رەسەي بۇگىن تەرەڭ رەتسەسسيادا، ءبىر-ەكى جىلدا بۇل ەلدىڭ تۇرمىسى ابدەن قۇلدىرايدى، سوندا رەسەيدىڭ كەيبىر ولكەلەرى كەتەدى: كالينيگراد وبلىسى – گەرمانياعا،پريمورسكي جانە ۋسسۋريسكي كراي – قىتايعا كەتەدى. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ بىرنەشە سۋبەكتىلەرى ەگەمەندىگىن كۇشەيتەدى. رەسەي قىرىمدى قايتارىپ، شىعىس ۋكراينادان كەتەدى. بولۋى ءىوتيمال وسىناۋ جايتتاردى باسقا ەمەس، وسى كۇندەرى رەسەيدىڭزيالى قاۋىمى دا جوققا شىعارا الماي وتىر.

(رف قۇرامىنداعى ولكەلەر 2025 جىلعا قاراي كارتاداعىداي ءبولىنىپ، تاۋەلسىزدىك جاريالاۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار بار).

رەسەيدىڭ بولاشاعى جوق ەمەس، بار. رەسەي  كەلە جاتقان داعادارىستان وتەدى، الايدا بىرقاتار اۆتونوميالىق سۋبەكتەر ونىڭ قۇرامىنان كەتىپ تىنادى. ەگەردە رەسەي دەموكراتيالىق مەملەكەت بولىپ دامىسا، ول ەۆرازيادا تياناقتى، قۋاتتى مەملەكەتكە اينالادى. بىراق رەسەيدى داعادارىسقا سۇيرەپ اپارا جاتقان كۇش -ول اۆتوريتارلىق يمپەريالىق رەسەيدىڭ دامۋ باعىتى.بۇل باعىت ءپۋتيننىڭ جولى. نەعۇرلىم پۋتين ۇزاق پرەزيدەنت بولسا، رەسەيدىڭ جاعادايى سونداي اۋىرلايدى.

رف قۇرامىنداعى تاۋەلسىزدىك الۋعا دايىن ەل – ول شەشەنستان،ءسال باسەڭدەۋ، بىراق ەتى ءتىرى – ينگۋشەتيا، ەسىن ءجيىپ كەلە جاتقان سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك وسەتيا، بىرەگەي الانياعا اينالماق. الانيا كاۆكازدا ەڭ ورىسشىل ەتنوس ەدى –  ەندى ولار دا ۇلتتىق ساناسىن كوتەرىپ، ەسىن جيدى. ولارعا قاراپ چەركەس،ادىگەيلەردىڭ ۇلتتىق ساناسى ويانىپ، قالپىنا كەلە جاتىر. ابحازيا ەڭ گرۋزيدەنگەن، ەڭ ورىستانعان رەسپۋبليكا بولاتىن، ولار دا ەندى ساياسي ەگەمەندىك پەن دەربەستىككە جاقىن. ساياسي جانە ۇلتجاندىلىعى ابدەن پىسكەن تاتارلار مەن باشقۇرتتار. بۇرىن رەسەيدىڭ جانسىزدارى تاتار مەن باشقۇرت اراسىنا وت جاعىپ ارازداستىرىپ وتىردى. ءداپ قازىر ەكى ۇلت قايراتكەرلەرى كونسەنسۋس جانە ىمىرالاستىق تاۋىپ وتىر.ياكۋتتار ءوز ەلىندە ەلۋ پروتسەنتتەن استى، ياكۋتسك قالاسىندا ولاردىڭ دەموگرايافيالىق باسىمدىعى بار.تەك قانا دەموگرافيالىق ەمەس، الەۋمەتتىك پسيحولوگياىق باسىمدىلىق. ناعىز دومينانتاعا جەتتى. اتتارىن كونە ياكۋتشا قوياتىن بولدى. ودان بەتەر ورىستەگەن جاعداي – تۋۆادا. ولار دا، مىنە  ون جىلداي بولدى، ءوز جەرىندە باسىمدىققا يە، ەندى ەگەمەندىكتىڭ كۇنى تۋار ءساتتى كۇتىپ وتىر.ول ءسات تە كوپ ۇزاتپاي كەلەر. ولار گەوساياسي سۋبەكت ەمەس، قوڭىرقاي عانا ەگەمەندىك الاتىن مونعوليا سياقتى ەل، بىراق ايتەۋىر ۇلت،ايتەۋىر ەتنوس.ءورىس الماسا دا – ەل. تۋۆالاردى، ءبىزدى كسرو-نىڭ قۇرامىنان قۋعانداي ولاردى دا رف-نىڭ اۋماعىنان قۋىپ شىعادى،رەسەي شەشەندەردەن، تاعى باسقا از ۇلتتاردان  ابدەن شارشادى، ولارعا كوپ قارجى كەتەدى، ال ءتۇسىم تىم از، تەك دوتاتسيا، تەك شىعىن.

ەگەمەندىككە يكەمدىلىگى جوق حالىق قۇريدى، ءتىلىن ساقتاماعان حالىق جويىلادى،ەكونوميكالىق تىرشىلىگى جوق حالىق بودان بولادى.

قىتاي قاۋىپىن جوققا شىعارمايىق. ولار ىشكى مونعوليا موڭعولدارىنىڭ ۇلەسىن ەكى-ءۇش پروتسەنتكە دەيىن ءتۇسىردى. قىتاي ولاردى ميگراتسيالىق تۇرعىدان وتارلادى، بىراق تيبەت پەن ۇيعىرعا شاماسى جەتەتىن ءتۇرى جوق. قىتايدىڭ كوممۋنيستىك رەجىمى ءبىر كەزەڭدە دەگراداتسياعا ۇشىرايدى. كەزىندە قىتاي ۆەتناممەن سوعىسىپ تاياق جەگەن.كسرو قولداماسا، مۇمكىن قىتاي ۆەتنامدى باسىپ الار ەدى. قىتاي كامبودجادا پول پوت رەجيمىن قولداپ، ولار ءوز حالقىنا گەنوتسيد جاساعان.

مەن كورمەسەم سەندەر كورەسىڭدەر جانە سيپاتتايسىڭدار، ءدال سولاي بولماسا دا ءسال باسقاشا بولار.

بۇل كۇندەرى  90% قازاق بالاسى قازاق مەكتەبىنە بارىپ ءجۇر، بۇل قازاقستاننىڭ بارلىق وقۋشىلارىنىڭ 70% .كەلەسى ءۇش جىلدا قازاقشا وقيتىن قازاق بالاسى 95% جەتەر ەدى، ولاي بولسا ءۇش تۇعىرلى ءتىل دەپ اتالاتىن پروەكت مۇلدە كەرەك ەمەس بولاتىن ەدى. ءبىزدىڭ ورىسشىلدار مەن ماسكەۋ يدەولوگتارى رەسەيدىڭ قازاقستاندا «جۇمساق كۇشىن» ساقتاپ قالعىسى بار. ولاي بولسا بولاشاقتا ءبىز رەسەي مادەنيەتىنىڭ رۋحاني ورتاسى، تىلدىك پروۆينتسياسى بولىپ قالا بەرەمىز. رەسەيدىڭ «جۇمساق كۇشىنە» تاۋەلدىلىك دەگەن – وسى

قازاقستانداعى 21مامىر رەۆوليۋتسياسى بۋرجۋازيالىق -دەموكراتيالىق جانە ۇلتجاندىلىق سيپاتتا بولدى. بۇل رەۆوليۋتسيا رەسەيدە1905-1907 جىلدارى بولعان رەۆوليۋتسياسىنىڭ انالوگى. رەسەيدىگى 1905-1907 جىلعى رەۆوليۋتسيا جەڭىلدى دەپ ويلاۋعا بولاتىن-دى، بىراق ول ولاي ەمەس ەدى. ماسكەۋدىگى 1905 جىلعى دەكابر كوتەرىلىسى جانشىلعانىمەن، ورىس-جاپون سوعىسىنان رەسەي جەڭىلسە دە، 1905-1907 جىلعى رەۆوليۋتسيا بىرقاتار تابىستار مەن جاڭالىقتار اكەلدى. سول رەۆوليۋتسيا رەسەيگە بۋرجۋازيالىق ەركىندىكتەر اكەلدى، سول سياقتى ۇلتتىق تىرشىلىك پەن ۇلتشىلدىقتى جانداندىردى. قازاقستانداعى 21مامىر رەۆوليۋتسياسىنىڭ باس جەتىستىگى – ءبىر قاتار بۋرجۋازيالىق ەركىندىكتەر مەن  قازاقتىق ءومىردىڭ جاندانۋىنا اكەلەدى دەپ بولجايمىن. ورىسشىلدىق ءۇردىسى قازاقستاننىڭ وسى دامۋ كەزەڭىندە شەگىنىپ، ولاردىڭ ادەپتەرى- جاندايشاپتارى بەلگىلى ۋاقىتقا ستۋپورعا تۇسەدى. قازاقستانداعى 21مامىر رەۆوليۋتسياسى بۋرجۋازيالىق -دەموكراتيالىق جانە ۇلتجاندىلىق سيپاتتا بولدى. سول سەبەپتەن رەسەيدىڭ ساياساتتانۋشىلارى بىزدەگى رەۆوليۋتسياعا قاتتى قاپىلاندى.

كازاحام گوۆوريت مەجدۋ سوبوي نا كازاحسكوم، تراتيت دەنگي ي ۆنيمانيە نا كازاحسكيە مەديا-پرودۋكتى ي نە تراتيت دەنگي ي ۆنيمانيە نا رۋسسكويازىچنىە. بۇل ءۇردىس ءوز-وزىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتىر.ورىس قازىر 20%. اڭگىمەلەسۋگە الماتىنىڭ وزىنەن قازىر  ورىس تابا المايسىڭ. مەن ورىس مەكتەبىن بىتىرسەم دە، ورىسشام تاۋسىلىپ بارادى. ورىسشا ماقالالارىما سۇرانىس ازايىپ كەلەدى. ال قازاقشا كونتەنت ءوسىپ كەلەدى. ءۇش تۇعىرلى ءتىل باعدارلاماسى سول ءوشىپ بارا جاتقان ورىس تىلىنە جان ءبىتىرۋ دەپ ەسەپتەڭىز. ورىستانعان قازاق قازاقتانىپ كەلەدى. مەن سارقان اۋدانىنانمىن، بۇرىنعى سارقان ورىستانعان اۋدان ەدى.قازىر تولىق قازاقى اۋدان.تۇرعىندارىنىڭ ءبىرازى قىتاي قازاقتارى،ولاردا ورىسشا مۇلدە جوق. ەندىگى كەزەكتە تالدىقورعان مەن الماتى. مەنىڭ تۋىسقاندارىم تالدىقورعان الماتى مەن استاناعا كوشكەن. ەندى «حاباردى» تولىق قازاقشالاسا، رەسەي تەلەديدارىن جاپتى دەي بەر. بارا كەلە ءوز وزىنە جەتكىلىكتى حالقىمىز، ورىستىڭ رۋحانياتىنا، تىلىنە، دىنىنە تاڭ قالا ءارى جاتسىنا  قارايتىن بولادى. ال ورىستىڭ كوپتەپ سالىنىپ جاتقان شىركەۋلەرىن قازاقتار ساتىپ الىپ، مەشىتكە اينالدىرادى.

ءازىمباي عالي

Abai.kz