«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە بالانىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قر زاڭىنىڭ جوباسى بويىنشا   پارلامەنت سەناتىنىڭ وتىرىسىندا دەپۋتات مۇرات باقتيارۇلى   ءسوز سويلەپ، قازاق قوعامىن جەتىم بالالار ۇيىنەن باس تارتۋعا شاقىردى.

قۇرمەتتى توراعا!

قادىرلى ارىپتەستەر!

زاڭ جوباسى ەلىمىزدەگى بالالاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىنە، بالالاردى وتباسىندا جان-جاقتى تاربيەلەۋگە جاعداي جاساۋعا، بالالاردىڭ قۇقىقتارى سالاسىندا  مەملەكەتتىك باسقارۋدى  جانە اقپاراتتىق تەتىكتەردى جەتىلدىرۋگە، بالانىڭ جەتىم بولىپ قالماۋىنىڭ الدىن الۋ، بالا تاربيەلەۋدىڭ اسىراپ الۋ، قورعانشىلىق جانە قامقورشىلىق، پاتروناتتىق تاربيە نىساندارىنىڭ قۇقىقتىق جانە ەكونوميكالىق تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان دا وسى زاڭ جوباسىن انالىق جۇرەكتەرىمەن ازىرلەگەن بارلىق دەپۋتات ارىپتەستەرىمىزگە ۇلكەن راحمەت ايتا وتىرىپ، زاڭ جوباسىن قولداۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.

سونىمەن قاتار وسى سالادا قوردالانىپ قالعان كەيبىر ماسەلەلەرگە ۇكىمەتتىڭ نازارىن اۋدارتقىم كەلەدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 146 جەتىم جانە اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ءۇيى بار. ولارداعى ءاربىر تاربيەلەنۋشى بالاعا مەملەكەت تاراپىنان جىلىنا 1 ملن. 700 مىڭ تەڭگە قارجى بولىنەدى. وسىنداي قوماقتى قارجىعا قاراماستان بالالار ۇيىندە قولايسىز جاعدايلار كوپ ورىن الىپ كەلەدى.

مىسالى، يۋنيسەف بالالار قورىنان الەۋمەتتىك زەرتتەۋ قورىتىندىسى بويىنشا  ەلىمىزدەگى بالالار ۇيىندەگى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ جارتىسىنان استامى جۇيەلى تۇردە زومبىلىق پەن كۇش كورسەتۋ بار ەكەنىن ايتقان. باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتى بويىنشا سوڭعى ەكى جىل ىشىندە بالالار ۇيىنەن 457 بالا زاڭ اياسىندا بالا اسىراپ الۋ كەزەگىندە تۇرماعان ازاماتتارعا بەرىلىپ كەتكەن. شەتەل ازاماتتارىنا بالانى بەرۋ ءۇشىن جالعان قۇجاتتار تولتىرۋ فاكتىلەرى دە ورىن الىپ كەلەدى. زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك بالالار ۇيىنەن شىققان تۇلەكتەردىڭ 30% عانا ومىردە ءوز ورىنىن تابادى ەكەن. سونىمەن بىرگە ولار كادۋىلگى وتباسىندا تاربيەلەنگەندەرگە قاراعاندا  اناعۇرلىم كوپ قۇقىقبۇزۋشىلىق جاسايدى. سوڭعى جەتى جىل ىشىندە بالالار ۇيىنەن تاربيەلەنىپ شىققان 14 مىڭ جاستىڭ 823 عانا، ياعني 5,8% پاتەرگە يە بولعان. دەمەك، ەلىمىزدەگى جەتىم جانە  اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ءۇيى ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتىپ وتىرعان جوق.

ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا جەتىمىن تەنتىرەتىپ، كورىنگەننىڭ قولشوقپارىنا اينالدىرۋعا ەشقاشان جول بەرمەگەن. اتا-اناسىز قالعان بالانى نە تۋىسى، نە اۋقاتتى ادام اسىراپ، ءوز بالاسىنداي جاعداي جاساعان. شەتەلدىكتەر ءبىزدىڭ بالالاردى نە ءۇشىن ساتىپ الادى، ولارعا سابيلەردىڭ قانشالىقتى پايداسى بارىن سارالاساق، بىرىنشىدەن ولاردا بالانى اسىراپ الۋشىنىڭ اتا-اناسى ماسكۇنەم، قاڭعىباس بولسا دا تاستاندى بالانى اسىراپ الۋعا قۇقى بار. ەكىنشىدەن، بالا اسىراپ الۋشىعا سالىق مەملەكەت تاراپىنان بارىنشا جەڭىلدەتىلگەن. 1999 جىلدان بەرى اۋرۋشاڭ، ءالجۋاز بالالاردى شەتەلدىك ازاماتتار  اسىراپ الدى دەگەن جەلەۋمەن  9 مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق بالالار  الەمنىڭ 30 ەلىنە تاراتىلعان ەكەن. وسى تۇل جەتىمدەردىڭ  50 %-عا جۋىعى قارا كوز قازاق بالالارى، سولاردىڭ بويىندا قازاقتىڭ قانى، ار-وجدانى كەتتى جانە ولاردىڭ  500-دەن استامىن اقش تاعى جالعىزباستى ايەلدەر مەن ەركەكتەر اسىراپ العان. وسىلايشا مىڭداعان ءسابيىمىزدى شەت مەملەكەتتەرگە اسىرىپ جىبەرگەنىمىز دۇرىس پا؟ شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەلى تاستاندى، جەتىم، جەتىمەك بوپ قالۋىنا ولار كىنالى ەمەس قوي.

الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك جاپىراقتاي لاتۆيا مەن ليتۆانىڭ بالالارىن تەك سول مەملەكەتتەن قونىس اۋدارعان شەتەلدىكتەر عانا اسىراپ الۋعا قۇقىلى بولسا،  ال يزرايل مەن ارمەنيا بالانى تەك ءوز ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنە عانا بەرەدى.

جالپى «جەتىم بالالار ءۇيى» بۇل – كەشەگى سوۆەتتىك قوعامنان قالعان سارقىنشاق. قازىر الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە  انگليا، يزرايل، اقش، كانادا مەملەكەتتەرىندە بالالار ءۇيى مۇلدەم جوق. سوندىقتان دا ءبىز دە ەلىمىزدە بالالار ءۇيى بولمايتىنداي جاعداي جاساۋىمىز كەرەك.

قازىر ەلىمىزدەگى بالانى پاتروناتتىق تاربيەگە العان تاربيەشىگە بالانى ۇستاپ تۇرۋعا ءبىر رەتتىك 150 مىڭ تەڭگە، 21210 تەڭگە جاردەماقى جانە 35 مىڭ تەڭگە ايلىق بەرىلەدى. سالىستىرمالى تۇردە قاراساق، اقش-تا بالانى اسىراپ الۋعا 10 مىڭ دوللار جانە اي سايىن 900 دوللار كولەمىندە جاردەماقى تولەيدى. كانادادا اي سايىن 800 دوللار جاردەماقى بەرەدى.

قازىرگى تاڭدا پاتروناتتىق وتباسىلارىندا 1900 بالا تاربيەلەنىپ جاتىر. بۇل، ارينە، از. رەسمي ەمەس دەرەكتەر بويىنشا ەلىمىزدە بالاسىز جۇپتار سانى 100 مىڭنىڭ ۇستىندە ەكەن. ولاردىڭ كوپشىلىگى بالالار ۇيىنەن بالا اسىراپ العىسى كەلەدى. بىراق بالا اسىراپ الۋداعى تولىپ جاتقان تابالدىرىق توزدىراتىن جاعدايلار ولارعا كەدەرگى جاسايدى.

سوندىقتان بالا اسىراپ الامىز دەگەن كەز-كەلگەن قازاق وتباسىن قولداپ، قۋاتتاپ، مۇمكىندىگىنشە سەنىم بىلدىرە وتىرىپ، بالا اسىراپ العان جانۇيالار مەن پاترونات وتباسىلارعا بەرىلەتىن قارجىلاي كومەك مولشەرىن ۇلعايتۋ ارقىلى بالالار ءۇيى جۇيەسىنەن باس تارتۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن.

Abai.kz