ەلدەگى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق قيىندىقتارعا بايلانىستى ءماسىموۆ مىرزا جەتەكشىلىك ەتەتىن قازاقستان ۇكىمەتى جاقىن ارادا كۇندەلىكتى تۇتىناتىن ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنا تالوندار ەنگىزۋى مۇمكىن. بۇل تۋرالى «كاراۆان» گازەتى جازادى (http://gazeta.caravan.kz/articles/karta-socpomoshhi-talony-na-produkty-vozvrashhayutsya-articleID117393.html).

(1990 جىلدارداعى تالوندار)

قارجىلىق قيىندىق قوس وكپەدەن قىسقاندا قازاقستاننىڭ وكىمەتى ءوندىرىپ ءىس بىتىرە المادى. الەمنىڭ دامىعان وتىز مەملەكەتىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋدى ارمانداپ جۇرگەنىمىزدە، ارمانىمىز كوزدەن بۇلبۇل ۇشتى. ءسويتىپ ءبىر-اق كۇندە الەمنىڭ ەڭ كەدەي ەلدەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلدىق. «كاراۆاننىڭ» اقپاراتتى راس بولسا، قازاقستاندىقتار تاماقتى تالونمەن ىشەتىن، ءبىر ءتىلىم نان ءۇشىن ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇراتىن كۇنگە تاياپ قالعاندايمىز.
ءيا، «كاراۆان» گازەتى جازىپ ورتىرعانداي، وسىنداي الاعاي دا، بۇلاعاي شاقتا تىعىرىقتان شىعۋدىڭ وزگە جولى جوق بولسا كەرەك. ايتپاقشى، الگى «نان باعاسىن 300 تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ كەرەك»، - دەپ قوڭىرسىتىپ جۇرگەن ءماجىلىس دەپۋتاتى قوڭىروۆ ايقىن مىرزا «ۇكىمەت قازىرگى جاعدايدا ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنا تالوندار ەنگىزۋى مۇمكىن. ويتكەنى از قامتىلعان الەۋمەتتىك توپتى قولداۋدىڭ بۇدان باسقا جولى جوق. بۇل الەۋمەتتىك كومەك كارتاسى دەپ اتالۋى مۇمكىن. بىراق، اتقاراتىن فۋنكتسياسى، سول باياعى تالون بولىپ قالاتىنى ءسوزسىز»،- دەيدى.
ال، اۋىل شاراشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ تىزگىنشىسى اسىلجان مامىتبەكوۆ مىرزا بۇل ماسەلەنى ميللياردتاپ شاشىلعان شىعانعا اكەلىپ تىرەيدى. «5-6 جىلدان استى، جىل سايىن ۇكىمەتتەن1-سورتتى نان باعاسىن قالىپتا ۇستاپ وتىرۋ ءۇشىن 7-8 ميلليارد تەڭگە بولىنەتىن. ءتىپتى، كەي كەزدەرى بۇل سوما 12-15 ميللياردتان اسىپ كەتەتىن. سودان كەيىن، ۇكىمەتتە تالقىلاپ، شەشىمگە كەلدىك. سۋبسيديا نورماتيۆتەرى قىسقارتىلىپ، نان باعاسى نارىقتىق باعاعا كوشەتىن بولادى»،- دەيدى مامىتبەكوۆ مىرزا.
ونىڭ ۇستىنە، ءمينيستردىڭ سوزىنە سەنسەك، بۇگىندە بۇل قاراجات ەل بيۋدجەتىندە قاراستىرىلماعان. سونداي-اق، الەۋمەتتىك جاردەم ەسەبىنەن بولىنگەن ارزان ۇننىڭ جارتىسى قىلمىستىق جولمەن رەسەي مەن وزبەكستانعا كەتىپ جاتقانى دا ءمالىم بولدى.
ال، ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى بولسا، نان باعاسى كوتەرىلگەن جاعدايدا ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى دە وزگەرىپ، الەۋمەتتىك كومەك الاتىنداردىڭ سانى ارتاتىنىن ەسكەرتتى.
مينيسترلىك دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، الەۋمەتتىك جاعدايى مەن ايلىق كىرىسى ورتا دەڭگەيگە جەتپەيتىن 34,7 مىڭ قازاقستاندىق الەۋمەتتىك كومەك الىپ وتىر. سونداي-اق، 18 جاسقا تولماعان بالالارى بار 519 مىڭ ادامعا مەملەكەتتىك جاردەماقى قاراستىرىلعان. ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى ايتىپ وتىرعانداي، بۇگىندە ەلىمىزدە كومەككە مۇقتاجدار سانى بىردەن 2,5-3 ميلليون ادامعا كوبەيەدى دەپ كۇتىلۋدە.
وسىعان الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن قۇزىرلى مەكەمەدەگىلەر 2016 جىلعا قاراي الەۋمەتتىك تۇتىنۋ جاشىگىن قايتا قاراستىرۋدى دا قولعا العان ەكەن.
نان – قاشان دا الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلاردىڭ نەگىزگى تاماق كوزى ەكەنى راس. كەدەي دەپ كەمسىتپەستەن سويلەر بولساق، كادىگى ءسىز بەن ءبىزدىڭ داستارحانىمىزدا اس اتاسىنا دەگەن سۇرانىس بار ەكەنى دە اقيقات. ال دجيپ ءمىنىپ، فۋا-گرا جەيتىن باي-باعلان نەمەسە الەۋمەتتىك جاعدايى ورتادان جوعارى دەڭگەيدەگىلەر ناندى تالعاجاۋ ەتپەيتىنى تۇسىنىكتى. جو، جەمەيدى ەمەس، جەيدى. تەك، از جانە قىمبات سۇرىپتىلارىن عانا. سوندىقتان قوڭىروۆ مىرزا قوڭىرسىتىپ ايتقانداي، نان باعاسى 300 تەڭگەگە كوتەرىلسە دە مەيلى ولارعا. ال، ورتا تابىستى وتباسىلار ءۇشىن نان باعاسىنىڭ 5 تەڭگە كوتەرىلۋىنىڭ ءوزى تراگەديا. سوندىقتان قازاقستاندىقتار نان باعاسىنىڭ نەگىزسىز كوتەرىلۋىنە بەي-جاي قارامايتىنى راس.
استىق وڭدەۋشىلەر مەن ناۋبايشىلار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ەۆگەني گان بۇل جايتتى شەشۋ ءۇشىن ارنايى تالوندار ەنگىزىلەتىنىنە سەنىمدى.
«ناندى تالوندارمەن ساتىپ الۋدى ەنگىزۋ ادرەستىك الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋدىڭ العاشقى قادامى بولادى. مەن مۇنى از قامتىلعان تۇرعىندارعا الەۋمەتتىك كومەك كارتالارى دەپ اتايتىن ەدىم. بۇل كارتا بىردەن بىرنەشە قىزمەت اتقارۋى ءتيىس. تەك قانا نان ساتىپ الۋ ەمەس، وزگە دە ازىق-تۇلىكتەر، ارزانداتىلعان ءدارى-دارمەكتەر، جول اقىسىن جانە كوممۋنالدىق قىزمەتتى تولەۋگە دە پايدالانىلۋى كەرەك»، – دەيدى ەۆگەني گان.
شەندىلەر اقش پەن ەۋروپا تاجىريبەسىن قايتالاۋعا ۇسىنىس جاساۋدا. بۇل ەلدەردە الەۋمەتتىك جاردەماقى الۋعا قۇقىعى بار ءار تۇرعىننىڭ بانكتە جەكە كارتاسى بولادى. وعان ۇكىمەت اي سايىن قاجەت تاۋارلارىن ساتىپ الۋى ءۇشىن قاراجات سالىپ وتىرادى. كارتا يەگەرى ىشىمدىك پەن تەمەكىدەن وزگە كەز-كەلگەن ازىق-تۇلىككە تولەم جاساپ، ءتىپتى، مەديتسينالىق قىزمەتتى دە كارتا قاراجاتىنان الا الادى.
«بىزگە دە وسىنداي ۇلگىدە الەۋمەتتىك كومەكتى دامىتۋ كەرەك. داعدارىستان تۋىندايتىن سالدارلارعا الدىن الا دايىن بولۋ كەرەك. جاعدايى جوقتارعا جاردەماقى بەرىپ، ناننان بولەك وزگە دە ازىق-تۇلىك الا الاتىنداي جاعداي جاساۋعا ءتيىسپىز. كوممۋنالدىق قىزمەت مىندەتتى تۇردە قىمباتتايدى. ياعني الەۋمەتتىك كومەك پاكەتىنە بۇل قىزمەت ءتۇرىن دە تولەۋ مۇمكىندىگىن قوسقان ابزال»، – دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى ايقىن قوڭىروۆ.

دەگەنمەن، دەپۋتات قوڭىروۆ جولداس (سۋرەتتە) «كاراۆان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا جوعارعى سۇرىپتى نان باعاسى 300 تەڭگەگە پارا-پار كەلۋى كەرەك دەگەن پىكىر بىلدىرگەن.
«بىلتىرعى جىلى ءبىز الەۋمەتتىك جەڭىلدىك پاكەتتەرىن رەتتەۋدە جاڭا جوبا باستاعان ەدىك. بىلاي الىپ قاراساڭىز، جوعارى سۇرىپتى نان باعاسى 300 تەڭگە بولۋى كەرەك. ال، ءبىزدىڭ ەلدە بۇنداي ناندار 98 تەڭگەدەن ساتىلىپ كەلدى. تەڭگە باعامىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قازىر دۇكەندەردەگى نان باعاسى 120-130 تەڭگە كوتەرىلدى»،-دەيدى دەپۋتات.
وسى قوڭىروۆتىڭ سوزىنەن شىعادى، كوممۋنيستىك پارتيا وكىلى ايقىن جولداس ەاەو اياسىندا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋدى قولدايتىنىن قازاقستاندىق باق-قا مالىمدەگەن. ەستەرىڭىزدە بولسا، سايتىمىزدا «ەۋراز تەڭگەمىزدى تەنتىرەتىپ جىبەرمەي مە؟» اتتى ماقالا جارىق كورگەن بولاتىن (http://abai.kz/post/view?id=5432). وندا رەسەيلىك ساياساتكەر لەونيد سلۋتسكي ەاەو ەلدەرى ءۇشىن ورتاق ۆاليۋتانىڭ ازىرلەنىپ جاتقانى تۋرالى بايانداعان.
تاپ سول كەزدە قازاقستاندىق دەپۋتات، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى - ايقىن قوڭىروۆ total.kz سايتىنا سۇحبات بەرىپ، ورتاق ۆاليۋتا يدەياسىن تولىق قولدايتىنى ايتتى (http://total.kz/politics/soyuzyi/2015/11/11/majilismenyi_vyiskazalis_o_vozmojnosti_vvedeniya_edinoy_valyutyi_eaes#begin_st). وتكەن اپتادا Abai.kz سايتىندا جارىق كورگەن وسى ءبىر ماقالادان كەيىن رەسەيلىك ساياساتكەر لەونيد سلۋتسكيدىڭ مالىمدەمەسىنە قازاقستاندىق دەپۋتاتتار دا ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرگەن. ءبىر قىزىعى كوممۋنيستىك پارتيا دەپۋتاتى ايقىن قوڭىروۆ بۇيرەكتەن-سيراق شىعارىپ، باسقالارعا كەرەعار پىكىر ءبىلدىردى. ونىڭ ويىنشا، «ەكونوميكالىق وداقتا ءومىر سۇرگەن سوڭ ورتاق ۆاليۋتانىڭ بولۋى دا جامان ەمەس». ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قوڭىروۆتىڭ كوزقاراسى دۋمانىڭ سلۋتسكيىمەن بىردەي بولىپ شىعا كەلدى. قۇددى ءبىر قازاقستان ءماجىلىسىنىڭ ەمەس، رەسەي دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى دەرسىز! كوممۋنيست دەپۋتاتتىڭ ءبىر تىرناعى بۇگۋلى جاتسا كەرەك، قوڭىروۆتاردىڭ بۇلاي قوڭىرسىتۋى بەكەر ەمەس.

(1990 جىلدارداعى تالوندار)

 ءتۇيىن: ءيا، سونىمەن كوممۋنيست دەپۋتات قوڭىروۆ پەن مينيستر مامىتبەكوۆتىڭ ايتىپ وتىرعانىنداي، دۇكەن سورەلەرىندەگى بار تاۋاردى تالونمەن الاتىن كۇننىڭ دە كولەڭكەسى كورىنىپ قالعانداي. ەستەرىڭىزدى قالسا، وسىدان شيرەك عاسىر الدىن، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا دۇكەن سورەلەرى جىلان جالاعانداي بولدى. تۇك جوق. بارىنىڭ ءوزى قات. قاجەتتى دۇنيەڭ تابىلسا، ونى الاتىن قاراجات جوق. قارا نان ءۇشىن ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇراتىن سول جىلدار قايتىپ ورالعانداي ما، قالاي؟... بۇل – تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى، ياعني، قيىن-قىستاۋ كەزەڭ ەدى. جۇرتتىڭ ءبارى سوندا «جوققا» بوي الدىرىپ قالعان. «مىنا كەدەيلىكتىڭ سورىنان ەندى قۇتىلماسپىز", - دەيتىندەر كوپ-تۇعىن. ول كەزدى وكىمەت وتپەلى كەزەڭ» دەپ اتاپ، ايتەۋىر وتكەلەكتەن ءبىر وتەتىنىمىزگە سەندىرەتىن. قازىر شە؟ سول وتپەلى كەزەڭنەن ءالى ءوتىپ بولماعانىمىز با؟ وكىمەت ء«بىز جاڭا داعدارىسقا دۋشار بولدىق، قيىندىقتىڭ ءبارى الدا. وسىدان ءويتىپ-ءبۇيتىپ، ءوتىپ كەتۋ ءۇشىن بارىنشا ۇنەمشىل بولىڭدار»،- دەيدى. ءجا، قۇپ، دەلىك. بىراق، ءبىز سول توقسانىنشى جىلدارداعى وتپەلى كەزەڭنىڭ تاس قامالىندا قالىپ قويعان سەكىلدىمىز... ءماسىموۆ ۇكىمەتى ەندى حالىقتىڭ اۋزىنداعى قارا نانعا جارماستى. دەپۋتات قوڭىروۆ قورقىنىشتى سوزدەردى بەكەرگە قوڭىرسىتىپ جۇرمەگەن سياقتى...
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
Abai.kz