كەشە.  حIV عاسىرعا دەيىن جىبەك جولى – وركەنيەت جولى بولعانى راس. ول كەزدە كەرۋەنمەن شىعىستان ماقتا، ماتا، وقۋ-سىزۋ، ءبىلىم-عىلىم، ساۋلەت–ونەر، جەمىس–جيدەك تاسىلىپ، جاپىراق جامىلىپ جۇرگەن جابايى ەۋروپانى كيىندىرىپ، جۋىندىرىپ، ءبىلىم-عىلىمعا جەتكىزگەن ەدى...  

بۇگىن. باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا كۇرە جولىمەن قىتايدىڭ ساپاسىز ءبىر-اق رەت كيەتىن كيىمدەرى مەن ءبىر ايدان اسسا ىستەمەي قالاتىن تەحنيكالىق تاۋارلارى تاسىلىپ، اسىعى الشىسىنان تۇرادى. قىتاي ءۇشىن: قازاقستان جولدا جاتقان پوستەك، رەسەي ەستەك، ەۋروپا جەمتىك بولىپ، كەدەندىك وداق ۇلت تامىرىنا بالتا شابادى. 

... «جۋنگو» (قىتايدى جەرگىلىكتى قازاقتار وسىلاي اتايدى) مەملەكەتىنىڭ ءبىر ايماعى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ورتالىعى  – قۇلجا قالاسى. اۋا رايى ءبىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرمەن بىردەي. بۇل ولكە – سايرام تۇششى كولى، سايىن، ساقارالى، نارات جايلاۋى، تاۋلى، قىراتتى، توپىراعى قۇنارلى، ءشوبى شۇيگىن، نە ەكسەڭ سول شىعاتىن قۇتتى مەكەن. ىلە قازاق وبلىسى بويىنشا 4 ميلليون 400 مىڭ حالىق ءومىر سۇرسە، سونىڭ 35 ۇلتتان تۇراتىن 450 مىڭى قۇلجا قالاسىندا تۇرادى. جاڭادان بوي كوتەرگەن فارفور، قۇرىلىس ماتەريالدارى، اششىتقى، سىرلى كىرپىش زاۋىتى مەن تاعى باسقا ءوندىرىس وشاقتارى، ءتۇزۋ كوشەلەرى، گۇلزار باقتاردىڭ اسەم كوركى، بىرىنەن سوڭ ءبىرى سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ءۇي مولتەك اۋداندارى مەن مىڭداعان جىلداردى ارتقا قالدىرعان قايناعان بازارى قالانىڭ بويىنا ءنار بەرىپ تۇر. جاڭاشا تەحنولوگيامەن دامىپ جاتقان قۇلجا ولكەسىنە ىشكى وڭىرلەرىنەن كوشىپ كەلىپ جاتقان حانسۋلار (قىتايلار) ءۇشىن بولاشاعى زور. وسى ءزاۋلىم ۇيلەرگە اۋىلدارداعى قازاقتاردى ەمەس، ىشكى قىتايداعى قارا قۇرتتاي قۇجىناعان قىتايلاردى كوشىرىپ اكەلىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى تاماشا عوي، بىراق قازاق مۇددەسىنەن قاراعاندا – قاسىرەت.  قۇلجانىڭ قازاقتارى قىتايعا ءسىڭىپ جىلدان-جىلعا ازايىپ بارادى. ويتكەنى، جەرگىلىكتى قالىڭ قازاق وتىرعان جەرلەردىڭ وزىندە مەكتەپتەردەگى ساباقتار تەك حانسۋ تىلىندە وتەدى. ون بەس جاسقا دەيىنگى قازاق بالالارى شالا قازاقتانىپ، قىتايشا ويلاپ، قىتايشا سويلەپ ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە ء«بارىمىز ءبىر ۇلت بولايىق»، «پارتيا مەن ءدىن ءبىر ەمەس» سياقتى مەملەكەتتىك ساياسات ماشيناسى ونداعى قازاقتاردى ءتىلسىز، ءدىنسىز، دىلسىزدەندىرىپ، كوپ ۇزاتپاي ءسىڭىرىپ جىبەرەتىنى ايدان انىق. بۇل ءۇشىن جۋنگو مەملەكەتى مەن حانسۋ حالقىن كىنالاۋعا بولمايدى. بۇل – ءاربىر مەملەكەتتە بولاتىن زاڭدىلىق. قازىر ءبىز دە قازاق ءتىلى مەن قازاق مەكتەپتەرى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتىرمىز. ۇلتىن ساقتاعىسى كەلەتىن ءاربىر قازاق تەك قازاق جەرىندە عانا سالت-ءداستۇرىن، ادەت- عۇرپىن، ءتىلىن، ءدىنىن، ءدىلىن، ۇلتتىق مادەنيەتىن ساقتاپ، قازاق بولا الادى.

قۇلجاداعى دارىگەر ۇيعىر ايەل: «مىنا قازاقتاردىڭ قىتايعا قۇل بولىپ نەگە جۇرگەنىنە تاڭىم بار، مەنىڭ قازاقستانداي دارحان دالام، استى-ءۇستى بايلىققا تولعان ەلىم بولسا، ءبىر مينۋتتا قالماي، ءتورت تاعانداپ ەڭبەكتەپ جەتەر ەدىم. ەلىمدە قايىرشى بولسام دا ارمانىم بولماس ەدى» دەپ قايعىدان جۇرەگى قاق جارىلدى. جۋنگوداعى قازاقتاردى «نەگە كوشىپ كەلمەيسىڭ» دەپ كىنالاۋ وڭاي. بىراق، بۇلاي ايتۋ بىلىمسىزدىك بولادى. ءار مەملەكەتتىڭ ىشكى ساياساتى، ىشكى الەۋمەتتىك جاعدايى بار. ولاردىڭ دا جاپپاي قوزعالىپ كەتە الماۋىنا وسى ەكى سەبەپ اسەر ەتىپ وتىر. كەشە عانا رەسەي ءوز وتانداستارىنا: «كوشىپ كەلىڭدەر. بۇكىل جاعدايلارىڭدى جاسايمىز، انانى بەرەمىز، مىنانى بەرەمىز» – دەپ ءۇيىپ-توككەن ۋادەلەرىنە بىزدەگى ورىستار ءمىز باقپاي، كوشپەي وتىر ەمەس پە؟ بۇل باسقا اڭگىمە. سوندىقتان قازىرگى تاڭداعى كۇلدىبادام، سونگەن شوقتىڭ كۇلىنە پىسكەن شيكى كۇلشە سياقتى كوشى-قون تۋرالى زاڭى – بۇگىنگى بيلىكتەگى قازاق ۇكىمەتىنىڭ اتقا مىنەرلەرى، ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ الدىندا اتتارى اتالىپ، تەكتەرى تۇگەلدەنىپ قارالانعاندا، ولاردان تاراعان ۇرپاقتار جەرگە قارايتىن بولادى. وسى ساياساتپەن كەتە بەرسەك، شەكارانىڭ ارعى جاعىندا قالعان قازاق باۋىرلارىمىزدى 15-20 جىلدان كەيىن ساۋساقپەن ساناپ الاتىن جاعدايعا جەتەمىز. قىتاي ۇكىمەتى تەز ارادا قالىڭ قىتاي قاپتاپ كىرەتىن كۇرە جول – باتىس قاقپاسى، قازاقتىڭ شەكاراسى «قورعاس» كەدەنىنە دەيىن ءتورت قاتارلى كولىك پەن تەمىر جولىن سالىپ تاستاعالى قاشان. وڭەشى مەن جۇتقىنشاعى بۇلكىلدەپ التى باستى ايداھار قازاق ەلىنە قاراي اۋزىن ارانداي اشىپ، «باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا» كۇرە جولى قاشان بىتەر ەكەن دەپ كۇتىپ جاتىر… 

ال، قازىر التايدىڭ ارجاعىندا جۇرەكتەرى ەلجىرەپ، كوزدەرىندە مۇڭ، كوكىرەكتە شەر، ەت-باۋىرى ەزىلىپ، الىپ ءيىرىم جۇتىپ بارا جاتقان باۋىرلارىم ەسكە تۇسكەن سايىن كوكىرەگىم قارىس ايىرىلىپ، كۇلكىم ساپ تىيىلىپ، ءىشىپ جاتقان اسىم تاماعىما تىعىلىپ، ويىم الەم-جالەم كۇي كەشەدى…