فەتحۋللاھ گۇلەن الەمگە ايگىلى فرانتسۋز باسىلىمى «لە موندە» گازەتىندە جاريالاعان ماقالاسىندا ەكسترەميزم جانە لاڭكەستىكپەن كۇرەسۋ ماسەلەسىندە حالىقارالىق قاۋىمداستىق پەن مۇسىلماندارعا ماڭىزدى مالىمدەمە جاسادى. يسلامنىڭ اتىن جامىلىپ جاسالىپ جاتقان لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ مۇسىلمانداردى بوتەن كورسەتىپ جاتقانى ءارى يسلام جايلى تەرىس پىكىر قالىپتاستىرۋدى تەرەڭدەتە تۇسەتىنىن ەسكەرتكەن گۇلەن تەرروريزمنىڭ دىننەن ەمەس ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى.

فەتحۋللاھ گۇلەن بۇگىن «لە موندە» گازەتىندە جاريالاعان ماقالاسىندا: ء«بىز مۇسىلمان رەتىندە ءوز پروبلەمامىزدى شەشۋىمىزگە جول بەرمەگەن ايلاكەرلىكپەن جاسالعان تەوريالارعا جۇگىنبەي، وزىمىزگە ەسەپ بەرۋىمىز كەرەك. بويىمىزداعى وزبىرلىققا بەيىمدىك، كۇش كورسەتۋ، قوعامدا جاستاردىڭ ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز قالۋى جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە تەپە-تەڭدىكتىڭ جويىلۋى سەكىلدى سەبەپتەرگە بايلانىستى قوعامىمىز توتاليتارلى ساناداعى توپتاردىڭ وزدەرىنە ادام تارتۋىنا جول بەرەتىندەي كۇيگە جەتتى مە؟» — دەدى.

ەۋروپاداعى مۇسىلمانداردىڭ ەكسترەميستىك اعىمدارمەن كۇرەس ماسەلەسىندە ەكى ەسە بەلسەندى بولۋى قاجەتتىگىن العا تارتقان گۇلەن: «قانداي قيىن جاعدايعا قاراماستان، مۇسىلماندار ءوز مەملەكەتتەرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، دىندەستەرىنىڭ قوعاممەن ەتەنە ارالاسۋىنا ۇلەس قوسۋى ءتيىس»، — دەدى. 

فەتحۋللاھ گۇلەننىڭ پاريجدەگى لاڭكەستىك ارەكەتكە بايلانىستى «لە موندە» گازەتىندە جاريالاعان «مۇسىلماندار، سەنىم-تۇسىنىگىمىزگە سىني تۇرعىدان تالداۋ جاسايىق» اتتى ماقالاسىنىڭ تولىق نۇسقاسى مىناۋ: 

شىنايى يماندىلىق كورىنىسى — ادام ءومىرىن قورعاۋدا 

يشيم مەن سول سەكىلدى تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ جانتۇرشىكتىرەرلىك ارەكەتتەرىنەن قالاي شوشىن-عاندىعىمدى ايتۋعا ءتىلىم بارار ەمەس. بۇل توپتاردىڭ لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا وزدەرىنىڭ اداسقان يدەولوگيالارىن ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ جاساۋلارى ءبىر جارىم ميلليارد مۇسىلماندارمەن قوسا مەنى دە قاتتى قىنجىلتادى. مۇسىلمان رەتىندە ءبىزدىڭ مىندەتىمىز،  ءبىر جاعىنان، ادامزاتتى بۇل تەرروريزم دەگەن زۇلماتتان قۇتقارۋ ءۇشىن بارشامەن يىق تىرەستىرىپ بىرگە جۇمىس جاساۋ، ەكىنشى جاعىنان، ءدىنىمىزدىڭ پاك كەلبەتىنە جاعىلعان قارا كۇيەنى كەتىرۋگە تىرىسۋ.

شىنايى يماننىڭ ولشەمى جالاڭ ۇراندار نەمەسە سىرتقى كەسكىن-كەلبەتتە ەمەس، بارلىق الەمدىك دىندەردىڭ نەگىزگى وزەگى ادام ءومىرىن قورعاۋ جانە ءاربىر ادامدى قۇرمەت تۇتۋ سەكىلدى ۇستانىمدارعا دەگەن مۇقياتتىلىقتا.

مۇسىلماندار رەتىندە تەرروريستەر جايۋعا تىرىساتىن توتاليتارلىق يدەولوگيادان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتىپ، ونىڭ ورنىنا باۋىرمال، كوپتۇرلىلىكتى بايلىق دەپ قابىلدايتىن تۇسىنىكتى قولداۋىمىز كەرەك. ءبىز ءۇشىن ۇلتىمىزدان، دىنىمىزدەن بۇرىن ادامدىعىمىز ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى جانە مۇنداي تاعىلىق ارەكەتتەردىڭ كەسىرىن نەگىزىنەن ادام رۋحانياتى تارتادى. پاريجدە اجال قۇشقان فرانتسۋز ازاماتتارى، ءبىر كۇن بۇرىن بەيرۋتتا ءومىرى قيىلعان ليۆاننىڭ شيتتىك مۇسىلماندارى، يراكتا دا اتالمىش لاڭكەستەردىڭ قولىنان قازا تاپقان ءسۇنني مۇسىلمانداردىڭ بارلىعى ەڭ الدىمەن ادام. جانى اۋىرعان ءاربىر ادامنىڭ جان جاراسىن جازۋعا ۇمتىلىپ، دىنىنە دە، ۇلتىنا دا قاراماستان قۇرمەت تانىتىپ، ونىڭ قايعىسىن جەڭىلدەتۋگە تىرىسپايىنشا، وركەنيەتتىڭ العا جىلجۋى استە مۇمكىن ەمەس.

مۇسىلماندار قۋلىقپەن جاسالعان تەوريالاردان باس تارتىپ، وزدەرىن ىشتەي ەسەپكە تارتۋى ءتيىس

ءبىز مۇسىلمان رەتىندە ءوز پروبلەمامىزدى شەشۋىمىزگە كەدەرگى كەلتىرگەن  ايلاكەرلىكپەن جاسالعان تەوريالاردان ارىلىپ، وزىمىزگە بىلاي ەسەپ بەرۋىمىز كەرەك: ارامىزدا ورىن العان زورلىق-زومبىلىققا دەگەن بەيىمدىك، كۇش كورسەتۋ، قوعامدا جاستاردىڭ ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز قالۋى ءارى تەپە-تەڭدىككە قۇرىلعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ كەمشىلىكتى بولۋى سەبەپتەرىمەن ەلدەرىمىز توتاليتارلى ساناداعى توپتاردىڭ وزدەرىنە ادامىن تارتۋىنا ىڭعايلى كۇيگە جەتتى مە؟ نەگىزگى ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن، قۇقىقتىڭ ارتىقشىلىعى مەن بارشاعا باۋىرمالدىعىن قالىپتاستىرا الماعاندىعىمىز ءۇشىن كەيبىر قاراۋسىز جانداردىڭ ۇمىتسىزدىككە ءتۇسۋى مەن ءتۇرلى ىزدەنىستەرگە بارۋىنا جول بەردىك پە؟

تەرروردى لاعىنەتتەۋ جەتكىلىكسىز

پاريجدە ورىن العان سوڭعى قايعىلى وقيعا بىزگە مىنانى تاعى ءبىر رەت ۇقتىردى: دىنمەن بايلانىستى ەتىپ كورسەتىلگەن بۇل قانقۇيلى جارىلىستى ءدىن عالىمدارى دا، قاتارداعى مۇسىلماندار دا تۇبەگەيلى لاعىنەتتەپ، قارالاۋى كەرەك. الايدا قازىرگى  جاعدايىمىزدا مۇنى تەك لاعىنەتتەپ قانا قويۋ جەتكىلىكسىز. مۇسىلمان ەلدەردە تەرروريستەردىڭ جاس بۋىندى قاتارلارىنا قوسۋ ارەكەتتەرىنە قارسى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، ءدىني كوشباسشىلار مەن ازاماتتىق قوعام ۇيىمدارى — بارشاسى بىرىگىپ، پاراساتتى تۇردە كۇرەس جۇرگىزۋ قاجەت. تەرروريستەردىڭ جاستاردى ءوز قاتارىنا تارتۋىنا جول اشاتىن بۇكىل فاكتورلاردى باقىلاپ، قوعامدى تۇتاس قامتيتىنداي جوبالار ۇيىمداستىرۋ كەرەك.

قوعامىمىزداعى قاراۋسىز جۇرگەن جاستاردى ەرتەرەك انىقتاپ، قاۋىپ-قاتەرلەرگە ۇشىراۋىنا جول بەرمەي، وتباسىلارىنا كەڭەس ءارى وزگە دە قىزمەتتەرمەن قولداۋ بولاتىنداي شارالارىن جۇرگىزۋ كەرەك. ءوزىمىز ازاماتى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتەرمەن  دوستاستىقتا بولىپ، تەرروريزممەن كۇرەسۋ جونىندە جوسپارلار جاسالاتىن جيىنداردا پىكىرلەرىن ايتۋى كەرەك. جاستارىمىزعا دەموكراتيالىق جولمەن ءوز پىكىرلەرىن ايتا ءبىلۋدى ۇيرەتۋىمىز قاجەت. مەكتەپتەردە  ەرتە جاستان دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ ۇيرەتىلۋى كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ساناسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىندا ايتارلىقتاي ماڭىزدى.

تاريحتا مۇنداي تراگەديالاردىڭ سوڭىن الا اسىرەكەرى رەاكتسيالار تۋىنداعان.  مۇسىلمانعا قارسى، دىنگە قارسى ايتىلىپ جاتقان سوزدەر، مەملەكەتتەردىڭ مۇسىلمان ازاماتتارىنا بىرىڭعاي قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان زيان تيگىزۋى مۇمكىن. ەۋروپا مۇسىلماندارى بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتا ءومىر ءسۇرۋدى قالايدى. قيىن جاعدايلارعا قاراماستان، مۇسىلمان ازاماتتار ءوز مەملەكەتتەرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، جاۋاپكەرشىلىك الىپ، دىندەستەرىنىڭ قوعامعا اناعۇرلىم سىڭۋىنە سەبەپ بولاتىنداي باۋىرمال ساياسات جۇرگىزۋىنە ۇلەس قوسۋى ءتيىس. وسىلاي ارەكەت ەتۋ ارقىلى ءبىز مۇسىلمان رەتىندە يسلامدىق تۇسىنىگىمىز بەن ءىس-تاجىريبەمىزدى زامانىمىزدىڭ تالابىنا قاراي  قايتا كوز جۇگىرتىپ، وزىمىزگە سىنمەن قاراۋىمىز كەرەك. بۇل يسلامي داستۇردەن قول ءۇزۋ ەمەس، كەرىسىنشە ءمۇلت كەتكەن جەرلەرىمىزدىڭ بايىبىنا بارۋ جانە ونى دەر كەزىندە تۇزەتىپ، ءسالاف-ساليحيندەر سەكىلدى قۇران مەن سۇننەتتىڭ رۋحىن، وزەگىن قايتا قولعا الۋ دەگەن ءسوز.

دىندەگى راديكال پىكىرلەردى الاستاتۋىمىز كەرەك

ءدىني دەرەككوزدەرىمىزدىڭ ءار جەرىنەن ءۇزىپ-جۇلىپ، نەگىزىنەن بۇرمالاپ، باسقا ماقساتتارعا قولدانۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان پىكىرلەردى تازارتۋىمىز كەرەك. مۇسىلمان عالىمدار، ويشىلدار مەن زيالىلار ءدىننىڭ قاينارىنا ءبىرتۇتاس قاراۋعا شاقىرۋى كەرەك. وتكەن داۋىرلەردە ساياسي جانە ءدىني ۇستانىمداردىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەر مەن ۇزدىكسىز جالعاسقان قاقتىعىستار كەزىندە بەرىلگەن ۇكىمدەرگە قايتا كوز جۇگىرتكەنىمىز دۇرىس. كەيبىر نەگىزگى سەنىمدەردىڭ بولۋى دوگماتيزمگە جاتپايدى. مۇسىلماندارعا كەزىندە رەنەسانس سىيلاعان كوزقاراس ەركىندىگىن ءدىننىڭ وزەگىنە ادالدىق تانىتا وتىرىپ قايتا جانداندىرۋعا جول اشىق، ول مۇمكىن ءارى قاجەتتى. قاتتىلىق پەن قاتىگەزدىككە سەبەپ بولىپ وتىرعان راديكاليزم جانە تەرروريزممەن تەك وسىنداي جاعدايدا عانا تيىسىنشە قارسى تۇرا الامىز. 

وركەنيەتتەر ەمەس، ادامزات وركەنيەتى مەن ۆارۆارلىق ءوزارا قاقتىعىسۋدا

وكىنىشكە قاراي، ورىن العان سوڭعى وقيعالاردىڭ ءىزىن الا كەي جەرلەردە «وركەنيەتارالىق قاقتىعىستار» تەورياسىنىڭ قايتا قوزعالعانىنا  قاتتى قىنجىلامىن. بۇنى ەڭ العاش شىعارعاندار كورەگەندىكتەرىنەن بە، الدە الداعى جوسپار رەتىندە العا تارتتى ما، بىلە المادىم. بىراق مىنا جاعداي انىق، بۇگىن وسىنداي نارسە ايتۋ تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ عانا مۇددەسىنە جارايدى. مىنانى ناقتى ايتقىم كەلەدى: كوز الدىمىزدا بولىپ جاتقان وقيعالار بۇكىل ادامزاتتىق وركەنيەت پەن ۆارۆارلىقتىڭ قاقتىعىسى. 

تەرروريستەرمەن كۇرەستە مۇسىلماندار شەشىمنىڭ ءبىر بولىگىن قۇراۋى ءتيىس

مۇسىلمان رەتىندە ءبىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمىز — قانداي اۋىر جاعدايلارعا تاپ كەلسەك تە، شەشىم جولىنىڭ ءبىر بولىگىن موينىمىزعا الۋىمىز كەرەكتىگى. مۇسىلمانداردىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعىن قورعاۋ ءارى سەنىمى قانداي بولسا دا بارلىق ادامداردىڭ تاتۋلىق پەن بەيبىتشىلىكتە ءومىر سۇرۋىنە ۇلەس قوسقىمىز كەلسە، ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ءدىني قىرلارىمەن تەرروريزم پروبلەمالارىنا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. جەكە ومىرىمىزدە ۇلگىلى جان بولۋ ارقىلى ءدىني كوزدەردەگى راديكالدى تۇجىرىمداردى قابىلداماي، جاتسىنىپ، بۇل پىكىرلەردىڭ جاستارعا اسەر ەتپەۋىن قاداعالاپ، ولارعا دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ەرتە باستان ۇيرەتىپ، تەرروريزممەن جانە سوعان باستايتىن توتاليتارلىق يدەولوگيالارمەن كۇرەسۋىمىز كەرەك.

تارجىمالاعان – ايدوس قارساباەۆ 

Abai.kz