تايلاندتان قايتاردا، اۋەجايداعى تەكسەرۋ پۋنكتىندەگى

قىزمەتكەر قىزىمنىڭ قولىنداعى جارتى ليترلىك بوتەلكەدەگى

سۋدى قالدىرىپ كەتۋدى تالاپ ەتتى. «وندا تۇرعان نە بار?» دەگەن ماعان:

ء«بىزدىڭ ەلىمىزدىڭ زاڭى بويىنشا جەرىمىزدىڭ ءبىر تامشى سۋى نەمەسە

ء بىر ۋىس جەرى شەكارادان شىقپاۋى كەرەك» دەپ جاۋاپ بەردى.

2015 جىلعى قاراشا ايىندا «جەر تۋرالى كودەكسكە» ەنگەن باپتارعا بايلانىستى 1,7 ملن. گەكتار جەر ساتۋعا شىعارىلاتىن بولدى دەگەن حابار تارالعانى سول ەكەن، ۇيقىلى-وياۋ جاتقان قازاق قاۋىمى ءدۇر سىلكىندى. قازاق ەلىنىڭ كوپتەگەن قالالارىندا ميتينگىلەر ءوتىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن باق بەتتەرىندە جەر ماسەلەسى باستى تاقىرىپقا اينالدى. قىسىلتاياڭ كەزەڭدە جول تاباتىن پرەزيدەنتىمىز، ءبىر جاعىنان بيلىكتىڭ قاتەلىگىن مويىنداعان بولىپ، جاڭا جىلعا دەيىن جاڭا زاڭ باپتارىنا ماروتوريا جاريالاپ، «جەر رەفورماسىن دۇرىستاپ تۇسىندەرمەگەن» مينيسترلىكتەرگە شۇيلىكسە، ەكىنشى جاعىنان بۇكىلحالىقتىق ميتينگتىڭ الدىن الۋ جانە قوعامدىق تالقىلاۋ جۇرگىزۋ ماقساتىندا جەر ماسەلەسى جونىندە ارنايى قوعامدىق كوميسسيا قۇردى.  مويىنداۋىمىز كەرەك، قوعامدىق كوميسسياعا كىرەتىن ادامداردى دا بيلىكتىڭ ءوزى تاڭداپ الدى...بىراق كوميسسيانىڭ جۇمىسىنىڭ جاريالىلىعىنا بۇگىنگە دەيىن ەشقانداي سەنىمسىزدىك جوق ەكەنىن دە ايتا كەتۋ كەرەك.

ءبىر قاراعاندا، كوميسسيانى ۇزاق مەرزىمدىك تالقىلاۋ، سان ءتۇرلى پىكىر تالاستىرۋ كۇتىپ تۇر دەپ ايتۋعا بولمايتىن سياقتى. حالىقتىڭ باسىم  كوپشىلىگى كوشەگە «تۇسىنبەستىكتەن» شىققان جوق، تۇسىنە وتىرىپ، جەردى شەتەلدىكتەرگە ساتۋعا، جالعا بەرۋگە، ال ءوزىمىزدىڭ ازاماتتارعا ساتۋعا كەلىسپەيتىندىكتەرىن اشىق ءبىلدىردى.  بيلىك جاعى دا ءوزىنىڭ ۇستانىمدارىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ ارقىلى، ولاردىڭ قولداۋىن الۋعا تىرىسۋدا. ارينە، ولاردىڭ قولىندا اكىمشىلىك رەسۋرستارى، بيۋدجەتتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن سان ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار بار. شىنىمدى ايتسام، كوميسسيا جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە ورتاق شەشىم تابىلىپ، سول شەشىمدى ءبارىمىز ءبىر ادامداي قولداپ، پارلامەنتكە جىبەرەمىز دەگەنگە سەنگىم كەلمەيدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – ءوز ۇستانىمدارىمىزدى قورعاي وتىرىپ، ءتۇرلى دالەلدەر كەلتىرىپ، قاتارىمىزدى كوبەيتۋ جانە، بار مۇمكىندىگىنشە، كەيبىر ماسەلەلەر جونىندە ورتاق كەلىسىمگە كەلۋ. قىسقاسى، الاڭداعى تەكەتىرەستى عيماراتتىڭ ىشىندەگى اڭگىمە تۇرىنە كوشىرۋ.

ەندى تالداۋعا ءتۇسىپ وتىرعان ماسەلەنى انىقتاپ الايىق: «جەرگە جانى اشىپ وتىرعان» (پرەزيدەنتتىڭ انىقتاماسى) ازاماتتاردىڭ ءبىرىنشى تالابى – شەتەلدىكتەرگە، ونىڭ ىشىندە جەكە كاسىپكەرلەرگە دە، مەملەكەتتىك ۇيىمدارعا دا، جەردى ساتپاۋ.  بيلىك زاڭدا ونداي باپتاردىڭ جوق ەكەندىگىن، قازاقستان جەرىنىڭ شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايتىندىقتارىن ايتىپ اقتالۋدا. ەكىنشى جاعى بۇعان كۇمانمەن قاراپ، زاڭدى اينالىپ وتۋگە بولاتىن مۇمكىندىكتەردى بولمىرماۋ كەرەكتىگىن تالاپ ەتۋدە. مەنىڭشە، بۇل تالاپ جونىندە كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ىشىندە تۇسىنىك بولىپ، ءبىر ماملەگە كەلۋلەرىنە تولىق بولادى. كودەكستەگى الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ وتىرعان باپتارعا زاڭدىق نەگىزدە ناقتى توسقاۋىلدار، شەكتەۋلەر قويۋ، ونىمەن بىرگە «جەر شەتەلدىكتەرگە ەشقاشان ساتىلمايدى» دەگەن باپتى ەنگىزۋ ارقىلى بۇل ماسەلەنى شەشەۋگە بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.

داۋ تۋدىرىپ وتىرعان ەكىنشى تالاپ – جەر ساتۋدى تولىق توقتاتۋ، ونى قازاقستاندىقتارعا دا ساتپاۋ. بۇل جونىندە ەكى جاقتان دا سان ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ، دالەلدەر كەلتىرىلدى. ەندى ايماقتارداعى ازاماتتاردىڭ دا پىكىرلەرىن تىڭداۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە تۇر. دەمەك، بۇل جەردە ءبىر توقتامدى تابۋ - ۇلكەن ەڭبەكتى، تۇسىنىستىكتى، مادەنيەتتى پىكىرتالاستى تالاپ ەتەدى. زاڭ قابىلدانعاننان بەرگى ون ءۇش جىلدىڭ ىشىندە اۋىلشارۋاشىلىعىنا جاتاتىن جەرلەردىڭ 1,3 پايىزى عانا جەكەمەنشىككە ساتىلعان ەكەن.

ءۇشىنشى تالاپ – جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋدى توقتاتۋ. قارسىلىقتىڭ باسى بۇرىن زاڭدا بولعان10 جىل مەرزىمدى 25 جىلعا ۇزارتۋدان باستالسا، اياعى 10 جىلعا دا، 25 جىلعا دا جالعا بەرۋگە تيىم سالۋ تالابىنا ۇلاستى. بۇل جەردە دە ءبىر شەشىمگە كەلۋدىڭ اۋلى الىس سياقتى.

ارينە، ءتۇرلى پىكىردەگى 75 ادام قاتىساتىن كوميسسيادا جەرگە قاتىستى باسقا ماسەلەلەردىڭ كوتەرىلۋى عاجاپ ەمەس، الايدا قازاق قوعامىنىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي قاتىستى جەر داۋىنىڭ باستى ماسەلەلەرى جوعارىداعى ءۇش تالاپتىڭ توڭىرەگىندە دەپ ويلايمىن

مەنىڭشە، وسى ۋاقىتقا دەيىن قوعامدىق جەلىلەردە دە، كوميسسيا وتىرىسىندا دا ايتىلىپ جاتقان ۋاجدەردى ءۇش باعىتقا بولۋگە بولادى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسىن، شارتتى تۇردە – ەكونوميكاعا قاتىستى دالەلدەر مەن ۋاجدەر دەپ اتايىق. بۇل باعىتتاعى پىكىرلەردىڭ بارلىعى – جەر تۋرالى زاڭنىڭ دۇرىسىتىعىن، جەردى قازاقستاندىقتارعا ساتۋ مەن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن دالەلدەۋگە باعىتتالعان. ولار ءۇشىن، جەر – تاۋار. ال تاۋاردى پايدالانۋ شارت. ارينە، مۇمكىندىگىنشە، ءوزىمىز پايدالانۋىمىز قاجەت، ال ەگەر ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدان كەلمەسە، باسقالارعا ساتىپ، «قىزىعىن كورۋىمىز» كەرەك. ەڭ قىزىعى، بيلىكتىڭ باستاماسىن قولدايتىن بۇل توپقا تالاي جىل جەرمەن اينالىسىپ، پايداسىن كورىپ وتىرعان قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر دە كىرەدى. شىنىمدى ايتسام، وسى ۋاقىتقا دەيىن «جەردى ءتيىمدى پايدالانساڭدار، بىزدەر سياقتى باي بولۋعا بولادى» دەگەن جانداردىڭ «شەتەلدىك ينۆەستيتسيا بولماسا، جەردى ءوزىمىز وڭدەپ، پايداعا جاراتا المايمىز» دەپ، وزدەرىنە وزدەرىنىڭ قارسى شىققاندارىن تۇسىنە الماي دال بولدىق. بىرەۋلەرى وزدەرىنىڭ ۇستانىمدارىن «شەتەلدىك ينۆەستورلار جاڭا تەحنولوگيا الىپ كەلەدى» دەپ دالەلدەگىسى كەلسە، ەندى بىرەۋلەرى ء«بىز ولاردىڭ تاجىريبەلەرىن ۇيرەنۋىمىز قاجەت» دەگەن ءۋاجدى العا تارتادى. مەنىڭشە، ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەردىڭ كەز كەلگەن ەلدەن اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكاسىن الۋعا ەشقانداي بوگەت جوق سياقتى، تاجىريبە الماسۋعا دا ەشقانداي شەك قويىلماعان. بارىڭدار، تانىسىڭدار، ۇيرەنىڭدەر، بىراق وزدەرىڭە باسەكەلەس شاقىرعاندارىڭ قاي ساسقاندارىڭ.

جەردى ساتۋ، شەتەلدىكتەرگە نەمەسە بىرىككەن كاسىپورىندارعا بەرۋ ارقىلى ينۆەستيتسيا تارتۋ، وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ قولىنان كەلەتىن جالعىز ءتاسىلى سياقتى. وتىز جىل مۇناي ءوندىرىپ، ونى وڭدەۋدىڭ ورنىنا رەسەيدەن بەنزين ساتىپ الىپ وتىرعانىمىز دا سونىڭ سالدارى. ارينە، جەردى وڭدەۋ، جەرمەن اينالىساتىن شارۋاشىلىقتارعا مەملەكەتتىڭ تاراپىنان جان-جاقتى قولداۋ جاساۋدىڭ (سالىق جەڭىلدىكتەرى، تەحنيكانى ليزينگكە بەرۋ، بانك جۇيەسىندەگى جەڭىلدىكتەر، ت.ت.)  ورنىنا ساتۋ مەن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ – جىلدام اقشا تابۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى. ودان تۇسكەن پايدانىڭ بيۋدجەتتىڭ ءبىر جىرتىعىنا جاماۋ بولۋىن دا جوققا شىعارمايمىن، بىراق بۇل جول ەلىمىزدىڭ اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ۇلەس قوساتىنىنىنا كۇمانىم بار.  ونىڭ ورنىنا وتاندىق ينۆەستورلاردى تارتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرعانىمىز ابزال.  

مەنىڭ ويىمشا، جەردى جالعا بەرۋ مەن جەردى جەكەمەنشىككە ساتۋدىڭ اراسىندا دا پالەندەي ايىرماشىلىق جوق. مەنشىك جەردى دە، جالعا العان جەردى دە ەششكىم ەشقايدا الىپ كەتە المايدى. مەنشىك جەردى دە، جالعا العان جەردى دە مەملەكەت زاڭسىز تارتىپ الا المايدى. جالعا العان جەرىڭدى 49 جىلدان كەيىن تاعى دا كەلەسى مەرزىمگە ۇزارتىپ الۋىڭا بولادى. ونى مۇراگەرلىككە قالدىرۋعا دا بولادى. «بۇل جەر - مەنىكى!» دەگەن پسيحولوگيالىق سەنىمنەن باسقا ەشتەڭە جوق سياقتى. كەرەك دەسەڭىز، جالعا العان جەردى دە، جەكەمەنشىك جەردى دە بانكىگە كەپىلگە سالۋعا بولادى ەكەن. مەنىڭشە، بۇل جەردەگى باستى ماسەلە مەملەكەتكە، ونىڭ زاڭدارىنا دەگەن سەنىمدە جاتقان سياقتى.

ەكىنشى باعىت – قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان تۇسىنىگى مەن تۇيسىگى,  تاجىريبەسى مەن تاربيەسى، وعان سوڭعى ۋاقىتتا قوسىلعان...ساقتىعى. قازاق ءۇشىن، جەر – تاۋار ەمەس، ول - اتا-بابالارىمىزدىڭ اماناتى. ونى، ءوز باسىم، مەملەكەتتىڭ يەلىگىنە دە بەرمەس ەدىم. جەر – قازاق حالقىنىكى. ال مەملەكەت سول جەردى رەتتەۋشى عانا. مەملەكەتتىڭ مىندەتى – ازاماتتاردىڭ بارىنە بىردەي ءۇي-جاي سالۋعا جەر ءبولۋ، جولدار مەن جەرگە قاتىستى ينفراقۇرىلىمداردى انىقتاۋ، جەردى جالعا بەرىپ، ودان تۇسكەن پايدانى مەملەكەتتىڭ قاجەتتىلىگىنە پايدالانۋ، ت.ت.. بۇنىڭ ىشىنە جەردى ساتۋ نەمەسە باسقا مەملەكەتكە بەرۋ كىرمەۋى كەرەك. قىسقاسى، زاڭىمىزدا «جەر مەملەكەتتىڭ مەنشىگى» دەپ تانىلعانمەن، ونىڭ قۇقىعى جوعارىداعى ايتىلعان ماسەلەلەرگە قاتىستى شەكتەلۋ شارت. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە قازاقتىڭ تالاي جەرلەرىنىڭ باسقا مەملەكەتتەردىڭ قولىندا كەتكەنىن (رەسەيدىڭ، وزبەكستاننىڭ) جاقسى بىلەمىز. قازاق جەرلەرىنىڭ باسقا ەلدىڭ مەنشىگىنە مەملەكەتتىڭ شەشىمىمەن بەرىلگەنىن ەسىمىزدەن شىعارماۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، قازاق قاۋىمىنىڭ بولمىسى وزدەرى  كيەلى دەپ سانايتىن جەردى «ساتۋ» نە «شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ» دەگەندى قابىلدامايدى. جەر رەفورماسىن جاساۋشىلار حالىقتىڭ مەنتاليتەتىن، تۇسىنىگىن دە قاپەرگە الۋى كەرەك. ءبىر ەلدەردە قالىپتى دا قاراپايىم بولىپ سانالاتىن ماسەلە ەكىنشى ءبىر ەلدەردىڭ تۇسىنىگىنە جات بولۋى مۇمكىن. ء(بىر جىنىستاعىلاردىڭ ۇيلەنۋى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوپشىلىگىندە دەموكراتيانىڭ كورىنىسى بولىپ تانىلىپ، ولارعا زاڭ جۇزىندە تىركەلۋگە رۇقسات بەرىلسە، باسقا ەلدەر ونى ادامزاتتىڭ تابيعاتىنا جات ماسەلە دەپ سانايدى). ايتا كەتۋ كەرەك، بيلىكتىڭ قازاق تىلىنە قاتىستى نەمەسە ءبىلىم باعىتىنداعى رەفورمالارىندا دا قازاقتىڭ كوزقاراسى ەسكەرىلمەي وتىر. بۇل رەفورمالاردىڭ دا قازاق قوعامىندا ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ جاتقانى ءمالىم.

شەتەلدىكتەرگە جەردى جالعا بەرۋ ماسەلەسىندە ءۇش ءتۇرلى قاۋىپ ايتىلدى. ونىڭ ءبىرى – شەتەلدىكتەردىڭ جالعا العان جەردى تەز ارادا پايدا تابۋ ءۇشىن اياۋسىز پايدالانىپ، ىسكە جاراعىسىز دەڭگەيگە ءتۇسىرۋ مۇمكىندىگى بولسا، ەكىنشىسى – كۇردەلى ءبىر ساياسي جاعدايلار قالىپتاسقان كەزەڭدە ساتىپ نە جالعا العان جەرلەردىڭ سول ەلدەرگە ءوتىپ كەتۋ قاۋپى. ونداي جاعدايلار، وكىنىشكە وراي، الەمدىك تاجىريبەدە كوپتەپ كەزدەسەدى. ءۇشىنشى قاۋىپ – جەردى وڭدەۋگە كەلدىك دەگەن سىلتاۋمەن باسقا ەلدىڭ ازاماتتارىنىڭ كوپتەپ كەلۋى جانە ولاردىڭ بىرنەشە جىلداردان سوڭ، ازاماتتىق الىپ (قازاقستاندىقتارمەن ۇيلەنۋ نەمەسە بەلگىلى ۋاقىتتا وسى جەردە ءومىر سۇرگەنىنە بايلانىستى) قازاق جەرىندە تۇراقتاپ قالۋ ماسەلەسى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاق جەرىنە ءبىر كىرىپ العان شەتەلدىڭ ازاماتتارىن قايتىپ شىعارۋدىڭ قىيىنشىلىعى  جەتكىلىكتى ءسوز بولدى. بىرەۋلەر پالەستينالىق ارابتاردىڭ تەڭىز جاعالاۋىنداعى جەرلەرىن ساتىپ الىپ، كەيىننەن سول جەردى پلاتسدارمعا اينالدىرىپ، العاشقى ەۆرەي اسكەرلەرىن تۇسىرگەن يزرايل مەملەكەتىنىڭ تاجىريبەسىن العا تارتسا، ەندى بىرەۋلەر جەرلەرىن ساتامىن دەپ مۇلدەم ايرىلىپ قالعان كۇردتەردىڭ ءومىرىن العا تارتادى. وسىنداي قاۋىپتىڭ بار ەكەندىگىن مويىنداي وتىرىپ، كەيبىر ازاماتتار جەردە قازاقستانمەن شەكارالاس ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا ساتپاۋ تۋرالى وزگەرىس ەنگىزۋدى قاجەت دەپ سانايدى.

ءتۇرلى باعىتتاعى كوزقاراستاردى تالداۋ ۇستىندەگى بيلىككە جايسىز تيەتىن باعىت – جەردى جەكە مەنشىككە بەرۋدەن باستاپ وسى كۇنگە دەيىنگى جەتىستىكتەر مەن كەمشىلىكتەردى ەسكەرۋ. ءالى ەسىمدە، 2003 جىلى جەردى مەنشىككە بەرۋ كەزىندە باق بەتتەرىندە «جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا» دەگەن ءسوز تىركەسى تۇسپەيتىن. وسى ون ءۇش جىلدىڭ ىشىندە سول رەفورمانىڭ بەرگەن ناتيجەسى قانداي؟ ەگەر «جەر ءتيىمدى پايدالانىلسا» زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىپ نە جىنىمىز بار؟ سول ۋاقىتتا قازاق ازاماتتارىنىڭ تاراپىنان  قاتتى قارسىلىققا ۇشىراعان (ەكى مارتەبە داۋىس بەرۋ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى) جەر زاڭىنىڭ ەلىمىزگە بەرەرى بولماسا، ونىڭ جالعاسى بولىپ تابىلاتىن بۇل رەفورما ۇتىمدى دەپ كىمدەردى سەندىرەمىز. مەنىڭشە، جەر جەكە مەنشىككە بەرىلگەننەن كەيىن بىرەۋلەر بايىعان دا بولار، بىراق قارا حالىقتىڭ باس اۋىرتاتىن ماسەلەسى كوبەيگەن سياقتى. زاڭ قابىلدانعان سوڭ-اق، ءبىر ەكى جىلدىڭ ىشىندە قاپشاعايدىڭ جاعاسىنا شومىلىپ، نەمەرەلەرمەن بالىق اۋلاۋدان قالدىق. جاعالاۋدىڭ بارلىعى ساتىلدى، قورشالدى. بالقاش پەن الاكول دە  وسىنداي «جەكەشەلەندىرۋگە» ۇشىرادى. سول جەردى جوڭعاردان قورعاعان قابانباي بابالارىمىز ساربازدارىن شۇبىرتىپ، قازىر ءتىرىلىپ كەلسە، ات شالدىرىپ، بەتتەرىن شايىپ، ءبىر اۋىز سۋ ىشە الماي قايتا كەكتەر ەدى. جەردى بولۋدە، ساتۋدا جاريالىلىق پەن اشىقتىقتىڭ قالاي قامتاماسىز ەتىلگەنىن بىلمەيمىن، بىراق اۋىلدىڭ قاسىنداعى تالاي جايىلىم، شابىندىق  جەرلەردىڭ جەكەمەنشىككە ءوتىپ كەتىپ، تۇرعىنداردىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرعانىن تالاي ەستىدىم. ال الماتى وبلىسىندا ءبىر ەلدى مەكەننىڭ جانىنداعى ەكى زيرات (!) جەكە قولعا ءوتىپ كەتىپ، قايتىس بولعان ادامدارىن قويۋ ءۇشىن جەردىڭ قوجايىنىن ىزدەپ (رۇقسات الۋ ءۇشىن) ماسقارا بولعان وقيعانى دا ەستىدىك. جەكە مەنشىككە رۇقسات بەرىلۋى سول-اق ەكەن قازاق جەرىندە ءىرى جەر يەلەرى پايدا بولا باستادى. وتكەن وتىرىستا مەن وسى الپاۋىتتاردىڭ كىم ەكەندەرىن، ولاردىڭ يەلىگىندەگى جەر كولەمىن، قايدا ورنالاسقانى، سول جەرلەردى قالاي العاندارى تۋرالى اقپاراتتى جاريالاۋدى تالاپ ەتتىم. وسى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتەر تەكسەرىلىپ، جاۋاپتى جاندار جازاعا تارتىلىپ، ادىلەتتىك ورنامايىنشا جەر رەفورمانسىن جالعاستىرۋ – قوعامدىق قىلمىس بولىپ سانالادى. جەردى قازاقستاندىقتارعا ساتۋ مەن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋدى قولداۋشىلار تالقىلاۋ بارىسىندا ءبىزدىڭ سان ءتۇرلى كۇمانىمىزدى سەيىلتۋ ءۇشىن «زاڭ جۇزىندە جان-جاقتى باقىلاۋ جاسالادى» «شەتەلدىكتەر ءۇشىن مىناداي شارتتار ەنگىزىلەدى» دەگەندەي ۋاجدەرىن ايتتى (مىسالى، «جەردىڭ ءنارىن كەتىرەتىن داقىلداردى ءوندىرىپ، ونشاقتى جىلدا جەرىمىزدىڭ توز-توزىن شىعارىپ، وتىز جىل ىسكە العىسىز ەتىپ تاستايدى» دەگەن سياقتى). ارينە، زاڭعا ءبارىن جازۋعا بولادى. بىراق وسى باپتاردى كىمدەر باقىلاماق؟ اكىمدەر مە؟ قىتايدان كەلىپ، جەردى جالعا العان كاسىپكەر قۇلجاعا الىپ بارىپ، بەس كۇن قىدىرتسا، ء«بارى تاماشا» دەپ وتىرا بەرەتىن اكىمدەر، وكىنىشكە وراي، ءالى دە جەتكىلىكتى.  ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، قازىرگى بيلىك جۇيەسىمەن، بيلىكتەگى ادامدارمەن، ءوز باسىم، ەشقانداي رەفورما جۇرگىزبەس ەدىم.        

جەر داۋى تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ بەردى. ء«بىر ەل، ءبىر مۇددە، ءبىر تاعدىر» دەپ ۇرانداپ جۇرگەنىمىز دە باياعى كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ كوشىرمەسى ەكەن. جەر ماسەلەسى قوعامنىڭ كۇن تارتىبىنە شىققاندا، باسقا ۇلت وكىلدەرى قاسىمىزدان تابىلعان جوق... بۇل الدە، جەردىڭ – قازاق ۇلتىنىڭ تاريحي وتانى ەكەندىگىن مويىنداۋ ما الدە، ء«بىزدىڭ قازاقستانعا قاتىسىمىز جوق» دەپ، وزدەرىن وزدەرى شەكتەۋ مە. بۇرىن قازاقتىڭ ۇلتتىق ماسەلەلەرى عانا قازاققا قاتىستى (ورالماندار، قازاق ءتىلى، قازاق مادەنيەتى، ت.ت.) دەيتىن بولساق، وسى كەزەڭنەن باستاپ «قازاقستاننىڭ ماسەلەسى – تەك قازاقتىڭ ماسەلەسى دەۋگە» تۋرا كەلەتىن شىعار.   

   جەر ماسەلەسى مەن كوميسسيانىڭ جۇمىستارى تاعى ءبىر ماسەلەنى جارىققا شىعارادى، سىنعا تۇسىرەدى دەپ ويلايمىن. بۇل – جاريالىلىق پەن اشىقتىق ماسەلەسى. ايماقتاردا پرەزيدەنت ايتقانداي «جەرگە جانى اشىعان ادامداردىڭ» بارلىعىنىڭ ءسوزى، پىكىرى تىڭدالادى ما، الدە بارلىق كەزدەسۋلەردە بيلىكتىڭ كوزقاراسىن قولدايتىن ادامدار عانا جينالادى ما – مەنى وسى  دا الاڭداتاتى. مەنىڭ ويىمشا، ايماقتارعا شىققان كوميسسيا مۇشەلەرى وبلىستىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا (تەلەكانالدار مەن وبلىستىق بيۋدجەتتىك گازەتتەردە) جەر ماسەلەسىنە بايلانىستى ءتۇرلى كوزقاراستىڭ بەرىلۋ ماسەلەسىنە دە كوڭىل ءبولۋى قاجەت.

1997 جىلى قازاقستاننىڭ دەلەگاتسياسىن تۇرىك حالىقتارىنىڭ اسسامبلەياسىنا باستاپ باردىم. ۇيىمداستىرۋشىلار الدىن الا حابارلاسىپ، قازاق جەرىنىڭ توپىراعى مەن سۋىن الىپ كەلۋىمدى ءوتىندى. جوسپار بويىنشا، اسسامبلەيا جۇمىسىنىڭ سوڭعى كۇنى 28 تۇرىك ەلىنەن اكەلىنگەن جەر ءبىر قازانعا سالىنىپ، قانىمىز دا، جانىمىز دا، جەرىمىز دە، سۋىمىز دا ءبىر دەگەن ۇراندى كورسەتۋىمىز كەرەك. ەگەر وسىنداي تالاپ جەرىمىز جەكەمەنشىككە وتكەننەن كەيىن تۇسكەندە، نە ىستەرىمدى بىلمەي، دال بولادى ەكەنمىن. قازاقتىڭ جەرى دەپ الىپ بارعانىم «كۋراكيننىڭ جەرى»، نەمەسە «گەراششەنكونىڭ جەرى»، نەمەسە «امانبايدىڭ» نە «ومىرزاقتىڭ» جەرى بولۋى ابدەن مۇمكىن...

"پاراسات" جۋرنالى