مەنىڭشە، قازاق مەكتەبىندەگى بارلىق پاندەر انا تىلىندە ءوتۋى ءتيىس. ال اعىلشىن ءتىلى ساباعىن ورىس ءتىلى ساعاتتارى ەسەبىنەن كۇشەيتۋگە بولادى. ويتكەنى، ورىس ءتىلىن يگەرۋ قازاقستاندا اناعۇرلىم جەڭىلىرەك.  

ەلىمىزدەگى ورىس مەكتەپتەرىنىڭ  باستى كەمشىلىگى – قازاقشا ءبىلۋ دەڭگەيىنىڭ باسەڭدىگى. سوندىقتان ورىس مەكتەبىندە مەملەكەتتىك ءتىل ساباعى ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلى ساباقتارى ەسەبىنەن كۇشەيتىلۋى كەرەك. مەن ءوز باسىم ءۇش تۇعىرلى ەمەس، ەكى تۇعىرلى ءتىل ساياساتىن قولدايمىن. ايتالىق، ەكى ءتىلدى، ياعني قازاق ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىن پريوريتەت قىلساق، ورىس ءتىلىن قازاقتىڭ 25%  بىلسە، ءبىز ءۇشىن وسىنىڭ ءوزى جاقسى ناتيجە بولار ەدى. ال مەكتەپتەگى وقۋ قازاق پەن اعىلشىنشا بولعانى دۇرىس. ءبارىمىز اعىلشىن ءتىلدى يگەرىپ كەتپەسىمىز انىق. بىزگە قازاق قاۋىمىنىڭ 20% اعىلشىنشا بىلسە دە جەتەدى.

ەندى كىشىگىرىم مىسال كەلتىرەيىك. ماسەلەن، الەم باقىتسىز نيگەريا مەن باقىتتى مالايزيا دەگەن ەلدەردى جاقسى بىلەدى. نيگەريا – اعىلشىن ءتىلدى مەملەكەت. ونىڭ ۇستىنە ولاردا حريستياندار كوپ. مۇنايى دا مول. سويتە تۇرا نيگەريا باقىتسىز مەملەكەت. مۇندا سوزىلمالى ازامات سوعىسى، تەرروريزم قاۋپى ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ ءبىتتى. نيگەرياعا ۇقساس ليبەريا دا حريستياندار ەلى. اعىلشىنشا سويلەيدى، ءتاپ-ءتاۋىر دەموكراتياسى بار. بىراق ول دا – باقىتسىز ەل. ال، مالايزيا بولسا – ۇلتجاندى مەملەكەت. مالايزيانىڭ ساياسي ەليتاسى ءوز حالقىن ەتنيكالىق قىتايلىقتاردىڭ دومينانتاسىنان سۋىرىپ الدى. مالايلاردىڭ ساياسي ەليتاسى ەڭ الدىمەن ءتول حالقىنىڭ ماسەلەلەرىن كوتەرىپ، ۇلت كونسوليداتسياسىن جۇزەگە اسىردى. وسى ارقىلى ولار ەكونوميكالىق جانە يندۋستريالدىق مودەرنيزاتسياعا قول جەتكىزدى.

ەندى وزىمىزگە كەلەيىك. قازاق نەلىكتەن كارىم ءماسىموۆتى جاقتىرمايدى؟ ماسەلە، ءماسىموۆتىڭ «مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندىگىندە» ەمەس، ماسەلە  ونىڭ «ورىستىعىندا» جاتىر. ءيا، سولاي، ءماسىموۆ مىرزا ءوزىن ءورىستىلدى قازاق رەتىندە كورسەتكىسى كەلدى. ال، ءبىزدىڭ قازاق ساياسي ورىسشىلداردى جەك كورەدى. سويتە تۇرا ول قاعازدان وقىپ، قازاقشا سويلەۋى ارقىلى وزىنە قازاق جاقتىرمايتىن كەرى پيار جاساپ الادى. وسىنداي سەبەپتەر ء«ماسىموۆ ورالمانداردىڭ اتا مەكەنگە قايتۋىنا قارسى» دەگەن سەكىلدى كۇدىكتەر تۋعىزۋدا.

كارىم ءماسىموۆتى قازاقتىڭ جاقتىرمايتىنىنىڭ ەكىنشى فاكتورى – اكەسىنىڭ ءىسى. كارىم ءماسىموۆتىڭ اكەسى ءبىراز قازاق ءباسپاسوزىن شۋلاتتى، ول شۋ نەگىزدى مە، نەگىزسىز بە بىلمەيمىن، بىراق  بۇل جايت ءماسىموۆتىڭ ونسىز دا ءماز ەمەس ءيميدجىن بۇزدى.

ءۇشىنشى فاكتور، قازاقستاننىڭ ءبىر كەزدەگى باسشىسى – يسمايل يۋسۋپوۆقا قاتىستى. يسمايل يۋسۋپوۆ قازاقستاننىڭ باسشىسى رەتىندە قازاق الدىندا ابىرويسىز بولدى.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقشانى ءوز بەتىمەن ۇيرەنىپ، قازاقپەن قۇدا-جەكجات بولاتىن ەتنوس بار. سونىڭ ىشىندە مىسالى ۇيعىرلار دا جەتەرلىك. قازاققا  ەڭ كوپ ءسىڭىپ كەلە جاتقان ەتنوستاردىڭ ىشىندە قاراقالپاقتار مەن ۇيعىرلار كوش باستاپ تۇر. ەگەردە ءماسىموۆ باستاپقى كەزدە ورىسشىلدىقتان باس تارتىپ، قازاقشىلدىعىن كورسەتسە، ول بۇگىنگىدەي قازاققا  جات بولماس ەدى. سونداي-اق، ەلىمىزدەگى وزگە ەتنوس وكىلدەرىنە ءماسىموۆ ۇلگى بولار ەدى.

ءماسىموۆ سىندى شەنەۋنىكتەردىڭ ورىس تىلىنەن باس تارتا الماۋى سەبەبىنەن ەلىمىزدە جوعارىدا ايتقان قازاق ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىن يگەرۋگە جول اشىلماي تۇر.

مەن باقىتسىز نيگەريا سەكىلدى ەلگە اينالۋدان قورقامىن.

ءازىمباي عالي

Abai.kz