نەمەسە تەرىس ءتافسىرىنىڭ تامىرى  قايدا جاتىر؟

قۇرمەتتى اباي پورتالى!  قازاقتا «باس كەسپەك بولسا دا ءتىل كەسپەك جوق» دەگەن ءسوز بار. ەگەر قازاقىلىققا بەرىك بولساڭىزدار بۇل داتىم جارىق كورەر، بولماسا جازعان ءبىر ماقالا بولىپ قالار. مەن سىزدەرگە جازباس ەدىم، ەگەر سوڭعى كەزدە سىزدەر ء«دىنبۇزار» ماقالاسىماقتاردى جاريالاۋدى جيىلەتىپ جىبەرمەسەڭىزدەر. سول «دىنتۇسىنبەستەردىڭ»  ءدىنبۇزار شايحىنىڭ ءوزى بولماسا دا سايقىمازاق احيداسى باسقالاردىڭ ماقالاسى بولىپ،  ءجيى-ءجيى وسىندا جاريالانىپ كەلەدى. وسى ءسوزدىڭ ءبىر مىسالى زىكىريا جانداربەكوۆتىڭ «قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىنى يسلامعا قايشى ما؟» (http://abai.kz/post/view?id=6517) دەگەن ماقالاسى بولىپ وتىر.

ەگەر ادامي تىلمەن ايتساق زىكىريا كىم بولماسا سول بولسىن، ءبارىبىر ءبىزدىڭ ءبىر اعامىز. سوندىقتان مەن بىرنەشە رەت ول كىسىنىڭ بۇنداي اداسقان احيدالارىنا بايلانىستى بىلگەندەرىمدى جازدىم دا. ول كىسى ولاردى اسا «قاتتى» قابىلدادى. شىر ەتتى. مەن تۋرالى «ايتىپ-ايتىپ» تاستاپ جاتتى.

باسقا تاقىرىپتا مەن ول كىسىگە ەش ءمان بەرمەس ەدىم. «كىم نە دەمەيدى...» دەگەن ءسوز عوي. ال ءدىن تاقىرىبىندا ۇندەمەي قالۋ قۇداي الدىنداعى كۇنالاردىڭ كۇناسى دەپ بىلەمىن. ءبىزدىڭ احيدامىز وسى: «اللا پەندەلەرىنە نە بەرسە سولاردان سۇرايدى». بىزدەن بىزگە نەلەردەن بەرسە سونى سۇرايدى. ال، بەرگەنى جاراتقاننىڭ ءوزىنىڭ ءدىن يسلاميات ەدى.

سىزدەر جاريالاعان ماقالاسىندا زىكىريا اعامىز بىرەۋلەرگە: «ەندى مەنى سىناۋشىلار ماعان قانداي كىنا ارتىپ وتىر سول ماسەلەگە كەزەك بەرىپ كورەلىك. ءبىرىنشىسى، مەنىڭ قۇران اياتتارىن بۇرمالاپ وتىرعاندىعىم تۋرالى سىندار. «قۇران اياتتارىندا باياندالاتىن «رۋح» ءسوزىنىڭ رۋحقا ەشقانداي قاتىسى جوق، جەبىرەيىل پەرىشتە»، دەپ سىنايدى. «باقارا» سۇرەسىنىڭ 87 جانە 153 اياتتارىندا ء«ۋا ايادناھۋ بي رۋحي-ل قۋدۋس» - ء«بىز ونى پاك ارۋاقپەن، قاسيەتتى ارۋاقپەن قولدادىق» دەگەن اياتتى، مۇنداعى «رۋحي-قۋدۋس» ارۋاق ەمەس، جەبىرەيىل پەرىشتە ەدى»، - دەپ مەنىڭ قۇران اياتىن بۇرمالاعانىمدى العا تارتادى» دەپ مۇڭ شاعادى. سول سىناۋشىلار مەن سىن ايتۋشىلاردىڭ ءبىرى مەن ەدىم.

ول كىسى وسى قۇساسىندا: «ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان قمدب اتىنان ۋاعىز ايتىپ جۇرگەن ا.قۋانىشباەۆ مەن ا.سمانوۆتارعا قارسى جازىلعان ماقالامىزدىڭ ءتۇپ ماقساتىن ءبىرشاما كىسىلەر دۇرىس تۇسىنبەگەنگە ۇقسايدى، ال كەيبىرەۋلەرى ۋاححابيلىك ۋاعىزداردىڭ قۇرىعىنا ىلىكەنى سونشالىقتى، قازاقى بولمىس دەگەندى تۇسىنۋدەن قالعانىن بايقادىق» دەپ تە جالاۋلاتىپ قويادى. بۇنى وقىعاندا مەن «جالعان تاريحات ءپىرى ق.احمەتوۆ اۋزىنا تۇكىرمەگەن با ەكەن؟» دەپ ويلاپ، سول ويىما ءوزىم  كۇلىپ جىبەردىم. بۇل كىسى ونىڭ ديۋاناسى بولماسا كەرەك. ونىڭ ديۋانالارى بۇنداي سۇڭقىلدى ەينشتەيننەن باستايدى.

زىكىريا اعامىز كىمدى قالاي كۇستانالاپ، كىمگە جالا جاۋىپ، كىمنىڭ سىرتىنان ىركىلگەن قاننان قۇسقانىنشا عايبات ايتسىن، بىراق قۇداي دەسە سول سىنشىلارىنىڭ ىشىندە مەنى ۋاححابيلىقپەن ايىپتاي الماسى انىق. سەبەبى ءبىر اللا مەن مەنى تانيتىنداردىڭ بارىنە ايان بولسا كەرەك.

بىراق تاپ وسى سوزدەرىندە زىكىريا اعامىز اداسقانى سول، دىننەن شىعىپ كەتۋدىڭ قارسى الدىنان وزىنە ورىن ازىرلەيدى. اللاعا شۇكىر، قازىر زامانا كەڭ. بارشا فيلوسوفتار مەن تاريحشىلارعا ايان ءبىر شىندىق بار، زامانىندا يبن رۋشدي يسلام الەمىنىڭ ەڭ ءىرى ويشىل-دانىشپانى بولدى. بارشا عالىمدار دا، يمامدار دا ونىڭ دانىشپاندىعىنا باس ءيدى، «اللانىڭ كەرەمەتى» دەپ ءتانتى بولدى. وسى كىسى  تاماعىنا 300 گرامم قورعاسىن ەرىتىلىپ قۇيىلىپ ءولتىرىلدى. بار كۇناسى قۇراننىڭ ءبىر اياتىن دۇرىس ماعىنالاماعانى ەدى. سەبەبى، ىلىمدارلىقتىڭ سوڭى، ەگەر يمان بولماسا شايتاندىققا اپارىپ سوقتىرادى. بۇل تۋرالى ء«جۇنىس» سۇرەسىنىڭ 32-اياتىندا: «...شىندىقتان(اقيقاتتان) كەيىن اداسۋدان باسقا نە بار؟ قالاي بۇرىلىپ بارا جاتىرسىڭدار؟» دەپ ەسكەرتكەن.

ءدىن يسلام ۇستانىمدارىنىڭ بارشاسىنا ورتاق تالاپ: «قۇران مەن ءحاديستى ءوز كوڭىلىنە بۇرا تارتقان ادام ەشقانداي دا عالىم ەمەس، بۇل ناعىز بەيقام، ەكىجۇزدى مۇنافىقتىڭ ءىسى. ناداندىق. زىكىريا مويىندامايدى دەمەسەك، ناحىشبانديالىق سوپىلاردىڭ كىتابىندا پايعامبارىمىزدىڭ س.ع.س «كىم كوپ سويلەسە كۇناسى كوپ بولار. كىمنىڭ كۇناسى كوپ بولسا قالىبى ولەدى. كىمنىڭ قالىبى ولسە تامۇققا كىرەدى» - دەگەن حاديس ايتىلادى دا، وسىعان وراي: ء«دىل بايور، داست باكوردان»-ياعني، «قولىڭ جۇمىستا، جۇرەگىڭ اللادا بولسىن» دەگەن وكىم بەرىلەدى. ونىڭ ۇستىنە «كاھف» سۇرەسىنىڭ 103-104 اياتتارىندا «قىلمىستارى جاعىنان ەڭ زيان تارتاتىنداردىڭ كىم ەكەنىن ايتىپ بەرەيىن بە؟ ولار تىرشىلىك دۇنيەسىندە ىستەگەندەرىنىڭ ءبارى جوققا شىعارىلعان، بىراق، وزدەرىن «وتە ىزگى ءىس ىستەدىك» دەپ ويلايتىندار » دەپ ەسكەرتكەن. كىمدە كىم ءوزى ۇشىن(اتاق، داڭق، مارتەبە، بەدەل، اقى، ت.ت.), بولماسا ءبىر توپتىڭ مۇددەسى ءۇشىن قۇران اياتتارىن بۇرمالاپ، ءوزى بىلمەگەندى بىلدىگە ساناپ، ءوزى ءۇشىن «ىزگى ءىس ىستەدىم» دەپ ويلاسا، وعان وسى اياتتىڭ وكىمى بەرىلەدى.

ەندەشە زىكىريا اعامىزعا نە بولدى، نەگە ول وسىنشا ورەكپىپ، ءدىن يەسى – ءىلىمدى يمامداردىڭ بالاعىنان شالىپ، ەتەگىنەن تارتىپ، ءوزىن دە، وزىنە سەنگەن شاكىرتتەرىن دە شەرمەندە ەتىپ وتىر؟ وعان ونى شاتاستىرىپ، اداستىرىپ ««باقارا» سۇرەسىنىڭ 87 جانە 153 اياتتارىندا ء«ۋا ايادناھۋ بي رۋحي-ل قۋدۋس» - ء«بىز ونى پاك ارۋاقپەن، قاسيەتتى ارۋاقپەن قولدادىق» دەگەن اياتتى، مۇنداعى «رۋحي-قۋدۋس» ارۋاق ەمەس، جەبىرەيىل پەرىشتە ەدى»، - دەپ» كىم وقىتىپ، كىم ۇيرەتىپ ءجۇر؟

زىكىريا كوكەمىز بۇل تاقىرىپتى تىم ساياز زەرتتەسە كەرەك. اتالعان اياتقا، جالپى «باقارا» سۇرەسىنە جاسالعان تافسىرمەن قازاق تىلىندە تولىق سۇقبات جاساپ جۇرگەندەردىڭ ەڭ ءىرىسى ەرسىن امىرە. قاراڭىزدار: قۇران ءتاپسىرى. 24. ء«ال باقارا» سۇرەسىنىڭ 87-90 اياتتارىنىڭ ءتاپسىرى - ەرسىن امىرە  /www.azan.kz/ (

). اتالعان ايات تۋرالى 2 مينۋت 50 سەكۋندتان باستالادى.  9 مينۋت 48 سەكۋندتا «رۋحۋيل قۇدىسپەن قۋاتتادىق» دەگەن اياتقا كەلەدى: ول بارشا تافسىرشىلەر توقتاعان تافسىرلەر بويىنشا ء«ۋااتاينا ءيسا ءبنا ءماريامال ءبايناتي ءۋاايادناھۋ بيرۋحيل قۋدۋس» دەگەن تۇستاعى «باينات» دەگەن ءسوزدى تالداپ بەرەدى. ول بويىنشا ء«بىر عۇلامالار مۇعجيزالار(ولگەندى ءتىرىلتۋ، اۋرۋدى ساۋىقتىرۋ، ت.ت.) دەيدى، بۇلار رۋحۋل قۇدىس دەگەندى ء«ىنجىل» دەپ تۇسىندىرەدى. ء«بىز ونى  ىنجىلمەن قۋاتتادىق» دەگەن ماعىنا بەرەدى دەيدى» دەپ، ەرسىن ولاي بولۋى دا مۇمكىن ەكەنىن اتاپ وتەدى. سەبەبى دەيدى ول: «قۇراندا ءبىزدىڭ كىتاپ قۇران تۋرالى دا ء«بىز سەندەرگە رۋحتى ۋاحي ەتتىك» دەلىنگەن». بۇل تافسىرشىلەر «ادام ءتىرى بولۋ ءۇشىن رۋح كەرەك بولسا ءدىننىڭ ءتىرى بولۋى ءۇشىن دە رۋح كەرەك، ول اللانىڭ كالام كىتابى(بىز ءۇشىن قۇران)-دەيدى. ال، ەكىنشى پىكىر بويىنشا ەرسىن بارشا ءدىن عۇلامالارىنىڭ «رۋحۋل قۇددىس – جەبىرەيىل ع.س. دەگەنىن» ايتادى دا، ەشبىر ءدىن عالىمدارى «رۋحۋل قۇدىس ارۋاق دەپ ايتپاعان» دەيدى. سوسىن 12 مينۋتتان باستاپ قازاقستاندا سوپىلىقتىڭ دۇرىس ەمەس ءتۇرىن ۋاعىزداپ جۇرگەن قۇربانالىنىڭ ساندىراعىن مىسالعا الادى. ەرسىن وسى جەردە تافسىرلەردى قاراپ كورگەندە «عالىمدار ولاي ايتپاعان» دەيدى. ەرسىن امىرە وسى سۇقباتىندا  بۇدان وزگە دە «رۋحۋل قۇدىس» تۋرالى ۇستانىمدارعا تولىق توقتالعان جانە ءبىزدىڭ احيدا عالىمدارى رۋحۋل قۇدىس دەپ جابىرەيىل ع.س. ايتىلاتىنىنا دالەلدەردى اتاپ وتەدى. 

ياعني، زىكىريانىڭ قۇربانالى احمەتوۆتىڭ احيداسىنان الىنعان ءدىنبۇزار ءتافسىردى ەڭ دالەلدى جانە جويقىن سىنعا الاتىن عالىم تەك تىزىمدەگىلەر عانا ەمەس جانە باسقالار. مىسالى – ەرسىن امىرە.

بىراق ماعان قۇربانالى احمەتوۆتىڭ زىكىريا جانداربەكوۆ جالاۋلاتىپ جۇرگەن اداسقان احيداسىن تانىتقان كىسىلەر بۇلار ەمەس. ول مەنىڭ ءوزىم تانىمايتىن، قازاق رۋداعى سۇقباتتاسىم سەرىك ابەنۇلى دەگەن ازامات ەدى.

مەن ول تۇستا قۇربانالى احمەتوۆتىڭ جاندى جارشىسى، قورعاۋشىسى، ناسيحاتشىسى ەدىم. سەبەبى ول ءبىرىنشى كەزدەسكەندە-اق «مازحابىم يمام اعزام ابۋ حانيفا، احيدام – ماترۋديا، تاريحاتتاعى سۇلىگىم – ناحىشبانديا» دەپ انت بەرگەن ەدى. مەن ودان سان سۇراسام دا ول ەرسىن امىرە جوعارىداعى سۇقباتىندا ايتقانداي «2012-جىلى اقىرزامان بولادى» دەپ جۇرتتى الداپ، ءۇي-جايىن ساتقىزىپ، اقشاسىن ءوزى جيناپ العانىن ەش مويىنداماپ ەدى. مەن ول ءسوزدى ەستىگەن سايىن سۇرادىم، قۇربانالى مويىنداعان ەمەس. ۇستاپ الماعان سوڭ امال جوق، مەن ول كىسىنىڭ سوزىنە سەندىم. باسقا وتىرىكتەرىنە دە سەندىم. قاشان ونىڭ قۇران اياتتارىن بۇرمالاعانىن كورگەندە، ونى «مازحاب ءمانىسى» دەگەن كىتابىنان وقىعاندا جالعانشىنىڭ جاراپازانشىسى بولعانىمدى ۇقتىم. ول كىسىدەن ءتاۋباسىنا كەلۋىن، قاتەسىن تۇزەۋىن، اداسقان احيدادان باس تارتۋىن تالاپ  ەتتىك. ول تاعى دا تۇلكىبۇراڭعا سالدى. سودان سوڭ ءبىز ودان ىرگەمىزدى اۋلاققا سالدىق.

ەندى زىكىريا جانداربەكوۆتىڭ «احيدا» ۇستازى قۇربانالى تۋرالى سوندا سەرىك ابەنۇلى بىلاي جازىپ ەدى(ماعىناسىن ەش نۇسقانسىز ءىشىنارا ىقشامداپ، ءىشىنارا رەداكتسيالادىم):

قۇربانالى ءوز وتىرىكتەرىن ءوز پىكىرىن دالەلدەۋ ءۇشىن تاعى ءبىر اياتتى بۇرمالايدى. ول اياتتا «ۋا ءليللاھي جۋندۋس ساماۋاتي ءۋال - ارز(اسپان – جەردى باسقاراتىن اللانىڭ اسكەرلەرى بار)»-دەگەن.  وسىنى قۇربانالى «پايعامبارىمىزدىڭ نۇرى، رۋح اللاھتىڭ اسكەرلەرى بولادى»، – دەپ ماعىنالاعان. تاعى دا «اللاھۋ تاعالا «ارۋاقپەن سەندەردى قولدايمىن» دەپ ايتقان» دەپ وتىرىگىنىڭ ۇستىنە ماي شاشىپ ،شاتاستىرۋىن لاۋلاتا تۇسەدى.

وعان جاۋاپ. بۇل ايات «فاتح» سۇرەسىنىڭ 4-اياتى. اياتتىڭ تۋرا ماعىناسى «كوكتەردەگى جانە جەردەگى اسكەرلەر اللانىكى» دەپ اۋدارىلادى. مۇندا دا «اسپان – جەردى باسقاراتىن» دەگەن ءسوز مۇلدە جوق. مۇندا دا قۇربانالى قۇران اياتىنا ءوز قالاۋىنشا تاعى دا ءبىر «باسقاراتىن» دەگەن ءسوز قوسقان. «ارۋاقپەن سەندەردى قولدايمىن» دەگەن دەپ قۇران اياتتارىن تەرىس ماعىنالاعانى ءوز الدىنا ول(قۇربانالى) تاعى دا: «ولار ۋاھابيلەر تەك قانا باياعى «اللاھ باسقارادى» دەگەن اياتتى الادى. «اللاعا سەرىك قوسپا» دەگەندى الادى، ورتاداعى اياتتارى جوق (ينكار) قىلادى.ۋاھابي حالىقتى وسىلاي اداستىرىپ جاتىر» دەپ بايبالام سالادى. وندايلارعا «ەي باتپاق! سەن ءوزىڭ شيرىكسىڭ، ءوزىڭ مۇشرىكسىڭ، ءوزىڭ كاپىرسىڭ» دەپ ايتىڭىزدار!» –دەپ جازىپتى.

ۋاھابيسىندە شارۋام جوق، ول ءوز الدىندا وزگە تاقىرىپ، قۇربانالى وزگەلەردىڭ قاتەلىگىن جىپكە تىزگەنشە ءوز سوزىنە، قۇران اياتتارىنا بەرگەن تەرىس ماعىنالارىنا ءپىرادارلارى جانە حالىق الدىندا جاۋاپ بەرىپ السىن. ودان سوڭ بىرەۋدى تۇزەي جاتار. «قۇلاپ جاتىپ سۇرىنگەنگە كۇلىپتىنىڭ» كەيپىن كەشىپ جۇرگەن مىنا ءجۇرىس نە ءجۇرىس؟ جانەدە ءبىر ادامعا «كاپىر» دەپ ايتىلعان ءسوز سول ەكى ادامنىڭ بىرىنە مىندەتتى تۇردە تيەسىلى بولادى، سوندىقتان مۇسىلماندار ءبىر-بىرىنە «كاپىر» دەگەن تەرميندى ناقتى دالەلسىز قولدانباعانى ابزال. بارشا ءدىن عالىمدارى، تافسىرشىلەر، مىسالى ءال مۋنتاحاب، يبن كاسير تافسيرلەرىندە بۇل اياتتاعى «اسكەرلەرى» دەگەن سوزگە  «پەرىشتەلەرى» دەپ ماعىنا بەرگەن(بۇل تۋرالى تاعى جازىلادى).

ودان سوڭ «ۋا ايادناھۋم بيرۋحۋل قۋدۋس(پاك ارۋاقپەنەن مەن سەندەردى قول
دايمىن، مەدەت بەرەم، ارەكەتكە كەلتىرەم)» دەگەن»-دەپ قۇربانالى «باقارا سۇرەسىنىڭ 87-اياتىنا تاعى دا ءوز كوڭىلىمەن تەرىس ماعىنا بەرە سالادى(مىنە، قاراڭىزدار، زىكىريانىڭ قۇراننان اينۋىنىڭ باسى وسى تۇستان باستالادى).
وعان جاۋاپ. بۇل اياتتا «يساعا ع.س. كەرەمەتتەر بەردىك، ونى قاسيەتتى رۋحپەن جەبەدىك» دەگەن ماعىنا عانا بار. مۇندا «مەن سەندەردى پاك ارۋاقپەن قولدايمىن، مەدەت بەرەمىن، ارەكەتكە كەلتىرەمىن» دەگەن ءسوز دە، ماعىنا دا جوق. قۇربانالى بۇل اياتتىڭ دا وزىنە كەرەك ەكى – ءۇش ءسوزىن ورتاسىنان جۇلىپ الىپ، ءوز وتىرىگىن دالەلدەۋ ءۇشىن پايدالانعان. نەگىزى بۇل ستيل ۋاھابيستەر مەن ەۆرەيلەرگە ءتان قاسيەت.

يساعا ع.س. كەلگەن قاسيەتتى «رۋح» دەپ اتالعان جابرەيىل ع.س. پەرىشتەنى الىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا «پاك ارۋاق پەن سەندەرگە مەدەت بەرەدى، قولدايدى، ارەكەتكە كەلتىرەدى» دەۋى ءتىپتى ناداندىق. بۇل اياتتاعى رۋحۋل قۋدۋس – قاسيەتتى رۋح تۋرالى تافسير ءال – ءجالالايندا «ۋا ھۋا جيبريلۋ ليتوحوراتيھي(ول تازا جابرەيىل ع.س.) دەپ جازادى.  ال يبن كاسير تافسيرىندە ء«ال قۋددۋس – ھۋاللاھۋ تاعالا اۋ قۋدۋس – رۋحيھي جيبريل ع.س.(قۋددۋس – ول اللاھۋ تاعالا نەمەسە قۋدۋس – رۋح جابرەيىل ع.س.) ەكەندىگى جازىلعان. قۇران اياتتارىن قالاي بولسا سولاي ءوز قالاۋىنشا ماعىنالاۋ ۇلكەن كۇناعا الىپ كەلەتىنىن ۇمىتپاعاندارىڭىز ءجون. پايعامبارىمىز س.ع.س. «ۇندەمەگەن قۇتىلادى» دەۋشى ەدى، بىلمەگەن ادام ايعا شاپپاي اق، تىنىش جۇرسە ەكەن.

«حاق جولى» گازەتىنىڭ 2007-جىلعى 13-اقپاننىڭ № 3-سانىندا «ادامزات تابيعاتى» نەمەسە «بىزدەر نەگە ارۋاققا سيىنامىز» اتتى قۇربانالى احمەتتىڭ وسى ماسەلە تۋرالى تاعى دا ماقالاسى جاريالانعان. بۇل ماقالادا دا قۇربانالى ءوز پىكىرىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن تاعىدا ماعىناسى بولەك اياتتاردى، حاديستەردى كوزبە – كوز تەرىس ماعىنالاپ تاعى دا ساۋاتسىز حالىقتى دايەگى جوق دالەلدەرمەن الداۋسىراتپاقشى بولعان.  وندا ول: «قازىرگى ۇلكەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ارۋاق ماسەلەسى، بۇل ماسەلەنى تۋرا ءتۇسىنۋ نەمەسە قاتەلەسۋ مۇسىلمان – كاپىرگە نەمەسە اداسۋشى دىندەرگە كىرىپ كەتۋىنە سەبەپ بولادى. بۇل ماسەلەنى قۇران كارىم، حاديس، ءتافسىر، عۇلامالاردىڭ سوزدەرى، حالىقتىڭ اۋزىنان ەستىلگەن سوزدەرى ارقىلى تۇسىنۋگە ارەكەت جاسايمىز» – دەي كەلە، يبن كاسيردىڭ ءتافسىرىنىڭ 359-بەتىندەگى «يسرو» سۇرەسىنىڭ 85-اياتىنا جاسالعان تافسىرىندەگى: «ەي، مۇحاممەد! سەنەن ول ياحۋديلەر «رۋح» جايلى سۇرايدى. ولارعا ايت، ول رۋح مەنىڭ راببىمنىڭ امىرىنەن بولعان ءبىر ءامىر. جانە سەندەرگە بۇل تۋرالى كەم ءىلىم بەرىلدى»-دەگەن سوزدەردى ءوز وتىرىگىنىڭ ايعاعى رەتىندە پايدالانادى. وسى اياتقا قۇربانالى بىلاي دەپ ماعىنا بەرەدى: «ول – رۋح، ادامزاتتىڭ ارۋاعى; ول – جابرەيىل پەرىشتە; ول – جاراتىلعان الەمنەن دە ۇلكەن بولعان پەرىشتەلەر توبى; ول – ادامزاتتى باعالاپ تۇراتىن پەرىشتەلەر توبى. ادامدار پەرىشتەلەردى كورە المايتىندىعى سياقتى پەرىشتەلەر دە ول رۋحتى كورە المايدى; ول – رۋح اۋا سياقتى كورىنبەيتىن نارسە، اعاشتىڭ بويىنداعى مينەرال سۋى سياقتى – دەنەنىڭ بارلىق جەرىندە. قۇراندى ءتافسىر قىلعان عۇلامالار وسى ماعىنالاردى بەرگەن» دەپ جازادى.
بۇل تاپسىردە رۋحقا تۋرا وسىلاي ماعىنا بەرگەنى راس. تاعى دا ول تاپسىردە ول پەرىشتەنىڭ ءتۇر سيپاتىن، تاسپيح – زىكىرىندە تولىق سيپاتتاعان. بۇعان ەشكىمنىڭ دە تالاسى جوق.

مۇنداعى كەشىرىلمەس قاتەلىكتەر قۇربانالىنىڭ وسى اياتقا ارى قاراي ءوزى تولىقتىرعان سوزدەرىندە. قۇربانالى ودان ءارى: «دەمەك، ول تەك قانا جابرەيىل پەرىش تە دە ەمەس ەكەن. ول بارلىق ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن ءبىر نۇر، نەمەسە پەرىشتە. اياتتا ايتىلعان ءسوز ياعني، ول راببىمنىڭ ءامىرى جانە رۋح. بۇل جەردە اللاھتىڭ ءامىرى ءبىر بولەك ءبىر نارسە دە، رۋح بولەك ءبىر نارسە. اللاھتىڭ ءامىرى – اللاھتىڭ پاك سيپاتتارىنان بولعان ءبىر سيپات. ول ماحلۇق ەمەس، ماحلۇق بولمايدى دا. رۋح بولسا ماقلۇق، جاراتىلعان نارسە. 18 مىڭ الەمدەگى ۇلكەن – كىشى نارسەنىڭ بارلىعى وسى ەكەۋىنىڭ بايلانىسىنان تۇرادى. اللاھتىڭ ءامىرىسىز ەشتەڭە جاراتىلمايدى، رۋحسىز بولسا بۇل جوقتىق الەمدە اللاھتىڭ ءامىرى زاتتىق ارەكەتىندە، جاندىق قۇدىرەتىندە كورىنبەس ەدى. ەگەر ءبىز «ۋاھابي» تۇسىنىگىندەگى سياقتى اللاھتىڭ ءامىرى رۋحسىز تەك ءوزى زاتتىق، ارەكەتتىك جاندىق كورىنىستە(بەينەدە) بولادى دەسەك، ەكى ءتۇرلى شىرككە جول بەرگەن بولامىز. اۋەلگىسى – بۇل دۇنيە اللاھ زاتىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ قالادى، بۇل ۇلكەن شىرك. ەكىنشىسى – اللاھتىڭ ءامىرىن جوقتىق، ماقلۇقتىق دەڭگەيگە تۇسىرگەن بولامىز. بۇندا، اللاھتىڭ زاتىنا، سيپاتتارىنا، امىرىنە ايىپتاۋ بالشىعىن جابىستىرعان بولامىز. ءبىزدىڭ عۇلامالارىمىز بۇل نارسەلەردى مۇقيات ىڭكار قىلعان. ال اللاھتىڭ ءامىرىنسىز نارسەلەر پايدا بولادى دەپ تۇسىنسەك، وندا، ماتەرياليستەر، اتەيستەر سياقتى قۇدايسىز كاپىر بولامىز. بۇل الەمدە اللاھتىڭ ءامىرى رۋحتان اجىراتىلمايدى، ول ۇلكەن قاتەلىك. پايعامبارىمىزدىڭ س.ع.س «(اللاھ تاعالا) «مەن سىر ىلىمدەر قازىناسىمىن. ءوزىمدى، زاتىمدى، قۇدىرەتىمدى تانىتۋىمدى قالادىم، سول ءۇشىن ماقلۇقاتتى جاراتتىم » - دەگەن ءحاديسى بار. بۇل حاديستەن ءمالىم بولعان نارسە اللاھ تاعالا مىنا جوقتىق الەمىندە ءوزىنىڭ بارلىعىن كورسەتۋى ءۇشىن، ەسىم سيپاتتارىنىڭ قاسيەت – قۇدىرەتىن كورسەتۋى ءۇشىن ءوز امىرىمەن ءبىر نۇر جاراتتى. ول نۇرعا ءوزىنىڭ سيپاتى مەن رەڭىن، قۇدىرەت – قاسيەتىن ەندىردى. ول نۇر تىرشىلىككە يە بولدى، كورۋشى، ەستۋشى، سويلەۋشى، اقىلدى ، پاراساتتى، قۇدىرەتتى جانە ارەكەت قىلۋعا يە بولدى. ول نۇر اللاھتىڭ امىرىنە قىزمەت قىلىپ اللاھتىڭ ءامىرىن زاتتىق، ارەكەتتىك، رۋحاني، ماعناۋي پىكىرلەر بەينەسىن
دە كورىنۋ ءۇشىن قىزمەت قىلۋ ءرولىن اتقارادى. سونىڭ ءۇشىن جاراتۋشى نۇر دەپ اتاسا دا بولادى. ول نۇر اللاھتىڭ امىرىمەنەن كورۋشى، ەستۋشى، ءتىرى جانعا اينالعانى ءۇشىن رۋح دەپ اتالدى. اقىلعا، ەرىكتىككە يە بولعاندىعى ءۇشىن اقىل دەپ اتالدى. اجىراماس تىكەلەي اللاھتىڭ امىرىنە بايلانىستا تۇرعانى ءۇشىن «قالام» دەپ اتالىندى. پايعامبارىمىزدىڭ س.ع.س: «اللاھ اۋەلى مەنىڭ نۇرىمدى جاراتتى، اۋەل رۋحىمدى جاراتتى، اۋەل اقىلدى جاراتتى، اۋەل قالامدى جاراتتى» دەگەن ءتورت حاديس جوعارىداعى سوزدەردىڭ دالەلى بولادى - دەپ جازعان.

بۇل جالعاندىققا جاۋاپ:

ا) قۇربانالى «يسرو» سۇرەسىنىڭ 85 اياتىنىڭ ءتاپسىرىن ايتا كەلە ءوزى ول اياتتى ءوز پىكىرىمەن «ول بارلىق ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن نۇر نەمەسە پەرىشتە»- دەپ ماعىنالاعان.  يبن كاسيردە «ول ادامزاتتىڭ دا، پەرىشتەلەردىڭ دە رۋحى» دەپ كەلەدى. وندا « ماقلۇقاتتار مۇقتاج بولاتىن ۇلكەن نۇر» دەگەن ءسوز اتىمەن جوق. دەمەك، بۇل پىكىر قۇربانالىنىڭ پىكىرى. ەستەرىڭىزدە بولسىن! سول نۇردىڭ ءوزى اللاعا مۇقتاج بولعان سول ماقلۇقاتتىڭ ءبىرى عانا. 

ءا) قۇربانالى تاعى دا قۇراننىڭ ءسوزىن بۇزىپ وتىر. ناقتى ايتساق، قۇران اياتتارىنىڭ ارىپتەرىن الىپ تاستاپ، ورنىنا ءوز پىكىرىنە تۋرا كەلگەن ء«ارىپتى» قويا سالىپ، قۇران اياتىنىڭ ماعىناسىن بۇرمالاپ، اياتتىڭ تۇپكىلىكتى ماعىناسىن بۇزىپ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق تۋىندىسىنا اينالدىرعان. اراب تىلىندە ءبىر ءارىپتىڭ ءتىپتى ءبىر قارەكەتتىڭ اۋسىۋى مەن ءبىر سويلەمنىڭ تۇبەگەيلى وزگەرىپ كەتەتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. «يسرو» سۇرەسىنىڭ 85-اياتىنداعى «قۋليررۋح مين امري روببي» دەگەن اياتتاعى «مين» دەگەن جالعاۋدى الىپ تاستاپ، ورنىنا «ۋا» دەگەن جالعاۋدى اۋىستىرىپ جازعان. ياعني، «ولارعا ايت، ول رۋح مەنىڭ راببىمنىڭ امىرىنەن بولعان ءبىر ءامىر» دەگەن اياتتى كورەر كوزگە قولما قول «اللانىڭ ءامىرى جانە رۋح» دەپ «اللانىڭ ءامىرى ءبىر بولەك، رۋح ءبىر بولەك نارسە» دەپ، قۇران اياتىن وزىنە تيەسىلى اكەسىنىڭ سوزىندەي ءوز كوڭىلىنە قاراي بۇرمالاپ ماعىنالاي سالادى. بۇل جەردە وسىلاي دەپ تەرىس ماعىنالاماسا وندا ءبىر ارىپتەردى ۇمىتقان شىعار دەپ قورىتىندى جاساي سالۋعا بولار ەدى، بىراق، وكىنىشكە وراي ول بۇل ءسوزدى ءارى قاراي وسى ماتىندە تۇسىندىرگىسى كەلگەنىنەن بىزدەر ونىڭ بۇل اياتتى قاساقانا - ادەيى بۇرمالاعانىن انىق بىلەمىز. پايعامباردىڭ س.ع.س «كىمدە-كىم قۇراندى ءوز كوڭىلىمەنەن ماعىنالاسا ورنىن توزاقتان دايىنداپتى» دەگەن حاديسىنەن قورىقسا نەتتى.

ب) قۇربانالى «اللاھتىڭ ءامىرىسىز ەشنارسە جاراتىلمايدى، رۋحسىز بولسا بۇل جوقتىق الەمدە اللاھتىڭ ءامىرى زاتتىق ارەكەتىندە ، جاندىق قۇدىرەتىندە كورىنبەس» – دەپ جازعان. «ولاي بولسا سول رۋحتى جاراتىپ زاتتىق ارەكەتكە اينالدىرعاندا اللاھ رۋحتى جاراتۋعا نەنى سەبەپشى قىلىپتى»-ايتا قويسىنشى؟ قۇراندا انىق ايتىلعانداي سول رۋح اللانىڭ امىرىنەن تىسقارى ەمەس. سوندىقتان رۋحتى اللاھتىڭ امىرىنەن ءبولىپ-جارىپ بولەكتەپ قاراۋعا بولمايدى. قۇراندا نە حاديستە نە ءبىر ايات، نە ءبىر حاديس جوق «بۇل الەمدە اللانىڭ ءامىرى رۋحتان اجىراتىلمايدى» دەگەن. قۇربانالىنىڭ ءوز وتىرىگىن دالەلدەۋگە كەلتىرگەن ايات جانە حاديستەرىنىڭ تىكەلەي ماعىنالارى قۇربانالىنىڭ جازعان شاريعاتىنا، سوزدەرىنە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. كەرسىنشە، قۇراندا «اللاھ جاراتۋشى» دەپ 30 اياتتا، «اللاھ قالاعانىن ىستەيدى (يرودا )» - دەپ 14 اياتتا، «اللادان وزگە ءتاڭىر جوق» - دەپ 80 اياتتا، «اللانىڭ ءار نارسەگە قۇدىرەتى جەتەدى» - دەپ 51 اياتتا حابار بەرگەن. بۇل اياتتاردىڭ تىكەلەي نە جاناي تاپسىرلەرىندە «اللاھتىڭ ءامىرى تەك رۋح پەن عانا ىسكە اسادى» دەگەن ماعىنا تابا المايتىنىمىز انىق. كەرسىنشە، سول سوڭعى 51 اياتتىڭ ءبىرى «باقارا» سۇرەسىنىڭ 117-اياتىندا «ەگەر اللا ءبىر نارسەنى جاراتقىسى كەلسە، بول دەيدى – بولا قالادى » دەسە، «ياسين» سۇرەسىنىڭ 82 اياتىندا «بىرەر زاتتى جاراتقىسى كەلسە، (اللاھ) – «بول» – دەيدى، - بولادى» دەپ ونىڭ جاراتۋ ىسىنە ەشكىمنىڭ جانە ەشنارسەنىڭ ارالاسا المايتىندىعىن انىق ەتىپ، اشىپ ايتادى. بۇلاردىڭ ەشقايسىسى دا ماعىنالاۋدى كەرەك ەتەتىن كۇڭگىرت، تۇسپال اياتتار ەمەس. بۇل جەردە دە قۇربانالى ءوز ماقساتى ءۇشىن اللانىڭ حااليق – جاراتۋشى دەگەن سيپاتىن ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتىنە ۇقساتقىسى كەلگەن. قۇرانداعى اللاھۋ تاعالا سەندەر
ۇقساتا الاتىن ەشنارسەگە دە ۇقسامايدى دەگەن اياتتى ول تىپتەن ۇمىتقان دا سىڭايلى.
بۇلاي دەيتىنىمىز، قۇربانالى اللاھ تاعالا «مەن سىر ىلىمدەر قازىناسىمىن. ءوزىمدى، زاتىمدى، قۇدىرەتىمدى تانىتۋىمدى قالادىم، سول ءۇشىن ماقلۇقاتتى جاراتتىم» - دەگەن قۇدسي ءحاديستى بىلاي تەرىس ماعىنالايدى: «بۇل حاديستەن ءمالىم بولعان نارسە اللاھ قاسيەت – قۇدىرەتىن كورسەتۋ ءۇشىن ءوز امىرىمەن ءبىر نۇر جاراتتى. ول نۇرعا ءوزىنىڭ سيپاتىمەن رەڭىن، قۇدىرەت – قاسيەتىن ەندىردى. ول نۇر تىرشىلىككە يە بولدى، كورۋشى، ەستۋشى، سويلەۋشى، اقىلدى، پاراساتتى، قۇدىرەتتى جانە ارەكەت قىلۋعا يە بولدى. ول نۇر اللاھتىڭ ءامىرىن زاتتىق، ارەكەتتىك رۋحاني، ماعناۋي پىكىرلەر بەينەسىندە كورىنۋ ءۇشىن قىزمەت قىلۋ ءرولىن اتقارادى. سونىڭ ءۇشىن جاراتۋشى نۇر(استافىراللا!) دەپ اتاسا بولادى» دەپ ماعىنالاعان. ياعني، اللاھ ءوزى ءبىر ماقۇلىق جاراتىپ، وعان ءوزىنىڭ بارلىق قاسيەتىن بەرىپ «سەن دە جاراتۋشىسىڭ» دەپ ايتۋى، اشىقتان-اشىق اللاعا سەرىك قوسۋ!!! قاي-قايداعى ماقلۇقتى جاراتىپ، تاربيەلەۋشى اللاعا تەڭەۋ كەشىرىلمەس ۇلكەن كۇنا. «زۋمار» سۇرەسىنىڭ 65 اياتىندا «ەگەر سەن تاڭىرگە باسقا بىردەڭەنى تەڭ ەتسەڭ، ىستەگەن امالىڭ بەكەر بولادى، ءسويتىپ زيان تارتاسىڭ» - دەيدى. ال «حاشر» سۇرەسىنىڭ 24 اياتىندا «اللاھ – جاراتۋشى، جوقتان بار ەتۋشى، بار نارسەنى كەيىپتەۋشى، ء(مۇ
سىندەۋشى), ول ەڭ سۇيىكتى كوركەم ەسىمدەر يەسى» دەپ حابار بەرىلگەن. «اللاعا سيىنىڭدار. وعان ەشنارسەنى سەرىك ەتىپ قوسپاڭدار» - دەپ قۇراندا 104 اياتتا قاتاڭ ەسكەرتكەن. «شۋعارا» سۇرەسىنىڭ 213 اياتىندا «اللاھ تۇرعاندا سەن وعان تەڭدەس، باسقا ءتاڭىر ىزدەمە، وندا سەندە قاھارعا ۇشىرايسىڭ» - دەگەن اياتتى استە ەستەرىڭنەن شىعارماعايسىزدار!؟ 

ەندى قاراڭىزدار، قۇربانالى مۇسا ع.س. پايعامباردىڭ تۋر تاۋىنداعى كورگەنىن نە دەپ تۇسىندىرەدى؟ 

ۆ) قۇربانالى ودان ءارى ەندىگى جەردە سول نۇر ناقتى «مۇحاممەدتىڭ نۇرى» دەپ اتاپ ايتىپ، وعان حاديس تاۋىپ، ءوز سوزىنە تاعى دا دالەل تاپقانداي بولادى دا، دالەلى لاعىپ دالاعا كەتەدى. 

- بىرىنشىدەن، ماناعى «يسرو» سۇرەسىنىڭ 85 اياتىندا ول نۇردى مۇحاممەدتىڭ نۇرى ەدى دەگەن ءسوز مۇلدە جوق.

- ەكىنشىدەن دەن پايعامبارىمىزدىڭ س.ع.س «اۋەلى مەنىڭ نۇرىمدى، رۋحىمدى، اقىلدى، قالامدى جاراتتى» دەگەن ءحاديستى «وسىنىڭ ءبارى دە پايعامبار س.ع.س. نۇرىنىڭ دالەلى» دەپ دالباسالايدى. نۇر مەن رۋح پايعامبارعا تيەسىلى نارسە بولعانىمەن اقىل مەن قالام ەكى بولەك نارسە. ونى كەز كەلگەن ساۋاتقان، كىتاپ وقىعان قاراقتى ادام انىق بىلەدى. جوعارىداعى حاديستە دە ءار نارسەنىڭ بولەك زات ەكەنىن اتاپ ايتىپ تۇر. ول حاديستەر قۇربانالىنىڭ سوزدەرىنە دالەل بولا المايدى. ء«الي عيمران» سۇرەسىنىڭ 18 اياتىندا ء«بىر تاڭىردەن باسقا كۇشتى دە، ۇلى ەشبىر قۇدىرەت جوق ەكەندىگىنە اللا دا، پەرىشتەلەر دە، ادىلەتكە تابان تىرەگەن عۇلامالار دا كۋالىك بەرەدى. اللاھ ۇلى ودان اسقان دانىشپان جوق» -دەپ وزگە قۇدىرەتتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەستىگىن ايعاقتايدى.

قۇربانالى ودان ءارى شاتاستىرۋىن شيەلەنىستىرە بىلاي دەپ جازادى. پايعامبارىمىز س.ع.س «اللاھ تاعالا اۋەلى مەنىڭ نۇرىمدى جاراتتى، بۇكىل الەمدى مەنىڭ نۇرىمنان جاراتتى» دەگەن ءحاديسى بار. بۇعان «نۇر» سۇرەسىنىڭ 35 اياتىندا «اسپان – جەرلەر اللاھتىڭ نۇرى» ، - دەگەن اياتى دالەل – دەپ جازعان.
بۇعان جاۋاپ: ەستەرىڭىزدە بولسىن! اتاقتى التى ساحيح حاديستەردىڭ ءبىر دە – بىرىندە دە «الەمدى مۇحاممەد پايعامباردىڭ نۇرىنان جاراتتى» دەگەن حاديس جوق. قۇربانالىنىڭ ءوز سوزىنە دالەل رەتىندە العان اياتتىڭ نەگىزگى ماعىناسى تىپتەن بولەك، ول اياتتىڭ ماعىناسى مەن قۇربانالىنىڭ ايتقان سوزدەرى ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. «نۇر» سۇرەسىنىڭ 35 اياتى سوزبە-ءسوز «اللاھ اسپاننىڭ دا جەردىڭ دە نۇرى» دەپ اۋدارىلادى. 

1-دەن قۇربانالى بۇل اياتتى دا كەرسىنشە «اسپان، جەرلەر اللاھتىڭ نۇرى» دەپ كەرسىنشە تەرىس ماعىنالاعان.

2-دەن بۇل اياتتا «جەرلەر» دەگەن ءسوز جوق. قۇربانالى مۇندا دا «جەرلەر» دەپ قۇران ءسوزىن وپ – وڭاي بۇزا سالعان.

3-دەن اسپان جەرلەر اللاھتىڭ نۇرى دەپتى. كەرسىنشە، اسپان مەن جەرگە نۇر بەرەتىن اللاھ. اللاھ اسپانمەن جەردى جارىق ەتىپ نۇرلاندىرعاندىقتان دا اللاھ اسپاننىڭ دا جەردىڭ دە نۇرى دەپ تۇسپالداپ جازىلعان. بىراق، بۇل اياتتىڭ ءتاپسىرىنىڭ ۇعىمى بولەك. ۋاھابيلەر بۇل اياتقا «اللاھ تىكەلەي اسپان مەن جەردى ءوز نۇرىمەن نۇرلاندىرىپ جارىق بەرىپ تۇر» - دەپ ماعىنالايدى. سولارعا ۇقساپ، ءتىپتى ودان دا ارمەن سوراقىسىن شىعارىپ قۇربانالى «اسپان مەن جەر اللاھتىڭ نۇرى»، «پايعامباردىڭ نۇرى» دەپ ماعىنالاعان. ارينە، بۇل ەكى تۇسىنىكتە ءتاپسىر ءىلىمى جانە اسباب ان - نۋزۋل بويىنشا تەرىس تۇسىنىك، تەرىس ءتاپسىر بولىپ تابىلادى.

4-دەن قۇربانالى وسى اياتتاعى «نۇر» ءسوزىن تاعى دا قۇدايدان قورىقپاي بۇرمالاپ «ول نۇر پايعامبار نۇرىنىڭ دالەلى» دەپ قۇرانعا ءوز كوڭىلىمەن ماعىنا بەرە سالادى دا، ءتاپسىر ىلىمىنە جۇگىنبەيدى. تافسير ءال – ءجالالايندا بۇل اياتتاعى «نۇر» سوزىنە قۇراندى العاش تاپسىرلەگەن يبن ابباس ر.ع. پەن اناس يبنۋ ماليكتىڭ ر.ع. «اسپان مەن جەردى جارىق ەتۋ ءۇشىن بەرگەن اللانىڭ بۇل سىي – نۇرى كۇن مەن اي» - دەپ ماعىنا بەرگەنى ايتىلادى. وسى اياتتىڭ ارعى جاعىن وقىساڭىزدار ارى قاراي سول نۇردىڭ، ياعني، كۇن مەن ايدىڭ جارىق بەرۋ سيپاتىن تولىقتىرا سيپاتتاپ انىق تا، اشىق سوزدەر مەن ايتادى. قۇران اياتتارىن كەز كەلگەن جەردەن باس – اياعىن تاستاپ، كەرەگىن جۇلىپ الىپ ماعىنا بەرە سالۋ كورگەنسىز نادانداردىڭ ءىسى. كەز كەلگەن ءتاپسىر يبن ابباستىڭ ر.ع. العاشقى بەرگەن ماعىناسىنان اۋىتقىماۋى شارت. يبن كاسير مەن ءال-مۋنتاحاب تاپسىرلەرىندە دە يبن ابباستىڭ ر.ع. «ول نۇر كۇن مەن ايدىڭ نۇرى» دەپ ماعىنالانعان. 

تاعى دا ءبىر نارسە، قۇربانالى: «تاپسىردەگى «رۋح» ول ادامنىڭ ارۋاعى، جابرەيىل پەرىشتە دەپ ايتىلدى. رۋح ادام بولىپ تا كورىنەدى، جابرەيىل بولىپ تا كورىنەدى. ۇلكەن پەرىشتە بولىپ تا بۇكىل الەمدى مەڭگەرە الادى.. بىردەن بۇل دۇنيەنى دە، اقىرەتتى دە مەڭگەرە الادى دەگەن ءسوز. رۋح دەگەن سوزگە كەمىندە وسىلاي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ادامدار رۋحتىڭ ماعىناسىن تابا الماعاندىقتان ونى جوققا شىعارىپ «ۋاھابي» بولىپ كەتىپ جاتىر»-دەيدى كەزەكتى سوزىندە.
بۇعان جاۋاپ:  قۇربانالى جۇرتتىڭ ءبارىن «ۋاھابي بولاسىڭ» دەپ قورقىتىپ، ءوزى قانداي رۋحتى حالىققا تانىتقالى ءجۇر؟ بۇل كىسىنى مەن مۇلدە تۇسىنبەدىم. ول «رۋح ادام بولىپ تا، جابرەيىل بولىپ تا، ۇلكەن پەرىشتە بولىپ تا كورىنەدى» دەگەنى نەسى؟ رۋح ول – جان. ال، جاراتىلىستىڭ بارلىعىندا بولعانىمەن ەشكىمگە ەشنارسە بولىپ كورىنبەيدى. ءتان مەن جاندى شاتاستىرمايىق. ءوزى ءبىر رۋح بولسا، ول بۇكىل ادامداردا، جابرەيىل دە، ۇلكەن پەرىشتە دە، پايعامبار دا بولسا، ونىڭ ءبارى ءبىر زات دەپ تۇسىندىرىلسە ول نە بولعانى سوندا؟ پەرىشتە مەن پەندەنىڭ ءاسىلى ەكى بولەك نارسە بولعاندىقتان ولاردىڭ جاندارى دا وزدەرىنە ساي ءار ءتۇرلى بولاتىندىعى ءتۇسىندىرۋدى كەرەك ەتپەيتىن اكسيوما. وسى قۇربانالى ارۋاقتى اسىرەلەيمىن دەپ ءجۇرىپ، ايتار سوزدەرىنىڭ باس-اياعىن جيناي الماي قالدى – اۋ، ءسىرا. قۇران دا «بىلمەگەن نارسەلەرىڭە نەگە تالاساسىڭدار؟» دەپ ەسكەرتپەدى مە؟ بىلمەيتىن نارسەسىنە كوز قىلىپ، ويدان تاۋىپ العان ۋاھابيلەرىمەن تالاسىپ، ءوز ءسوزىن، پىكىرىن دالەلدەمەك بو
لىپ، ول ءۇشىن اللانىڭ ءسوزى قۇران اياتتارىن بۇرمالاپ، پايعامبار ايتتى دەپ پايعامبار اتىنا جالعان حاديس توقىپ، پايعامباردى «جاراتۋشى نۇر» دەپ تاڭىرگە تەڭەپ، جاندى جالداپ قۇربانالىنىڭ باسىنا سونشا ما نە كۇن تۋدى ەكەن؟!

مەن وسى تۇسقا دەيىن، ماعىناسىن وزگەرتپەي سەرىك ابەنۇلىنىڭ قۇرباناليزم احيداسىنا جاساعان تالداۋىن كەلتىرىپ بەردى. سەرىك ابەنۇلىنىڭ بۇل حاتتارىندا ونىڭ ءوزىنىڭ دە قۇربانالىنى جاقسى تانيتىنى، ارالاس بولعانى انىق كورىنىپ تۇرادى.

البەتتە، قازاق «»جەتى ولشەپ، ءبىر كەس» دەيدى. سەرىكتىڭ جازبالارى وسى عانا ەمەس، ءالى ءبىراز بار. بىراق مەن بۇل ماقالادا ونىڭ تەك قانا ارۋاق تۋرالى جازعاندارىن عانا كەلتىردىم.

وسى ۋاقيعالاردان سوڭ مەن قۇربانالىنىڭ ديۋانالارىمەن كوبىرەك كەزدەسىپ، ارالاپ، تىكەلەي سۇقباتتاسا باستادىم. دا، اداسقان احيدالارى مەن تەرىس پاتۋالارىنا ءوزىم كۋا بولدىم.

پريوزەرسك قالاسىنداعى ءبىر مەشىتتە قۇربانالىنىڭ ءبىر ديۋاناسى يمام ەكەن. بىراق وسى مەشىتكە بەس ۋاقىت ناماز بىلاي تۇرسىن، جۇما نامازعا ەشبىر ديۋاناسى بارمايدى ەكەن. سەبەبىن سۇراسام: «تاقسىر بىزدەردى مەشىتكە بارۋدان تيعان، بارا المايمىز» دەيدى.

شىندىعىنا كەلگەندە قوجا باحۋاددين ناحشباندي ءپىرىمىزدىڭ ەڭ ۇلىق ءىسى، مەشىتتەن بەزىپ، بەت-بەتىمەن تاركىدۇنيەشىلدىك پەن اداسۋشىلىققا سالىنىپ كەتكەن تاريحات ادامدارىن، سۇلىكتەرىن جيناپ اكەلىپ مەشىتكە قايتا كىرگىزگەنى. ول «كىمدە كىم جاماعات ىشىنەن جاماعان قۇرسا ءبىزدىڭ اھلىمىزدەن(قاتارىمىزدان) ەمەس» دەدى. جاماعات ىشىنەن جاماعات قۇرۋشى سوپى تۇرماق تاريحاتشى تۇرماق، تۋرا جولداعى ءمۇسلىم دە ەمەس، فيتناقور(بۇلىكشى، ارانداتۋشى).

مەن قۇربانالىعا وسىنى ايتتىم. ول سول جەردە ديۋانالارىنا مەشىتكە بارۋعا تاپسىرما بەردى. مەن پريوزەرسكتەن كەتىپ بولماي، سىرتىمنان «ول ۇكىمەتتىڭ ادامى، سوسىن ايتتىم، مەشىتكە بارماڭدار» دەپ ءسوزىن قايتا جۇتىپتى.

بۇل ۋاقيعانىڭ ءبارى ويلانۋعا ءماجبۇر ەتتى. ونىڭ اقىرى قۇربانالىنى ۇعۋ ءۇشىن ونىڭ كىتابىن وقىماق بولدىم. كىتابىنىڭ اتى «مازحاب ءمانىسى».

زىكىريا مىرزاعا دا اداسۋعا كومپاس بولىپ وتىرعان كىتاپتىڭ باسى وسى – «مازحاب ءمانىسى» ەكەنى ءسوزسىز. قاراڭىزدار: قۇربانالى احمەد، «مازحاب ءمانىسى»، الماتى -2012, 94-بەت.

ءسىراسىندا، وسى كىتاپتى شىعارۋشى شاكىرتتەرى ونىڭ بر داناسىن ۇستازدارى زىكىرياعا تارتۋ ەتسە كەرەك. ولاي دەيتىن سەبەبىم، ەرسىن امىرە دە، زىكىريا سىناعان يمامدار دا، سەرىك ابەنۇلى دا، ءبارى دە ءبىراۋىزدان شىندىقتى ايتىپ وتىر، قۇربانالى احمەتوۆتان باسقا رۋحۋل قۇددىستى – ارۋاق دەپ، ونى اللاعا سەرىك قىلىپ قوساتىن بىردە ءبىر عالىم تۇرماق، ناقۇرىس جوق!

قۇربانالى احمەتوۆ بۇل كىتابىندا شەكتەنشىعۋشىلىقتىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا ابدەن كوتەرىلگەنى سول: «قۇران كارىمدە 210 جەردە «يننا جاعالنا» - ء«بىز جاسادىق، ءبىز جاردەم بەردىك، ءبىز مەدەت بەردىك» دەپ ايتىلعان. «مەن جاسادىم» دەپ ايتىلماعان. دەمەك اللا تاعالا الەمدى تىكەلەي ءوزى ەمەس، جاردەمشىلەرى، كومەكشىلەرى، پەرىشتەلەر، ارۋاقتار ارقىلى مەڭگەرەتىنىنە اياتتار تۇسكەن. وسى جەردە ۋاحابيلەردىڭ پىكىرلەرى مۇلدەم قيىس كەتەدى» دەپ قىرتادى. استافىراللا!!! ءبىر سوزدە نە ماسقارا؟ «اللا مۇقتاج، اللانىڭ سانسىز سەرىكتەرى بار، ورتاقتارى بار!!!»-دەگەن نە سۇمدىق؟

زىكىرياعا وسى دالباسا جاقسا كەرەك.

ول ءتىپتى قۇربانالىنىڭ ءوزىنىڭ ساندىراعىن مويىنداماعانداردىڭ ءبارىن قيىس كەتەتىن ۋاحابيلەر دەپ ايىپتاپ وتىرعانىن دا ۇناتىپ قالسا كەرەك. زىكىريا مىرزانىڭ «ءبىرشاما كىسىلەر دۇرىس تۇسىنبەگەنگە ۇقسايدى، ال كەيبىرەۋلەرى ۋاححابيلىك ۋاعىزداردىڭ قۇرىعىنا ىلىكەنى سونشالىقتى، قازاقى بولمىس دەگەندى تۇسىنۋدەن قالعانىن بايقادىق» سوزدەرىنە قاراعاندا بۇل كىسى دە قۇربانالىدان  از «ۇلگى-ونەگە» الماعان سياقتى. بىردەن ءوز قارسىلاستارىن «ۋاحابيلەپ» تاستاپتى.

سونىمەن، ءبىز تاعى ءبىر قاراپ كورەلىك، «باقارا سۇرەسىنىڭ 87-اياتىنداعى «رۋحۋل قۇددىس» دەگەن ءبىر عالىم بار ما ەكەن؟ قازاقشا كىتاپتارعا وقىرمانداردىڭ بارلىعىنىڭ قولى جەتەرى انىق.  ولار مىنە:

 

قۇراننىڭ قازاقشا تۇسىندىرمە اۋدارماسى

 «راسىندا مۇسا (ع.س.) عا كىتاپ بەردىك تە، ودان كەيىن پايعامبارلاردى جالعاستى تۇردە جىبەردىك. جانە ءماريام ۇلى عيسا (ع.س.) عا دا مۇعجيزالار بەرىپ، جەبرەيىل (ع.س.) ارقىلى قۋاتتادىق. ارقاشان سەندەرگە ءبىر پايعامبار كوڭىلدەرىڭ قالاماعان نارسە كەلتىرسە، تاكاپپارلاناسىڭدار. ولاردىڭ ءبىر ءبولىمىن (عيسا، مۇسا ع.س. دى) جاسىنعا شىعارىپ، (زاكەريا، ياحيا ع.س.) ءبىر ءبولىمىن ولتىردىڭدەر. (87)»

اباي كز سايتىنداعى مۇراتبەك دەگەن پىكىرجازۋشى  بۇنى بىلاي جازادى:

(87) ۋالاقاد ءاتاينا ءمۋسال كيتابا ۋاقاففاينا مين ءباديھي بيررۋسۋلي ء[cالا] ءۋااتاينا ءيسا ءبنا ءماريامال ءبايناتي ءۋاايادناھۋ بيرۋحيل قۋدۋس [قالا] افاكۋللاما جااكۋم ءراسۋلۋن ءبيما ءلا ءتاھۋا انفۋسۋكۋمۋ ستاكبارتۋم فافاريقان كاز̃ز̃ابتۋم ۋافاريقان تاقتۋلۋن
(87) راسىندا مۇسا (ع.س.) عا كىتاپ بەردىك تە، ودان كەيىن پايعامبارلاردى جالعاستى تۇردە جىبەردىك. جانە ءماريام ۇلى عيسا (ع.س.) عا دا مۇعجيزالار بەرىپ، جەبرەيىل (ع.س.) ارقىلى قۋاتتادىق. ارقاشان سەندەرگە ءبىر پايعامبار كوڭىلدەرىڭ قالاماعان نارسە كەلتىرسە، تاكاپپارلاناسىڭدار. ولاردىڭ ءبىر ءبولىمىن (عيسا، مۇسا ع.س. دى) جاسىنعا شىعارىپ، (زاكەريا، ياحيا ع.س.) ءبىر ءبولىمىن ولتىردىڭدەر.
مىنە وسى اياتتاعى رۋح دەگەن ءسوزدىڭ ءجابرايل ع.س. ەكەندىگى 1 سىنىپتىڭ بالاسىنا دا تۇسىنىكتى.

 

ال، ەندى ورىس تىلىندەگى تافسىرلەردە شە؟ زىكىريا مىرزاعا كۇدىك، وبال بولماسىن، ولاردى دا سولاردىڭ تۇپنۇسقاسى تۇرىندە كەلتىرە كەتەلىك. قاراڭىزدار:

1. ابد ار راحمان بين ناسر اس-ساادي، تافسير(تولكوۆانيە) سۆياششەننوگو كورانا اس-ساادي، سۋرا باكارا، 87-ايات:

مى داروۆالي مۋسە (مويسەيۋ) پيسانيە ي وتپراۆيلي ۆسلەد زا نيم چەرەدۋ پوسلاننيكوۆ. مى داروۆالي يسە (يسۋسۋ), سىنۋ ماريام (ماري), ياسنىە زنامەنيا ي ۋكرەپيلي ەگو سۆياتىم دۋحوم (دجيبريلوم). نەۋجەلي كاجدىي راز، كوگدا پوسلاننيك پرينوسيل ۆام تو، چتو بىلو ۆام نە پو دۋشە، ۆى پروياۆليالي ۆىسوكومەريە، نارەكالي لجەتسامي ودنيح ي ۋبيۆالي درۋگيح؟ تولكوۆانيە اياتا: ۆسەۆىشني ناپومنيل سىنام يسرايلا و ميلوستي، كوتورايا بىلا وكازانا يم، كوگدا اللاح وتپراۆيل ك نيم پروروكا مۋسۋ – پروروكا، كوتورىي بەسەدوۆال س گوسپودوم ي پرينەس يم تورۋ. ۆسلەد زا نيم بىلي وتپراۆلەنى درۋگيە پوسلاننيكي، كاجدىي يز كوتورىح پرينيمال رەشەنيا نا وسنوۆاني تورى. پوسلەدنيم يز نيح بىل پروروك يسا، كوتورومۋ اللاح داروۆال ياسنىە زنامەنيا. يح بىلو ۆپولنە دوستاتوچنو دليا توگو، چتوبى ليۋدي ۋۆەروۆالي ۆ نەگو. ا ناريادۋ س ەتيم، اللاح پوددەرجال ەگو سۆياتىم دۋحوم. بولشينستۆو كوممەنتاتوروۆ سچيتالي، چتو رەچ يدەت وب انگەلە دجيبريلە. سوگلاسنو درۋگومۋ تولكوۆانيۋ، سۆياتىم دۋحوم ياۆلياەتسيا ۆەرا، پوسرەدستۆوم كوتوروي اللاح پوددەرجيۆاەت سۆويح رابوۆ. نەسموتريا نا ەتي منوگوچيسلەننىە ميلوستي، كوتورىە داجە نەۆوزموجنو وتسەنيت، يزرايلتيانە نادمەننو وتكازاليس ۋۆەروۆات. ا پريچينا ەتوگو ۆ توم، چتو بوجي پوسلاننيكي پرينوسيلي تو، چتو بىلو يم نە پو دۋشە. ي توگدا ودنيح پوسلاننيكوۆ وني نارەكالي لجەتسامي، ا درۋگيح ۋبيۆالي. وني وتدالي پرەدپوچتەنيە سۆويم نيزمەننىم جەلانيام پەرەد ۆەرنىم رۋكوۆودستۆوم، ا ميرسكوي جيزني – پەرەد جيزنيۋ بۋدۋششەي. بەزۋسلوۆنو، ۋپومينانيە وب ەتوم ياۆلياەتسيا سۋروۆىم پوريتسانيەم ي وسۋجدەنيەم سىنوۆ يسرايلا.

2.ال-مۋنتاحاب 

.2:87. ۆى، يۋدەي، زناەتە، چتو مى دالي مۋسە كنيگۋ — تورۋ — ي ۆسلەد زا نيم مى پوسلالي نەسكولكيح پوسلاننيكوۆ، ۆ توم چيسلە يسۋ (يسۋسا), سىنا ماريام (ماري), ي داروۆالي ەمۋ ياسنىە زنامەنيا دليا توگو، چتوبى ۆىۆەستي ليۋدەي يز تەمنوتى ي سۋەۆەري، دات يم سۆەت دليا ۋما ي دۋحوۆنوگو ي ۋمستۆەن-نوگو پروزرەنيا. مى پودكرەپيلي ەگو دۋحوم سۆياتىم — دجيبريلوم (گاۆريلوم) — دا بۋدەت ەمۋ مير! نەۆەروياتنو، چتو كاجدىي راز، كاك پوسلاننيك ناپراۆليالسيا ك ۆام س بوجەستۆەننىمي زاپوۆەديامي، كوتورىە ۆاشي دۋشي وتۆەرگالي، ۆى زانوسيليس. ودنيح پوسلاننيكوۆ ۆى وبياۆليالي لجەتسامي، ا درۋگيح ۆى ۋبيۆالي.

3.كۋليەۆ. ە.:

87. مى داروۆالي مۋسە (مويسەيۋ) پيسانيە ي وتپراۆيلي ۆسلەد زا نيم چەرەدۋ پوسلاننيكوۆ. مى داروۆالي يسە (يسۋسۋ), سىنۋ ماريام (ماري), ياسنىە زنامەنيا ي ۋكرەپيلي ەگو سۆياتىم دۋحوم (دجيبريلەم). نەۋجەلي كاجدىي راز، كوگدا پوسلاننيك پرينوسيل ۆام تو، چتو بىلو ۆام نە پو دۋشە، ۆى پروياۆليالي ۆىسوكومەريە، نارەكالي لجەتسامي ودنيح ي ۋبيۆالي درۋگيح؟ 

4. پوروحوۆا.ۆ.:

87. مى دالي مۋسە كنيگۋ (وتكروۆەني), ي ۆسلەد زا نيم پوسلاننيكوۆ مى سلالي; مى دالي يسە، سىنۋ ماريام، زنامەنيا ياسنىە ي دۋح سۆياتوي دليا ۋكرەپلەنيا ەگو. نو ۆسياكي راز - نە ۆى لي، كوگدا ياۆليالسيا ك ۆام پوسلاننيك،
(نەسيا) ۆام تو، چتو ۆاشي دۋشي نە جەلالي،پرەيسپولنياليسيا گوردىني - ودنيح لجەتسامي وبياۆليايا،ناسيلستۆەننو مەرتۆيا درۋگيح؟

4.شاميل الياۋتديوۆا:

«نەت سومنەني ۆ توم، چتو مۋسە (مويسەيۋ) مى دالي پيسانيە [تورۋ] ي ۆسلەد زا نيم [ۋجە پوسلە ەگو سمەرتي] پوسىلالي [يزبيرايا يز سىنوۆ چەلوۆەچەستۆا] نوۆىح پوسلاننيكوۆ. 
‘يسە (يسۋسۋ), سىنۋ ماريام (ماري), مى [گوۆوريت گوسپود ميروۆ] دالي زنامەنيا [پودتۆەرجدايۋششيە يستيننوست ەگو پروروچەسكوي ميسسي، كاك-تو: وجيۆلەنيە مەرتۆىح، يستسەلەنيە پروكاجەننىح ي سلەپىح] ي ۋكرەپيلي ەگو سۆياتىم دۋحوم [انگەلوم دجابرايلوم (گاۆريلوم)].
ي كاجدىي راز، كوگدا پريحوديل ك ۆام پوسلاننيك بوجي س تەم، چتو ۆام نە نراۆيلوس، ۆى ناچينالي پروياۆليات تششەسلاۆيە، نادمەننوست: كوگو-تو وبۆينيالي ۆو لجي، ا كوگو-تو [زا ۆسيۋ يستوريۋ چەلوۆەچەستۆا بىلو نەسكولكو پودوبنىح سلۋچاەۆ] — ۋبيۆالي».

ەندى ءورىستىلدى سوپىلار مەن تاريحاتشىلاردىڭ، تاساۋف عالىمدارى رۋح، قاسيەتتى رۋح تۋرالى نە ايتادى، ونى دا قاراپ كورەلىك. بۇل دەرەكتەردىڭ ءبارىن مەن «دارۋل فيكر. رۋ» سايتىنان الدىم:

اللانى رۋح، نۇر، ساۋلەلى ەنەرگيا، ت.ت دەۋشىلەر تۋرالى

ەسلي جە چەلوۆەك يسپوۆەدىۆال نەۆەرنىە ۋبەجدەنيا پو ۆوپروسۋ زناني وب اللاhە (ك پريمەرۋ، پريپيسىۆال ەمۋ پودوبيە، مەستو يلي وبراز، يلي پەرەمەششەنيە، يلي جە دۋمال، چتو «اللاh – ەتو دۋح، يلي سۆەت، لۋچيستايا ەنەرگيا، يلي سيلا، يلي رازۋم» ي ت.پ.) يلي جە كولەبالسيا ۆ وسنوۆنىح ۆوپروساح يسلامسكوگو ۆەروۋچەنيا (ناپريمەر، دۋمال: «موجەت بىت، ۋ اللاhا ەست مەستو، ا موجەت بىت نەت»، - ك تاكوگو رودا سومنەنيام نە وتنوسياتسيا مىسلي، پوياۆيۆشيەسيا نە پو سۆوەي ۆولە), تو ون پەرەستال بىت مۋسۋلمانينوم (ەسلي پرەجدە يم بىل), ي تاكومۋچەلوۆەكۋ نەوبحوديمو ۆەرنۋتسيا ك ۆەرە، تو ەست
پرينيات يسلام. ەتو نەوبحوديمو سدەلات بەز پرومەدلەنيا.

رۋحتىڭ ادام بالاسىنا ۇرلەنۋى تۋرالى:

ۆسە ۋلەمى ەدينودۋشنى ۆو منەني و توم، چتو ۆدۋۆانيە دۋحا ۆ ەمبريون پرويسحوديت پو يستەچەني ستا دۆادتساتي دنەي پوسلە سoۆوكۋپلەنيا روديتەلەي، چتو سوستاۆلياەت روۆنو چەتىرە مەسياتسا ي وتنوسيتسيا ك ناچالۋ پياتوگو. ۆ توم، چتو ەتو دەيستۆيتەلنو تاك، موجنو ۋبەديتسيا پۋتيوم نابليۋدەنيا، ي ەتو وبستوياتەلستۆو پرينيماەتسيا ۆ راسچيوت ۆ سلۋچاە ۆوزنيكنوۆەنيا نەوبحوديموستي وبراششەنيا ك ۋستانوۆلەنيام، كاسايۋششيمسيا پريزنانيا وتتسوۆستۆا ي وبيازاتەلنوستي نەسەنيا سووتۆەتستۆۋيۋششيح راسحودوۆ. ەتو دەلاەتسيا ۆ توم سلۋچاە، كوگدا ەست ۋۆەرەننوست ۆ توم، چتو پلود ۋجە ناچال دۆيگاتسيا. ۆ ەتوم ي سوستويت سمىسل زاپرەتا نا ۆستۋپلەنيە جەنششينى ۆ نوۆىي براك دو يستەچەنيا چەتىريوح مەسياتسەۆ ي دەسياتي دنەي پوسلە سمەرتي مۋجا، ۆەد يمەننو ستولكو ۆرەمەني دولجنو پرويتي، چتوبى موجنو بىلو ۋدوستوۆەريتسيا ۆ وتسۋتستۆي ۋ نەيو بەرەمەننوستي.

رۋح  دەگەنىمىز  نە؟

دۋحوم ياۆلياەتسيا تو، چتو دايوت چەلوۆەكۋ جيزن، ي ەتو ەست ۆەلەنيە اللاحا، و چيوم سام ون پوۆەدال ۆ سۆوەي ۆەليكوي كنيگە، سكازاۆ: "ي وني سپراشيۆايۋت تەبيا و دۋحە. سكاجي: "دۋح - وت ۆەلەنيا گوسپودا موەگو، ا ۆام داروۆانو زنانيا ليش نەمنوگو". (نوچنوە پۋتەشەستۆيە، 85.) 

وسىعان وراي ۇلىق ۇستازدار نە دەيدى؟

ۆ كوممەنتارياح ان-ناۆاۆي ك "ساحيحۋ" مۋسليما سكازانو: "دۋح پرەدستاۆلياەت سوبوي تونكوە تەلو، كوتوروە پرونيكاەت ۆ تەلو فيزيچەسكوە ي سوەدينياەتسيا س نيم پودوبنو تومۋ كاك سوك دەرەۆا سوەدينياەتسيا س زەليونوي ۆەتۆيۋ ".

چتو جە كاساەتسيا ال-گازالي، تو ۆ "يحيا 'ۋليۋم اد-دين" ون پيشەت: «دۋح ەست چيستايا سۋششنوست، پولنوۆلاستنو راسپورياجايۋششاياسيا ۆ تەلە»

سوندا بۇل جەردە كىم قاتەلەسىپ وتىر، كىم قىرتىپ وتىر، كىم ونى نە ءۇشىن جاساپ جاتىر؟

1.قۇربانالى احمەتوۆ بۇنى اقىماقتىقپەن، ساۋاتسىزدىقپەن، قۇراندى دۇرىس تۇسىنبەگەندىكتەن جاساپ وتىرعان جوق. ونىڭ ءىلىمىنىڭ سوڭى – ارۋاق. بىراق بۇل ءبىزدىڭ دۇنيەدەن، قازاقى ۇعىمنان تىس ارۋاق. ول ءوزى جازعانداي قۇدايدىڭ جاراتۋشىلىقتا سەرىگى بولعان ارۋاق(استافىراللا). بۇل ارۋاقتىڭ اتى – قۇربانالى احمەد!

قالعاندارى اقىماقتىق. سونىڭ ىشىندە زىكىريانىڭ ىستەپ وتىرعانى دا «كورمەگەنگە كوسەۋ تاڭ» دەگەندەي كورمەتىك پەن بىلمەستىكتىڭ زاردابى. ول قالايدا ارتىق بولعىسى كەلەدى. سوسىن «اتىڭ شىقپاسا ءشوپ ورتە» دەپ قۇرانعا رەۆيزيا جاساپ وتىر.

بارشا ءدىن مۇسىلماننىڭ ءبىر عانا ءدىنى بار، ول – يسلام. كىمدە كىم ءار ۇلتتىڭ ءوز يسلامى بار دەسە قاتتى قاتەلەسەدى. قۇراندا بۇل تۋرالى: «(مۇحاممەد ع.س.) ساعان شىنايى تۇردە قۇراندى وزىنەن بۇرىڭعى كىتاپتاردى راستاۋشى جانە ولاردى قورعاۋشى تۇرىندە تۇسىردىك. ولاردىڭ ارالارىنا اللانىڭ وزىڭە تۇسىرگەنىمەن ۇكىم قىل. وزىڭە كەلگەن شىندىقتان ايرىلىپ، ولاردىڭ ويلارىنا ەلىكتەمە! سەندەردىڭ اربىرەۋلەرىڭ ءۇشىن ءبىر جول-جوبا قويدىق. ەگەر اللا قالاسا ەدى، بارلىعىڭدى ءبىر-اق ۇممەت قىلار ەدى. الايدا سەندەرگە بەرگەن جول-جوبالارىندا سىناماقشى. ەندەشە جاقسىلىققا جارىسىڭدار. ءبىرتۇتاس بارار جەرلەرىڭ اللا جاق. ول سەندەردىڭ تالاسقان نارسەلەرىڭدى بىلدىرەدى. («مايدا» سۇرەسى، 48-ايات)». اللا ءبىزدى قورلاۋ ءۇشىن ەمەس، ءبىر بىرىمىزبەن جاقسىلىقتا جارىسىپ، جاقسىلىق يەلەرى بولۋ ءۇشىن ءارتۇرلى جول مەن مازحابتارعا ءبولىپ،  ءتۇرلى ۇممەت ەتتى. بىزگە: ء«اي ادام بالاسى! ءشۇباسىز سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن (ادام، حاۋادان) جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق. شىنىندا اللانىڭ قاسىندا ەڭ ارداقتىلارىڭ تاقۋالارىڭ. شاكسىز اللا تولىق ءبىلۋشى، ءار نارسەدەن حابار الۋشى («حۋجۋرات» سۇرەسى، 13 ايات)» دەدى. كوردىڭىزدەر ما، ءبىر-ءبىرىمىزدى داتتاۋ ءۇشىن ەمەس، تانۋ ءۇشىن ۇلتتار، رۋلار قىلدى. ەڭ ىزگى ادام نە رۋىنان، نە تايپاسىنان، نە تۇقىمى مەن شىققان ۇلتىنان اللانىڭ الدىندا ارتىق بولمايدى. اللا وسى اياتتا:  «اللانىڭ قاسىندا ەڭ ارداقتىلارىڭ تاقۋالارىڭ» دەپ اشىپ ايتادى.

زىكىريا باۋىرىمىزدىڭ ءوزى ءدىن يسلامعا ىرىتكى سالىپ، ءدىن مۇسىلماندار اراسىن جالعان ءتاپسىر، تەرىس احيدامەن بىلىقتىرىپ وتىرىپ، قورعاعىسى كەلگەن ۇلىعىمىز قوجا احمەت ياسساۋي قازاق بولعانى، نەمەسە بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشىندە جەرلەنگەنى ءۇشىن ۇلىق، اللانىڭ دوسى ەمەس، ول اللانىڭ ماعريفاتىنا تاقۋالىعىمەن جەتكەن ادام.

سوندىقتان ونسىز دا از، ءالى تولىق قۋاتتانباعان قازاق ۇلتىن ءدىن يسلام ىشىنەن ءبولىپ الىپ، ونى وقشاۋلاۋ، سول ءۇشىن اللانىڭ بارشا ادام ع.س. ۇرپاعىنا ورتاق ەتكەن دىنىنەن اجىراتۋ ىزگى ادامداردىڭ ەمەس، ىرىتكى ادامداردىڭ ءىسى. بۇل ناداندار وسى امالدارى ارقىرى وزدەرى وتىرعان داراقتىڭ ءتۇبىن شاۋىپ، ءوز قورالارىنا وت تاستاپ جاتقانان ۇقپايدى. قۇربانالى ۇقسا جاقسى ۇعادى. بىراق وعان كرەگى نە اللا، نە ءدىن، نە قازاق، نە باسقا ەمەس، قامپيعان قارنى مەن كوكىرەگىن كرەنەگەن ءنافسى قالاۋلارى. ول ءۇشىن نەعۇرلىم توپالاڭ بولسا سوعۇرلىم پايدا.

مەن بۇل ماقالانى زىكىريا جانداربەكوۆ باۋىرىمىزدى نە داتتايىن، نە جاماندايىن دەپ جازعانىم جوق. باستى ماقسات اعامىز الدى مەن ارتىنا قاراپ، وڭ مەن سولىن ۇمىتپاسا ەكەن. بالكىم ءوز قاتەسىن ۇعار!

ابدىكارىم ءابدىمومىنوۆ

Abai.kz