جۋىردا عانا استانا تورىندەگى «داۋلەت» سپورت كەشەنىندە كۇرەس تۇرلەرىنەن ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ريو وليمپياداسىنىڭ جولدامالارى ساراپقا سالىنعاندا، گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا قىتاي قۇراماسىن الەمگە تانىمال بالۋان ءالنۇر تورگەۇلى باستاپ كەلدى. ميلليارد حالىقتىڭ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعىپ، ۇلتتىق قۇرامانىڭ اعا باپكەرىنە اينالعان قانداسىمىزدى جۋرناليستەر قاۋىمى جىلى قارسى الىپ، بىرنەشە سۇحبات الىپ ۇلگەردى. ءبىز داڭقتى بالۋاننىڭ ءومىر جولىنا حرونولوگيالىق تارتىپپەن ۇڭىلە وتىرىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سپورت شەبەرىنىڭ جەتىستىكتەرى مەن اتتەگەن-ايعا تولى ەستەلىكتەرىمەن تۇزدىقتاپ وتىرۋدى قۇپ كوردىك.

ءبىزدىڭ انىقتاما

ءالنۇر تورگەۇلى – قىتايدا تۇراتىن قانداسىمىز، الەمگە تانىمال بالۋان، حالىقارالىق سپورت شەبەرى، سپورت سالاسى بويىنشا قىتايدا «ەڭبەك وزاتى»، ۇلگىلى قىزمەتكەر دەگەن ءبىرتالاي ماراپاتتاۋلارعا يە بولعان. گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى. ازيا، الەم چەمپيوناتتارىنىڭ جۇلدەگەرى. قىتايدىڭ بىرىنشىلىكتەرىندە بىرنەشە مارتە ءبىرىنشى ورىن العان جەڭىمپاز. 4 جىلدا ءبىر وتەتىن قىتاي سپارتاكياداسىنىڭ ءۇش كۇرەس ءتۇرى بويىنشا چەمپيونى، گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا دا قىتاي سپارتاكياداسىندا توپ جارعان قازاق. 2004 جىلى كۇرەس تۇرلەرى بويىنشا قىتاي اتىنان افينى وليمپياداسىنا قاتىسقان تۇڭعىش قازاق. جارى شىنار شاپيقىزى شىنجاڭ تەلەارناسىنىڭ رەجيسسەرى، ۇكىلاي اتتى قىزى، ۇمبەت اتتى ۇلى بار.

ۇشقان ۇيانىڭ قادىرى

ءالنۇر تورگەۇلى 1977 جىلى قىتايدىڭ ىلە ايماعى كۇنەس اۋدانى ارالتوبە اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1990 جىلى كۇنەس اۋداندىق بالالار اراسىنداعى جارىسقا قاتىسىپ، سول جىلى ايماقتىق جاستار قۇراماسىنا قابىلدانادى. 12 جاسىندا اكەسى تورگەدەن ايىرىلعان بوزبالا ءۇيدىڭ ۇلكەنى ەدى. نەبارى 33 جاسىندا جارىنان ايىرىلىپ، 6 بالانى ءبىر ءوزى ماپەلەپ وسىرگەن كۇلسارا توقتىباققىزى بولاشاق بالۋاننىڭ بەتىنەن قاقپاي، سپورتپەن شۇعىلدانۋىنا بار مۇمكىندىك جاسايدى. «ەگەر انام قارسى بولسا، ءوزى قينالىپ جۇرگەنىنە قاراماستان، مەنى وقىتۋعا قارجى تاپپاسا، قولداماسا، بۇگىنگى جەتىستىگىمنىڭ ءبىرى دە بولماس ەدى»، – دەيدى بالۋاننىڭ ءوزى.

كۇرەستەن ءبىر كورىنىس

– 1990 جىلدىڭ جازى بولاتىن. وعان دەيىن مەكتەپتەگى سىنىپتاستارىمدى الىپ تا، شالىپ تا جىعىپ ۇيرەنگەن مەنى جۇرتشىلىق: «اكەسىنە تارتىپتى» دەسەتىن. اكەم مارقۇم دا جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن، قازاعى باسىم كۇنەس كولەمىندە كەۋدەسىن ەشكىمگە باستىرماعان ازامات ەكەن. سونى مەڭزەگەندەرى بولسا كەرەك، مەنى ۇنەمى اكەڭ سەكىلدى قايسارلىعىڭ بار دەيتىن. قارا شاڭداق جولداردا الىسىپ-جۇلىسىپ جۇرەتىن قۇرداستارىمنىڭ تالايىن بورپىلداق توپىراققا كومىپ كەتۋشى ەم. ولار دا مەنىمەن ۇستاسۋدى، كۇرەسۋدى قويمايتىن. مەنىڭ سپورتقا بەيىمدىلىگىمدى ەل بىردەن بىرگە جەتكىزسە كەرەك، بىزدەن الىس اۋىلدا تۇراتىن كادەن دەگەن كىسى ىزدەپ كەلىپ، اۋداندىق بالالار اراسىنداعى سپورت جارىسىنا قاتىسىپ كورۋىمدى سۇرادى. شەشەم: «باعىڭدى سىنا، باتامدى بەردىم» دەپ، شىعارىپ سالدى. كىشى اكەم قارعا مەنى ەرتتى دە، اۋدان ورتالىعىنا اتتاندىق. ءبىز كەشىگىپ قالىپتىق. سوسىن راحىم دەگەن باپكەرگە جولىعىپ، مەنىڭ ءمان-جايىمدى ايتىپ ەدى، «كۇرەسىپ كورسىن» دەدى. سول ىرىكتەۋدە ءبىرىنشى، ەكىنشى ورىن العان ءار سالماقتاعى ەكى بالامەن كۇرەستىم، ولاردى «قولعا العام جوق». راحىم باپكەر قۋانىپ، مەنى 15 كۇندىك جاتتىعۋعا الىپ قالدى. مەنىڭ سپورتتاعى تاريحىم وسىلاي باستالىپ ەدى…

  «كىشكەنتاي قاجىمۇقاننىڭ» قازاقستانعا كەلۋى

اۋداندىق ىرىكتەۋدەن ىركىلمەي وتكەن ول ىلە ايماعى كولەمىندە جاستار اراسىنداعى جارىسقا قاتىسىپ، 1-ورىن يەلەنگەن سوڭ بىردەن ايماقتىق دەنەتاربيە مەكتەبىنە قابىلدانادى. سۇراپالدى، راحىم سەكىلدى بىلىكتى باپكەرلەر كۇرەستىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىنە جاتتىقتىرا ءجۇرىپ، قازاقتان شىققان داڭقتى بالۋانداردىڭ ەسىمدەرىن جاتتاتۋدى ۇمىتپاعان ەكەن. بالا ءالنۇر بالۋان شولاق، قاجىمۇقان، ايحانوۆ، ۇشكەمپىروۆ، تۇرلىحانوۆتاردىڭ ەسىمىن سوندا ەستىپتى. اسىرەسە، قاجىمۇقاننىڭ اڭىزعا تولى ەرلىك جولىنا ەرەكشە ىنتىققان ونىڭ ىشكى ارمانى سول اتالارىنداي بيىكتى باعىندىرۋ ەدى… 1991 جىلى جاز كەزىندە شىنجاڭ جاسوسپىرىمدەرى اراسىندا جارىس ءوتىپ، بۇكىلولكەلىك جارىستا توپ جارعان بالالارعا شىنجاڭ سپورت كوميتەتىنىڭ ۇيعارىمى بويىنشا قازاقستاندا وقۋ بۇيىرادى. ءالنۇر، ەرلان سەكىلدى 30 شاقتى ءار ۇلت وكىلىنىڭ ءجاسوسپىرىم سايىپقىراندارى سول جىلى كۇزدە الماتىداعى قاجىمۇقان اتىنداعى سپورت ينتەرناتىنا وقۋعا اتتانادى. «مەن ءۇشىن بالا كەزدەگى ەڭ قۋانىشتى ءساتىم سول جەتكىنشەكتەردىڭ قاتارىندا بولۋ ەدى»، – دەپ ەسكە الادى ءوزى.

داڭقتى بالۋان ءالنۇر تورگەۇلى

– ءبارىمىز بالا ەدىك. «الماتىعا وقۋعا باراسىڭدار» دەگەندە، قۋانعانىمنان جارىس مايدانىن اينالىپ جۇگىرىپپىن. «قازاق راديوسىنان» كۇندە تىڭدايتىن «الماتىدان سويلەپ تۇرمىز» دەگەن ديكتوردىڭ داۋسى قۇلاعىمدا جاڭعىرىپ، شات-شادىمان كۇي كەشتىم. اسەم الماتىنى كورۋ جەرۇيىعىن تابۋمەن بىردەي سەزىلگەنى بار. 30 بالا الماتىعا كەلدىك. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن ەندى الىپ، ابىر-سابىر كۇي كەشىپ جاتقان كەز. مەن بۇرىن ەركىن كۇرەستە جاتتىعىپ ءجۇر ەدىم. مۇندا كەلگەن سوڭ گرەك-ريم كۇرەسىنە اۋىستىم. جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، داۋلەت تۇرلىحانوۆ سەكىلدى اعالارىم وسى كۇرەس تۇرىنەن الەمدى مويىنداتقانىن بىلەتىنمىن. ءوزىمنىڭ قالاۋىم سول بولدى.

ينتەرناتتا ورىس گرۋپپاسىندا وقۋعا تۋرا كەلدى. ساباق تەك ورىسشا جۇرەتىن. ناتاليا الەكسەەۆا ەسىمدى اپايىمىز وقىتتى. وتە كىشىپەيىل، جاناشىر جان ەدى. باسىندا ورىسشادان قينالعانىمىزبەن، كوپ وتپەي ۇيرەنىپ كەتتىك. بۇل جىلدار مەنىڭ كۇللى جەتىستىگىمنىڭ نەگىزى بولدى دەسەم، ارتىق ايتقاندىعىم ەمەس. كۇن-ءتۇن دەمەي جاتتىقتىم. باپكەرلەرىمنىڭ ايتقان اقىلىن بۇلجىتپاي ورىندادىم. قازاقستاننىڭ سپورت مەكتەبى ەرەكشە دامىعانىن ايتۋ پارىز. سپورتشىلاردى زورىقتىرمايدى، ۋاقتىلى دەمالۋعا، پسيحولوگيالىق سالماق تۇسىرمەۋگە قاتتى ءمان بەرەدى.

ايتپاقشى، سول جىلدارى مەنەن جاسى ۇلكەن ەرلان قازاقستان بويىنشا جاستار اراسىنداعى جارىستا ەركىن كۇرەستەن 1-ورىن، مەن 2-ورىن الدىم. «وسىندا قالىڭدار، بىزگە وزدەرىڭدەي تالانتتى بالالار كەرەك» دەپ ءىلتيپات تانىتقان باۋىرمال باپكەرلەر دە بولدى. كەلىسىم بويىنشا 5 جىل وقۋىمىز كەرەك بولاتىن. 1995 جىلى قىتايعا قايتىپ، شىنجاڭ ولكەلىك جارىسقا قاتىستىق. ەرلان ەكەۋمىز دە 1-ورىن العان سوڭ، «سەندەردىڭ جەتىستىكتەرىڭ بار ەكەن. ەندى وزىمىزدە وقىپ، جارىسقا قاتىساسىڭدار» دەپ الىپ قالدى. ارادا ەكى جىل وتكەن سوڭ ينتەرناتتىڭ «وقۋ ءبىتىردى» دەگەن ديپلومىن بەرىپ جىبەرىپتى…

«شەتەلدىك» اتانعان قازاق بالاسى

1995-1996 جىلدارى قىتاي بىرىنشىلىگىندە ەكى جىل قاتارىنان 1-ورىن العان ونى بىردەن ۇلتتىق قۇراماعا قابىلدايدى. ونىڭ وسى جىلداردان باستاپ جارقىن جەتىستىكتەرى تاريح بەتىنە جازىلدى دەسەك بولادى. ميلليارد حالىق اراسىنان شىققان جاستىڭ ءومىر جولىنداعى ەڭ شۋاقتى كۇندەر دە، ەڭ اۋىر ساتتەر دە وسى جىلداردىڭ ەنشىسىندە ەدى… ول بۇدان سوڭ 1996 جىلى پولشادا وتكەن جاستار اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىندا 5-ورىن، 1999 جىلى رۋمىنيادا 8-ورىن، 2001 جىلى 4 جىلدا ءبىر وتەتىن قىتاي سپارتاكياداسىندا تاڭداۋ كەزىندە 1-ورىن، شەشۋشى جارىستا 3-ورىن، 2001 جىلى ۇلانباتىردا وتكەن ازيا چەمپيوناتىندا 2-ورىن، 2002 جىلى كانادادا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا 4-ورىن، تاعى باسقا ەلىشىلىك جانە الەمدىك جولداستىق كەزدەسۋلەردە جەڭىستى ورىنداردان كورىنىپ، 2003-2004 جىلدارى ەكى رەت قىتاي بىرىنشىلىگىندە بيىك تۇعىرعا كوتەرىلەدى. «وسى جىلدار، – دەيدى ءالنۇر تورگەۇلى، – مەنىڭ جەڭىسكە دە، جەڭىلىسكە دە، ءتىپتى اياقتان شالۋ مەن كورەالماۋشىلىققا دا تاپ بولعان كەزەڭدەرىم. مۇندايدا ورىنسىز مىنەز كورسەتىپ، ءوزىڭدى دالەلدەۋ قيىن. يبالىلىق، سابىرلىلىق، توزىمدىلىك كەرەك. ءار سپورتشىعا، ءار ادامعا…».

افينى وليمپياداسى كەزىندە

بالۋاننىڭ ايتقانىن ەمەس، ايتپاقشى بولعانىنىڭ استارىن ارىدان اڭعاردىق. سپورت سالاسىنداعى «بارماق باستى، كوز قىستى» ءاردايىم بولاتىنىن بىلسەك تە، قاتارىنان بىرنەشە جىل بويى تورەشىلەر مەن باپكەرلەردىڭ قىسىمىنا تاپ بولىپ، سپورتتى ءبىرجولا تاستاپ كەتۋگە بەكىنگەندەر تاريحتا از ەمەس. ءالنۇردىڭ دا باسىنان سونداي جايتتار وتكەنىن سىرتتاي ەستىگەنىمىزبەن، ول تاقىرىپتى قايتالاي سۇراپ جاتپادىق. قاتارىنان 3-4 جىل بويى جارىستان شەتتەتۋ، جۇلدەلى ورىندارعا جىبەرمەۋ، حالىقارالىق جارىستارعا قاتىستىرماۋدىڭ ءتۇرلى شارعىسىن قۇرعان كەيبىر باپكەر، تورەشىلەر بۇگىندەرى ءالنۇردى كورسە، وزدەرىنىڭ قياناتتارى ءۇشىن قىزارارى داۋسىز… ونداي ساتتەردە بالۋان سىپايى عانا امانداسىپ، ولاردى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرماۋعا تىرىساتىن كورىنەدى.

– قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنا قابىلدانعان سوڭ ماعان باپكەرلەر ءجيى ايتاتىن ءبىر سۇراق بولدى: «سەنى قازاقستاننان قانشاعا ساتىپ الدى؟!» ولاردىڭ بۇلاي كۇمانداناتىن جوندەرى بار ەدى.

بىرىنشىدەن، مەنىڭ كۇرەسۋ مانەرىم قىتايلىق جاستارعا ۇقسامايتىن. ەۋروپا مەن ازيانىڭ كۇرەسۋ ءتاسىلى مۇلدەم بولەك. ەۋروپا بالۋاندارى جاقىننان قۇشاقتاسىپ كۇرەسۋدى قالاسا، ازيالىقتار، اسىرەسە، قىتاي، جاپون، كورەي، تايلاند سەكىلدى ەلدەردىڭ بالۋاندارى الىستان، ۇستاسپاي كۇرەسۋدى قۇپ كورەدى. مەن قازاقستاننان ۇيرەنگەنىمدى كادەگە جاراتتىم. ءتىپتى 1995-1996 جىلدارى وتكەن قىتاي جاستار اراسىنداعى بىرىنشىلىكتە قارسىلاستارىما 1 ۇپاي دا بەرگەم جوق. مۇنىڭ ءوزى ولاردى تاڭعالدىردى.

ەكىنشىدەن، بىردەن اۋىلدان اتتانىپ، ءبىر جىل وتپەستەن قازاقستانعا كەلدىم. مۇندا ورىسشا وقىدىم. اۋىلدا جۇرگەندە اتىمنان باسقا ءسوزدى قىتايشا ايتا المايتىن ەدىم. جازۋ مۇلدەم جوق. قىتاي ءتىلىن ۇلتتىق قۇراماعا قابىلدانعان سوڭ ۇيرەنۋگە تۋرا كەلدى. ولاردىڭ مىڭداعان يەروگليفتەرىن جاتتاپ، جازىپ، سويلەپ ۇيرەنگەنىمشە ءبىراز ۋاقىت كەتتى. سوندا ۇلتتىق قۇرامانىڭ جىگىتتەرى: ء«اي، شەتەلدىك، ءبىزدىڭ ءتىلدى ۇيرەنىپ جاتسىڭ با؟» – دەپ ءازىل-شىنى ارالاس قاعىتپالارىن ءجيى ايتاتىن.

مەنىڭ بارلىق ماقساتىم – ءوزىمدى ءوزىم دالەلدەۋ، وزگەلەردىڭ الدىندا ۇيالمايتىنداي جۇمىس جاساۋ. وسى پرينتسيپتەن تايعام جوق. قىتاي ءتىلىن جاتپاي-تۇرماي ۇيرەنە ءجۇرىپ، جاتتىعۋدان ءبىر كۇن دە قالمادىم. ولار مەنى، قازاق بالاسىن مويىنداۋى كەرەك دەگەن ويىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بار كۇشىمدى سالدىم.

قۇراماداعى جالعىز مۇسىلمان

ءالنۇر تورگەۇلى – قاتارىنان ونشاقتى جىل كۇرەس بويىنشا شىنجاڭ كومانداسىن ورگە سۇيرەپ، قىتاي قۇراماسىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان جالعىز قازاق. ونىمەن بىرگە كۇرەسكە قاتىسقان قازاق بالۋاندارىنىڭ كوبى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن كۇرەستى تاستاپ، جولورتادان قايتىپ كەتكەنىن، ىشكى قىتايدا ۇلتتىق قۇرامادا «جالعىز مۇسىلمان» بولعانىن بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس. «نەبىر تالانتتى قازاق بالۋاندارى بولدى، بىراق قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنا ىلىنە المادى. كوبى جاتتىعۋدان، تۇرمىستىق قيىنشىلىقتاردان، ەندى كەيبىرى باپكەرلەر مەن تورەشىلەردىڭ قاتەلىگىنەن باسقا سالاعا اۋىسىپ كەتكەن دە شىعار. جارىستا جەڭىسكە جەتسەڭ دە، ۇتىلساڭ دە، ەشكىمگە رەنجۋگە بولمايدى ەكەن… ءوزىڭدى مويىنداتۋ قاشاندا قيىن. ادىلەتسىزدىك بارلىق جەردە بار عوي»، – دەيدى ول.

ءوزىنىڭ ماقسات-مۇراتى جولىندا جالىقپاي ەڭبەكتەنگەن بالۋاننىڭ قىتاي ۇتتىق قۇراماسىنداعى جىلدارىنىڭ وزىندىك قيىنشىلىقتارى دا كوپ بولىپتى. اسىرەسە، تاماقتانۋ جاعىنان كوپ قينالعانىن ءالى ۇمىتپايدى.

– ۇلتتىق قۇراما ساپىندا ايلاپ، جىلداپ ماشىقتىق. بالا كەزىمنەن جاتتىعۋعا بار كۇشىمدى سالعان مەن ءۇشىن ول قيىندىق تۋدىرمادى. ەڭ قيىن تيگەنى – تاماقتانۋ بولدى. دارۋمەندى تاماقتاردى ءۇيىپ-توگەدى. بىراق جەي المايسىڭ… اۋىلدا ەت پەن ايران-ءسۇت ىشتىك. الماتىدا ەڭ ءدامدى تاماقتى جەدىك. ال ىشكى قىتايدا… ولاردىڭ تاماعىن جەۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ويتكەنى، مەن مۇسىلمانمىن عوي، جالعىز مۇسىلمانمىن. موڭعول، زاڭزۋ سەكىلدى بىرەن-ساران وزگە ۇلت بولعانىمەن، ولاردىڭ ءدىنى ءبىر. نە بەرسە، سونى جەي بەرەدى. قاتارىنان 3-4 اي بويى تەك قانا لاپشا جەۋمەن كۇنىم ءوتتى. 57 كەلى سالماقتا جارىسقا تۇسەتىن مەنىڭ كۇيىم كەتە باستادى. نامىسقا تىرىسىپ، جاتتىعۋدان بىردە-ءبىر قالعان جوقپىن. قۇرسۇلدەرىم قاپ، اۋىلعا قايتىپ كەتسەم بە ەكەن دەپ تە ويلايتىنمىن. وعان نامىس جىبەرمەدى. تورگەنىڭ ۇلى ەشتەڭە بىتىرمەي قايتىپ كەلىپتى دەگەن ءسوزدى ەستىگىم كەلمەدى. مەن ءۇشىن تيىن-تەبەنىن جيناپ، اۋىزداعىسىن جىرىپ ءجۇرىپ اقشا تولەگەن، ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان انامنىڭ جۇزىنە قالاي قارايمىن دەپ ۋايىمدادىم. ءسويتتىم دە، ءوزىمدى ءوزىم قامشىلادىم. ءبىر جولى سالماق ولشەۋدە 54 كەلى تارتىپپىن. باپكەرىم «ساعان نە بولدى» دەگەن كىسىشە ماعان باجىرايا قارادى. سوندا امالسىز شىنىمدى ايتتىم. «مىنا تاماقتاردى ىشە الماي ءجۇرمىن. مەنىڭ ءدىنىم بولەك، جەپ وسكەن تاماعىم دا باسقا ەدى» دەدىم. ول شاقتا ءالى جاسپىز. باپكەرگە ۇسىنىس ايتۋ، تالاپ قويۋ وتە قيىن. باپكەرىم دە ەكى سوزگە كەلگەن جوق، قۇراما باسشىلارىمەن سويلەسىپ، ماعان ارنايى اسپاز بەكىتتى. كەيىن اسپازبەن دوستاسىپ، ءوزىمنىڭ جەگىم كەلگەن تاماعىمدى تاپسىرىسپەن جاساتاتىن بولدىم. باسقانى ۇمىتسام دا، لاپشا جەپ كۇنەلتكەن كۇندەرىمدى ەشقاشان ۇمىتا المايمىن…

افينى وليمپياداسىنىڭ بۇرالاڭ جولى

2004 جىلى قىتاي اتىنان ەكى قازاق افينى وليمپياداسىنا جولداما الدى. ونىڭ ءبىرى – بۇل كۇندەرى الەمگە تانىمال بوكسشى، 2008 جىلى بەيجىڭدە وتكەن وليمپيادانىڭ قولا جۇلدەگەرى قانات يسلام بولسا،  ەكىنشىسى – كۇرەس بويىنشا قىتاي اتىنان وليمپ شىڭىن باعىندىرۋعا نيەتتى ءالنۇر تورگەۇلى بولاتىن. سول الەمدىك دودادا ءالنۇر 13-ورىنعا تۇراقتادى. ء«ار سولدات گەنەرال بولۋدى ارماندايدى» دەمەكشى، وليمپ شىڭىن باعىندىرۋ بارلىق سپورتشىنىڭ ومىرلىك ماقساتى ەكەنى انىق. سول جىلعى قىتاي رەيتينگى بويىنشا ءوز سالماعىندا 1-ورىندا تۇرعانىمەن، جولدامانى النۇرعا بەرۋ وڭاي بولماپتى. بار-جوعى 20 كۇن قالعاندا «سەن باراسىڭ» دەگەن شەشىمدى ەستىگەن بالۋان قىسقا ۋاقىت ىشىندە جولعا ازىرلەنىپ تە، جاتتىعىپ تا، ءوزىنىڭ بۇرىنعى قالپىنا كەلىپ تە ۇلگەرمەگەنىن مويىندايدى.

جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆپەن بىرگە

– سپورتشى ءۇشىن پسيحولوگيالىق قىسىمنان اۋىر سالماق جوق. تۇتاس عۇمىرىڭنىڭ ەڭ ەلەۋلى، جالىندى مەزەتىن ءبىر سالاعا ارناعان ادام سونىڭ ۇشار بيىگىنە شىعۋعا مۇمكىندىك تۋعاندا ول ورايدى قولدان جىبەرگىڭ كەلمەيدى. ەگەر ادىلەتتى شەشىم دەر كەزىندە قابىلدانسا، كەمى 2-3 اي بۇرىن جارىسقا ءتاستۇيىن ازىرلەنەر ەدىم. جارىسقا كىمنىڭ باراتىنى ايتىلمادى. ليتسەنزيا ەمەس، جولداما بولعاندىقتان، ۇلتتىق قۇراما كىمدى جىبەرەم دەسە دە ەركى ەدى. مەنەن وزگە بىرنەشە ۇمىتكەر بولدى. مەنىمەن بىرگە جاتتىعىپ جۇرگەن دوستارىم: ء«النۇر، سەن جاتتىقپاي-اق قوي. بۇل جارىسقا سەنىڭ بارۋىڭ مۇمكىن ەمەس…» دەپ، ونسىزدا ءپاس كوڭىلدى ودان ارمان ءتۇسىرىپ جىبەردى. سوندا دا ىشتەي اللاعا سىيىنىپ، جاتتىققانداي بولىپ جۇردىك. بىراق «مۇمكىن» مەن «مۇمكىن ەمەستىڭ» اراسىنداعى حال جۇيكەنى جۇندەي ءتۇتتى… جارىسقا ءدال 20 كۇن قالعاندا قىتاي وليمپيادا كوميتەتىنىڭ ارنايى جيىنى ءوتتى. بۇل كۇندەرى ءۇمىتىم ۇزىلگەن. قانداي شەشىم شىعارار ەكەن دەپ، جيىنعا قاتىستىق. مەنىڭ اتىم اتالعاندا سەنەرىمدى دە، سەنبەسىمدى دە بىلمەدىم. ءىشتى قۋانىش پەن كۇيىكتىڭ وتى ورتەپ بارادى. مەنىمەن باسەكەلەس قىتاي بالۋانىنىڭ ءبىرى موينىنا سۋمكاسىن استى دا، اۋىلىنا تارتىپ تۇردى. ءوڭى بۇزىلىپ كەتىپتى…

سونىمەن، شامالى كۇننىڭ ىشىندە قۇجات راسىمدەۋ، جولعا دايىندالۋ، جاتتىعۋ، باپكەرلەرمەن اقىلداسۋ، ءوزىڭدى ءوزىڭ جاراتۋ ىسىنە كىرىسىپ كەتتىم. ارمانىم قازاقستانعا كەلىپ، جاتتىعۋ بولعانىمەن، ۋاقىت تىم تاپشى ەدى. مۇنىڭ سالماعى ءتىپتى ابىرجىتتى. ءجوندى ۇيقى دا جوق. اقىرى، اللانىڭ بۇيرىعىمەن افينىعا باردىق. بىرەۋلەر ءۇشىن وليمپياداعا قاتىسۋدىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك بولار، مەن بۇل جەتىستىكتەن بيىككە قول سوزىپ ەم… تورەشىلەردىڭ دە باقاستىعى بولدى دەگەندەر دە كەزىكتى. تازا جەڭىس ەمەس، تاسىلدىك قاتەلىككە بوي الدىردىم. قارسىلاسىم ورىس بالۋانىنىڭ يىعىنا مەنىڭ ماڭدايىم بىرنەشە رەت ءتيىپ كەتتى. 3:2 ەسەبىمەن جەڭىلدىم. ساۋساقتارىمنىڭ قىسقالىعى ونى ۇستاۋعا كەسىرىن تيگىزدى، مەنىڭ ماڭدايىمنىڭ ونىڭ يىعىنا تيەتىنى سوندىقتان، جانە ول مەنەن گورى ۇزىنداۋ بولدى. ول مەنەن قاشا ءجۇرىپ كۇرەستى. ودان ايلامدى اسىرىپ، الدىنا شىققانىممەن، تورەشىلەر قارسىلاسىما ەسكەرتۋ بەرمەدى. ونىڭ دا مىقتى بالۋان ەكەنىن مويىندايمىن. سول جولى ول قولا مەدال ەنشىلەدى. سپورتتا جەڭىلگەن سوڭ، اقتالۋعا بولمايدى. سپورتشىنىڭ ءومىرى – جەڭىس پەن جەڭىلىستىڭ جولى ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ابزال…

«مەن جەتپەگەن بيىكتى شاكىرتتەرىم باعىندىرادى»

افينى وليمپياداسىنان كەيىن 2006 جىلعا دەيىن ۇلتتىق قۇراما ساپىندا بولعان ول، 2005 جىلى قىتاي مەملەكەتتىك چەمپيوناتىندا 2-ورىن، 3 ءتۇرلى كۇرەس تۇرىنەن التىن تۇعىرعا كوتەرىلدى، ودان كەيىن باپكەرلىك سالاعا اۋىسىپ، شىنجاڭ كومانداسىن جاتتىقتىرادى. 2008 جىلى بەيجىڭدە وتكەن وليمپيادانىڭ الاۋىن ۇستاعان از ۇلت وكىلىنىڭ ءبىرى دە وسى ءالنۇر بالۋان.

قازىر ول گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى. 5 جىل بويى قىتاي قۇراماسىن حالىقارالىق جارىستارعا اپارىپ ءجۇر. وسى جولى استانادا وتكەن وليمپيادا جولداماسىنان گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا 3 جولداما الىپ قايتتى. ءالنۇردىڭ ايتۋىنشا، قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىندا 5 قازاق جىگىتى بار ەكەن. ونىڭ ۇشەۋىنىڭ جەكە باپكەرى دە ءوزى.

– مەن وليمپيادا شىڭىن باعىندىرماسام دا، شاكىرتتەرىم سول بيىككە كوتەرىلەرىنە سەنەمىن. سوڭعى جىلدارى قىتاي سپورتى كۇرت دامىپ كەتتى. مەملەكەتتىك قامقورلىق تا جەتەرلىك. تاعى ءبىر ايتارىم، قىتاي سپورت باسشىلارىنىڭ قازاقتارعا كوزى ءتۇزۋ. تەك شىنجاڭدا عانا ەمەس، باسقا ولكەلەردىڭ كوماندالار قۇرامىندا جۇرگەن قازاق سپورتشىلارى بارشىلىق. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار: ول ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ ءتوزىمدى، قايسار مىنەزى، سودان كەيىن يبالى، كىشىپەيىلدىگىمىز.

قازىر جاستاردىڭ كوبى يماندىلىق جولىن ۇستانادى. قىتاي باپكەرلەرى: «بۇلار جاتتىعۋدان قالمايدى ەكەن، ويناپ-كۇلىپ، ورىنسىز قاڭعىمايدى ەكەن. تارتىپكە باعىنىپ، ۇلكەنمەن دە، كىشىمەن دە سىپايى سويلەسەدى. مۇنداي ءايبات بالالار بىزگە كەرەك» دەپ وتىرادى.

ۇلتتىق قۇرامادا مۇرات (120 كەلى), ءالمۇرات، شاتتىق (96 كەلى), ءۋاليحان، سالتانات (60 كەلى) دەگەن 5 قازاق بار. ءبارى دە جاقسى ناتيجەلەرگە جەتىپ ءجۇر. بەسەۋى دە سايدىڭ تاسىنداي. ماشىعى دا، ءتارتىبى دە وتە جاقسى. قۇراما جەتەكشىلەرىنىڭ دە ولارعا نيەتى وڭ. الداعى ريو وليمپياداسىنا بارۋ مۇمكىندىكتەرى جوعارى. ءبىر-ەكەۋى سول جارىسقا قاتىسىپ، جۇلدەگە ىلىنسە، مەنىڭ ومىرلىك ارمانىم ورىندالادى. موڭعوليا مەن تۇركيادا وتەتىن وليمپيادا جولداماسىن ساراپتايتىن جارىستارعا بىرنەشەۋى قاتىسۋى مۇمكىن. جولداما الار دەگەن ءۇمىتىم زور. سولاردىڭ جەڭىسكە جەتۋى ءۇشىن بار بىلگەنىمدى ايامايمىن!..

اعايىندىلاردىڭ جەتىستىكتەرى

ءالنۇر تورگەۇلىنىڭ ەكى ءىنىسى – ءداۋىتنۇر تورگەۇلى مەن تىلەۋنۇر تورگەۇلى دا قىتايعا تانىمال سپورتشىلار. ءداۋىتنۇر قىتاي ۇلتتىق قۇراماسىنا قابىلدانىپ، ازيا مەن الەم چەمپيوناتتارىنا، حالىقارالىق جارىستارعا، ەلىشىلىك بىرىنشىلىكتەر مەن قىتاي سپارتاكياداسىندا جەتىستىكتەرگە جەتكەن.

ءداۋىتنۇر تورگەۇلى قازىر شىنجاڭ كومانداسىنىڭ بەلدى باپكەرى بولسا، تىلەۋنۇر تورگەۇلى – ىلە ايماقتىق سپورت كومانداسىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى. ەكەۋىنىڭ جەتىستىكتەرى تۋرالى ايتار بولساق تا، تاعى دا ۇزاق اڭگىمە وربىتۋگە بولادى. ءۇش اعايىندى – ايماقتىق، ولكەلىك، مەملەكەتتىك قۇرامالاردا جەمىستى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىن ەسكەرسەك، بولاشاقتا قىتاي قازاقتارى اراسىنان الەمدىك دەڭگەيدەگى مىقتى بالۋاندار شىعارىنا ۇلكەن سەنىم بار.

– ەكى ءىنىم مەنىڭ جولىمدى قۋدى. كەنجەمىز تىلەۋنۇردىڭ قولى شىعىپ، وينامالى بولىپ قالعاندىقتان، سپورتتىق كارەراسىن ەرتە اياقتادى. الايدا ءبىرشاما بيىك بەلەستەردى باعىندىردى. ءداۋىتنۇر ۇلتتىق قۇرامانىڭ جاستار جانە ەرەسەكتەر ساپىندا ونەر كورسەتتى. ونىڭ العان جۇلدەلەرىنىڭ ءوزى كوڭىل كونشىتەرلىكتەي. شىنجاڭ كومانداسىنىڭ بەلدى باپكەرى بولىپ قىزمەت اتقارىپ ءجۇر. ءبىزدى بۇل بيىككە جەتكىزگەن – نامىس. اكەم قايتىس بولعاندا تىلەۋنۇر بەسىكتەگى بالا ەدى. ءبىز ەشكىمنىڭ قولىنا قاراماۋ ءۇشىن تىرىستىق.

P.S. ءبىزدىڭ ءالنۇر تورگەۇلىمەن جولىعىپ، از-كەم اڭگىمەمىزدىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىلاي ءوربىدى. «مەن جەتپەگەن بيىكتى شاكىرتتەرىم باعىندىرادى» دەگەن ارمانىنىڭ تەزىرەك ورىندالۋىن ىشتەي تىلەدىك. سول كۇنگە ءبارىمىز بىرگە جەتەيىك!..

ت. تاڭجارىق.

Abai.kz