ازعىندار مەيرامىنا اينالعان «ۆالەنتين كۇنىنەن» قۇتىلا الماي جۇرگەنىمىزدە; «قازاقتىڭ ءوز «عاشىقتار كۇنى» مەيرامىن جاسايىق، ول ءساۋىردىڭ ون ءتورتى بولسىن» دەپ جارنامالاپ جۇرگەندەرگە ايتارىم بار. «ونىڭ «اۋليە ۆالەنتين مەيرامىنان قاي جەرى ارتىق؟ قانداي ايىرماشىلىعى بار، ەكەۋى دە ازعىندىققا ناسيحاتتايدى. جالپى «عاشىقتار كۇنى» دەگەن مەيرامنىڭ اتىن ءوشىرۋ كەرەك. «عاشىقتار كۇنى» مەيرامىنىڭ نە ەكەنىنە باستارى جەتپەي جۇرگەندەردىڭ ەستەرىنە سالايىن...

«ۆالەنتين» مەيرامىنىڭ ناعىز تاريحىنا كەلەتىن بولساق، ەجەلگى ريم يمپەرياسىندا 14 اقپان كۇنى بۇكىل حالىق جينالىپ سابانتوي جاساعان. سول كۇنى مەيرام سوڭىنا قاراي ورتاعا ۇلكەن جاشىك قويىلادى. قىزدار سول جاشىككە ءوز اتى-ءجونى جازىلعان قاعاز تاستايدى. سوسىن جىگىتتەر «لوتەرەيا» بيلەتىن العانداي ءبىر-بىرلەپ كەلىپ ءبىر قاعازدان الىپ وتىرعان. قاعازدا كىم جازىلسا سول قىزدى كەلەسى مەيرامعا دەيىن ايەلى رەتىندە ەمەس، ويناس رەتىندە پايدالاناتىن ءداستۇرى بولعان. ۋاقىت وتە كەلە ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ىقپالى ارتىپ 494 جىلى شىركەۋ باسشىسى  ۆالەنتين  مۇنداي ازعىندىق ادەتكە تىيىم سالادى. حالىق شىركەۋ باسشىسىن جاقسى كورىپ، ارداقتاپ «اۋليە ۆالەنتين» دەپ اتاپ جادىندا ساقتايدى.

عاسىرلار ءوتىپ، جەر بەتىنىڭ امەريكا قۇرلىعىنا ويدان قاشقان قاراقشىلار، قىردان قاشقان ۇرى-قارىلار، اقشا قۋعان، قاڭعىباستار ەلى – اقش مەملەكەتى پايدا بولادى. جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققان ايلاكەر ساتۋشىلار، پايداكۇنەمدەر بىرىنەن ءبىرى اسىپ، جوقتان بار جاساپ اقشا تابۋ ءۇشىن نەشە ءتۇرلى ايلاكەرلىك جولىن جاساپ ءجۇردى. سولاردىڭ ءبىرى دەۆيس 1840 جىلى اقشا تابۋدىڭ جاڭا جولىن تاپتى. «اۋليە ۆالەنتينگە» قاتىستى تاريحتىڭ ءوڭىن اينالدىرىپ جىبەردى. «ەجەلگى ريمدە ساربازدارعا ۇيلەنۋگە رۇقسات بولماعان. سوندىقتان ساربازدار جاسىرىن تۇردە شىركەۋگە بارىپ نەكەلەرىن قيدىرعان. تىيىمعا قارسى شىعىپ زاڭسىز ەكى جاستىڭ نەكەسىن قيعان «ۆالەنتين» دەگەن شىركەۋ قىزمەتكەرىنىڭ «قىلمىسى» اشىلىپ، ونى ءولىم جازاسىنا كەسەدى. تۇرمەدە جاتىپ تۇرمە باستىعىنىڭ سوقىر قىزىنا عاشىق بولىپتى-مىس. ولەرىنىڭ الدىندا قىزعا حات جازىپ «ۆالەنتين» دەپ قول قويادى» دەپ قايتا جازىپ شىعادى. بۇل تاريحتى گازەتتەرگە جازىپ 14 اقپاندى «عاشىقتار كۇنى» دەپ اتاپ قۇتتىقتاۋ قاعازدارىن باسىپ، ساتۋعا شىعارادى. ءبىرىنشى جىلدىڭ وزىندە-اق بەس مىڭ دوللار پايدا تابادى. سول كەزدەگى ولشەم بويىنشا بۇل وتە كوپ اقشا ەدى.

قازىرگى تاڭدا اقش-تىڭ «روجدەستۆوسى» جاڭا جىلىنا ارناپ  شىعارعان سىيلىقتارىنان گورى  «ۆالەنتين» سىيلىقتارىنان تۇسەتىن پايدا شاش ەتەكتەن ەكەن. اقشا تابۋدىڭ وڭاي جولىن تاپقان الاياق ساۋداگەرلەر حريستيان حالقى تۇگىلى «عاشىقتار كۇنىن» مۇسىلمان قازاقتارىنىڭ دا مەيرامىنا اينالدىرىپ جىبەردى.

ال ەندى لوگيكالىق تۇرعىدا ويلاپ كورەلىك. بىرىنشىدەن وقيعا بولدى دەگەننىڭ وزىندە ول يتاليادا وتكەن. «اۋليە ۆالەنتين» مەيرامىن ويلاپ تاپقان ساۋداگەر اقش-تا تۇرادى. زەرتتەۋشى، تاريحشى، عالىم دا ەمەس. ەكىنشىدەن، تۇرمە باستىعى ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن قىلمىسكەرگە قىزىمەن تانىستىراتىنداي  اقىماق  بولعانى ما؟ سوندا ول تۇرمە مە الدە تۇرمە باستىعىنىڭ ءۇيى مە؟ ۇشىنشىدەن، بۇل مەيرام تەك ءالى ۇيلەنبەگەن ءبىر-بىرىنە عاشىق جانداردىڭ مەيرامى ەمەس پە؟ وندا نە سەبەپتى قازاقتىڭ كوپ ەسسىز جىگىتتەرى-جىگىتتى، قىزدارى –  قىزدى «عاشىقتار كۇنىمەن» قۇتىقتايدى؟ سوندا ەركەكتەرىمىز  «گوميك»، قىزدارىمىز «لەسبيانكا» بولعانى ما؟ شالاساۋاتتى مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن بالاباقشا تاربيەشىلەرى دە ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان بۇلدىرشىندەردى قۇتتىقتاپ ءجۇر. سوندىقتان ءىنى-قارىنداستارىما ايتارىم; ورىس ءتىلدى گازەتتەردىڭ جازىپ، تەلەديداردان ايتىپ جۇرگەن وقيعا ويدان شىعارىلعان – ازعىندار مەيرامى. بۇل مەيرامنىڭ جىلدان جىلعا بەلەڭ الىپ كەلە جاتقانى ونى جاقتاۋشى; كاسىپكەرلەر، گوميكتەر، لەسبيانكالار، تارنسۆيستەر مەن  جارىمەس قىز-جىگىتتەردىڭ اقىماقتىعى. اقىل- ەسى ءبۇتىن، يماندى دا يبالى باۋىرلارىم جالعان جارناماعا ەرمەڭدەر!

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

Abai.kz