عاسىرلار بويى بىرەسە پاتشالىق رەسەيدىڭ، بىرەسە كەڭەستىك رەسەيدىڭ بوداندىعىندا رۋحى جانشىلىپ، ۇلتتىق بەت-الپەتىنەن ءتۇپ-تۇگەل ايرىلۋدىڭ از-اق الدىنا جەتكەندە اللا وڭعارىپ ازاتتىق الدىق. بۇل ۇلى دۇبىرگە قوس اۋىز جىر جازۋ قولىنان كەلەتىن اقىنجاندى قازاق قىزۋ اتسالىستىق. ەركىندىكتى، ەرلىكتى جارىسا جازدىق، جارىسا جىرلادىق. الايدا...

ءيا، الايدا ءومىر شىندىعى سياقتى ونەردىڭ دە، جىر-ونەرىنىڭ دە ءوز شىندىعى بار. ەگەر سەن جىرلاپ وتىرعان جاعداياتتا سول ءومىر شىندىعى مەن ونەردىڭ شىرايلى شىندىعى قوسا ورىلمەي، ءبىر-بىرىمەن قيىسپاي-جۋىسپاي تۇرسا شە؟ ءيا، ايتار ويىمىزدى بىردەن لاق ەتكىزبەي،  «الىستان سەرمەپ» كەلە جاتقانداعى ايتپاعىمىز دا مىنە، وسى ماسەلە بولاتىن. اڭگىمە  بۇگىنگى پوەزيامىز لەپىرمە جەل ءسوزدىڭ، جالاڭ ماداقتىڭ، اششىلاۋ ايتساق  جىلپوس ولەڭشىلەردىڭ كۇنكورىس جەمتىگىنە اينالعانى تۋرالى. ادەتتە ەڭ دارىنسىز، ەڭ تالانتسىز ادامدار پۋشكينشە ايتقاندا «پولۋ، پولۋلار»، ياعني، جارتىكەش اقىندار كوزگە ءتۇسۋدىڭ، جۇرتقا تانىمال بولۋدىڭ الۋان-الۋان ايلا-شارعىسىن بىلەتىن، ءارى وسى جولدا شارشاپ-شالدىقپايتىن ولەرمەن كەلەدى. وندايلار اسىرەسە، بۇگىندە توپ قۇرىپ الىپ تەلەديداردا، نە ءبىر جيىنداردا كەزەكتەسىپ قولدارىن سەرمەلەپ ولەڭ وقۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدى. ءيا، بۇگىنگى پوەزيانىڭ بۇكىل قادىر-قاسيەتىنەن ايىرىلىپ، تەك الدەبىرەۋلەردىڭ تانىمال بولۋى مەن كۇنكورىس قۇرالىنا اينالۋىنا سەبەپ كوپ-اق. وعان ءبىر قالانىڭ تۋعان كۇنىنە، بەلگىلى ءبىر مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرىنىڭ مەرەيتويىنا ارناپ بايگە جاريالاۋ، ءباسپاسوز بەتىندە ادەبي سىننىڭ جوقتىعى، اقىنداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى كەزەكتەسىپ ماقتاۋى، مەملەكەتتىك سىيلىق  الۋ ءۇشىن كۇرەس سياقتى تولىپ جاتقان فاكتورلار سەبەپ بولۋدا. ارينە، ەلىڭنىڭ تاۋەلسىز ەل ەكەنىن ونىڭ استاناسى استانا دەگەن قالا ەكەنىن، وزگە دە جاقسىلىق-جەتىستىكتەردى ايتپا دەمەيمىز. بىراق ءار نارسەنىڭ شەت-شەگى، مىناۋ ارتىق، مىناۋ كەم دەيتىن ولشەمى بولادى. سەنسەڭىز دە، سەنبەسەڭىز دە ەركىڭىز، بىراق، وسىدان بىرەر جىل بۇرىن استانا قالاسىنا ارناپ ءبىر جىلدا 500-دەن استام ولەڭ جازىلىپتى دەگەندى دە ەستىدىك. ال استانانىڭ مەرەيتويىنا بەلگىلەنگەن سىيلىققا تۇسكەن ولەڭدەر شە؟ مەيلى، جازسىن، جازعىشتار جازا بەرسىن! بىراق، ءسوزىمىزدىڭ باسىندا ايتقانداي سول ولەڭدەر نە جىلۋ جوق، نە ءدامى-تاتىمى جوق، شىن جۇرەك تەبىرەنىسىنەن شىقپاعان جالعان ۇرانداتۋ، وتىرىك ولەڭدەتۋ، جاساندى ءماز-ءمايرام بولۋ ەكەنى اپ-انىق كورىنىپ تۇرسا ونى ايتپاۋ، كورە تۇرا كورمەۋ كۇنا عوي! ەندەشە  سول استانا مەيرامىنا  ءبىر اقىن اعامىز جازعان ولەڭنەن مىسال كەلتىرەيىك:

         ۇنات مەيلى،

         ۇناتپا!

         تەرىس دەمە

         قيالدىڭ ءبىر كەزى مە ورىستەگەن؟!

         كەنتتىڭ كوبى تامىرلاس ازازىلمەن

         ال استانا ۇقسايدى پەرىشتەگە!

         ادەمىلەپ ايتقاندى ءجون كورەمىن،

         قۇيقىلجىتىپ كوڭىلگە جەل بەرەمىن

         كەلىندەردىڭ كەلبەتى كۇن ىسپەتتى

         ءۇر قىزىنا ۇقسايدى جەڭگەلەرىڭ.

وسى قوس شۋماقتان استانا قالاسىنا دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتى كوردىم دەي الاسىز با؟ ءبىر استانانى ماقتاپ بايگە الۋ ءۇشىن «كەنتتەردىڭ (قالالاردىڭ) ءبارى ازازىلمەن تامىرلاس، تەك استانا عانا بەيكۇنا پەرىشتە دەۋ ناعىز كۇناھارلىق ەمەس پە؟ سوندا استانادان باسقا قالادا تۇراتىندار دا شەتىنەن ازازىلدەرمەن (شايتان، جىن-جىپىر) ىلىك-شاتىس كۇناھارلار دا، ال استانادا تەك ەتەگىنە ناماز وقىعان، دەنەسىنەن جۇپار ءيىس شاشىپ تۇراتىن اق پەرىشتەلەر عانا تۇراتىن بولعانى عوي؟ بۇل نەتكەن سوراقىلىق؟ جالپى قالانى پەرىشتەگە تەڭەۋىمىز قالاي؟ بۇل دا جاڭالىق پا؟ جوعارىداعى ولەڭنىڭ تاعى ءبىر-ەكى شۋماعىنا كوز سالىڭىز:

          ادامدىعىن سەزگەن بە ءاربىر ادام؟!

         العىر ادام قاشاندا العىر ادام!

         تۇسكەن ەڭسە ەڭسە بوپ جارىتپايدى

         باستار باس بوپ جارىتپاس سالبىراعان!

         ءجون اقىلدى باستاردىڭ اعارعانى!

         اسىقپاسىن اجالدىڭ شابارمانى!

         باستى ارمانى اۋرۋدىڭ – ءتىرى قالۋ

         باي ءتۇسۋ –بايلاردىڭ باستى ارمانى

وسى ەكى شۋماقتاعى استانا قالاسىنا ەمەشەسى قۇرىپ ەمىرەنۋدى، سۇيىسپەنشىلىكتى، تەبىرەنىستى كورىپ تۇرسىز با؟ استانا تۋرالى ولەڭگە «سالبىراعان باستاردىڭ»، «اعارعان باستاردىڭ»، «اجالدىڭ شابارمانىنىڭ»، ء«تىرى قالۋدى ارمانداپ جاتقان اۋرۋدىڭ» قانداي قاتىسى بار؟ مەن نە جازسام دا جاراي بەرەدى عوي دەپ بۇلايشا ەسەڭگىرەپ، بۇلايشا لاعۋعا بولا ما؟ ودان ارمەن::

         ءسۇيدىڭ ەكەن سۇلۋدى

         ءسۇي كەرىمىن

         استاناعا ۇقسايدى ايگەرىمىڭ.

ايتىڭىزشى، ەسى دۇرىس  ادام ءوزىنىڭ سۇيگەن قىزىن استانا قالاسىنا تەڭەيدى مە؟! بۇدان ءارى بۇل ولەڭنەن مۇنداي مىسالداردى كەلتىرە بەرسەك اجۋاعا اينالدىرعانداي بولارمىز. مەملەكەتتىك سىيلىق يەگەرى اتاعى بار اعامىزدىڭ ارۋاعىن بۇدان ءارى تەبىرەنتپەي-اق قويالىق. تەك وسى ولەڭنىڭ ەڭ سوڭعى شۋماعىنا وي كوزىمەن قاراپ كورىڭىزشى:

         تىرنا عانا كوگىمدە تىراۋلاعان

         تاريحىمدى جىرلاعان جىراۋ عانا

         شاھار سالعان شاح-پاتشا بارشىلىق تا

     قالا سالعان پرەزيدەنت بىرەۋ عانا، – دەپ اياقتالادى بۇل ۇزاق ولەڭ. بۇل جەردە تىراۋلاعان تىرنانىڭ نە قاجەتى بولدى اقىنعا؟ شاھار دەگەن دە پارسىشا قالا دەگەن ءسوز ەدى عوي. ەندەشە شاھار ءبىر بولەك، قالا ءبىر بولەك بولعانى ما؟! قىسقاسى، اقىننىڭ وسى 25 شۋماقتان استام ولەڭدە ارنارسەنىڭ باسىن شالىپ كەلگەندەگى بار ايتپاعى پرەزيدەنتىمىزدىڭ قالا سالعانى ەكەن.

ەندى استاناعا ارنالعان ەكىنشى ءبىر ولەڭگە، اقىن اپكەمىزدىڭ «اڭسارىم اسقاق استانا» دەگەن ولەڭىنە نازار اۋدارالىق: بۇل ولەڭنىڭ

اي، استانا، اتىڭ قانداي ناق تا اسەم،

اڭىزاقتان اينالىپسىڭ باققا سەن، – دەپ باستالاتىن العاشقى قوس جولىن وقىعاننان-اق قاتقان ناننىڭ قابىعىنا قاقالعان ادامداي توقتاي قالعانبىز. سەبەبى اۋەلى «اي، استانا» دەگەنگە تۇسىنە الماعاندىقتان ەدى. مۇنداعى «اي دەگەنىمىز اسپانداعى عالامشار اي ەمەس، ءجاي قاراتپا سوزگە ۇقسايدى ارينە. ونىڭ ء«اي»، «ەي»، «ۋا» دەگەن سياقتى بالامالارى بار جانە ولار سول ساتتەگى جاعداياتقا (سيتۋاتسياعا) ورايلاستىرىپ ايتىلادى. ال «اي» ءسوزى كوپ رەتتە، اسىرەسە كونە قيسسا-جىرلاردا بىرەۋگە جەكىرىپ، اقىرىپ سويلەردىڭ الدىندا قولدانىلاتىن ەدى. مىسالى، «اي، اتاڭا نالەت يت-جوڭعار!». اۆتور بۇل جەردە «بەۋ، استانا اتىڭ قانداي ناق تا اسەم» دەسە الدەقايدا اسەمىرەك بولار ەدى. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، «اڭىزاقتان اينالىپسىڭ باققا سەن» دەگەن مۇلدە اقىلعا سيمايتىن ءسوز. ءشول، شولەيت، تاقىر دالا باققا اينالۋى بەك مۇمكىن. ال، اڭىزاق دەگەنىمىز ىستىق لەپ، ىستىق جەل. ول قوڭىرسالقىن جەلگە، سالقىن سامالعا، ءتىپتى، قاراسۋىق جەلگە اينالۋى ابدەن ىقتيمال، بىراق ەشقاشان باققا اينالمايدى. بۇل جەردە اقىن اپكەمىز وسىنىڭ الدىنداعى «ناق تا اسەم» دەگەنگە ۇيقاس تاپپاي قاتتى قينالعان تۇستا تابيعاتتىڭ سوناۋ لاۋھۋل ماحفۋزدان بەرگى زاڭىن بەلىنەن ءبىر-اق اتتاپ، اڭىزاق جەلدى باققا اينالدىرا سالعان. كيەلى نارسەنىڭ ەشقايسىسىن ەرمەككە، ويىنشىققا اينالدىرۋعا بولمايدى دەگەن قاعيدا قاي حالىقتا دا بار. ال جىر، ولەڭ وتە كيەلى نارسە. استاناعا ارنالعان بۇل ولەڭ دە شىنايى اقىندىق جۇرەكتەن، وسى شاھارعا دەگەن ۇلى ماحابباتتان تۋعان دەۋ وتە قيىن. ايتپەسە،

         استانانىڭ كەسە كەلىپ كىندىگىن

         ەسەپكە الىپ سۋ جىرى مەن كۇن نۇرىن

         كۋروكاۆا قۇرىپ بەردى تاپ-تازا

         كەڭىستىك پەن سۇلۋلىقتىڭ بىرلىگىن

         سۇيسە سولاي جاپون جىگىت ءبىزدى، ەلدى

         ءبىزدىڭ وعان قۇرمەتىمىز ىزگى ەڭ ءبىر

         نيدەرلاندى كورولدىگى سىيلاعان

رايحان گۇلدەر، كۋروكاۆا، سىزگە ەندى، – دەگەن جولداردا ناعىز اقىندىق نازىك سەزىم، اقىندىق جۇرەك ءلۇپىلى، الدەبىر قالاعا دەگەن ىنتىزارلىق، ۇزدىككەن ۇرزادالىق، ساف  سۇيىسپەنشىلىك بار دەي الاسىز با؟ جوق، جوق! بۇل ەكى جول دا جالعان، جاساندى تەبىرەنۋ. ەكى جول دا انا قۇرساعىندا ەمەس، بانكىگە بالا سالىپ ءوسىرۋ سياقتى ءوزىن-ءوزى قيناۋ عانا. الدەبىر جاپون جىگىتى كەلىپ استانانىڭ  جوسپارىن جاساۋعا ۇلەس قوستى، ەندى بىزگە نيدەرلاندى كورولدىگى بەرگەن رايحان گۇل سوعان لايىق دەپ ولەڭ جازۋ، قايتالاپ ايتايىق،  پوەزيانىڭ قادىر-قاسيەتىن قورلاۋدان وزگە تۇك تە ەمەس. بۇل ولەڭ ەڭ ءارى كەتكەندە استانا قالاسىنىڭ قالاي سالىنعانى،  ول قالادا بايتەرەك جانە ساف اۋا بار ەكەنى تۋرالى ايتا كەلىپ، ەڭ سوڭىندا «ەگەمەن ەل – ەڭ باقىتتى ەل  ءبىل، ءتۇسىن» دەپ  ەكىلەنىپ، ەكپىندەتىپ سويلەيتىن شالاعاي گازەت ماقالاسىن ولەڭگە اينالدىرۋ، ياعني ۇيقاستار  جيىنتىعى عانا.

جاراتۋشى يەمىز جان-دۇنيەسى كىرشىكسىز، جۇرەگى تازا، ار-ۇيات، نامىس، وجدان سياقتى ەڭ ءبىر اسىل قاسيەتتەردى اقىندارعا تارتۋ ەتكەن دەگەن تۇسىنىك بار حالىقتا. امال نە،  زامان، قوعام، ءومىر سالتى وزگەرۋىنە بايلانىستى  بەيىمدەلگىش ادامدار دا دۇنيەگە كەلەدى. سوناۋ 90-شى جىلدار ەسىڭىزدە مە؟  باج ەتكىشتەر باجىلداي بەرسىن، بىراق وسى كۇنى اۋزىنان اق ماي اعىپ، ۇيىندەگى قاتىن-بالاسىنىڭ ارقايسىسىنا ءبىر-ءبىر قىمبات كولىك مىنگىزىپ، ۇيدەن-ءۇي سالىپ، اپتالاپ، ايلاپ، شەتەلدەردە دەمالىپ بۋاز ىڭگەندەي ىڭىرانىپ جۇرەتىندەردىڭ كوپشىلىگى سول ءبىر  الاساپىران زامانعا تەز بەيىمدەلىپ شىعا كەلگەن قۋلار مەن پىسىقايلار ەكەنى راس. سول كەزدەرى بىرەۋ اراق ساتىپ بايىسا، اقىنداردىڭ اراسىنان ارىن ساتۋشىلار كوپتەپ شىعا باستادى. ولار ەندى بايلارعا، اكىم-قارالارعا ارناپ ولەڭ جازىپ، ايتىس اقىندارى سولاردى جەر-كوككە سيعىزباي ماقتاۋعا شىقتى. مىنە، ادەبي ورتاعا وسىلايشا سىنالاپ كىرگەن بۇل اۋرۋ بۇگىندە ادەبيەتىمىزدى ىندەتتەي جايلاپ الدى. ءومىردىڭ ىقىلىم زاماننان كەلە جاتقان ءبىر قيامپۇرىستىعى بار. ول مىناۋ: قاي زاماندا، قاي قوعامدا دا شىن، تازا تالانتتاردان گورى قولىندا بيلىگى مەن بايلىعى بارلاردىڭ ءتىلىن تاپقىش  جاعىمپاز، جىلپوس، ءالاۋلاي ولەڭشىلەردىڭ ىلعي جولى بولىپ جۇلدەدەن-جۇلدە، سىيلىقتان-سىيلىق الىپ، ۇدايى ماقتاۋ-ماراپاتقا بولەنىپ تاسى ورگە دومالاپ بارا جاتادى. ءوتى جارىلىپ كەتسە دە ايتايىق، قازىر سىيلىقتان سىيلىق، جۇلدەدەن-جۇلدە الىپ جاتقاندار بيلىگى بار، اقشاسى بارلاردىڭ كوڭىلىن تاپقاندار، قالاعان ۋاقىتتا زاكازبەن  پوەما جازىپ تاستايتىن جىلپوستار مەن پىسىقايلار. شىن تالانتتىلار مۇنداي بايگى، سىيلىق جارىستارىنا قاتىسىپ تا جۇرگەن جوق. پاتشا زامانىندا دا، كەڭەس زامانىندا دا قالىپتاسقان بۇل ءۇردىس بۇگىندە بۇرىنعىدان دا ءورشىپ تۇرعانى شىندىق. ارينە، كەمەڭگەر اقىنىمىز ايتقانداي ادامدى زامان بيلەيتىنى، جامانداردىڭ سول زامانعا بەيىمدەلىپ «كۇيلەيتىنى» بەلگىلى. سوندا دا بولسا ءدال بۇگىنگى كەيبىر اقىندارىمىز سياقتى كۇيلەۋ ادەبيەتىمىزدىڭ اسىرەسە، پوەزيامىزدىڭ سورىنا اينالىپ بارادى. ەلدى، ەلباسىمىزدى، ەگەمەندىگىمىزدى جىرلاما دەمەيمىز. جىرلا! بىراق ءار نارسەنىڭ شەگى بولاتىنى سياقتى ولەڭ دە شەكتەن شىقپاۋدى، ادەپتەن وزباۋدى، ار-ۇياتتان اتتاماۋدى تالاپ ەتەدى. ار-ۇياتتى جيناپ قويىپ بىرەۋدى شامادان تىس ماقتاپ جەر-كوككە سيعىزا الماي تۇرعان ادام سول تۇرعاندا ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ ار-نامىسىن اياققا تاپتاپ، سونداي ءبىر بەيشارا، وتە ءبىر سورلى كۇيگە ءتۇسىپ تۇرعانىن بايقامايدى ەكەن. كەيدە وبلىستىق، اۋداندىق دەڭگەيدە وتكىزىلىپ جاتقان توي-تومالاق كەزىندە بەلگىلى اكتەر اقساقالىمىزدىڭ، ء«بىر اياعى كوردە، ءبىر اياعى جەردە» تۇرعان قالامگەرلەرىمىزدىڭ  وبلىس، سول اۋدان اكىمدەرىن اۋزىنىڭ سۋى قۇرىعانشا ماقتاپ تۇرىپ الاتىنىن دا كورىپ ءجۇرمىز. ولاردىڭ بۇنداي قىلىقتارىن تەك ادەبيەتتەگى،  ونەردەگى تەكسىزدىگى ەمەس، جالپى قانىندا بار تەكسىزدىك پە دەپ تە قورقادى ەكەنسىڭ. ويتكەنى، تەكتىلىك تە، تەكسىزدىك تە نامىسسىزدىق، ۇياتسىزدىق تا قانمەن كەلەدى، قان ارقىلى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلىپ وتىرادى. ادەتتە نامىسسىز، تەكسىز ادامدار جىلپوس، انانىڭ دا، مىنانىڭ دا كوڭىلىن تاپقىش، ءارى جالعان ۇرانشىل، اتويشىل كەلەدى. جاقىندا باسپاسوزدەن اتاق-دارەجەنىڭ الدەنەشەۋىن العان اقىن ايەلدىڭ  ەلىمىز، ۇلتىمىز تۋرالى ولەڭىن وقىدىم. ولەڭ باستان-اياق  جەلدى كۇنى تۇتانىپ كەتكەن  ءورت، بەت قاراتپاس جالىن سياقتى. راس، پوەزيادا باردى نارداي، توبەشىكتى تاۋداي قىپ كورسەتەتىن ساتتەر بولادى. ونى گيپەربولا دەيدى. الايدا، قاي نارسەنىڭ دە شاما-شارقى بار. الگى ولەڭ ورتكە تيگەن جانارمايداي ءورشي كەلە:

         سەن–قازاقسىڭ،

         العىزبايتىن بارىسسىڭ،

     ار-وجداننىڭ اسقاعىسىڭ، نامىستىڭ، - دەيدى. ءبىر قاراساڭ ءمىن جوق سياقتى. ءوز ۇلتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى دە مول شىعار. بىراق... اۋ، بىراق باسقا دۇنيەنى ايتپاعاندا ءبىر عانا قازاقستاننىڭ وزىندە 140-قا جۋىق ۇلت تۇرادى دەپ ءجۇرمىز عوي. سولاردىڭ ىشىندە قازاق قانا بارىس ەكەن. ەندەشە قالعان 139 ۇلت كىم بولعانى؟ راس، بارىس قارۋلى، ايلاكەر، جىرتقىش اڭ. قازاق سول بارىس-اق بولا قويسىنشى! بىراق عىلىم-ءبىلىمى، وقۋ-ونەرى، زاماناۋي تەحنولوگياسى قازاقتان الدەقايدا مىقتى، سانى دا قازاقتان الدەقايدا كوپ ەلدەردىڭ وكىلدەرى دە بار عوي. مىنانى وقىعان ولار نە دەيدى؟ قازاقستاندا سانى ازداۋ  بولسا دا باسىنان ءسوز اسىرمايتىن نەبىر اساۋ ۇلتتار دا بار. بۇنى وقىعان ولار «مىنا قازەكەمدەر ءبىز «العىزبايتىن بارىسپىز» دەپ جاتىر. "ەندەشە ءبىز كىمبىز؟" دەيتىنىنە داۋ جوق. سوندىقتان اباي ايتقان  بەس نارسەنىڭ ءبىرى ماقتانشاقتىق، ماقتانعاندا دا وتىرىك شابىتتانىپ، وتىرىك تاسىپ-توگىلىپ، جالعان ۇرانشىلدىقتى جالاۋلاتىپ ولەڭ جازۋ اقىندىق ەمەس جانە ول پوەزيا دەپ اتالاتىن پاكيزات الەمدى ءبۇلدىرۋدىڭ، لاستاۋدىڭ ءبىر جولى دەپ قاراۋىمىز كەرەك.

ەندى جازۋشىلار وداعىنا مۇشە ب. دەگەن نازىك جىنىستىلار وكىلىنىڭ «وتان» دەگەن ولەڭىنەن ءۇزىندى تىڭداپ كورىڭىز:

         وتان – مەنىڭ اتا-انام، كۇش، قۋات، بىلەك

         وتان دەسە لۇپىلدەپ سوعادى جۇرەك

         وتان – مەنىڭ ايبارىم، سەنەمىن وعان،

         وتان – مەنىڭ وت باسىم، ۇشىپ ەم تۇلەپ

         وتانىم دەپ وت كەشكەن بابالارعا ارناپ

         ەسكەرتكىش تە تۇرعىزدىق، ەسكە الىپ قولداپ.

         كوك تۋىن كوتەر وتاننىڭ، شىرقات ءانىڭدى

         وتانعا بەر، بەرەكە التىن ءدانىڭدى.

ارينە، ەل رۋحىن، ۇرپاق رۋحىن كوتەرەتىن پاتريوتتىق، ياعني، وتانسۇيگىشتىك ولەڭدەردىڭ تابيعاتى نازىك ليريزمنەن، لىپ ەتىپ سامال سوقسا دا ءلۇپ ەتە قالاتىن جۇرەكتىڭ تىم قاعىلەزدىگىنەن ءسال الشاقتاۋ بولاتىنى راس. وتانسۇيگىشتىك تاقىرىبى وتە كۇردەلى دە جاۋاپتى تاقىرىپ. بىراق ونى جوعارىداعىداي ادام ايتقىسىز قارابايىرلىققا قۇلديلاتۋ پوەزيامىزعا وبال جاساۋمەن بىردەي. جانە مۇنداي ولەڭ اۆتورىنىڭ جازۋشىلار وداعىنا مۇشەلىككە قالاي وتكەنى دە سول جازۋشىلار وداعى تۋرالى وتە ءبىر كۇدىكتى ويلارعا جەتەلەيدى.

ەلباسىمىزدى ءبارىمىز دە قادىرلەيمىز، قۇرمەتتەيمىز! بۇل تۋرالى كۇندەلىكتى باسپاسوزدە دە، ءبۇتىن تەلەارنالاردا دا جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا كەلەدى. ءتىپتى، ارا-تۇرا سول ەلباسىمىزدىڭ وزىنە دە  سىن-پىكىر، ءوتىنىش، ويتسەك قايتەدى، بۇيتسەك قايتەدى دەگەن وي تاستار سوزدەر دە از ايتىلىپ جاتقان جوق. پەندە اتاۋلى ۇدايى بۇكىل ءىستى تاپ باسا بەرمەيدى. ونىڭ دا قالت كەتەتىن تۇستارى بولادى. ويتكەنى، ول دا پەندە. اناۋ امەريكادا، ەۋروپا ەلدەرىندە، مىنا تۇرعان رەسەيدە پرەزيدەنتكە ارناپ، ولەڭ، داستان جازۋ-ۇردىسكە، ياعني، داستۇرگە جات! ەگەر امەريكادا بىرەۋ باراك وبامانى، رەسەيدە بىرەۋ ءپۋتيندى ماقتاپ ولەڭ، ونىڭ اتا-باباسىنىڭ ەرلىگىن ايتىپ داستان جازسا، بۇكىل امەريكاعا، بۇكىل رەسەيگە كۇلكى بولۋى مۇمكىن. ءتىپتى،  مازاققا اينالدىرۋى مۇمكىن. الايدا،  ء«ار ەلدىڭ سالتى باسقا!». بۇل–ازيا ەلدەرىندە ىقىلىم زاماننان ورنىققان ءۇردىس، ءداستۇر. دانىشپان ءفيردوۋسيدىڭ ءوزى شاحتار تۋرالى كىتاپتى-شاحنامانى جازدى. رەسەيدىڭ تابانى استىندا بولعان سانعاسىرلىق بۇعاۋدان بوسانىپ، ازاتتىق العان، 25 جاسقا ەندى تولاتىن "جاس جىگىت" – قازاقستاندى قايتسەم كەمەل جاسقا جەتكىزىپ، قابىرعاسىن قاتايتىپ، بۇعاناسىن بەكىتەم دەپ جۇرگەن ادامعا ارا-تۇرا ولەڭ ارناۋدىڭ ايىبى جوق. سوندىقتان، ەلباسىنىڭ  اتقارىپ جۇرگەن الۋان ىستەرى شىنىمەن جانىڭدى تەبىرەنتىپ، شابىتىڭدى شىرقاۋ كوككە كوتەرىپ بارا جاتسا وعان ارناپ ولەڭ جازۋدىڭ دا ەش سوكەتتىگى جوق شىعار. دەگەنمەن، بۇعان شەيىن ايتقانىمىزداي، ءار نارسەنىڭ شەگى بار،  ماقتاۋدىڭ ماقتاۋى بار. ماقتاۋدىڭ دا   مادەنيەتى بار. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن الماتى وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمىنىڭ اتا-باباسىنان باستاپ ونىڭ بۇگىنىنە شەيىن پروزا جازىپ، ەشقانداي جانرعا جاتپايتىن، سۋدىراعان سوزدەن تۇراتىن، سونىسىن "تاريحي رومان" اتاعان اعامىزدى كورگەندە: "اپىر-اي،  تابىنۋشىلىق دەگەن بالە پوەزيادان، ايتىستان ءوتىپ، ەندى پروزاعا دا جەتكەنى مە؟!" - دەپ قىنجىلعان ەدىك.

ال ەلباسىمىزعا ارنالعان كوركەمدىك شىندىقتان، ناقتىلىقتان، شىنايى سۋرەتكەرلىكتەن، ەڭ باستىسى مادەنيەتتەن ماقۇرىم قايسىبىر ولەڭدەر، شىنىمىزدى ايتساق، ونى وقىعان ادامعا كەرى، تەرىس اسەر ەتە مە دەپ تە قورقاتىن بولدىق. وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن ءبىر اقىننىڭ  ولەڭدەر جيناعى شىقتى. جيناق باستان-اياق ەلباسىمىزعا ارنالعان. ارينە، اۆتوردى اقىندىق ونەردەن مۇلدە ماقۇرىم دەي المايمىز. ۇيقاستارىندا سەلكەۋلىك بار، بىراق اسا كوپ ەمەس. ولەڭدەردىڭ اراسىندا ەلباسىمىزدىڭ وزىمىزگە بەلگىلى دە، ءبىز بىلە بەرمەيتىن دە ەرەن ەڭبەكتەرى مەن ەرەكشە مىنەز-قۇلقى كوركەم بەينەلەنگەن تۇستارى دا جەتكىلىكتى. الايدا...

الايدا، «قورقىت دەگەندە وسىلاي قورقىت دەپ پە ەدىم» دەگەندەي وسى جيناقتاعى وتە ەرسى، شامادان تىس اسپانداتقان، اسقاقتاتقان، مادەنيەتتىلىك، سىپايىلىقتان جۇرداي ماقتاۋلاردى كورگەندە...  ادام بالاسى كەيدە ءوزىن-ءوزى بيلەي الماي، نە ايتىپ نە قويعانىنا جاۋاپ بەرۋ قابىلەتىنەن ايرىلىپ قالاتىن ساتتەر بولادى دەيدى. سول راس سياقتى. ال مىنا جيناقتىڭ اۆتورى  ەلباسىمىزدى ماقتاۋعا قازاقتىڭ سوزدىك قورىندا بار ءسوز اتاۋلىنى تۇگەسىپ الىپ، «قينالعان جەرى وسى» ما قايدام،  ەكىلەنىپ-ەكىلەنىپ كەلىپ ەندى بىردە اعاجان، ەگەر الەمنىڭ كىلتىن بەرسە، سەن بۇكىل الەمدى باسقارار ەدىڭ دەگەنگە دەيىن بارادى. ءتىپتى، 24 مىڭ پايعامباردىڭ، سونشاما ساحابانىڭ ەشقايسىسىن  و زامان دا بۇ زامان  الەمدى بيلەي الادى دەگەنىن ادام بالاسى ەستىگەن ەمەس. الەمدى ءبىر اللا عانا بيلەيدى. ەندەشە بۇل نەتكەن ساۋاتسىزدىق، نەتكەن جاۋاپسىزدىق، نەتكەن ادەپسىزدىك. «نۇر-اعانى جىرلاسام» دەگەن ولەڭىندە ول ەلباسىمىزدى

         حان ءتاڭىرى سەكىلدى كورىنەدى

         دۇنيەنىڭ جايعاسقان قاق تورىنە،-دەيدى.

كونە گرەكتەردىڭ اڭىزىندا قۇدايلاردىڭ قۇدايى زەۆس بيىكتىگى وسى ءوزىمىزدىڭ كوكتوبەدەن ءارى اسپايتىن ءوليمپتىڭ توبەسىنە شىعىپ وتىراتىن ەدى. اۆتور زەۆس پەن وليمپتەن ءبىر-اق اتتاپ ەلباسىنى بۇكىل «دۇنيەنىڭ قاق تورىنە» اپارىپ جايعاستىرادى. اۋ، ءبىزدىڭ ەلباسىمىز قالاي دەگەندە دە زەۆس سياقتى اڭىزعا اينالعان قۇداي ەمەس قوي. ال ء«وزىڭ عانا حالقىڭنىڭ تاڭداعانى» دەگەن ولەڭىندە

«ات قادىرىن بىلەدى اتقا مىنگەن،

تاق قادىرىن بىلەدى تاققا مىنگەن»،-دەپ نە ايتقىسى كەلىپ وتىرعانى دا كۇماندى. ونىڭ ەلباسىمىزعا پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇسۋىڭىز كەرەك دەپ اقىل ايتقانىن دا قۇپ كورەيىك. بىراق

ەلدىڭ ءىشىپ جاتقاندا نارىق قانىن

ازامات جوق ويلاعان حالىق قامىن،–دەپ ون ميلليون قازاقتىڭ ىشىندە حالىق قامىن ويلايتىن سىزدەن باسقا ءبىر ادام جوق دەۋىن، ونىمەن دە قويماي:

وزگە بىرەۋ ءدال قازىر سايلانسا ەگەر

وندا ەلىڭنەن باق تايىپ سورلاعانى،-دەۋىن قالاي تۇسىنەر ەدىڭىز؟ ارناۋ ولەڭ جازامىن دەپ وسىنشاما اداسۋعا، وسىنشاما لەپىرۋگە بولا ما؟ ءبىر ادامنىڭ ورنىنا باسقا ءبىر ادام كەلسە، بۇكىل ەلدىڭ باعى تايىپ، سورلاپ قالادى دەۋ ءوز سوزىنە جاۋاپ بەرمەي، الجاسىپ سويلەۋ مە، الدە قايتسەم قولىما قارعا تىشادى، قايتسەم جوعارىدان ءبىر سىي-سياپات الامىن دەگەن جارامسىقتىقتىڭ شىرقاۋ شىڭى ما؟

بۇل كىتاپتاعى ەلباسىمىزدى ماقتايمىن دەپ مۇلدە ورايسىزدىققا كەتكەن،

         «تۋعان ەلدىڭ جۇلدىزى قايدان جانسىن

         ەلباسىنىڭ جۇلدىزى جانباسا ەگەر»،-دەگەن سياقتى نە قيسىنى جوق، نە شىن ءسۇيسىنۋى جوق اشەيىن جايداق  سوزدەردى بۇدان ءارى تەرىپ جاتپاي-اق قويالىق.

ال ەكىنشى ءبىر اقىن ەلباسىمىزعا ارناعان ولەڭىندە بۇكىل قازاق حالقىن  سەن پالەنىنشى، سەن تۇگەنىنشى قازاقسىڭ دەپ نومىرلەپ جۇرگەن ادام سياقتى. وسى ز.ك.دەگەن اقىننىڭ ولەڭىنىڭ «جەر بەتىندە تۇڭعىش جارالعان قازاققا» دەگەن اتىن وقىعاننان-اق، ءتانىمىز تىتىركەنىڭكىرەپ: «استاعفىراللاھ» دەپ قايران قالعانبىز. تەگىن تىتىركەنبەپپىز. ولەڭ:

«جەر بەتىندەگى ءبىرىنشى قازاق

مەن ساعان باسىمدى يەم»،-دەپ باستالادى. «كەڭ  دالامدا ەسكەرتكىش، ءبىرىنشى قازاق، اۋەلى ساعان ورناتار ەدىم!» ءارى قاراي:

بال بۇلاقتار كوزىنىڭ جاسى دەرسىڭ،

قانشاما ەسىك اشىپ عاسىر ەنسىن،

ءبىر سەنەن باستالعان ءبىرىنشى قازاق

ءۇش ءجۇزدىڭ ۇرپاعىنىڭ باسى سەنەن

ءارى قاراي كەتە بەرەدى. اۆتوردىڭ بار ايتپاعى – بۇكىل قازاقتىڭ ىشىندە ەڭ ءبىرىنشى قازاق دەگەن قازاق بار ەكەن. قىسقاسى، ءبىزدىڭ بۇگىنگى قازاق پوەزياسى ماقتاۋعا ارنالعان تەڭەۋ، مەتافورا، ەپيتەت، جەكە ءسوز اتاۋلىنى تۇگەسىپ ەندى بۇكىل قازاقتى نومىرلەۋگە كوشتى دەۋگە ابدەن بولادى. سوناۋ زامانداردا لەنينگە، كوممۋنيستىك پارتياعا، ستالينگە ارنالعان ولەڭدەر بولعان. بىراق ءدال وسى ولەڭمەن سالىستىرعاندا ولاردىڭ ءبارى سولارعا ءجاي راحمەت ايتۋ عانا سياقتى كورىنەدى ەكەن.

اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا بۇگىنگى ادەبيەتىمىزدىڭ، اسىرەسە پوەزيامىزدىڭ قانداي كۇيگە تۇسكەنىنە، قىسقاشا توقتالىپ ونىڭ ءبىردى-ەكىلى سەبەبىن دە اتاعان ەدىك. مىنە، پوەزيامىزدىڭ مۇنداي كۇيگە ءتۇسۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى اتاقۇمارلىق، سىيلىققۇمارلىق ەكەنى راس. تاعى دا اتى-ءجونىن اتاماي-اق، وسى كۇنى مەملەكەتتىك سىيلىق يەگەرى اتانىپ جۇرگەن بىرنەشە ازاماتىمىزدىڭ وسى جولدا قانداي امال-ايلا قولدانۋعا بارعانىنا دا مىسال كەلتىرە كەتەيىك. ولاردىڭ ىشىندە مەمسىيلىق الۋعا اتاقتى جازۋشىمىزدىڭ ابىروي-بەدەلىن سالعىزۋ، سول كىسىگە ارناپ ماقتاۋ، ودا جازۋ سياقتى تولىپ جاتقان ءادىس-تاسىلدەر بار. ماسەلەن، ءبىر جىگىتىمىز  الگى ابىروي-بەدەلى اسقاقتاپ تۇرعان بيلىك جاقتا جۇرگەن اقساقال جازۋشىعا ارناپ ولەڭ جازدى. سول ولەڭىندە وسى جۇرت اۋليە-انبيەلەرگە تۇنەيدى، تىلەك تىلەيدى، ءويتۋدىڭ ورنىنا ءا.اعامىزدىڭ باسىپ كەتكەن ىزىنە عيبادات ەتسىن دەگەنگە دەيىن باردى. كوپ ۇزاماي ول وسى كىتابى ءۇشىن مەملەكەتتىك سىيلىق لاۋرەاتى اتاندى. قازىر فەستيۆال، بايگە، كونكۋرس اتاۋلى ونىڭ توراعالىعىنسىز وتپەيدى. تەلەديدارعا ءۇي-ىشىمەن شىعادى. وبلىس ورتالىقتارىن ارالاپ مەرەيتويىن وتكىزەدى. قىسقاسى اۆتوريتەتى اسپانداپ تۇر!

ەكىنشى ءبىر جىگىتىمىز  مەملەكەتتىك سىيلىق الۋ ءۇشىن نە ىستەدى دەيسىز عوي؟ ول وسى سىيلىق جونىندەگى كوميسسيا مۇشەلەرى اراسىنا ءوزىن راك اۋرۋىمەن اۋىرىپ ءجۇرمىن. بار بولعانى بىرنەشە ايلىق قانا ءومىرىم قالدى. ماعان قازىر ءبارىبىر. وسى جولى لاۋرەات بولماسام اسىلىپ ولەمىن دەپ قورقىتتى. اقىرى الدى. قازىر ورتامىزدا شاۋىپ ءجۇر. راس، قولىنا ارا-تۇرا تاياق ۇستاپ جۇرەدى دە، كەيدە ونى ۇمىت قالدىرىپ كەتەدى. ول بۇعان شەيىن 6-7 مارتە لاۋرەاتتىق جارىسقا ءتۇسىپ وتە الماي قالعان-دى.

سوڭعى لاۋرەاتتارىمىزدىڭ ءبىرى دە ءتورت رەت قاتىسىپ وتە الماعاننان كەيىن گازەتكە «ولگەننەن كەيىن ءبىز دە لاۋرەات اتاناتىن شىعارمىز» دەپ ەڭىرەگەندە ەتەگى تولىپ جىلاپ ماقالا جاريالادى. بايعۇس اقىرى الدى. ءبىر قىزىعى وسىلاردىڭ ەشقايسىسى مەن ءسويتىپ ار-ۇياتتى جيناپ قويىپ لاۋرەات اتانىپ ەدىم-اۋ دەپ قىسىلىپ-قىمتىرىلعانىن كورگەن ەمەسپىز. بۇلار ونىڭ ورنىنا نەبىر سالتاناتتى جيىن، مەرەكەلەردە كوسىلىپ سويلەپ كوسەمسىپ،  ادەبيەت تۋرالى ينتەرۆيۋ بەرىپ، تەلەديداردان قولىن سەرمەلەپ ولەڭ وقىعاندا الدىنا جان سالمايدى. سولارعا قاراپ تۇرىپ، شىنىمەن-اق، "ادەبيەت - اردىڭ ءىسى مە؟"-دەگەن دە ويعا كەتەدى ەكەنسىڭ.

ءبىز بۇل اڭگىمەنى بىرەۋدى كەمىتۋ ءۇشىن، بىرەۋدىڭ نامىسىنا تيۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ءسوزىمىز جالاڭ، دايەكسىز بولماۋ ءۇشىن مىسالدار دا كەلتىردىك. ارينە، ونىڭ ءبارىن قۇپتاۋشى دا، داتتاۋشى دا تابىلارى ءسوزسىز. قالاي دەسەڭىز دە، قازىر انا فەستيۆالدىڭ، مىنا سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، مىنا بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى اتانۋ ءۇشىن جانىن سالىپ، ولەرمەندەنە ورشەلەنىپ پوەزيانى كۇنكورىس پوەزياسىنا، اكىم-قارانى، بايشىكەشتەردى ماقتاپ تابىنۋشىلىق پوەزياسىنا اينالدىرۋ كەڭىنەن ەتەك جايدى. ارينە، مۇنداي پوەزيادا سۇلۋلىق، تيتىمدەي بولسا دا ايتار وي، سول ويدىڭ ءتۇيىنى مەن قورىتىندىسى، اقىننىڭ جانىنىڭ، جۇرەگىنىڭ ايتار ۇكىمى قايدان بولسىن؟!

         قازاقتىڭ جىرى–قاراجورعامەن جەلەم دەۋ،

         بلوكتان–سىرباي

         تيحونوۆتان–تەمىرحان تەرەڭدەۋ

         كەڭشىلىك سىندى كەرەمەت اقىن جوق وندا

    ء و.نۇرعاليەۆ – يۋ.كۋزنەتسوۆتان كەمەلدەۋ دەگەن سياقتى نە ايتار ويى جوق، نە پوەزيا تۋرالى پىكىر دەۋگە كەلمەيتىن تايىز، دايەك-دەرەكسىز قىسىر ءسوزدى قوتارا سالۋ، ءبىرىن-ءبىرى وسىلاي ماقتاۋ سياقتى پارىقسىزدىق، پاراساتسىزدىققا نە دەيسىز؟. قۇدايشىلىعىن ايتىڭىزشى، وسىنى ولەڭ دەۋگە اۋزىڭىز بارا ما؟

وسىنىڭ ءبارىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى - قازىر ادەبي سىننىڭ، اشىق تا باتىل سىننىڭ جوقتىعىنان، اعايىنشىلدىق، توپشىلدىق، كوڭىلجىقپاستىقتان بولىپ وتىرعانى جانە راس. ءبىر فيلوسوف «ماقتاپ، ماقتاپ ءبىر ادام تۇگىل ءبۇتىن ءبىر مەملەكەتتى جويىپ جىبەرۋگە بولادى» دەگەن ەكەن. قازىر ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ، اسىرەسە، پوەزيامىزدىڭ اعزاسىن ماقتاۋ-ماداقتاۋ دەپ اتالاتىن وسى ءبىر وتە قاتەرلى اۋرۋ ابدەن مەڭدەپ الدى. جازۋشىلار وداعىندا وتەتىن كەشتەر مەن جيىندار تەك ماقتاۋ-ماداقتاۋدان تۇرادى. ادەبي گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتىنەن ءبىر اۋىز سىن-ماقالا كورمەگەلى تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. باستان اياق ماداق، لەپىرتىپ، ماقتاۋ.الگى گازەت-جۋرنالدارعا بولار-بولماس كەمشىلىكتى ايتىپ ماقالا باستىرۋ مەملەكەتتىك سىيلىق الۋدان وڭاي ەمەس. ساۋاتسىزدىق دەيسىز بە، مادەنيەتسىزدىك دەيسىز بە، ءوزىڭىز ءبىلىڭىز. جازۋشىلار وداعىندا جىل سايىن ءبىر كۇن «جىل قورىتىندىسى» دەگەن وتكىزىلىپ تۇرادى. مۇندا ءار جانر بويىنشا ءبىر-ءبىر ادام بايانداما جاساپ شىعادى. ول باياندامادا وتكەن جىلى شىققان كىتاپتار مەن ولاردىڭ اتى-ءجونى تىزىمدەلىپ اتاپ وتىلەدى دە ولاردىڭ ءبارى عاجاپ نەمەسە اۆتورىنىڭ تالانتتى اقىن ەكەنىن دالەلدەيتىن شىعارمالار دەپ اتالادى. بىردە-ءبىر ناشار كىتاپ، بىردە-ءبىر ناشار ولەڭ جوق. جىل قورىتىندىسى دەگەنىمىز - ماقتاۋ ءسوز ەكەنىنە ەتى ءولىپ كەتكەنى سونداي كەيبىر اتى اتالماي ۇمىت قالعاندار مەنىڭ فاميليامدى نەگە ايتپادىڭ دەپ الگى ماداق بايانداما جاساۋشىعا وكپەسىن ايتىپ تۇرعانىن تالاي كوزىمىز كوردى.

قازىر ءبىزدىڭ ادەبي ورتانىڭ بۇل اۋرۋى اسقىنعانى سونداي، ەگەر ارا-تۇرا سىن ايتىلا قالسا، ول بايعۇستى ءتۇتىپ جەۋگە دايىن تۇراتىن بولدى. «قازاق ادەبيەتى» عانا ەمەس، جالپى قازاق باسىلىمدارىندا بىرەۋدىڭ شىعارماسىنا سىن ماقالا باستىرۋ مۇمكىن ەمەس. تەك ماقتاي بەر، ماقتاي بەر! بۇگىن ءبىز اڭگىمەلەگەن، ادەبيەتىمىزدى جايلاعان جاعىمپازدىق، جىلپوستىق، اتاققۇمارلىق كۇنكورىستىك پوەزياسىنىڭ ادەبيەتىمىزدى ارام بەزدەي جايلاپ بارا جاتقانىنا وسى ءبىر ءجون-جوسىقسىز ماقتاۋ، سىننىڭ اياعىنا تۇساۋ سالۋ - سەبەپ بولىپ وتىرعانىن ايتقانىمىز ءۇشىن تاعى دا تالايمىن دەسەڭ تالاي بەر، اعايىن!

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz