تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ۇلت كوشباسشىسى  نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ. ەلباسى جايىندا ايتۋ - ەل بىرلىگى دەگەن ۇعىمدى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ. بۇگىنگى ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز: ەلباسى، ەل بىرلىگى جانە حاكىم اباي اماناتى جايىندا.        

اباي اماناتىنا ءسال شەگىنىسپەن ورالىپ، بۇگىنگى كۇننىڭ اڭگىمەسىن ەلباسىنىڭ ەل بىرلىگى جايىندا ايتقان قاعيداتتارىنان باستايىق. «ەل بىرلىگى – ەڭ اسىل قاسيەت» دەگەن قاعيداتتى قاستەر تۇتاتىن پرەزيدەنت:  «ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن. تاۋەلسىز ەل اتانىپ، بۇرىن-سوڭدى بولماعان، وزگەلەرمەن تەرەزەسى تەڭ مەملەكەت قۇردىق. دۇنيە ءجۇزى سىيلايتىن ەل اتاندىق. سونىڭ ءبارى - ءبىزدىڭ بىرلىگىمىزدىڭ ارقاسى. قازىرگى كەزدە جاستارىمىز ەلدىڭ ىشىندە دە، سىرتىندا دا كوپتەپ ءبىلىم الۋدا. ءبىزدىڭ بۋىننىڭ تىك تۇرىپ اتقارعان قىزمەتىن كەلەشەكتە سولار جالعاستىراتىن بولادى. ەلىمىز دامىپ، حالقىمىزدىڭ بەرەكە-بىرلىگى ارتا بەرسىن!» - دەدى حالىقپەن بولعان ءبىر كەزدەسۋىندە.

ءححى عاسىردىڭ وركەنيەت كوشىندە داعدارىستار ءجيى-ءجيى ورىن الۋدا. ەكونوميكالىق سانكتسيالاردان باستاپ  ۇلتارالىق جانە دىنارالىق قاقتىعىسقا جول بەرىپ، بىرلىگى كەتكەن ەلدەر از ەمەس. ەلباسى: «داعدارىستار وتەدى، كەتەدى. ال مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى، ۇلت مۇراتى، ۇرپاق بولاشاعى سياقتى قۇندىلىقتار ماڭگى قالادى» دەپ كورسەتتى. ءيا، ەلباسىنىڭ قاداپ ايتىپ، قايتالاي بەرەتىن ۇلت مۇراتى، ۇرپاق بولاشاعى، تاۋەلسىزدىگىن باياندى ەتەتىن اماناتى - ەل بىرلىگى ەكەنى تۇسىنىكتى.

ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا پاتشا وتارشىلدىعىنىڭ، كەڭەس قوعامىنىڭ كوپ قياناتىنان كەيىن كوپ ۇلتتى، كوپ ءدىندى، كوپ ءتىلدى ەلگە اينالدى، سول سەبەپتى ەلباسىنا جۇكتەلەر جۇك تە ءزىلماۋىر، وسىنىڭ ءبارىن مۇقيات سارالايتىن ساياساتكەر «بەلگىلەنگەن ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ توپتاسقاندىعى قاجەت» دەپ تۇسىندىرەدى. ءيا، تۋعان ەل تورىندە جۇزدەن استام ۇلتتار مەن ۇلىستار تاتۋ-ءتاتتى، بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. داعدارىستىڭ دۇنيەجۇزىلىك سيپاتى بار، الايدا بۇدان دا قاتال قيىندىقتىڭ كوبىن باستان كەشىرگەن حالقىنىڭ جەڭىسكە جەتەتىنىنە، امان-ەسەن وتەتىنىنە سەنىمى مول ەلباسى: «قيىندىق اتاۋلىنى جەڭەتىن ءبىر-اق كۇش بار، ول – بىرلىك. ەلىڭدى، جەرىڭدى قورعاۋ ءۇشىن بىرلىك قانشالىقتى قاجەت بولسا، تاۋەلسىزدىك جەمىستەرىن، بۇگىنگى قول جەتكەن تابىستارىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن دە سونداي قاجەت»،-دەپ اتاپ كورسەتتى. بۇل امانات ارقايسىسىمىز ءۇشىن، ياعني ۇلكەن-كىشى، ورىس-قازاق، قاي ءدىندى قاستەر تۇتساڭ دا بەرىك ۇستاناتىن ولشەم بولۋعا ءتيىستى.

ەندىگى رەتتە از-كەم شەگىنىسپەن تاريح بەلەسى مەن اباي داۋىرىنە زەر سالايىق. بۇگىنگى زامان ءححى عاسىر، ەل ازات، مەملەكەت تاۋەلسىز، 1986 جىلى بوداندىق قامىتىن سىلكىپ تاستاپ، بۇعاۋدان بوسانۋعا ءبىر قايرات جاسادىق، 1990 جىلى ەگەمەندىككە قول جەتكىزىپ، ال 1991 جىلى جاسىنداي جارقىلداپ تاۋەلسىزدىك ارەناسىنا شىقتىق. 1998 جىلى ەلباسىمىزدىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە جاڭا، ازات استانامىزدى بەلگىلەدىك. الدەنەشە عاسىر بوداندىقتا جۇرگەن ۇلتتىق رۋحانيات سىنباسا دا مايىسىپ كەتكەن ەدى. اباي ەلى قانداي جولمەن ءجۇرۋ كەرەك، قايتكەن كۇندە رۋحىمىزدى تىكتەپ، ءتىلىمىزدى قاستەرلەپ، ءدىنىمىزدى تۇزەپ الامىز دەگەن سان الۋان سۇراقتار الدىمىزدان انتالاپ تۇردى. اباي جىرلارىنىڭ تاقىرىبى ءار الۋان، سونىڭ ىشىندە ونداعان جىرلارىندا ەل بىرلىگى، ىنتىماق، بەرەكە ماسەلەلەرى ءسوز بولادى. ءسوزىمىزدى «سەگىز اياقتان» باستايىق:

ءبىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس

كورمەسەڭ – ءىستىڭ ءبارى بوس

مالىڭدى جاۋعا

باسىڭدى داۋعا،

قور قىلما قورعا، تاتۋلاس،

اتاقتى ولەڭنەن ءوز تاقىرىبىمىزعا قاتىستى ۇزىندىلەردى عانا الدىق، ء«بىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ – ءىستىڭ ءبارى بوس»، - دەيتىن قاناتتى قاعيدانى جۇرەك تۇكپىرىندە ءار قازاق بەرىك ۇستاۋى كەرەك. قانشاما عاسىرلار بويى تۇران دالاسىندا ەركىن ەل بولىپ، ات ۇستىنەن تۇسپەگەن قازاق بەرەكە-بىرلىك پەن  ىنتىماقتاستىقتىڭ جوقتىعىنان جاۋ تابانىندا تاپتالدى. جوڭعاردى تۇرە قۋىپ، قىتايمەن قاشا سوعىسىپ، قوقاندى بىردە جەڭىپ، بىردە جەڭىلىپ، رەسەي سىندى الىپتى دا ساناسۋعا ءماجبۇر ەتكەن ابىلاي زامانى ارتتا قالدى، دالىرەك ايتقاندا «مالىمىز جاۋدا، باسىمىز داۋدا» قالدى، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز اڭدۋعا كوشتىك، «قانى بۇزىق ۇرى-قار; قاپىسىن تاۋىپ الدى»، وسىنداۋ قاۋىپ-قاتەر، زوبالاڭدى باستان كەشىرىپ جاتقان حالقىنا ابايدىڭ ايتارى كوپ ەدى.

ەل بىرلىگىنە، حالىق ىنتىماعىنا كەسىرىن تيگىزەتىن قۇبىلىستار از ەمەس، سولاردىڭ ءبىر پاراسى جالا جابۋ، ارىز بەرۋ ت.ب. وسى ءبىر جاماناتتىڭ تالاي رەت ءوزى دە قۇربانى بولعان اباي اقىن «جىگىتتەر، ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات» دەگەن ولەڭىندە جەرىنە جەتكىزە جازدى، كەۋدەسىندە ساۋلەسى بار جان تۇسىنەتىندەي ەتتى.

جامان تاتۋ قازادى وزىڭە ور،

وعان سەنسەڭ، ءبىر كۇنى بولارسىڭ قور.

ارى بار، ۇياتى بار ۇلكەنگە سەن،

ءوزى زوردىڭ بولادى ىعى دا زور.

اباي داۋىرىندە ەلدىڭ ىنتىماعىن كەتىرگەن قۇبىلىستىڭ ءبىرى سايلاۋ بولدى، «بولدى دا پارتيا، ەل ءىشى جارىلدى». ەل جيىلىپ، مال سويىلعانمەن، بەرەكە-بىرلىك ارتقان جوق، كەرىسىنشە «بۇزىلماسا وعان ەل تۇزەلگەن جوق»، ءبىرىن-ءبىرى اڭدىپ، «الىس-جاقىن قازاقتىڭ ءبارى قاڭعىپ» كەتكەنىنە كۋا بولعان اقىن وسىلاي دەپ جىر جازدى. بۇل كۇندەرى دە سايلاۋ ءوتىپ جاتىر، ەل جيىلىپ ەت جەيتىن جايتتەر دە كەزدەسپەي قالمايدى. سايلاۋ دەپ، پارتيا دەپ ەل ىشىنە جىك ءتۇسىرىپ الماۋدى قاتتى قاداعالاۋىمىز قاجەت. قانداي سايلاۋ، قانداي پارتيا بولسىن ۇلت مۇددەسىن بيىك مۇراتقا جەتەلەگەندە عانا وعان قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك. ابايعا وسى مازمۇنداعى جىر جازعىزعان قۇبىلىس ءححى عاسىردا قايتالانسا ەلدىگىمىزگە سىن.

ءبىز ءوز ويىمىزدىڭ قورىتار تۇيىنىندە تاعى دا ابايعا جۇگىنىپ، 25 شۋماقتان تۇراتىن اتاقتى «جىگىتتەر ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات»  ولەڭىنىڭ بىرەر شۋماعىن كەلتىرە كەتكەندى ءجون كوردىك:

كەمدى كۇن قىزىق داۋرەن تاتۋ وتكىز،

جەتپەسە بىرىڭدىكىن ءبىرىڭ جەتكىز!

كۇنشىلدىكسىز تاتۋ بول شىن كوڭىلمەن،

قياناتشىل بولماقتى ەستەن كەتكىز.

اتاقتى اقىننىڭ بۇل ولەڭ جولدارى دا قانداي ويلى، ءتالىم-تاربيەگە تولى. بابالارىمىزدان قالعان «بىرلىگى بار ەل وزادى»، نەمەسە «ىرىس الدى - ىنتىماق» اتتى قاعيدالاردىڭ قادىر-قاسيەتىن جەتىك تۇسىنگەن ۇلى اباي قازاق حالقىنىڭ ەل بىرلىگىن كوزدەپ كوپ جىر جازدى. سودان تۇيگەن ويلارىمىزدى ورتاعا سالدىق. ابايدىڭ ەل بىرلىگى جونىندەگى جىرلارىن كەشەگى ۇرپاققا تەرەڭ تۇسىنۋگە بوداندىق جۇيە مويىن بۇرعىزبادى، ال بۇگىنگى ازات، ەرىكتى، ەگەمەندى ۇرپاق ابدەن ءتۇسىنىپ، تاعىلىم الۋعا مىندەتتى، ياعني ء«بىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس» كورەتىن مەزگىل جەتتى.

تاعى ءبىر رەت ەلباسى سوزىنە ورالايىق، ول بىلاي دەدى: «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاق حالقى كەڭەس داۋىرىندەگى باسقا تۇسكەن ۇلكەن ناۋبەت جىلدارىندا دا ءوزىنىڭ ەلدىگىن ىنتىماق پەن بىرلىك ارقاسىندا ساقتاي ءبىلدى». شىندىق سولاي، اباي زامانىنىڭ دا، كەشەگى كەڭەس قوعامىنىڭ دا ناۋبەتى مول، بىراق ءبىز ەلدىگىمىزدى ساقتاپ قالدىق، وسىعان مىڭ شۇكىرشىلىك.

ويىمىزدى قورىتا كەلىپ، وقىرمان قاۋىمنىڭ ءبىزدى دۇرىس ءتۇسىنۋىن قالايمىز. سەبەپ: ەلباسى اماناتتارى مەن اباي جىرلارىنىڭ اراسىنداعى عاسىر الشاقتىعىن العا تارتاتىندار دا بولۋى مۇمكىن عوي. بىزدەگى تىلەك بىرەۋ-اق، ول ەكى عاسىردا ايتىلعان اماناتتىڭ ماڭگىلىك مۇراتىنىڭ ءبىر بولۋى. ءبىز بىرلىك پەن بەرەكەنى ساقتاماي، ىنتىماق پەن تاتۋلىقتىڭ جوقتىعىنان بوداندىق قامىتىن موينىمىزعا ىلدىك. ال ەندى، بۇگىنگى بىرلىك، ىنتىماق، ۇلت ۇيتقىسى بولۋدىڭ ءجونى ءتىپتى بولەك. بۇل ىزگى قاسيەتتەردىڭ ماڭىزى دا ءدال كەشەگىدەي قاستەرلى، ول قاسيەتتەر ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى ماڭگىلىك باياندى ەتۋ ءۇشىن قاجەت، دەمەك ودان ارتىق نە قىمبات. «بۇگىنگىدەي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە تۋعان حالقىمنىڭ ىنتىماق پەن اۋىزبىرشىلىك تانىتارىنا سەنەمىن» دەپ اعىنان جارىلعان ەلباسى اماناتىنىڭ  ءاربىرى اباي اماناتىمەن رۋحاني ۇندەستىكتە. ارينە ۇلى اقىن كۇيىنىڭكىرەپ، اششىراق، ءتىپتى باتىرىڭقىراپ ايتتى، ال ەندى بۇگىنگى اڭگىمەنىڭ ءجونى بولەكتەۋ، زامان تۇزەلىپ، عاسىرلار بويى كۇتكەن بوستاندىققا جەتتىك، بىراق بىرلىك پەن ىنتىماق كۇنى كەشەگىدەي قىمبات، ءدال وسىنى بيىك پاراساتپەن، ۇلت پەن ۇلىس ساناسىنا جەتكىزە ايتاتىن ەلباسىنى ءبىز دۇرىس ءتۇسىنىپ، ونىڭ ءىس-ارەكەتىن دەر كەزىندە باعالاپ وتىرۋىمىز قاجەت. ۇلى اباي مەن ەلىنە ەتەنە ەلباسى ويلارىنداعى ۇندەستىك، ەلگە دەگەن اماناتتارىنىڭ اقيقاتى – وسى.

ناريمان نۇرپەيىسوۆ

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت

وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى

فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى.

شىمكەنت قالاسى.

Abai.kz