كبارتىر، ءماشىن
(ديالوگ اڭگىمە)
– اتا دەيم، بولشى تەز، سەن جينالىپ بولعانشا اكىمدىكتەر كەتىپ قالادى.
– بوتاقانىم، مەنى قايدا سۇيرەلەمەكسىڭ تاعى؟
– ءوي، اتا. كوزىڭ ءتىرى تۇرعاندا وكىمەتتەن كۆارتىر، ءماشىن الىپ ۇلگەرۋىمىز كەرەك.
– كبارتىردى نە قىلامىز؟ قۇدايعا شۇكىر، بار عوي، تۇراتىن جەر.
– ءوي، اقىلىڭنان الجاسايىن دەدىڭ بە؟ ارتىڭدا قالاتىن بالا-شاعانى نەگە ويلامايسىڭ؟
– بوتاقانىم-اۋ، بالالاردىڭ بارىندە بار عوي. تۇنەۋگى جىلى بەردى عوي كبارتىرىن دە، ماشىنەسىن دە...
– ونى كوزى تىرىسىندە اپامىزدىڭ اتىنا جازدىرىپ قويدىق. جالپى، قازىر سەنىڭ اتىڭدا ءۇي دە، ماشينا دا جوق. ونىڭ ۇستىنە ونىڭ ءبارى باسقا وبلىستا تۇرعاندا بەرىلگەن.
– دالادا تۇرعان جوقپىز عوي، امان-ەسەن سوعىستان كەلىپ، بالا-شاعانى ءوسىرىپ جەتكىزدىك.
– تۋ، اتا، ەرتەڭگى كۇندى نەگە ويلامايسىڭ ءوزىڭ؟ نەمەرە-شوبەرە بار دەگەندەي، ولارعا دا كەرەك ءبارى.
– ەشقايسىڭ دالادا جۇرگەن جوقسىڭ...
– بولش، اتا، جينال، سەن سەلكىلدەپ جينالعانشا، كەش باتار.
– قايتا-قايتا وكىمەتتەن سۇرامشاقتانىپ الا بەرگەنىم قاي ءبىر جاقسى دەيسىڭ؟
– سەن الاتىن ءبىر ۇيدەن وكىمەت كەدەيلەنىپ قالمايدى. باسقالارى ۆاگون-ۆاگونىمەن تاسىپ، باستارىنا بالەنباي سارايدان سالىپ العاندا، نەسىنە قۋىستاناسىڭ؟!
– قۇلىنىم-اۋ، اناۋ، ءبىر اۋىلدان بىرگە اتتانعان كورشى قۇلدىربەكتىڭ بالا-شاعاسىن ايتسايشى. مايدانعا كەتكەندە ۇلكەنى بەستە، كىشىسى ۇشتە بولاتىن، كەنجەسى ىشتە قالعان.
– تۋ، اتا، سول اڭگىمەنى مىڭ رەت ايتىپ، ميىمدى ابدەن سارسىتىپ جىبەردىڭ عوي ءوزى!
– سول قۇلدىربەكتىڭ بالا-شاعاسىنىڭ نە جازىعى بار دەيمىن دە. مايدانعا بىرگە اتتانىپ، ءبىر شايقاستا قاتتى جارالانىپ، مەنى قۇشاقتاعان كۇيى كوز جۇمدى. بالا-شاعاسىن تاپسىرۋعا عانا شاماسى جەتتى.
– تۋ، اتا، ەندى ماعان نە قىل دەيسىڭ؟ مەن كىنالى مە ەكەنمىن سوعان؟!
– جوعا، مەن عوي، ءبىر قولىمدى قالدىرىپ، امان-ساۋ كەلدىم، كولحوزدىڭ جۇمىسىنا كىرىسىپ، ەڭبەك كۇن تاۋىپ، بالالاردى ءوسىرىپ-جەتكىزدىم، ەشكىمدى اشىقتىرمادىم. وكىمەت قولداپ، شيپاجايلارعا جىل سايىن بارىپ تۇردىم. مەدالىن دە بەردى، ماشينەسىن دە بەردى... اناۋ قۇلدىربەكتىڭ كەلىنشەگى جاستاي جەسىر قالدى.
– جەسىر قالعان سول عانا ما؟ ءبارى جەسىر قالعان!
– جوعا دەيم، جيىرما ۇشىندە جەسىر قالىپ، ءوزى اش-جالاڭاش، ايتەۋىر، ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ، بالا-شاعاسىن جەتكىزدى. سونىڭ نە جازىعى بار دەيم عوي، ونىڭ شيەتتەي قالعان بالالارىنىڭ نە جازىعى بار؟ سوعان كىم ءۇي بەرىپ، كولىك مىنگىزىپتى. ازاماتى مايداننان قايتپاي، قان جىلاپ جۇرگەندە، كىم ونى شيپايجايعا جىبەرىپتى؟ مەن بولسام، اپتالداي ازامات، ءتىرى كەلدىم عوي، سونىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. سونىڭ ءوزى ءبىر بايلىق قوي بىلگەنگە. قۇرمەت كورسەتتى، تورگە شىعاردى ءبىزدى، ونىسىنا راحمەت.
– سول اۋىلداسىم ايتتى دەپ، سونىڭ ءۇي-ىشىنە قاراسىپ تۇرعانىڭدى شەشەم ايتقان. سونى ازىرقانىپ ءجۇر مە وزدەرى؟
– ولارعا كومەكتەسەتىن مەن بار بولدىم. ءبىر قولدى بەرىپ، شويناڭداپ مايداننان كەلگەنىمدە قاقاعان قىس بولاتىن، بارسام، جامان تامدارىنىڭ ءىشىن قىراۋ باسقان، جاعار وتىن جوق، بالالار مۇزداپ-قاتىپ، كوگەرىپ قالىپتى، قيمىلداۋعا الدەرى جوق. بەرە قوياتىن ارتىق كورپە قايدان بولسىن، سودان قۇشاق تولتىرا ساباندى كوتەرىپ اپارىپ، استارىنا توسەپ، ۇستەرىنە جاۋىپ، وزىممەن الا كەلگەن تورسىقتاعى سپىرتپەن ارقالارىن، كەۋدەلەرىن ۋقالاپ، پەشتەرىنە ساعدار جاعىپ، ەشكىنىڭ ءسۇتىن ەرىندەرىنە تامىزىپ، ارەڭ ءتىرىلتىپ العام.
– وي، اتا، سول ءبىر جاۋىر بولعان اڭگىمەڭدى ميلليون رەت ايتتىڭ عوي. ءتىرىلتىپ العانىڭا راحمەتىن ايتسىن دا.
– سول بالالاردىڭ جازىعى نە دەيمىن؟ قىستىڭ كوزى قىراۋدا جاعار وتىن تاپپاي، شىرىلداپ، شيەتتەي بالالارىنا ءبىر ۋىس بيدايدى ارەڭ تاۋىپ بەرىپ جۇرگەن ايەلدەردىڭ جاعدايىن كىم جاساپتى... سولاردى كىم ەسكەرىپ، كىم قۇرمەتتەپتى...
– تۋھ، اتا!
– سول قۇلدىربەكتىڭ التى جاسار بالاسى ۇلكەندەرمەن بىرگە كولحوزدىڭ جۇمىسىن اتقاردى. كورگەن قىزىعى كانى؟
– بەرىپ جاتىر عوي ولارعا دا «تىل ارداگەرلەرى» دەپ.
– وتكەندە سۇرادىم، ايلىعى ءۇش مىڭ تەڭگە دەيدى، ونىسى قاي جىرتىعىنا جاماۋ بولماق؟ جوعالعان دەنساۋلىعىن، بالالىق شاعىن قايتارا ما؟!
– سولار-اق تويمايدى ەكەن، بەرگەن سايىن الا بەرگىسى كەلىپ تۇرادى دا.
– بەرگەن سايىن دەپ، كىم ولارعا نە بەرىپ قويىپتى؟!
– بولش، اتا، كوپ سويلەمەي! باستىسى، تەزدەتىپ ءۇي الساق بولدى.
– شىراعىم-اي، ءوزىم قالت-قۇلت ەتىپ ارەڭ جۇرگەندە، سول ۇيدە قاڭقيىپ قالاي تۇرماقپىن؟
– سول ۇيدە سەن تۇراسىڭ دەپ كىم ايتتى؟
– ءماشىن دەيسىڭ، ونى كىم ايداماق؟ مىنا قالتىراعان قولىممەن قاسىقتى ۇستاۋدىڭ ءوزى مۇڭ؟ ودان دا الگى قۇلدىربەكتىڭ جاستاي قيىندىق كورىپ، بالا بولىپ ەركەلەپ كورمەگەن، تويىپ تاماق ىشپەگەن بالاسىنا بەرسىن، ەڭبەگى ءسىڭدى عوي...
– سويلەي بەرمەش، اتا. ءماشىن بەرسە، مەن ايدايمىن. قازىر ولاردىڭ باعاسى ۇشىپ تۇر.
– بار عوي سەندە ەكى بىردەي كولىك.
– ءوي، اتا كەششە بولىپ كەتكەنبىسىڭ؟ ارتىق بولا ما تاعى بىرەۋىن مىنسەم؟ ءتىپتى بولماسا، ساتىپ، پۇل قىلام.
– اناۋ قۇلدىربەك...
– قۇلدىربەكتى ايتىپ، ابدەن ميىمدى اشىتتىڭ عوي. وكىمەت ءۇي، كولىك بەرەم دەپ تۇرعاندا الىپ قالۋ كەرەك.
– قۇلدىربەكتىڭ ارۋاعىنان ۇيات ەمەس پە؟
– تۋھ! قۇلدىربەگىڭ مايداندا قالسا، وعان مەن كىنالى ەمەسپىن، سونىڭ بالالارى جەتىم قالدى دەپ، ۇيگە ءبىر تەگەش بيداي كەلە قالسا، جارتىسىن سوعان تاسيتىنىڭدى اپام ايتىپ وتىراتىن.
– ءويباي-اۋ، شىراعىم-اۋ، ەندى شيەتتەي جاس بالالاردى اشتان قالدىرمايمىن عوي.
– سوندا ءبىزدى، وي... ەندى، ءوز بالالاردىڭدى نەگە ويلامادىڭ، ا؟!
– بالامنىڭ ەشقايسىسى اشىعىپ، جىرتىق-جاماۋ كۇي كەشكەن جوق.
– قايداعى ءبىر جەسىردىڭ قامىن ويلاپ... اتا، اتا دەيم، الدە، سول جەسىرمەن امپەي-جامپەي جۇرىستەرىڭ بولدى ما؟ قۇلدىربەك، قۇلدىربەك دەپ، قۇلاق ەتىمىزدى جەپ قويۋشى ەدىڭ، ءبىر قۇپيالارىڭ بار-اۋ، جاسىرعان، ءا، اتا؟
– ءاي، جەتەسىز! نە تانتىپ كەتتىڭ؟ جەسىرىنە قول ۇشىن بەرىپ، بالالارىن اشىقتىرمايم دەپ ءسوز بەرگەم!
– ەندى، اتا، رەنجىمەش، كومەكتەستىڭ، بولدى. ولاردىڭ بىزگە رەنجيتىن ەش ءجونى جوق.
– بىزگە رەنجىپ قايتسىن؟ ادىلىنە كەلسەك، بار قۇرمەت-قوشەمەتتى سول جەسىرلەرگە، قۇلدىربەكتىڭ جەتىمدىكتىڭ ءدامىن اياۋسىز تارتقان بالالارىنا كورسەتۋ كەرەك ەدى عوي. ءبىز بولساق، اپتالداي ازامات، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك قاشاندا تابىلىپ، بالا-شاعانى، كەمپىر-شالدى اشىقتىرماۋدىڭ امالىن قايتسەك تە تابامىز، ءبىر ءبۇيىرىمىز قاشاندا توق بولدى. اناۋ قورعانسىز، اكەلەرى قان مايداننان ورالماعان جەتىمدەردى ايتساڭشى. اكەلەرى مايداننان كەلمەي ءبىر سوققى كوردى، ادىراڭداعان اتقا مىنەرلەر وگەيلىك تانىتىپ ەكى سوققى كوردى...
– اتا، نە ساندىراقتاپ كەتتىڭ؟ بيلىكتەگىلەر ءوزى بىلەدى، كىمگە قۇرمەت كورسەتۋدى. بەرىپ تۇرعاندا، الىپ قالۋ كەرەك. ەبىن تاۋىپ سىتىلىپ، سوعىستان امان كەلۋدىڭ امالىن جاسامادى ما، وققا قارسى تۇرا شاپپاي؟
– ءوي، جەتەسىز!.. نە تانتىپ كەتتىڭ؟! مىنا تاياعىممەن جاتقىزايىن با تۇرعان جەرىڭدە!
– جارايدى، اتا، قالجىڭىم عوي...
– كورسەتىپ جاتقان قۇرمەتىنە ريزامىن، بىراق، ارقا ەتتەرى ارشا، بورباي ەتتەرى بورشا بولىپ، كوزدەرى شۇڭىرەيىپ، ەرىندەرى كوگەرىپ، اشتىقتان، شارشاعاننان ءبىر ءتۇيىر بيدايدى شايناۋعا دا شامالارى كەلمەي قۇلاي كەتەتىن، ۇلكەندەردەن قالىسپاي، كولحوزدىڭ جۇمىسىن اتقارىپ، ودان قالسا بيتتەپ، شەشەك ءتيىپ، سوعىستىڭ ازابىن تارتقان بالالار بىزدەن ارتىق قۇرمەتكە لايىق ەكەنىن ويلاسام، ساي-سۇيەگىم سىرقىراپ-اق كەتەدى. ءبىر باسىما ەكى-ءۇش رەت ءۇي العانىم، ال ولاردىڭ ءجىبى ءتۇزۋ كويلەك تە كيمەي وتكەنىن ويلاسام، ادىلەتسىز بە دەپ ويلاپ قالام...
– اتا، كيىنۋىڭنەن ساندىراعىڭ كوپ بولدى عوي. ءولىپ قالماي تۇرعانىڭدا، ءبىر ءۇيدى قايتسەك تە الىپ قالايىق. ءجىبى ءتۇزۋ كويلەك كيمەسە، بارىپ، ساتىپ السىن، ەندى ولارعا جەتپەگەنى، كويلەك اپەرۋ ەكەن عوي.
– قۇلدىربەك، اعاتايىم... كەشىرە گور، مىنا جەتەسىزدى... شاما-شارقىمشا كومەكتەسكەن بولدىم، ەر-ازاماتى جوق ءۇيدىڭ قاي ءبىر بەرەكەسى بولسىن... ءجونى ءتۇزۋ ءبىر تام دا سالىپ بەرە المادىم-اۋ... اناۋ، جاستاي قالعان جەسىرىڭ، سول كۇيى اۋرۋ-سىرقاۋلى بولىپ، تويىپ تاماق تا ىشە الماي، ەرى امان قايتقان جۇرت قۇساپ جارقىراپ كۇلە دە الماي... ۇيلەنگەن ۇلىڭنىڭ قىزىعىن دا كورە الماي... قايتەيىن ەندى... ومىردەن ەش قىزىق كورمەي ءوتتى عوي... نە جازىعى بار ەدى، سەنىڭ مايدان شەبىندە جەر جاستانعانىڭ با... كەشىرە گور، قاسىڭا بارعاندا بەتىڭە قالاي قارار ەكەنبىز... قۇدايىم-اۋ، كەشىرە گورشى... قيانات جاسادىق-اۋ بالالارىڭا...
– اتا، باسشى اياعىڭدى سوزالاڭداماي! ءبىر ءۇي مەن ءماشىن الىپ بەرسەڭ بولدى، قالعانىن كەيىن، قۇلدىربەكتىڭ قاسىنا بارعاسىن كورە جاتارسىڭ...
باقىت بايتىباەۆا
Abai.kz
