(ەكى ويدىڭ ەلەگى)

 الەۋمەتتىك جەلىلەر تۇرمىسىمىزدى بيلەپ، باسا كوكتەپ بارادى. سان الۋان اقپارلاردىڭ اراسىنان «ءار قازاق وقىسا ەكەن...» دەگەن سىلتەمە-ءسوز كوزىمە وتتاي باسىلدى. اۆتورى - ازامات تاسقاراۇلى ەكەن. جاڭىلىسپاسام، تالاپتى اقىن بولسا كەرەك...

«...جارىقتىق فەيسبۋكتى اشىپ قالسام بولدى، ءبىر جاڭالىعىن ۇسىنادى، ايتەۋىر. سول سانسىز جاڭالىقتىڭ ىشىندە ءبىر سايتتا جاريالانعان “قازاقستاننان كەتكىم كەلەدى…” اتتى ماقالاعا نازارىم اۋدى.

“كەيدە حالىقتى توناپ بايىعان، بويىندا نە كىسىلىگى، نە كىشىلىگى جوق، ءبىلىمسىز، بىلىكسىزدەردىڭ الشاڭداپ جۇرگەنىن كورسەم، قازاقستاننان كەتكىم كەلەدى…”، - دەيدى اۆتور. بۇنداي ءجايت قۇددى ءبىر قازاق ەلىندە عانا بار جاعداي سەكىلدى. باسقا مەملەكەتتە اقشا دەسە اۋىزىن ارانداي اشاتىن ادام جوق سەكىلدى. قازاقستاننان باسقا مەملەكەتتىڭ ءبارى جۇماق سەكىلدى.

“قازاقستاندا نەگە قازاقتاردا عانا باسپانا جوق؟ جالدامالى پاتەردە، جاتاقحانالاردا نەگە بىرىڭعاي قازاقتار عانا تۇرادى؟ نە ءۇشىن جالپى قازاق كەدەي؟ وسى ساۋالداردىڭ جاۋابىن كوپ ىزدەدىم. بىراق تاپپادىم. نەگە ەكەنىن، سول ساتتە قازاقستاننان كەتكىم كەلدى”، - دەپ ساباقتايدى ويىن ودان ارى. وسى مەنىڭشە، قوعامدى سورلى ەتىپ كورسەتەتىن ءوزىمىز-اۋ...

ماعان مىنا ساۋالعا جاۋاپ بەرىڭىزدەرشى. نەگە ەڭبەك ەتىپ، اقشا جيناپ پاتەر ساتىپ المايسىز؟ نەگە تەر توگىپ، قارجى تاۋىپ، ادەمى كولىك مىنبەيسىز؟ نەگە ءبىز ىشتەي “بىزگە بىرەۋ بەرۋ كەرەك” دەگەن ءپرينتسيپتى ەرىكتى-ەرىكسىز ۇستانامىز؟..

«كەدەيلىك باسقا ەلدە جوق» دەپ ويلايسىز با؟ الدە، باسقا مەملەكەت ءار ازاماتىنا ءبارىن ءۇيىپ-توگىپ بەرەدى دەپ ويلايسىز با؟! كەيبىر دانىشپاندار بار بىلاي دەپ گوي-گويلەيتىن: “ويپىرماي، ەۆرەيلەر بالالارى تۋعاندا ەسەشوتىنا 1 ميلليون دوللار سالىپ قويادى ەكەن-مىس”. الەمدىك ساياساتتىڭ، جاھاندىق تۇراقتىلىقتىڭ كوشىن باقىلاپ جۇرسەڭىز، ايتايىن، ماسەلەن، يزرايل قايىرشىلىق يندەكسى بويىنشا چيلي مەن مەكسيكادان دا تومەنگى ساتىدا. الەمدە اتى دارداي 4 ەۆرەي بار بولسا، ولارمەن باسەكەلەسە الاتىن 4 قازاقتىڭ بار ەكەنىنە ءشۇبا كەلتىرمەڭىز...

“مىسالى، ءوزىمدى ايتايىن. مەن 4 جەردە جۇم­ىس ىستەيمىن. اي سايىنعى تابىسىم دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ تابىسىنان از ەمەس. ال، مەنىڭ نەبىر ايتا قوياتىنداي كوكەم دە جوق. اكەم – جىلقىشى، شەشەم – كىتاپحاناشى. ءسوزىمدى راستايتىن وسى فەيسبۋكتە ادامدار بار، ءوزىمدى، وتباسىمدى جاقسى تانيتىن. مەندە پاتەر جوق. بىراق، “نەگە جاتاقتا تۇرۋىم كەرەك” دەپ، ەلوردانىڭ قاق ورتاسىنان 160 مىڭعا پاتەر جالداپ وتىرمىن. پاتەرىم جوق ەكەن دەپ ەلدەن نەگە كەتۋىم كەرەك، ال سوندا؟! جانە “ازاماتتا پاتەر جوق ەكەن” دەپ ۇكىمەت باسشىسى “حاي-ۆيلدەن” ءۇش بولمەلى پاتەردىڭ كىلتىن بەرۋى كەرەك پە؟! ەڭبەك ەتىپ، جيعان-تەرگەنىمىزدى جارىم ەكەۋمىز دەپوزيتكە سالىپ، ساقتاپ ءجۇرمىز. ەكى جىل، بەس جىل ما، ايتەۋىر، قالاعان پاتەرىمىزدى ساتىپ الاتىنىمىزعا كامىل سەنەمىن. ال، ءسىزدىڭ مەنەن قاي جەرىڭىز كەم، نەڭىز ارتىق ەدى؟!.”

ءجا-ءا، ودان ارى اۆتور قازاقستاننان قاي ەلگە كوشۋگە بولاتىنىن پارىقتايدى. رەسەي، قىتاي، جاپونيا دەپ، اقىرى امەريكاعا توقتايتىن سەكىلدى. جەتىسكەن ەكەنبىز. امەريكانىڭ اۋاسىن جۇتقانشا، تۋعان جەردىڭ كوڭىنە اۋناپ، باتپاعىنا مالىنىپ جاتقانىم ارتىق مەن ءۇشىن. ەكىنشىدەن، امەريكا ءبىر قازاق تۇرماق، مىڭ قازاق كەلسە دە جارىلقامايدى. ستاتيستيكا بويىنشا، امەريكاداعى ەڭ كەدەي توپ - شەتتەن كوشىپ كەلگەندەر. رۋحاني قۇندىلىعى جوعالعان اقش قايىرشىلىق پەن كەدەيلىك بويىنشا قازاقستاننان دا تومەن. ءبىز ەستىپ، وقىپ جۇرگەن اقپاراتتىڭ ءبارى قولدان جاسالاتىن اقپارات ەكەندىگىن ۇمىتپاۋ كەرەك. اقش، رەسەي سەكىلدى الپاۋىت مەملەكەتتەر ءاردايىم ەڭ جاقسى رەيتينگتىڭ كوشباسىندا تۇرۋى زاڭدىلىق بولىپ قالعان.

“«وتان»، «انا ءتىل»، «استانا»، «الماتى» دەيمىز. بىراق سونشاما سۇيگەن وتانىڭنىڭ قادىرىن باسقالار كورىپ، بايلىعىن باسقالار جەپ جاتسا، قالاي عانا شەتەلگە كەتكىڭ كەلمەيدى، ءا؟! بايلارى شىرىگەن، كەدەيى قارا سۋمەن جانىن باعىپ وتىرعان ەلدەن قالاي عانا شارشامايسىڭ؟!” دەيدى ماقالا سوڭىندا اۆتور. سوندا وتاننىڭ قادىرى اقشادا عانا ما؟! باسقا ەلدىڭ بايلارى اقشا جەمەيدى، شىرىمەيدى دەپ كىم ايتتى؟!. باسقا ەلدە كەدەي جوق دەپ كىم ايتتى؟!.

بىزدە جامان ءۇردىس پايدا بولعالى قاي زامان. “بالىق باسىنان ءشىريدى” دەگەن ماقالدى تۋ ەتىپ الامىز دا، جوعارىدا وتىرعانداردى جاماندايمىز كەلىپ. ەگەر بىرەۋدىڭ كۇيەۋى القاش بولسا، بىرەۋدىڭ جالعىز سيىرى ءولىپ، ەندى بىرەۋدىڭ پاتەر الۋعا اقشاسى جەتپەسە، وعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ نەمەسە قازاقستاننىڭ نە كىناسى بار؟!. سىلەسى قاتقان قويشى سەركەنى قارعايدى دا.

“ەسەكتىڭ ارتىن جۋسا دا مال تابۋعا” (اباي) تالپىناتىن قوعام قالىپتاستىرۋ كەرەك. ول وزىمىزدەن باستالادى. الاقان جايىپ، “قاشان سول الاقانعا تيىن تۇسەدى ەكەن” دەپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. سىزگە ەشكىم ەشتەڭە قارىز ەمەس. ءسىز ەشكىمنەن كەم ەمەسسىز جانە ءوزىڭىزدى جانە بالا-شاعاڭىزدى اسىراۋ ءوز مىندەتىڭىز.

قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى جاقسى، داعدارىس ءار ەلدە بولادى. ال، ەگەر ءسىز ەسەكتىڭ ارتىن دا جۋا الماساڭىز، وعان قازاقستان كىنالى ەمەس. بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، “قازاقستاننان كوشكىم كەلەدى” دەپ ەلدى ءبۇلدىرۋدىڭ نە قاجەتى بار؟!. ءبىزدىڭ تاعدىرىمىز تەك ءوزىمىزدىڭ عانا قولىمىزدا! مىنەرگە ارعىماق تابا الماساڭىز دا، جۋارعا ەسەكتىڭ ارتى تابىلادى. تەك، ەڭبەك ەتۋگە دايىنسىز با؟!.»

P.S. ...ەكى ماقالانى دا مۇقيات وقىدىم. وي تۇيۋگە، سەنىم بەكىتۋگە تىرىستىم، اق-قاراسىن اجىراتپاق بولدىم. بىراق، ەكەۋى دە بىرجاقتى، ءبىرسارىندى، ءبىرىزدى بولىپ شىقتى. ءبىرى - «...بويىندا نە كىسىلىگى، نە كىشىلىگى جوق، ءبىلىمسىز، بىلىكسىزدەردىڭ الشاڭداپ جۇرگەنىن كورسەم، قازاقستاننان كەتكىم كەلەدى…» دەپ، بار ءۇمىتىن ءۇزىپ، زاپىران-قايعىعا سالىنسا، ەكىنشىسى - «..مەن 4 جەردە جۇمىس ىستەيمىن. اي سايىنعى تابىسىم دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ تابىسىنان از ەمەس. ...ەگەر بىرەۋدىڭ پاتەر الۋعا اقشاسى جەتپەسە، وعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ نەمەسە قازاقستاننىڭ نە كىناسى بار؟!. سىلەسى قاتقان قويشى سەركەنى قارعايدى دا. ...ءسىز ەسەكتىڭ ارتىن دا جۋا الماساڭىز، وعان قازاقستان كىنالى ەمەس.» - دەپ، قازاقستاندى ءوز قولىمەن جەردىڭ بەتىندەگى جۇماققا اينالدىرعىسى كەلەدى...

...ەكەۋىنە دە قوسىلا الماسپىن. بىرىنشىدەن، قازاقستان - الەمنىڭ ەڭ كەدەي ەل ەمەس; ەكىنشىدەن، قازاق ەلى - جەر بەتىندەگى ەڭ باي جۇرت تا ەمەس. بىزدە ارتىقشىلىقتار بار، ال كەمشىلىكتەر شاش-ەتەكتەن. دەسە دە، قارا اسپاندى ورناتىپ، ءوزىڭدى قور ساناۋدىڭ دا; جاعانى جايلاۋعا جىبەرىپ، قۇر ماقتانۋدىڭ دا قاجەتى جوق.

ەڭ باستىسى، ادامنىڭ قورعانى - ەڭبەك. تەر توكپەگەننىڭ - ءتىلى سۋالادى... بىراق، نان-ناپاقا تابۋ جولىندا (ەسەكتىڭ ساسىعىنا قول سالۋ مىندەتتى ەمەس), ار-نامىسىڭىزدى جوعالتىپ الماعايسىز!

«...ءار قازاق وقىسا ەكەن...»

قاجىمۇقان عابدوللا

Abai.kz