نەمەسە ورازكءۇل اسانقىزىمەن سىر-سۇحبات

بۇگىندە زامان اعىمىنا ىلەسىپ، ۇلتتىق تاربيەنى ىسىرىپ تاستاعانىمىز كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. سونىڭ ىشىندە «گەندەرلىك ساياساتتىڭ» سالقىنى ەلىمىزگە جوعالۋدىڭ جولىن نۇسقاپ تۇرعانداي. اتامىز قازاق  «ساۋ باسىڭا ساقينا تىلەمە» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. مىنا زاماندا قاتىن بي بولىپ، ەركەك قۇل بولىپ بارا جاتقانىن ەسكەرسەك قايتەدى؟ قازىرگى بيلىكتەگى ەل تىزگىنىن قولعا الىپ، «باسشىسىماق» بولىپ وتىرعان ايەلدەردىڭ كوكىرەگىندە قانداي وي سايراپ جاتقانىن كىم ءبىلسىن؟! 

سونىمەن رەتىن تاۋىپ بيلىككە ارالاسۋمەن قاتار، وتباسىنىڭ ءسانى بولىپ، قانشا جەتىستىككە قول جەتكىزسە دە، «وتاعاسىنىڭ ارقاسى، اتا-ەنەمنىڭ ماعان دەگەن مەيىرىمى» دەپ ايتاتىن ايەل زاتى ساۋساقپەن سانارلىق. بۇگىن سونداي سۇيىكتى جار، يناباتتى كەلىن، اياۋلى انا، سونىمەن قاتار قىزمەتتە قاجىرلىعىمەن تانىلعان ورازكۇل اسانقىزىنىڭ اقتارىلا ايتقان تاعلىمى مول اڭگىمەسىن ءسوز ەتكەلى وتىرمىن.

اكىم بولىپ ەل بيلەپ، دەپۋتات بولىپ ەلدىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جوقتاپ جۇرگەن نامىسشىل قازاق ايەلىنىڭ ۇلاعاتتى سوزدەرىنە ىشتەي قۋانىپ، مارقايىپ قايتتىم. ەكى عاسىر بويى بوداندىقتى باسىمىزدان كەشىرگەن بىزدە سالت-ءداستۇرىمىز، ادەت-عۇرپىمىز، تاريح-شەجىرەمىزدىڭ تۇساۋلانىپ قالعانى جاسىرىن ەمەس. بۇل جايلى ورازكۇل اپايىمىزدىڭ ساليقالى ويلارىمەن جالعاستىرساق.

ورازكۇل اسانعازى اڭگىمەسىنىڭ باسىن، وتكەن كۇنگە كوز سالا وتىرىپ، ءوزىنىڭ العاش تۇرمىسقا شىعىپ، كەلىن اتانعان باقىتتى ساتتەرىنەن باستادى. ورازكۇل اپاي: «اتا-ەنەمنىڭ ماعان دەگەن شەكسىز مەيىرىمىن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس»، – دەيدى. اسىرەسە، ەنەنىڭ راحاتىن كوپ كوردىم دەپ تولعانىسپەن كوزىنە جاس الىپ، ساعىنىشپەن ايتتى. «اتا-انامنىڭ جوقتىعىن بىلدىرمەدى، كەلىن مەن اتا-ەنە بولىپ ءاي-ءشاي دەسىپ كورمەپپىز»، – دەيدى. بۇگىندە اپاي – بەس بالانىڭ اناسى، قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرىن قاسيەت تۇتىپ وتىرعان شاڭىراقتىڭ يبالى كەلىندەرىنىڭ ءبىرى. ءبىر اۋداننىڭ اكىمى بولا ءجۇرىپ قىزمەتىمەن قاتار تاڭنان سيىر ساۋىپ، اتا-ەنەسىنە ءيىلىپ شاي قۇيىپ ۇلگەرەتىنىن ايتىپ وتىرعاندا «مىنە قازاقتىڭ تاربيەلى قىزى، يناباتتى كەلىنى» بولعان دەپ ىرزا بولدىم.

جالپى بۇل كىسىنىڭ بيلىكتە، جوعارى قىزمەتتە شىندىقتى شىمىرىكپەي ايتىپ، باتىلدىعىن كورسەتىپ، كوپ ءىستىڭ باسىن شەشىپ جۇرگەنى بارشاعا ءمالىم. «بيلىكتە ءجۇرىپ كوز جەتكىزگەنىم وزگە ەلدىڭ تىلىندە سويلەپ، سولاردىڭ ءداستۇرىن ۇستانىپ، قازاقتىڭ تاسىن بيىككە ورلەتە الامىز دەپ قۇر سوزبەن كوپىرىپ، قۋ شوپپەن اۋىز ءسۇرتۋ، دالباسا»، – دەيدى ورازكۇل اپاي. بيلىكتە قارنىنىڭ قامى ءۇشىن ورىندىقتا وتىرعان ازاماتتارعا; «قارنىڭنىڭ اشقانىنا ەمەس، قادىرىنىڭ قاشقانىنا مۇڭايسىن» دەگەنى، بار كىناسىن جۋىپ شايىپ، باسىن الا قاشاتىن «باسشىسىماقتاردىڭ» ساناسىنا قۇيىلسا عوي. ءبىزدىڭ بۇگىنگى قارا كوزدەرىمىز قانداي بولسا، حالقىمىز سونداي بولادى. ءاي قايدام، ء«بىزدىڭ قۇقىعىمىزدى تاپتادى، ءبىزدى قورعاۋ كەرەك» دەگەن بيشىكەش ايەلدەردىڭ بايبالامى، بۇل ارماننىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىتىنى بەلگىلى. ايەل زاتىنىڭ باستى مىندەتى ادامزاتتىڭ عۇمىرىن جالعاستىرۋ ەمەس پە؟ بالاسىنا مەيىرىم توگە الماعان ايەل ەلدى بيلەپ جارىتپاس. قازاق ايەلىنىڭ بەسىك تەربەتىپ، وشاق قاسى بولعانى قانداي جاراسىمدى. ەركەك ايەل زاتىنان جوعارى تۇراتىنى ەسكەرسەك، «ايەل تەڭدىگى» بوس ايقاي عانا. بۇل كوزقاراس تۇزەلمەي قوعام ەشقاشان تۇزەلمەيتىنى حاق. 

– حانىم، مەن ايەلدەردى ماقتاپ جازا قويمايتىن ەدىم. بىراق ءسىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ قامىن ويلايتىن ەل انالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ءسىز تۋرالى جازعىم كەلەدى.

– ارينە، سىزدەردىڭ دە رەنىشتەرىڭىزدىڭ ورنى بار. بيلىككە كەلگەن كوپ ايەلدەر، ەركەكتەردى جامانداۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدى. ءبىرىنشى تاعاتىن كىناسى «ايەلدەردەرگە بيلىك بەرمەيدى» دەيدى. بىراق، ساپاسىنا، ساناسىنا، قاراماي ايەل ەكەن دەپ دەپۋتات ەتىپ، بيلىكتى بەرۋ ەلدىڭ جويىلۋىنا اكەلىپ تە سوعۋى مۇمكىن. اسىرەسە، وزگە تىلدە تاربيەلەنىپ، ءبىلىم الىپ، باسقا ەلدەردىڭ، جات جۇرتتىقتاردىڭ مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن قازاقتىڭ سالت-داستۇرىنەن جوعارى قوياتىنداردى مۇلدەم باسشىلىق ورىندارعا جىبەرۋگە بولمايدى. ولار قولىنداعى بيلىكتى پايدالانىپ، قازاققا وراسان زور، جاماندىق اكەلۋى مۇمكىن. مۇنى تاريح نەشە مارتە دالەلدەدى. ەگيپەت پاتشاسى كلەوپاترا «جەڭىل جۇرىسكە» سالىنىپ، جاۋ ەلىنىڭ باسشىسىنا عاشىق بولىپ،  ەلىن، حالقىن جاتجۇرتقا قۇلدىققا سالىپ بەرگەن جوق پا؟  ەۋروپا تاريحىندا مۇنداي قاسىرەتتى وقيعالار تولىپ جاتىر.

– حانىم، بىزدە مەشىمباەۆا دەگەن شەنەنۋنىك قازىنانىڭ 700 ميلليون تەڭگەسىن ماسكەۋلىك كوڭىلدەسىنە بەرىپ ءوزى سوتتالىپ كەتكەن جوق پا؟ ءسىزدىڭ ءاربىر ويىڭىز ەلدىك تۇرعىدان، ۇلتتىق مۇددەدەن تۇرادى ەكەن. بۇل – مەملەكەتتىڭ، قازاق حالقىنىڭ  قىزى ەكەندىگىڭىزدى بىلدىرەدى. ماعان بيلىكتەگى كوپ ايەلدەرمەن پىكىرلەسۋگە تۋرا كەلدى. بارلىعىنىڭ اڭگىمەسى ۇساق-تۇيەك، كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىك، «اناۋ جوق، مىناۋ جوق» سياقتى پەندەشىلىكتەن اسا المايتىن ەدى. بيلىك باساپالداقتارىڭىز قالاي باستالدى؟

– ءوزىم جامبىل وبلىسى، شۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدىم.اكەم وماروۆ اسانعازى، انام – وماروۆا قادەننەن ەرتە ايرىلدىم.تۇرمىسقا شىققانىمدا، تۋعان-تۋىستارىم، ناعاشى اجەم، اپكەلەرىم ۇزاتتى. شىمكەنت وبلىسىنىڭ سارىاعاش اۋدانىنا ءدام-تۇزىم بۇيىرىپ، كەلىن بولدىم. الماتىنىڭ قىزپي-ىندە ءۇشىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەندە-اق پارتيا قاتارىنا كىرگەن بولاتىنمىن. مەنى ۇزاتاردا اجەم: «قۇلىنىم، شىمكەنتكە كەتىپ باراسىڭ. ولار سالت-ءداستۇردى بەرىك  ۇستايدى. سەنىڭ كوممۋنيست ەكەنىڭە قارامايدى. ول جاققا باستىق بولۋعا ەمەس، كەلىن بولۋعا باراسىڭ. سوندىقتان وسىندا تۇرمىسقا شىققانىڭ ءجون ەدى»، – دەگەن ەدى. مەن بىراق، بولاشاق جارىم المانتاي جورا تويلىبايۇلىن شىن سۇيەتىندىگىمدى، سول ءۇشىن قانداي قيىنشىلىق بولسا دا شىدايتىندىعىمدى ايتىپ كونبەدىم. اتا-انامىز بولماعان ۇيدەگى ۇلكەنى مەن ەدىم. كۇيەۋىم مەنەن كەيىنگى ءىنى-سىڭلىلەرىمە اكەسىندەي ۇنەمى قامقورلىق جاساپ وتىردى. ال، ەنەم مەن ەنەمەنىڭ اپكەسى (ول كىسى تاعدىردىڭ جازۋىمەن بىزبەن بىرگە تۇردى)  ماعان اكە-شەشەمنىڭ جوقتىعىن بىلدىرمەدى. ايالاپ ۇستادى. كۇيەۋىمنىڭ اۋلىنداعى جامبىل اتىنادعى ورتا مەكتەپتە فيزيك-ماتەماتيك بولىپ جۇمىس ىستەدىم. مەكتەپتە بەلسەندى بولدىم. وقۋشىلار مەنى جاقسى كوردى. ەنەم اۋىلداعى ءار توي-تومالاققا بارعان سايىن قاناتتانىپ كەلەتىن بولدى. ويتكەنى، مەكتەپتەگى وقۋشىلارىم ۇيلەرىندە مەنى تەك ماقتاپ، ايتىپ وتىرسا كەرەك، اكە-شەشەلەرى ەنەمە مەنى ماقتاپ العىستارىن بىلدىرەدى ەكەن. كوپ ۇزاماي بەدەلىم كۇشەيىپ،  مەكتەپ ديرەكتورلىعىنا دەيىن ءوستىم. سول كەزدە الپىستى ەڭسەرىپ قالعان ەنەمە نەمەرە سىيلادىم. انالارعا كوپ نارسەنىڭ كەرەگى جوق عوي. اۋىرىپ جۇرگەن ەنەم ءار نەمەرەسىن كورگەن سايىن جاسارىپ، سەكسەن بەس جاسىندا تۇڭعىش نەمەرەسىن ۇزاتىپ بارىپ، دۇنيەدەن وزدى. بالالارىمنىڭ بىردە-بىرەۋى كىشكەنتاي كەزىندە اۋىرعان جوق. ەمدەگەن دە، باعىپ-قاققاندا، تاربيەلەگەن دە ءوزى. ءتورت سيىر ساۋىپ، اس دايىنداپ،  جۇمىسىما دا ۇلگەرەمىن. ايەل زاتىنىڭ ءبىرىنشى باقىتى – انا بولۋ. ءار بالا تۋعان سايىن ايەل جاسارا بەرەدى. ەنەمنىڭ مىنا ءبىر ۇلاعاتتى ءسوزى ەسىمدە قالىپتى: – ءبىز باردا، جاس كەزىڭدە بالانى ومىرگە اكەلىپ ال، ودان كەيىن ءبارى دە كەش بولادى، – دەيتىن. بەسىنشى بالامدى مەكتەپ ديرەكتورى بولىپ جۇرگەندە دۇنيەگە اكەلدىم.

1985 جىلى قايتا قۇرۋ باستالدى. مەنى العاباس اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ەتىپ تاعايىندادى. 1988 جىلى العاباس اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى بولىپ جۇرگەنىمدە ناعىز ءومىر مەكتەبىنەن ءوتتىم. ويتكەنى بۇل ءومىر دالالى ايماق، سۋ تاپشى،  الەۋمەتتىك جاعدايى تومەندەۋ بولاتىن. وسى العاباسقا حاتشى بولىپ بارۋعا، سول كەزدەگى شىمكەنت وبلىسىنىڭ باسشىسى مىرزاشەۆ ۇسىنىس جاساعاندا ساسىپ قالىپ، مەنىڭ قانداي جۇمىس ىستەۋدى، ءبىرىنشى كۇيەۋىمنەن سۇراۋىم كەرەك ەكەنىن ول كىسىگە ايتقانىمدا: «مەن سەنىڭ وسىنداي تاربيەلى دە ادەپتىلىگىڭدى باعالاپ، تاعايىنداپ وتىرمىن» – دەدى. كۇيەۋىمنەن رۇقسات سۇرادىم، ول كىسى رۇقساتىن بەردى.

– ءبىر ەنەلەر، كەلىنىنە «قىزىم» دەپ جاتادى. مەن بۇنى ءداستۇر زاڭدىلىعىن بۇزۋ دەپ ەسەپتەيمىن. كەلىننىڭ ءوز ورنى، بالانىڭ ءوز ورنى، كۇيەۋ بالانىڭ ءوز ورنى بار  ەمەس پە؟ 

– قازاقتاعى «كەلىن» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى تەرەڭ. ول « كەل، ىڭگە كىر» دەگەن ماعىنانى بىدىرەدى. ياعني ول وتباسىنىڭ زاڭىن قابىلداي الماساڭ، ول ۇيگە كەلىن بولىپ بوساعا اتتاماي-اق قوي. وسى ءتارتىپتى ءبىلىپ وسكەن قىز كەلەشەكتە وشاق قاسىنىڭ شىراعى، وتباسىنىڭ بەرەكەسى بولا الاتىنىنا سەنىمدىمىن. مەن قىز كەزىمدە شىرايلى شىمكەنتتىڭ، سارىاعاشتىڭ سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن ۇزىن قۇلاقتان ەستىپ جۇرەتىنمىن. سوندا ول جەردە كەلىن ورامال تارتىپ جۇرەدى، سيىر ساۋادى، ەرتە تۇرىپ اۋلا سىپىرادى، بالا تابادى، اتا-ەنەسىنە، جانە كۇيەۋىنەن ۇلكەن  تۋعان-تۋىستارىنىڭ بارىنە سالەم سالادى، قاينىسىمەن، قايىن سىڭلىلەرىنىڭ اتىن اتاماي، ات قويادى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بارىنە ۇلگەرەدى دەيتىن. سوسىن مەن ءوزىمدى-ءوزىم تاربيەلەي باستادىم، سول تىرشىلىكتى باسىمنان وتكىزۋگە دايىندالدىم. ال قازىرگى قىزدار ءوزىنىڭ قايدا باراتىنىن، قانداي ورتاعا كەلىن بولاتىنىن ەسكەرە بەرمەيدى. اۋلا سىپىرسا ءوزىنىڭ ءۇيى ەمەس پە، سالەم سالسا سۇيگەن جارىنىڭ اتا-اناسى ەمەس پە؟ سيىر ساۋسا ءوزى دە بالالارى دا قايماق جەپ، ايران، ءسۇت ىشپەي مە؟ بۇل جاتجۇرتتىقتاردىڭ قازاق وتباسىن ويرانداۋ ساياساتىنان تۋىنداعان. وسىدان بارىپ كەلىسپەۋشىلىكتەر كوپتەپ تۋىندايدى. ماعان كۇيەۋىم اركەز تۇسىنۋشىلىكپەن قارادى، ول كىسىنىڭ بويىنا بىتكەن كەڭ مىنەزىن قاتتى باعالايمىن.

– اعامىزدىڭ ەكىنشى ايەل الۋىنا قالاي قارايسىز؟

– ءبىزدىڭ جاسىمىزداعى ايەلدەردىڭ پسيحالوگيسى بۇعان ءالى دايىن ەمەس. بۇل تۇسىنىك ايەلدەردىڭ ساناسىنا ءسىڭۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت ءوتۋ كەرەك.  ويتكەنى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كوممۋنيستىك يدەولوگياسى قازاق ايەلدەرىن ۇلتتىق اسىل قاسيەتتەرىنەن اجىراتىپ، اياۋلى اجە، ارداقتى انا، قادىرلى ەنە، يناباتتى كەلىن، سۇيىكتى جەڭەشە ەمەس – تەك جۇمىسشى، مالشى، سۋشى، قۇرىلىسشى، تراكتورشى، حاتشى جاسادى. سونداي اتەيستىك قاتال زاماننىڭ وزىندە مەن بىلەتىن جامبىل وبلىسىنداعى ءبىر اۋداننىڭ  ءبىرىنشى  حاتشىسى وتە جاقسى ادام بولدى. ولاردىڭ كوپكە دەيىن بالالارى بولمادى. سوندا ول كىسىنىڭ ايەلى ءوزىنىڭ ءسىڭلىسىن اكەلىپ قوستى. ودان تۋعان بالالاردى ءوزى تاربيەلەپ، ءوسىردى. ايتپەسە جاقسى كىسىنىڭ شاڭىراعى قۇلاپ، ۇرپاقسىز تەگى جويىلار ەدى. قازىر ۇرپاقتارى ءوسىپ-ءونىپ وتىر. قانشاما قازاق ايەلدەرى ەسەر ساياساتقا ەلىكتەپ ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ۇياسىن بۇزىپ، بالالارىن جەتىم ەتتى. دەگەنمەن دە، قانشاما قازاق ايەلدەرى اتا-بابا جولىن ۇستانعانى ءۇشىن جاماناتتى بولسا دا،  تامىرىنان اجىراماي، سالت-ءداستۇردى، ادەت-عۇرىپتى ساقتاعان  انالار جەتەرلىك. ەندىگى ماقسات سول انالاردىڭ ۇلگى-ونەگەسىن وزىمىزدەن كەيىنگى كەلىندەرگە، قىز-كەلىنشەكتەرگە ۇيرەتىپ، ساناسىنا ءسىڭىرىپ، سوسىن ولار دا وزدەرىنەن كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولارلىقتاي ەتىپ تاربيەلەۋ كەرەك.

– نەمەرەلەرىڭىزدىڭ تاربيەسى قالاي؟

– ءبىز بالالارىمىزدى «پاپا»، «ماما» دەپ ءوسىرىپ ەدىك. ال نەمەرەلەرىمىزدى قازاقشا وقىتىپ، اتا-اجە، كوكە-اپا دەپ قازاقتىڭ سالت-داستۇرىمەن تاربيەلەپ وتىرمىز.

– ءبىزدىڭ قازاقتا «قاتىن باسقارعان ەل قاراڭ قالار» دەگەن  قاعيدا بار،  مەن بۇعان سەنەمىن دە. بىراق سىزدەي باسشىنى  ميلليوننان بىرەۋ كەزدەسەتىن جاعداي دەپ ويلايمىن. بىراق ءسىزدىڭ ەل باسىنا كۇن تۋعان ەڭ اۋىر جىلدارى وڭتۇستىكتە، العاباس اۋدانىندا  باسشىلىقتا بولىپ، ونى ابىرويمەن اقتاپ، ۇلكەن-كىشىنىڭ ماقتانىشىنا اينالۋىڭىزدىڭ سىرى بار ما؟

– ونىڭ ەشقانداي سىرى جوق. العاباس اۋدانى – مەنىڭ ءومىر مەكتەبىم، ءومىرىمنىڭ ەڭ تاماشا ساتتەرى سوندا ءوتتى. سول قيىن كەزدە  مەن دە ەلمەن بىردەي ءومىر كەشتىم. «باستىقپىن» دەپ شىرەنگەن جوقپىن. اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى بولىپ جۇرگەنمىن، ازىق-تۇلىك تاپشى، دۇكەن سورەلەرى قاڭىراپ تۇرعان كەز، اۋىل ارالاپ،  «مايبۇلاق» ەلدى-مەكەنىنە  بارعانىمدا حالىق جينالىپ، ىشىنەن ۇلكەندەرى: «دۇكەندە نەگە سارى ماي جوق» دەگەنى.  ساسپاستان: «اينالايىندار-اۋ، اۋىلدا تۇرىپ،  سارى ماي جوق دەگەندەرىڭىز ۇيات ەمەس پە؟ كەلىندەرىڭىز بار ەمەس پە؟ نەگە سيىر ساۋمايدى؟» دەپ وزدەرىنە دۇرسە قويا بەرىپ ەدىم، ەكى-ءۇش اقساقال بىرەۋىنىڭ كەلىنى مۇعالىم، بىرەۋىنىڭ كەلىنى بۋحگالتەر، بىرەۋىنىڭ كەلىنى دارىگەر ەكەنىن ايتىپ اقتالعاندا: «قادىرلى اقساقالدار، مەن بىلدەي ءبىر اۋداننىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى بولا تۇرىپ، كۇندە سيىرىمدى ساۋىپ، ماي شايقاپ، ايران ۇيىتامىن، نە ايتىپ وتىرسىزدار؟» دەدىم. ءبارى جىم بولىپ، كىسىلەر ۇيالىپ قالدى. سودان ءبىر اي وتكەن سوڭ قابىلداۋىما ءۇش اقساقال كەلىپ كىردى دە: «كەلىن، اينالايىن،  ءبىز سەنىڭ الدىڭدا ۇياتتى بولىپ وتىرمىز. بىزگە رەنجي كورمە، شىراعىم» دەدى كىنالى كىسلەردەي. نەنى ايتىپ وتىرعانىن تۇسىنبەي وتىرعانىمدى سەزىپ:            «وتكەندە ءبىزدىڭ اۋىلعا كەلگەندە ءبىزدى ۇيالتىپ كەتكەن ەدىڭ عوي، سارى ماي جونىندە. ءبىر اۋداندى بيلەپ تۇرعان ورازكۇل «سيىر ساۋادى» دەگەنگە سەنبەدىك. سەنىڭ وتىرىگىڭدى شىعارۋ ءۇشىن ءبىر كىسىنى جانسىز ەتىپ، «ورازكۇلدىڭ قوراسىن تەكسەرىپ، سيىر ساۋاتىنىن انىقتاپ، ماي شايقايتىنىنا كوز جەتكىزىپ كەل» دەپ ءبىر كىسىنى ادەيى جىبەرگەن بولاتىنبىز. ول ادام سەنىڭ كورشىڭە قونا جاتىپ انىقتاسا، كورشىڭنىڭ دە جەپ وتىرعانى سەن ساۋعان سيىردىڭ  شايقاعان مايى ەكەنىن بىلدىك تە مۇعالىم، دارىگەر، ەسەپشى كەلىندەرىمىزگە: «ورازكۇلدەن ارتىق ەمەسسىڭدەر» دەپ سيىر ساۋعىزىپ قويدىق. قازىر ماي دا، قايماق تا، ايران دا وزىمىزدە.  اۋزىمىز اعارعانعا جارىپ قالدى» – دەپ شىندىقتى مويىنداعان ەدى.

– مىنا ۇلگى-ونەگەڭىز «وقىدىم، توقىدىم، ءبىلىمدىمىن» دەپ شىرەنەتىن مىڭداعان ايەلدەردىڭ قولىنان كەلمەيدى. ومىردەرەگىڭىزدەگى بيلىك ساتىسىنا،  ءوسۋ جولدارىڭىزعا قاراپ، سۇيەۋشى بولعان لاۋازىم يەلەرىن ايتا الاسىز با؟

– ءدال مىنا كىسىلەر مەنىڭ سۇيەۋشىم بولدى دەپ ايتا المايمىن. وندايلار بولعان ەمەس. تامىر-تانىس جاعالاپ، كارەرا قۋىپ، ابىرويىمدى توگۋ، مانساپقورلىق ماعان جات.

– ءبىر باسىڭىزعا جەتەرلىك اتاق-ابىرويىڭىز بار. استانا اكىمشىلىگىندە ىستەپ قازاق ءتىلىن قورعاپ، كوشەلەردى قازاقشالاۋ، وزگە تىلدەگى اتاۋلاردى وزگەرتۋ، قازاق مەكتەپتەرىنىڭ كوپتەپ اشىلۋى، مەملەكەتتىك كەڭسەلەردە ءىس-قاعازدارىن قازاقشا جۇرگىزۋدى ىسكە اسىرىپ، وتكىر-وتكىر، وڭمەنىنەن وتكىزەر اڭگىمەلەر ايتىپ استانانىڭ قازاقىلانۋىنا بىردەن-ءبىر ىقپال ەتكەن جانسىز.

– مەنى قازاق مادەنيەتىن سۇيۋگە تاربيەلەگەن – اجەم. قازاقتىڭ ءتۇپ-تامىرىنان، ۇلتتىق پەداگوگيكاسىنان، سالت-داستۇرىنەن ءنار الماعان ادامدا تاربيە بولمايدى. ءبىزدى اللا قازاق ۇلتى ەتىپ جاراتتى ما؟ قازاق بولىپ قالۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن مىقتاپ ۇستاعان وتباسىلارىندا عانا بەرەكە، ىنتىماق، قۇرمەت بولاتىنىنا كوزىم جەتتى. ۇلتىن سۇيگەن جان عانا مەملەكەتىن، ەلىن سۇيە الادى.

– قازاق ايەلىنىڭ ۇلتتىق ساناسى ويانباي، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق جاعدايى ەشقاشان دا جاقسارمايدى.

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

Abai.kz