باسىنان تالاي قيىن­دىقتى وتكە­رىپ، كوپتەگەن اۋىرتپالىققا سابىرمەن توتەپ بەرگەن حالقىمىز ارتىنا مول مۇرا رەتىندە ءسوز قالدىرعان. سونداي ناقىلدىڭ ءبىرى: «التىن، كۇمىس تاس ەكەن، ارپا-بيداي اس ەكەن»، – دەپ ناعىز بايلىقتىڭ پارقىن تانى­تادى. ءداندى داقىلداردى ەگۋدى ەرتە باستان-اق قولعا العان اتا- بابالا­رىمىز­دىڭ ءاربىر ءونىمنىڭ بابىن مەڭگەرىپ، قىر-سىرىنا جەتىك بولعانى بەلگىلى. الدە­كىمدەر ايتقانداي كوشپەندى تىرلىك كەشكەن بولسا ارپا-بيدايدى ءوسىرۋدى بابا­لارىمىز قايدان بىلگەن؟! شىندىعىندا مالدىڭ ىڭعايىمەن جاز جايلاۋعا شىعىپ، قىس قىستاۋعا تۇسكەن حالقىمىز قۇنارلى جەرلەردى يگەرىپ، بيداي، ارپا، تارى، كۇرىش سەكىلدى داقىلداردى ءوسىرىپ كەلگەن. وعان كونەدەن جەتكەن القاپ پەن اتىراپ، ارىقتار مەن سۋ جولدارى كۋا. ءتىپتى، كۇرىش تاناپتارىنىڭ ورنى ەلىمىز­دىڭ بارلىق ايماعىنان كەز­دەسەدى. 

جەتىسۋ ولكەسىندە اق كۇرىش بالقاش جانە قاراتال اۋداندا­رىندا وسىرىلەدى. دەگەنمەن، با­سىم بولىگى باقاناستىڭ كۇرىشى، ول نارىقتا جوعارى باعاعا يە. ويتكەنى ىلەنىڭ قۇنارلى سۋى قاپشاعايدا ءبىراز جىلىعان سوڭ كۇرىشكە تۇسىرىلەدى. ال سۋدى جاقسى كورەتىن داقىل بويىنا سۋدى سىڭىرگەن سوڭ عانا بوي الا­دى. ارادا وتكەن 100 كۇننەن سوڭ جايقالعان اق كۇرىشكە كوم­باين ءتۇسىپ، ءداندى داقىلدى قىرمانعا اتتاندىرادى. قارا­تال اۋدا­نىن­دا ۇزاق جىلدان بەرى كۇرىش وسى­رۋ­مەن اينا­لى­سىپ كەلگەن «بىر­لىك» اگرو­فير­ماسى» جاۋاپكەر­شىلىگى شەكتەۋلى سەرىك­تەستىگى بۇگىنگى كۇنى كۇ­رىشكە وراق سالدى. اقدالا ال­قا­بىنداعى كۇرىشتىڭ ءتۇسىمى جايلى اڭگىمەلەگەن سەرىك­تەس­تىكتىڭ اتقارۋ­شى ديرەكتورى جانات ايماقوۆتىڭ اي­تۋىن­­شا، شارۋاشىلىقتىڭ مەنشىگىندەگى5447 گەكتار سۋارمالى جەردە كۇرىشتىڭ «باقاناس»، ء«مادينا»، «اقدالا» اتتى سورتتارى وسىرى­لەدى.

– بيىل1630 گەكتارجەرگە ارپا، بيداي،1221 گەكتارجەر­گە كۇرىش،2000 گەكتارجەرگە اۋىس­پالى ەگىستىككە ارنال­عان جو­ڭىش­قا، ودان بولەك، 10 گەك­تار جەرگە باۋ-باقشا ونىم­دەرىن سالىپ وتىر­مىز. ارپا-بيدايدى ءار گەكتارىنان 24 تسەنتنەردەن الدىق، ەندى كۇرىش ورۋ ناۋ­قانى ءجۇرىپ جاتىر، – دەگەن جانات جانايبايۇلىنىڭ ايتۋىنا قا­را­عاندا كۇرىشكە كەرەگى سۋدىڭ مول بولعانى. – قارا­ماعى­مىز­داعى ءتورت بري­گادا بۇگىنگى كۇنى 12 كومباينمەن تولىق جۇمىسقا كىرىس­تى. ال­عاشقى كەزەڭدە كۇرىش­تىڭ اينا­لاسى شا­­بى­لادى، ول ابدەن كەۋىپ بولعان سوڭ قىرمانعا الىنادى دا نەگىزگى ەگىستىككە وراق سالى­نادى. جىل سايىن گەكتارىنا 45 تسەنت­نەردەن ءونىم الىپ ءجۇر­مىز. كەيبىر جەر­لەردەن 47, كەي جەرلەردەن 60 تسەنتنەرگە دەيىن ءونىم تۇسەدى. ورتاشا كور­سەت­كىش 45 تسەنتنەرگە تەڭ. بيىلعى جىلى سۋ جەتىسپەي ازداپ قينا­لىپ قالدىق. ويتكەنى، ىلعالدى سۇيەتىن داقىل رەتىندە كۇرىشكە مەرزىمىندە سۋ جەتپەسە بوي المايدى، كەشەۋىلدەيدى. سون­دىقتان ءوزىمىزدىڭ پيتومنيكتە كۇرىش­تىڭ كوپتەگەن سورتى ءوسى­رىلىپ، تاجىريبەدەن وتكىزىلەدى. الماتى قالاسىنداعى بيوتەح­نولوگيا جانە بيوينجەنەريا ينستيتۋ­تىنىڭ عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇر­گىزىلەتىن تا­جى­ريبە نەگىزىنەن وڭاي جەر­سىنەتىن، تەز ونەتىن كۇرىش سور­تىن ىرىك­تەۋگە ارنالادى. سوڭ­عى ۋاقىتتا رەسەي كۇرىشى ءبىز­دىڭ نارىقتا باسىمدىق كورسە­تە باستادى. سول سەبەپتى باسە­كەلەس­تىك زاما­نىندا ۇتىلماس ءۇشىن رەسەيلىك سورتىن جەر­سىندىرىپ جاتىرمىز. بىرىن­شى­دەن، ونىڭ ءتۇسىمى مول، ەكىنشى ءتۇسىنىڭ اپپاقتىعى مەن ساپا­سىنىڭ جوعارىلىعى الۋشىنى قىزىق­تىرادى. دەگەنمەن، ءبىر كەمشىلىگى ءبىزدىڭ كوكتەمگى سال­قىنعا، ەرتە تۇسەتىن كۇزگە ۇي­­رە­نە الماي، اۋا رايىنا جەر­سىنۋى قيىنداۋ كەلەدى. سو­عان قاراماستان كۇرىششىلەر بار كۇشىن سالىپ ەڭبەك­تەندى. بيىل­عى ءتۇسىم جاقسى.

كۇرىشكە كومباين تۇسىرگەن ديقاندار كۇزدىڭ العاشقى ايى­نىڭ جاۋىن-شاشىن­سىز بول­ماۋىن تىلەيدى. سەبەبى، جاڭبىر شابىلعان كۇرىشتىڭ كەبۋىنە كەدەرگى كەلتىرىپ، ويعا العان جوسپاردى اياقاستى قىلادى. وسىعان بايلانىستى شارۋا­شىلىق جۇمىسكەرلەرىن ىنتا­لان­دىرۋ ءىسى تۇراقتى قولعا الى­نىپ وتىر. سەبەبى، كۇرىش شابۋ ناۋقانىن مەرزىمىندە اياق­تاۋ كەرەك. جالپى، «بىرلىك» اگرو­فيرماسى» جشس-دا ماۋ­سىم­دىق جۇمىستارعا 200-دەن استام ەڭبەككەر الىنىپ، جۇ­مىس­پەن قام­تىلادى. ولاردىڭ ءبارى دە ناقتى جالاقىعا جۇمىس ىستەيدى. ودان بولەك، ءۇش مەزگىل تەگىن تاماقپەن قامتىلعان.

ال «بىرلىك» اگروفيرماسى» جاۋاپ­كەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىك­تەستىگى ەگىستىك جەردى تىڭايتۋ ءىسىن تابيعي جولمەن جۇرگىزىپ كەلەدى. ياعني، ءبىر جىل كۇرىش ەگىلگەن القاپقا كەلەر جىلى جوڭىشقا سەبىلەدى. بۇل، ەڭ ال­دى­مەن، ءونىم ساپاسى­نىڭ ەكولو­گيالىق تۇرعىدان تازا بولۋى­نا سەپتىگىن تيگىزەرى انىق.

ءمادي الجانباي 

Abai.kz