اتا-اناسى» دەگەندەي، بالاڭىزدىڭ ناعىز ۇستازى ءوزىڭىز ەكەنىڭىزدى سەزىنبەيسىز. ارا-تۇرا پىسىقتىعىڭىز ۇستاپ، ساباعىن تەكسەرمەك بولساڭىز دا، ءوزىڭىزدىڭ ءبىلىمىڭىز جەتپەي، سولقىلداقتىق تانىتاسىز. كەيدە بالاڭىز تۇسىنبەگەن جەرىن سۇراپ جاتسا، ودان ەبىن تاۋىپ قاشقالاقتايسىز. ويتكەنى باسىڭىزدى قاتىرعىڭىز كەلمەيدى. تەك كيىمى مەن تاماعىن، وقۋ قۇرالدارىن قامتاماسىز ەتسەم بولدى دەپ ءوزىڭىزدى جۇباتاسىز. سوعان سەنگىڭىز كەلەدى...

«اكە، ماعان كوڭىل ءبولىڭىزشى...»

بىردە بالاسىنا ونشا كوڭىل بولمەيتىن اكە بولىپتى. تاڭ اتا سالىسىمەن جۇمىسقا كەتىپ، ۇيىنە قاراڭعى تۇسكەندە بىراق ورالاتىن بولسا كەرەك. بالامنىڭ قارنى توق، كيىمى ءبۇتىن، باسقا دا قاجەتتىلىكتەردەن تاپشى ەمەس، بۇدان باسقا وعان نە كەرەك دەپ ويلايدى ەكەن. بىردە بالاسى اكەسىنەن: «اكە، كۇندەلىكتى قانشا اقشا تاباسىز؟»  – دەپ سۇرايدى. سوندا اكەسى: «ەكى مىڭ تەڭگەدەي تابامىن»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. بالاسى اكەسىنەن مىڭ تەڭگە بەرە تۇرۋىن سۇرايدى. اكەسى اقشانىڭ نە ءۇشىن كەرەك بولعانىن تۇسىنبەسە دە، ءبىرىنشى رەت سۇراپ تۇرعاندىقتان كوڭىلىن قيماي، سۇراعانىن بەرەدى. سويتسە بالاسىنىڭ جيناپ جۇرگەن مىڭ تەڭگە اقشاسى بار ەكەن. ەكى مىڭ تەڭگەنى اكەسىنە قايتا ۇسىنىپ: «اكە، مىنا اقشانى الىپ، ماعان ءبىر كۇنىڭىزدى قيا الاسىز با؟» – دەگەن ەكەن. سوندا عانا اكەسى ءوز قاتەلىگىن ءتۇسىنىپتى. كوردىڭىز بە، بالاڭىزعا ەڭ الدىمەن باسقا ەمەس، ءسىز كەرەكسىز.

ءسويتىپ كۇندەلىكتى تىرشىلىكتىڭ كۇيبەڭىمەن ارپالىسىپ جۇرگەنىڭىزدە بالاڭىزدىڭ مەكتەپ بىتىرۋگە تاياپ قالعانىن سەزبەي دە قالاسىز. كەشەگى نارەستە بۇگىن وزىڭىزبەن بىردەي بولىپ شىعا كەلەدى. ءدال وسى جىلى عانا وعان كوڭىل اۋدارعان سىڭاي تانىتىپ، اۋىر تالاپ قويا باستايسىز. ءار ءسوزىڭىزدىڭ لامىنەن مەن سەنى وقىتتىم، بارلىق مۇمكىندىك جاسادىم دەگەن سۋىق راي بايقالىپ تۇرادى. «قايتسەڭ دە جوو-عا تۇسەسىڭ، بىزدە سەنى اقشا تولەپ وقىتاتىن جاعداي جوق» دەگەن بۇيرىق رايلى سويلەمدەر كۇندەلىكتى قايتالانا باستايدى. بىراق بۇل تالاپ-تىلەكتەرىڭىز بالاڭىزدىڭ بولاشاعىن ويلاۋ ەمەس، ءوز ماقساتىڭىز بەن ابىرويىڭىزدى اسقاقتاتۋ مۇددەسىنە ۇلاسىپ جاتادى. ويتكەنى، باسقالاردىڭ الدىندا ارتىق كورىنىپ، دوس، دۇشپانىڭىزعا كۇلكى بولعىڭىز كەلمەيدى. ەگەر بالاڭىز مەكتەپتە ۇزدىك وقىعان بولسا، وندا تالاپ-تىلەكتەرىڭىزدى ۇدەتە تۇسەسىز. بۇل بالانىڭ پسيحولوگياسىنا اۋىر سالماق سالىپ، ءوز-وزىنە سەنىمدىلىگىن السىرەتەدى. ەگەر ۇبت-دان وتپەي جاتسا، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋعا دەيىن اپارۋى مۇمكىن.

وقي ما، جۇمىس ىستەي مە؟

ەگەر سىننان سۇرىنبەي ءوتىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسىپ جاتسا، اقشاڭىزدى بالاڭىزدىڭ ءتىل ۇيرەنىپ، كۋرستارعا جازىلۋىنا ەمەس، كەرىسىنشە اينالاڭدى تۇگەل شاقىرىپ، ءمان-ماعىناسى جوق ىردۋ-دىردۋعا جۇمسايتىن اتا-انالار دا بار. ال وتپەي جاتسا، پارا بەرسەڭىز دە اقىلى بولىمگە تۇسىرمەي تىنبايسىز. ءبىر ءسات كۇندەلىكتى قاداعالاۋدان بوساپ، سىزدەن اجىراپ، ءبىلىم قۋىپ جىراققا كەتكەن سوڭ، بالاڭىز ەركىندىككە جەتىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەي باستايدى. ساباقتان گورى ءوزىڭىز باستاما جاساپ بەرگەن توي-تومالاققا ۇيىرسەك كەلەدى. كىتاپحانالاردى ەمەس، بارلار مەن تۇنگى كلۋبتاردى جاعالايدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ديپلومىندا الار، ايتسە دە جارتىكەش مامان بولىپ شىعا كەلەدى. ال اقىلى بولىمگە تۇسكەندەرىنىڭ جاعدايى مۇلدەم باسقاشا. ءسىز وقۋ اقىسىن تولەگەنىڭىزبەن، ونىڭ باسقا كەرەك-جاراقتارى جەتىپ ارتىلادى. وعان قالانىڭ قىمباتشىلىعىن قوسىڭىز. ەندى بالاڭىزدىڭ تەك جاتپاي قوسىمشا جۇمىس ىستەۋىنە تۋرا كەلەدى. قولايلى بولۋى ءۇشىن تۇنگى مەزگىلدە. تۇنىمەن ۇيقىسى قانباعان ادامنىڭ ەرتەسى ساباقتى تۇسىنە قويۋى نەعايبىل. بۇلار جولدارى بولعاندار. ويتكەنى قازىرگى كۇنى جۇمىس تابۋ قيىننىڭ قيىنى. جۇمىسسىزدىق پەن اقشا تاپشىلىعى الپەشتەپ وسىرگەن پەرزەنتىڭىزدى تەرىس جولعا يتەرمەلەۋى بەك مۇمكىن. جىگىتتەر ۇرلىق پەن توناۋدى كاسىپ ەتسە، قىزدار جەزوكشەلىككە بويۇرماسىنا كىم كەپىل؟.. ارتى نە بولارى بارىمىزگە بەلگىلى. تەرىس پيعىلدى سەكتالاردىڭ دا ستۋدەنتتەردى ءجيى جاعالايتىنى نەلىكتەن ەكەنىن ەندى تۇسىنگەن شىعارسىز.

ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز نە ەدى باسىنداعى؟ بالاڭىزدى وقۋعا ءتۇسىرۋ عانا ما ەدى؟ ال وقۋ قۇرعىردى تىنىشتىقتا، توقشىلىقتا، قارجىلىق تاپشىلىقسىز ىندەتسە، ونىڭ قايىرى الدەقايدا كوپ بولارى انىق قوي. اتا-انالاردىڭ كوپساندىسى بالاسىنىڭ وقىعانىنا عانا ءماز، ال ونىڭ قالاي وقىپ، قايدا تۇرىپ، نە ءىشىپ، نە جەپ جۇرگەنىنە ءمان بەرمەيدى. مەكتەپ بىتىرگەنشە ازدا بولسا قاداعالاۋمەن بولعان بالانىڭ «بوس ۋاقىتى» ۋنيۆەرسيتەتتە بىرنەشە ەسە ارتادى. «بوس ۋاقىت» - نە قىلمىسقا، نە جالقاۋلىققا، نە كەرەناۋلىققا باستايتىن جول. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعى ۋاقىت – وتپەلى كەزەڭ. وسى مەزەتتى دۇرىس جۇيەلەي الماعان جاستىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە ەكەنىن كوپ اتا-انا تۇسىنە بەرمەيدى...

 ەندەشە، قايتپەك كەرەك؟

ءبىر دانا قارياعا جاس جۇبايلار كەلىپ، بالالارىن قاي جاستان باستاپ تاربيەلەۋ كەرەك ەكەنىن سۇراپتى. سوندا قاريا: «بالالارىڭ قانشا جاسقا كەلدى؟»، – دەگەندە، ولار: ء«ۇش جاسقا كەلدى»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. «ەندەشە ءۇش جىلعا كەشىگىپسىڭدەر»، – دەگەن ەكەن كوپتى كورگەن اقىلمان. دەمەك، بالا تاربيەسىن دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن باستاپ قولعا الىڭىز. بالاڭىزعا ونى ارقاشان جاقسى كورەتىنىڭىزدى ءبىلدىرىڭىز. ارقانداي ىستە قولداۋ تانىتىڭىز. قولىنان كەلەتىن نارسەنى عانا تالاپ ەتىڭىز. ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساڭىز. بويىنا قازاقى قاسيەتتەردى سىڭىرە ءبىلىڭىز. ەڭ باستىسى، بالاڭىزعا ۋاقىت ءبولىڭىز. ءتىپتى جۇمىسباستى بولعان كۇننىڭ وزىندە، اپتاسىنا ءبىر كۇنىڭىزدى بالالارىڭىزعا ارناڭىز. اقش پرەزيدەنتى ب. وباما قولى قالت ەتكەن ۋاقىتتى بالالارىنا ارنايدى ەكەن. ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىز ونىڭ جۇمىسىنان كوپ ەمەس شىعار... ءسىز بالا تاربيەلەۋ ارقىلى وتانىڭىزعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ جاتقانىڭىزدى ۇمىتپاڭىز!

نۇرسەرىك تىلەۋقابىل

Abai.kz