قاراعاندى وبلىسىندا باسقارمالار مەن وبلىس اكىمىنىڭ اپپاراتىنداعىلاردىڭ جارتىسىنان كوبىسى (باسشىلارى) مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيدى. ولاردى اتاي بەرسەڭىز، جەتىپ-ارتىلادى. مىسالى، قاراعاندى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى اندرەي لياپۋنوۆ، وبلىستىق ەكونوميكا جانە قارجى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ولگا چەرنياۆسكايا، كاسىپكەرلىك باسقارماسىنىڭ باسشىسى تاتيانا ابلاەۆا، تكش (جكح) باسشىسى سەرگەي كاسيموۆ، ساران قالاسىنىڭ اكىمى اناتولي شكارۋپا، بالقاش قالاسىنىڭ اكىمى الەكساندر اگليۋلين سياقتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قازاق تىلىنەن مۇلدەم حابارى جوق. دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنىڭ باسشىسى ناتاليا سۋحورۋكوۆا قازاق ءتىلىن بىلمەك تۇگىلى، ۇلتتىق سپورت دەگەنىڭىزدىڭ ءيسى ول كىسىنىڭ مۇرنىنا دا بارمايدى. وڭىردە وبلىستىق دەڭگەيدە ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن كۇرەستەن باسقا باسقارمانىڭ قولداۋىمەن ەشتەڭە وتپەيدى. اندا-ساندا كەيبىر مەكەمە، اۋدانداردىڭ قولداۋىمەن توعىزقۇمالاق جارىسى وتكەنى بولماسا. ونەركاسىپ جانە يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى تولەگەن يگەمباەۆ، وبلىس اكىمى اپپاراتىنىڭ باسشىسى جانات يسكاكوۆ، دەنساۋلىق باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەرجان نۇرلىباەۆ، كاسىپكەرلىك پالاتاسىنىڭ باسشىسى مادەنيەت بوجبانوۆ، جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ۇيلەستىرۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى سەرىك اكەنوۆ جانە باسقالار تىلشىلەرگە قازاق تىلىندە دۇرىستاپ جاۋاپ بەرە المايدى. قاراعاندى قالاسىنىڭ اكىمى نۇرلان اۋباكىروۆ پەن ونىڭ ورىنباسارلارى، كەڭەسشىسى قازاق ءتىلىن مۇلدە بىلمەيدى. وبلىس اكىمدىگى مەن قالالىق ءماسليحاتتان باستاپ، كوپتەگەن بەدەلدى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر جۋرناليستەرگە اقپاراتتى تەك قانا ورىس تىلىندە عانا تاراتادى. قاراعاندى ءوڭىرى – قاشاندا ونەر مەن مادەنيەتتىڭ، ونەركاسىپ پەن شارۋاشىلىقتىڭ، ستۋدەنت جاستاردىڭ ورداسى جانە گەوگرافيالىق ورتالىعى بولىپ كەلگەن. قازاق ءتىلىن ۇمىتاتىنداي وزگە مەملەكەتپەن شەكتەسىپ جاتقان دا جوق. ەگەر دە، وسىناۋ قازاقستاننىڭ ورتالىعى ءمۇساپىر كۇيگە تۇسسە، باسقا مەملەكەتتەرمەن شەكتەسەتىن وڭىرلەردىڭ جاعدايى نە بولماق؟ قاراعاندىعا ءار وڭىردەن، اۋىلداردان وقۋعا جاستار دا اعىلىپ كەلىپ جاتادى. وسى جاستاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن ورىسشا ويلاپ، ورىسشا سويلەيتىن شەنەۋنىكتەر تۇسىنە الا ما؟ كەيدە، ورتالىق قازاقستاننىڭ شەنەۋنىكتەرى رەسەيدىڭ «اگەنتى» مە دەپ تە قالامىز. اۋىلدان كەلگەن قانشاما ازاماتتار،  اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگەن اعايىندار بار. سوندا ول كىسىلەردى باسشىلار قالاي قابىلدايدى؟ قالا ءماسليحاتىندا دا كوپشىلىگى ورىس ءتىلدى دەپۋتاتتار. كوممۋنالدىق قىزمەت مەكەمەلەرى «قاراعاندى سۋ»، «قاراعاندى جىلۋ»، «قاراعاندى جارىق»، «جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارىندا» بارلىق اقپاراتتىق دەرەك كوزدەرىن تەك ورىس تىلىندە عانا تاراتادى. كوبىنەسە باسشىلارى مەن ءباسپاسوز حاتشىلارى ورىستىلدىلەر. سايتتارىندا تەك ورىس تىلىندە عانا اقپارات بەرىلەدى. «قازاقمىس»، «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كاسىپورىندارىنىڭ دا ءباسپاسوز حاتشىلارى ورىستىلدىلەر. ولار دا قازاق تىلىندە مالىمەت بەرە المايدى. قاراعاندى قالاسى اكىمىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى ورىنباسارى يرينا ليۋبارسكايا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، ءتىلىن، ءدىنىن مۇلدەم تۇسىنبەيدى، تۇسىنگىسى دە كەلمەيدى. قاراعاندى وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى نۇرلان رىستين ول دا سولاي: انا تىلىنەن، ءدىنى مەن داستۇرىنەن ماقۇرىم قالعان بىرەۋ. سوندا، ءبىزدىڭ يدەلوگيا سالاسىن جۇرگىزىپ وتىرعان وسىنداي ازاماتتار بولسا، ء(دىن، ءتىل، ءداستۇر) ۇلتتىق يدەولوگيا دەگەنىمىز ءولىپ جاتىر دەگەن ءسوز ەمەس پە؟! وبلىس اكىمىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى ورىنباسارى جاندوس ابىشەۆ باسشىلىققا كەلگەلى ءبىلىم، مادەنيەت سالالارىن دامىتۋعا بايلانىستى ارنايى مامانداردى جيناپ، ءبىر دە ءبىر شارا وتكىزگەن جوق. نە ىستەپ جۇرگەنىن ءبىر قۇداي عانا بىلەدى. كەزىندە، وبلىس اكىمى بولعان ابىلعازى قۇسايىنوۆ «وبلىس اكىمدىگىنە قازاقشا اۋداراتىن ىلەسپە قۇرىلعىلار ورناتامىز. سول كەزدە، جينالىستاردى مەملەكەتتىك تىلدە وتكىزەمىز» دەپ، تىلشىلەرگە جاۋاپ بەرگەن بولاتىن. الايدا، قانشا ۋاقىت وتكەنمەن، بۇل جاعداي سول بەتىندە قالىپ وتىر. ورتالىق وڭىردەگى قالىڭ قازاق نەگە ات توبەلىندەي شەنەۋنىكتەردىڭ اۋزىنا قاراپ، ورىسشا تۇسىنبەي وتىرۋى كەرەك؟ ەلباسى 2025 جىلى حالىقتىڭ 95 پايىزدان استامى قازاق ءتىلىن ءبىلۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن. ال، قازىرگى تاڭدا، مەكتەپتەرگە جاراتىلىستانۋ پاندەرىن اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ جوسپارلانۋدا. سوندا، ەندى 9 جىلدان كەيىن، قازىرگى ورىس ءتىلدى شەنەۋنىكتەر، قارىم-قاتىناس ءتىلىن اعىلشىن تىلىنە ايىرباستامايتىنىنا كىم كەپىل؟ سوۆەت وكىمەتىنىڭ كوممۋنيزمگە جەتەمىز دەپ جۇرگەندە كوممۋنيزمنەن ءوتىپ كەتكەنىن بىلمەگەن كوممۋنيستەر سياقتى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنەتىن ۋاقىتتى وتكىزىپ المايمىز با؟ پرەزيدەنتتىڭ بۇرىنعى ءباسپاسوز حاتشىسى، قازىرگى قر كوممۋنيكاتسيا جانە اقپارات ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ مىرزا «ەلباسى ورىس تىلىندەگى سۇراققا جاۋاپ بەرە الماعاندار جۇمىستان شىقسىن دەگەنى، قازاق تىلىنە دە قاتىستى. پروكۋراتۋرا قازاق ءتىلىن بىلمەگەن شەنەۋنىكتەردى دە قاداعالاسىن دەگەنى»، - دەدى. سوندا، بۇل تاپسىرما قاشان ەسكەرىلەدى؟ بۇگىندە، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جۇرگىزىلمەۋى كەسىرىنەن، جالپى قوعامىمىز جەمقورلىققا دەندەپ ەنىپ بارا جاتىر. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، ءداستۇرىن بىلمەيتىن يدەولوگتاردىڭ كەسىرىنەن قانشاما جاستار سيرياعا جەر اۋىپ كەتتى؟! سوندىقتان، يدەولوگيا سالاسىنا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تاريحىن، مەنتاليتەتىن، ءدىنىن، ءتىلىن جاقسى بىلەتىن كادرلار كەلۋ كەرەك. سالا باسشىلارى حالىق الدىندا دا، جان-جاقتى كاسىبي بىلىكتىلىگىن كورسەتە ءبىلۋى ءتيىس. بولماسا، ورنىن بوساتسىن. مۇمكىن، بولاشاق باعدارلاماسىمەن شەتەلدە وقىپ كەلگەن، جاقسى مەنەدجەرلىك مەكتەپتەردەن وتكەن، ەلىمىزدىڭ دامۋ تەتىكتەرىن جاقسى بىلەتىن، ءۇش ءتىلدى بىلەتىن پاتريوت جاستاردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاستىرۋ كەرەك بولار؟

جاڭابەك ناروۆ،

قاراعاندى

Abai.kz