شىلدەنىڭ 15-نەن 16-سىنا قاراعان ءتۇنى تۇركيادا ءبىر توپ اسكەريلەر انكارا مەن ىستامبۇلدا بىرقاتار ستراتەگيالىق ماڭىزدى نىسانداردى باسىپ الىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا ۇمتىلعانىن ەستىدىك. الايدا حالىقتىڭ كومەگىمەن بىرنەشە ساعات ىشىندە كوتەرىلىس تۇمشالاندى. توڭكەرىس جاساۋعا ۇمتىلدى، بۇلىكشىلەردى باستادى دەگەن ايىپپەن تۇركيا اسكەري اۋە كۇشتەرىنىڭ باستىعى، گەنەرال اكىن وزتۇرىككە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. 

تۇركيادا 1960 جىلدان باستاعاندا بۇل وسى كۇنگە دەيىنگى بەسىنشى اسكەري توڭكەرىس! باستاپقىسى جەمال گۋرسەل باستاعان اسكەريلەر توڭكەرىسى 1960 جىلى 27-مامىردا ورىن العان. وندا تۇرىك پرەزيدەنتى جالەل بايار قاماۋعا الىنىپ، وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدارىندا تۇرىك جەرىنە قونىس اۋدارعان قازاقتارعا كوپ جاقسىلىق جاساعان ۇكىمەت باسشىسى ادنان مەندەرەس ءولىم جازاسىنا كەسىلدى. ولاردىڭ دەموكراتيالىق پارتياسى تاراتىلدى. 

بۇدان كەيىن 1971 جىلى 12-ناۋرىزدا مامدۋگ تاگماچ باستاعان تاعى ءبىر اسكەري توڭكەرىس پرەمەر-مينيستر سۇلەيمەن دەميرەلدى بيلىكتەن تايدىردى. ون جىلداي ۋاقىتتان كەيىن 1980 جىلى 12-قىركۇيەكتە تۇركيا قارۋلى كۇشتەرى باس شتابىنىڭ باستىعى كەنان ەۆرەن باستاعان كەزەكتى اسكەري توڭكەرىس ارادا بيلىككە قايتىپ ورالعان سۇلەيمەن دەميرەلدى تاعى دا تاقتان مۇرتتاي ۇشىردى. اسكەريلەر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن قۇردى. پارتيالارعا، كاسىپوداقتارعا تىيىم سالىندى. بىراق تۇرىك ەلى بىرتىندەپ دەموكراتيالىق باستاۋلارعا قايتىپ ورالىپ وتىردى.

1997 جىلى 28-اقپاندا بەيبىت سيپاتتا تاعى ءبىر اسكەري توڭكەرىس جاسالدى. اسكەريلەر اتاتۇرىك وسيەت ەتكەندەي مەملەكەتتىڭ زايىرلى سيپاتىن ساقتاپ قالۋ تۋرالى مەموراندۋم جاريالادى. وسى ارەكەتتىڭ سالدارىنان ۇكىمەت باسشىسى نەجمەتدين ەرباكان دوعارىسقا كەتتى. ونىڭ نيەتتەسى، ول كەزدە ستامبۇل قالاسىنىڭ مەرى بولعان رەدجەپ تايپ ەردوگان قۋعىنعا ۇشىراتىلدى. ساياسي وزگەرىستەر ىقپالىمەن كۇرەستى ارى قاراي جالعاستىرۋ ماقساتىندا ول ادىلەتتىلىك پەن دامۋ پارتياسىن قۇردى. 
2002 جىلى قيىن جولمەن ۇكىمەت باسىنا ازەر كەلگەن ەردوگان ەلگە ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن جاقسارتتى. دەۆالۆاتسيا توقتادى. ەكونوميكا كۇرت العا باستى. ەردوگان باسقارعان 2012 جىلعا دەيىنگى ون جىلدىڭ ىشىندە ەلدەگى شىنايى ءجىو 64 پايىزعا، جان باسىنا شاققانداعى ءجىو 43 پايىزعا ءوستى. سونىمەن بىرگە ەردوگانننىڭ بەدەلى دە ورلەدى. حالىق ونى جاقسى كورەتىن.

جالپى تۇركيادا 2000 جىلدارعا دەيىن ۇزاق مەرزىم اسكەريلەردىڭ ىقپالى اسا ۇلكەن ەدى. اسكەريلەر ەل دامۋىندا ءدىني باعىتقا بەتبۇرىستىڭ توسقاۋىلى، پارتيالىق ەگەستە تاراپتاردى تەجەۋشى-تەڭگەرۋشى كۇش، كولەگەيلى قۇدىرەتتى بيلىك بوللاتىن.

ەردوگان ءوزى بيلىك ەتكەن جىلداردا تۇركيانىڭ ىشىندەگى اسكەريلەردىڭ ىقپالىن تومەندەتۋگە، ازاماتتىق بيلىكتى كۇشەيتۋگە ۇمتىلدى. سوندىقتان اسكەريلەرگە قارسى جازالاۋ شارالارىن قاتاڭ جۇرگىزدى. اسىرەسە 2011 جىلى «ەرگەنەكون» ءىسى بويىنشا كوررۋپتسيامەن ايىپتالعان ءۇش جۇزدەن استام گەنەرال مەن وفيتسەر جازاعا تارتىلعانى ەستە. بۇل قادامداردى دا حالىق تۇسىنىستىكپەن قابىلدادى.

بىراق سوڭعى جىلداردا ەردوگاننىڭ ۇستانعان باعىتىنان اۆتوريتارلىق، ديكتاتورلىق بەلگىلەر بىلىنە باستادى. كونستيتۋتسيانى ءوز ىڭعايىنا قاراي وزگەرتۋ، ءسويتىپ بيلىگىن ساقتاپ قالۋعا ۇمتىلۋ، الەۋمەتتىك شارالار (ۇيدە وتىرعان ايەلدەرگە اي سايىن 400 دوللار شاماسىندا قاراجات تولەۋگە ۇمتىلۋ) ت.ب. ارقىلى ەلەكتوراتتى وزىنە بۇرۋ سياقتى ساياسي قادامدارعا باردى. حالىقارالىق قاتىناستاردا دا كەيبىر اعاتتىقتارعا (رەسەيمەن جاعدايدى ۋشىقتىرۋ) جول بەرىلدى. بىرقاتار ساراپشىلار ەردوگاندى تيراندار قاتارىنا قوسىپ ءجۇر.

2014 جىلى 25-اقپاندا تۇركيادا سىبايلاس جەمقورلىق ءىسى بويىنشا تەرگەۋ كەزىندە پرەمەر-مينيستر رەدجەپ تايپ ەردوگاننىڭ ۇلى بىلالمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن سوزدەرى جاريا بولىپ كەتتى. اڭگىمە 2013 جىلعى 17-18 جەلتوقساندا وتكەن. وندا ۇيلەرىندە ساقتالعان كوررۋپتسيالىق وراسان مول ناقتى اقشانى (كەيبىر دەرەكتەردە 1 ملرد اقش دوللارىنداي) جەدەل تۇردە جاسىرۋ ماسەلەسى ءسوز ەتىلگەن. ەرتەسىنە قالعان 30 ميلليونداي دوللاردى نە ىستەۋ كەرەكتىگى جونىندە سويلەسەدى. مينيسترلەر كابينەتىنىڭ سايتىندا بۇل تۋرالى دەرەۋ «امورالدىق مونتاج» ياعني جالا جابۋ ەكەندىگى تۋرالى جازبا پايدا بولادى. بىراق كوپ ادامدار بۇعان سەنە قويعان جوق.

ەردوگان بولسا «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن ۇشادى» دەگەندەي مۇنداي ارەكەتتى جالاقورلىق دەپ اتاپ، ونى كورنەكتى مۇسىلمان ويشىلى، بۇگىندە اقش-تا تۇراتىن فەتكۋللاح گۋلەننىڭ ءىسى ەتىپ كورسەتكىسى كەلدى. وسى تۇستان ەردوگاننىڭ حالىق الدىنداعى بەدەلى پىشىراي باستادى. بۇلىكشىل اسكەريلەردىڭ ءبىرى كەشە مويىنداعانىنداي ولار «كوررۋپتسياعا باتقان ەردوگان بيلىگىن قۇلاتپاق بولعان». ياعني بۇل تۇرىك رەجيمى تاراپىنان «تىلەپ الىنعان» توڭكەرىس سياقتى. ويتكەنى تۇرىك قارۋلى كۇشتەرى وزدەرىنىڭ مالىمدەمەسىندە "بۇزىلعان كونستيتۋتسيالىق ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرۋ، ادام قۇقىعى مەن بوستاندىعىن، زاڭ بيلىگى مەن جالپى قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن ەل بيلىگىن تولىقتاي قولىنا الماق بولعاندىعىن" ايتىپتى. قىزىق بولعاندا كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا توڭكەرىستىڭ العاشقى ساعاتتارىندا ەردوعان اقش-تان ساياسي باسپانا سۇراعان. ولار باس تارتقان سوڭ عانا ەردوگان سكايپ ارقىلى حالىققا ۇندەۋ تاستاپتى. تۇرىك جۇرتى قازىر بۇرىنعى سيمپاتيالىق ينەرتسياسىمەن ەردوگاندى قولداپ تۇر. ەرتەڭگى كۇن قالاي بولارىن ءبىر اللا بىلەدى.

ەردوگان كەشە كۇتپەگەن جەردەن تۇركيا اسكەريلەرىنە دەم بەرگەن فەتكۋللاح گۋلەن دەپ باراك وبامادان ونى تۇركياعا ۇستاپ بەرۋدى تالاپ ەتتى. ەندى ەردوگان بۇلىك باستاعان اسكەريلەرگە قاتىستى قاتاڭ شارالار قولداناتىنى انىق. ءتىپتى موراتوري جاريالانعان ءولىم جازاسىن قولدانىسقا قايتا ەنگىزبەك.

كەشەگى اسكەريلەردىڭ مەملەكەتتىك توڭكەرىسكە ۇمتىلۋى كەزىندە بارلىعى 265 ادام قازا بولىپتى. بارىنەن وسى وكىنىشتى. ءبىز قازاق جۇرتىنىڭ اتىنان قازا بولعانداردىڭ وتباسىنا كوڭىل ايتامىز! باشىڭىز ساع ولسۋن، تۇركيە!

تۇركيا بۇگىندە حالىقارالىق ءتۇرلى ساياسي ويىندار توعىسقان توراپ. ءبىر جاعىنان كۇردتەر پروبلەماسى. ءبىر جاعىنان يگيل-مەن كۇرەس، سيرياداعى تۇراقسىزدىق، ءدىني-ساياسي «الاۆيتتەر» اعىمى، باتىس پەن ءيزرايلدىڭ مۇددەسى، رەسەيمەن قىرعي-قاباق جاعداي، ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتار، ورىستەي تۇسكەن ىشكى كوررۋپتسيا ءبارى قاباتتاسىپ تۇر. وسىنداي سىن ساتتە سابىر تىلەي وتىرىپ، تۇرىك حالقىنا قالىپتاسقان جاعدايدان دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى جوعالتپاي، وزىنە ءتان دانالىقپەن تۋرا جول تاباتىندىعىنا ءۇمىت بىلدىرەمىز!

مارات توقاشباەۆ

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان