ءبىز تەلەديداردان جۇلدىزداردى ەمەس، بيزنەس سالاسىنداعى تابىستى كاسىپكەرلەردى جيىرەك كورسەتۋىمىز كەرەك. ءتور سولاردىكى بولۋى ءتيىس.

 «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا وتاندىق ساراپشىلار بۇگىنگى تاڭداعى مەملەكەتتىك تىلدەگى ىسكەرلىك اقپارات احۋالىن تالقىلادى. ۇيىمداستىرۋشى تاراپ قازاقتىلدى باق پەن ەكونوميكا سالاسىنىڭ عالىمدارى، سونداي-اق «اتامەكەن» ۇكپ باسشىلارىنىڭ باسىن قوسىپ، ءتىل جاناشىرلارى، ءتۇرلى كاسىپ يەلەرى، وقۋ ورىندارىنىڭ وكىلدەرى ءوز كەزەگىندە وزەكتى ماسەلە جايىندا جان-جاقتى پىكىر الماستى.

وسى ورايدا بىردەن اتاپ وتەر جايت، سونى سيپاتتاعى جيىنعا قاتىسۋشىلار انا تىلىمىزدەگى بيزنەس اقپاراتقا مەملەكەتتىك تاپسىرىستى كوبەيتۋ قاجەتتىگىن ءبىر اۋىزدان كەلىسىپ، ۇكىمەتكە، ونىڭ ىشىندە جاڭادان قۇرىلعان اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگىنە ناقتى ۇسىنىسپەن شىعۋدىڭ دۇرىستىعىن مەڭزەدى.

كەلەلى كەڭەستى جۇرگىزگەن «اتامەكەن» پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى قالقامان سارين كىرىسپە سوزىندە بيزنەس ءتىلدى دامىتۋعا بايلانىستى جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستارعا توقتالىپ، قازىرگى ۋاقىتتا قازاق تىلىندەگى اقپاراتقا سۇرانىستىڭ جوعارىلاپ وتىرعانىنا نازار اۋداردى. سوندىقتان ىسكەرلىك مالىمەتتەر اعىنىنىڭ سانىن ءوسىرىپ قانا قويماي، ساپاسىن دا كوتەرگەن ابزال.  .

مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىمەن، ۇلتتىق پالاتانىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى وركەندەتۋگە ارنالعان سانالۋان باعدارلامالار جاسالعانىمەن، كوپ جاعدايدا اۋىلداعى اعايىن مۇنداي تىڭ جوبالاردان ماقۇرىم قالاتىنى شىندىق.

قالىڭ بۇقارا دا اۋقىمدى ماجىلىستەردىڭ ورىس تىلىندە ءوتىپ، بيزنەسكە قاتىستى قۇندى ماعلۇماتتاردىڭ باسىم بولىگىندە ورىس تىلىندە بەرىلەتىنىنە ءجيى قىنجىلادى. شەتەل، اسىرەسە اعىلشىن تىلىندەگى دەرەكتەر ءتىپتى قولجەتىمسىز.

«اتامەكەن» ۇكپ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى نۇرجان التاەۆ پالاتا قىزمەتىندە تەك قالامەن شەكتەلىپ قالماۋ ءۇشىن، جەرگىلىكتى جەرلەردە 188 فيليالدىڭ تۇساۋى كەسىلگەنىن ەسكە سالدى. اتقارىلعان شارۋالار دا جوق ەمەس. شاعىن بيزنەس مۇقتاجدىعى اياسىندا كىتاپتار باسىلىپ، بيزنەس-كەڭەسشى وقۋلىقتارى اۋدارىلىپ ازىرلەندى.

«قازىرگى تاڭدا قازاق تىلىندەگى بيزنەسكە قاتىستى ماتەريالدارعا سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. ستاتيستيكاعا قاراساق، وقو، قىزىلوردا، ماڭعىستاۋ، اتىراۋ، جامبىل وبلىستارىنان زارۋلىك بايقالادى. مەملەكەتتىك باعدارلامالار، شاعىن كاسىپتى قالاي اشۋعا بولادى دەگەن كىتاپتار جارىق كورۋدە. دەگەنمەن زامان تالابىنا ساي كىتاپ وتە از. كەلەسى تۇيتكىل، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى مەملەكەت جاردەمى جايلى بارىنشا قارقىندى ناسيحاتتى قولعا العان ءجون. قاجەت بولسا، ۇكىمەتكە حات جولدايمىز. نەگىزى ورىس تىلىمەن قاتار، قازاق تىلىندە بيزنەس-جوسپار دايىنداپ بەرەتىن ماماندارىمىز بار. اۋىلدىق جەرلەرگە ۇنەمى كوڭىل ءبولىپ كەلەمىز. دەمەۋشىلەر تارتىپ، مۇمكىندىگىنشە كاسىپ جاساۋدى شاعىن نەسيەمەن سۇيەمەلدەۋدەمىز. جەدەل اقپاراتتى تۇشىمدى ءارى قاراپايىم تىلمەن جەتكىزىپ وتىرۋ كەرەكتىگىن جاقسى تۇسىنەمىز»، - دەدى نۇرجان التاەۆ.

بۇگىندە «اتامەكەن» ۇكپ كاسىپكەرلەردىڭ ءارتۇرلى ساناتتارى مەن بيزنەس-باستامالارى بار تۇلعالارعا وقۋ ساباقتارىن وتكىزۋدە. جاڭادان ءىسىن باستاۋعا تالپىنعان ازاماتتارعا ەكى كۇندىك كۋرسپەن جىل اياعىنا دەيىن 12000 جاندى قامتۋ كوزدەلۋدە ەكەن. ءىس باسىنداعى كاسىپكەرلەر ءۇشىن تۇزىلگەن «بيزنەس-ءوسۋ» كۋرسىندا 2000 بيزنەس يەسى كوكجيەگىن كەڭەيتپەك.

قوعام قايراتكەرى مۇرات ابەنوۆ اۋىلدىڭ جاستارى ورىس ءتىلىن تولىق مەڭگەرمەگەندىكتەن ساتسىزدىككە ۇشىرايتىنىن، قارجىلاي ساۋاتسىزدىقتان دا ءبىراز ادامداردىڭ زارداپ شەگەتىنىن، نەسيەگە جۇگىنگەندە ونى قانداي كاسىپكە جۇمسايتىنىن ايقىنداپ الۋ ابزال بولاتىنىن ايتتى. ىسكەرلىك تاقىرىپتا ويىن قازاقى بايىپپەن سالماقتايتىن سپيكەرلەر جوقتىڭ قاسى. قازاقشا مەكتەپ بىتىرگەن بيزنەسمەندەردىڭ ءوزى تەرمينولوگيانىڭ ولقىلىعىنان قازاقشا بيزنەس جۇرگىزۋگە قينالادى ەكەن.  

ء«بىز تەلەديداردان جۇلدىزداردى ەمەس، بيزنەس سالاسىنداعى تابىستى كاسىپكەرلەردى جيىرەك كورسەتۋىمىز كەرەك. ءتور سولاردىكى بولۋى ءتيىس. سەبەبى ءتيىمدى اقشا تابۋعا، قاندايدا ءبىر كاسىپ اشۋعا تاجىريبەمەن ءجون سىلتەمەسە بولمايدى. قارجىلىق، ەكونوميكالىق سالانى ۇعىنىقتى تالدايتىن جۋرناليست قاۋىمى دا تاپشى. جيىن ءوتتى، اناۋ كىسى سويلەدى، ت.ب.... ءباسپاسوز حابارلامالارىندا دا ساراپتامانى ەمگە تاپپايسىڭ»، - دەپ توتەسىنەن وي ءوربىتتى مۇرات ابەنوۆ.

باي-باعلانداردىڭ، ياعني بيزنەستىڭ ۇلتتىق تىلگە تۇبەگەيلى بەت بۇرعانىنا قۋانعانىن جاسىرماعان ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قايرات ساق، بىرلەسىپ ماماندار دايىنداۋدا «اتامەكەنمەن» مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك شەڭبەرىندە مەموراندۋم جاساۋدى ۇسىندى.

«سالالىق تاقىرىپقا بەيىمدەلگەن جۋرناليستەرگە جۇمىس تابىلماي قالا ما دەپ قورقامىز.  شەتەلدە زاڭ، قارجى، سپورت، الەۋمەت، ارقايسىنا بولەك دايىندايتىنىن مويىندايمىز. بىراق قازىر زامان امبەباپ ماماندار تالاپ ەتىپ وتىر. احمەت بايتۇرسىنوۆتاي بابالارىمىز سالعان سارا جول كەڭەس ۇكىمەتى داۋىرىندە ءۇزىلىپ، وقۋلىق ساپاسى قاتتى ناشارلادى. سوندىقتان تىزە قوسا ارەكەت ەتۋگە ارقاشان ەسىگىمىز اشىق»، - دەدى ول.

وزدىگىنشە تابىس سىرىمەن «تىل» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى نۇرگۇل قاراعويشينا بولىستى.  باسىلىمنىڭ باسىنان كوپ قيىندىقتار ءوتىپتى. يگى ماقسات جولىندا جۋرنال باسشىلىعى ء«تىل جاناشىرى» قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇرىپ، مەملەكەتتىك تىلگە قولداۋ كورسەتكەن كاسىپكەرلەردى، بەلگىلى مەتسەناتتاردى ماراپاتتاۋدا. قازاق بيزنەسمەندەرىنىڭ باسىلىم بەتىنە شىعۋداعى سىلبىرلىعىنا دا رەنىشىن جاسىرمادى جۋرنال جەتەكشىسى.

«حالىقارالىق دەڭگەيدە «ۇلى دالا» دەگەن بالالار اراسىندا بايقاۋ وتكىزدىك. بايقاۋعا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن، قيىرداعى اۋىلدان قازاقتىڭ بالالارى قاتىسىپ، پاتريوتتىق ءان، ۇلتتىق اسپاپتاردا ويناۋ سىندى ونەرلەرىن پاش ەتتى.  سودان قۋانعانىمنان «فوربس» جۋرنالىنا كىرگەن 50 بيزنەسمەنگە «قولداڭىزدار، بۇگىن باسىنان سيپاساق، ەرتەڭ ولار ەلگە قىزمەت ەتەدى» دەگەن سىڭايدا الىپ-ۇشىپ حات جازدىم. سەنەسىزدەر مە، بىرەۋى دە سەلت ەتپەدى.  بارشامىزدىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى مىندەتىمىز، قازاق كاسىپكەرىنە ۇلتىن ءسۇيۋدى ۇيرەتۋ. ءتىلدىڭ ارتىندا حالىق تۇر. ەگەر ءسىز ۇلتتى سۇيمەسەڭىز، ءتىلدى قۇرمەتتەمەسەڭىز، ءسىزدىڭ حالىققا دا قاجەتىڭىز بولمايدى. ۇلتتىق مۇراتقا بارىنشا كومەكتەسسەڭىز، قازاق سونداي كەرەمەت كەڭپەيىل حالىق، جاقسىلىقتى جاقسىلىقپەن قايتارادى»، - دەپ تارقاتتى نۇرگۇل قاراعويشينا.

«نۇر وتان» پارتياسى اقپارات پورتالىنىڭ جەتەكشىسى قامبار احمەتوۆ ەكونوميكا تاقىرىبىنداعى قازاق تىلىندەگى اقپاراتتىڭ جوق بولۋى، وعان سۇرانىس جوقتىعىن اڭعارتپايتىنىن ايتتى.  مىسالعا، تەڭگە باعامىنىڭ قۇلدىراۋى كەزىندە، اقشا ايىرباستاۋ ورىندارىندا سەڭدەي سوعىلىسقان جۇرت قازاق سايتتارى مەن گازەتتەرىنەن تۇشىمدى ەشتەڭە وقي المادى. مەمتاپسىرىس بويىنشا بولىنەتىن قاراجات از ەمەس. تەك باقىلانبايدى. ساپاسى جوق. سانمەن عانا جاۋىپ جاتىر.

«اقپارات اۋىلدى جەرلەرگە جەتپەيتىنى راس. نەسيە بەرەتىن ورتالىقتارعا 300-400 شاقىرىم جەردەن ءبىر ايدىڭ ىشىندە ونشاقتى رەت كەلىپ، نەسيە الا الماي كەتكەن ادامداردى كوردىم.  بۇل اقپاراتتىڭ جەتپەگەنىنەن دەپ ويلايمىن. وسى ماسەلەدە «اتامەكەن» ۇكپ كومەك جاساسا دەگەن ويىم بار.  مۇمكىن پالاتانىڭ رەسمي سايتىنان تىس، ءبىر جەكە دەربەس كاسىپكەرلىككە، بيزنەسكە بايلانىستى سايت اشۋ كەرەك شىعار»، - دەدى قامبار احمەتوۆ.

سمارت-بەسىكتەي تۋىندىنىڭ اۆتورى سەرىكبول شايمەردەن دە بيزنەسكە قاتىستى ادەبيەتتەردىڭ كەمشىندىگىن، ارنايى دايىندالعان قازاقشا بيزنەس-ترەنەرلەردىڭ سيرەك ەكەنىن نۇسقادى.

«سمارت-بەسىك 2-گە كىرىسكەندە، يننوۆاتسيالىق گرانتقا بيزنەس-جوسپاردى ورىسشا جازۋ كەڭەس ەتىلدى. سويتسەم، قازاقشا جازىلسا، وتپەي قالۋى مۇمكىن ەكەن»، دەپ باسىن شايقادى جاس كاسىپكەر.

بلوگەر، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى سىرىم ءابدىراحمانوۆ بىلتىر وڭىرلەردى ارالاۋ قورىتىندىسىندا حالىقپەن جۇزبە-ءجۇز جولىققانىن، اۋىلداعى كاسىپكەرلىكتىڭ مازمۇنىن الىپساتارلىقتان تەرەڭدەتە ءتۇسۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى.

«اتامەكەن» ۇكپ تورالقا توراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى ايگۇل احمەتقاليەۆا قازاق ءتىلىنىڭ الەۋەتى جەتكىلىكتى ەكەنىن، بىراق جاھاندانۋ زامانىنا بەيىمدەۋ قاجەتتىگىن، بۇگىندە بىرقاتار ەل ايماقتارىندا اعارتۋشىلىق جۇمىس باستالعانىن مالىمدەدى.  بۇل تۇستا اۋدارمادان ارىلىپ، ساپالىق دەڭگەيگە بيىكتەۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ تىكەلەي بەلسەندى اتسالىسۋىمەن اشىلعان ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنداعى بيزنەس-ءتىل ءبولىمىن دەپارتامەنتكە كەڭەيتۋ جوسپارلانۋدا ەكەنىن سۇيىنشىلەدى.

وسىلاي وتىرىستىڭ قورىتىندىلاناتىن ءساتى جاقىنداي كەلە ءىس-شارا قوناعى مۇرات ابەنوۆ, زاڭدا كورسەتىلگەن مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرىن قولدانا ءبىلۋ ابزالدىعىن، ۇگىتتەۋ ناتيجە بەرمەسە، ماجبۇرلەۋ قاجەتتىگىن نىعارلادى. سوندا قازاقتىلدى كاسىپكەردىڭ دە، تۇتىنۋشىنىڭ دا قۇقىعى قورعالادى.

«پايدا تابۋعا قىزىقتىرۋ قاجەت. ماسەلەن «تەحنودوم» سياقتى ۇلكەن دۇكەندەرگە كىرسەڭ، بۇرىنعىداي ەمەس، قازىر ءبارى قازاقشا، ادەمىلەپ ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن ساتۋشىلاردى دايىنداعان.  ويتكەنى ولار ءتۇسىندى، كوبى قازاق ءتىلدى تۇتىنۋشى ەكەنىن.  «كاسپي بانك» تە قازاقتىلدى مامانداردى ۇيرەتىپ جاتىر، نەسيەنى كىمگە بەرەتىنىن ءبىلىپ. ءۇش جىل بولدى «سەرپىن» باعدارلاماسىمەن وڭتۇستىك ءوڭىر جاستارىن تەحنيكالىق ماماندىقتارعا دايىنداپ جاتىرمىز. سۇرانىس وتە جوعارى. جۇمىس بەرۋشىلەر بىزبەن بىرگە ەرىپ قازاق بالالارىن مەتاللۋرگ، شاحتەر بولىڭدار دەپ ۇگىتتەپ ءجۇر.  جۇمىس كۇشىنە ءزارۋ. جاقىندا قوستانايدا بولدىم، امال جوق، قازاقشا بەت بۇرعانى بايقالادى.  جۇمىسشىلاردىڭ ورتا جاسى 70-75-تە زەينەتكە كەتسە، ورنىن باساتىن وندىرىستە ادام جوق. قاجەتتىلىك پەن ۇگىتتەۋدى جانە ماجبۇرلەۋدى ۇشەۋىن قوسىپ پايدالانعان دۇرىس.  سىزدەردىڭ جۇمىستارىڭىز وتە دۇرىس، ەندى سونى جالعاستىرعان ءلازىم»، - دەپ دەمەۋ بەردى ول.

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اسحات نامەتشا: ء«بىلىم سالاسىندا سوڭعى بەس جىلدا ىستەپ جاتىرمىن، ونىڭ الدىندا كاسىپكەرلىكتە، مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولدىم. ءۇش تىلدە ساباق بەرۋدەمىن. قازاق تىلىندە 7-8 ساعات ۇزاق دايىندالسام ساباققا، ورىس تىلىندە 2-3 ساعات، اعىلشىن تىلىندە نەبارى 1 ساعات. ويتكەنى ءتىل وتە تۇسىنىكتى، باسپادان كىتاپ، قوسىمشا مالىمەتتەر بەرەدى. سوندا قانداي تىلدە ساباق بەرۋ ءتيىمدى؟ قازاق جاستارى ەكى-ءۇش ءتىل بىلەتىن بولسا، الەمدىك تۇرعىدا دەڭگەيى جوعارى بولار ەدى. تەرميندەر ماسەلەسىندە قازاقتا «تيىمدىلىك»، «ناتيجەلىلىك» دەگەن سوزدەر جاقسى قابىلدانعانىمەن، كەيىنگى شەتەل تىلدەرىنىڭ بالامالارى تۇسىنىكسىزدەۋ. ءبىر جامانى ورىس تىلىنەن اۋدارامىز. تۇبىرىنەن اۋدارۋ كەرەك. سوندا ورىس ءتىلىنىڭ ىقپالى ازايادى ءبىر جاعىنان. وكىنىشكە وراي ءتورت جىلدا ەكونوميكا زاڭدىلىقتارىن، بيزنەس نەگىزدەرىن تۇك بىلمەي وتەتىن ستۋدەنتتەر بار. سىناق جاساپ، دوللار دەگەن نە، ەكونوميكا دەگەنىمىز نە دەگەن نارسەلەردى قاراپايىم تىلمەن، مىسالمەن تىلمەن تۇسىندىرۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىز. ەكونوميكادا دا ادەبيەتتەگىدەي حالىققا ارنالعان قاراپايىم ءتىل قالىپتاستىرۋ كەرەك، اعىلشىن تىلىندەگىدەي ارتىق ءسوزسىز».

ارتۋر نىعمەتوۆ، ساياساتتانۋشى، بلوگەر: «بىزدە ماسس-مەديا سالاسى بولەك بيزنەس سۋبەكتىسى رەتىندە بولۋى كەرەك. نەلىكتەن باق بىزدە دامىمايدى؟ ويتكەنى، مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا قاراپ وتىر. ال وندا كولەم بار، ساپا جوق. قانشا ماقالا شىققانىن ساناپ، كونتەنت ساپاسىن قارامايدى. مىنانداي كاسىپورىن اشىلدى، ىستەر اتقارىلدى دەگەن اقپاراتتان تىس، تەرەڭ ساراپتاما جوق. مەملەكەت تاراپىنان وعان سۇرانىس جوق، ال قوعام تاراپىنان سۇرانىستى انىقتاۋ ءۇشىن اشىق نارىققا شىعۋ كەرەك باسەكەگە ساي. سوندا انىق بىلەمىز احۋالدى. امبەباپ ءجۋرناليستى ءوزىم ءارتۇرلى تاقىرىپتا جازاتىن ەمەس، مۋلتيمەديانى، كونۆەرگەنتتى جۋرناليستيكانى بىلەتىن، تد مەن راديونى، گازەت پەن سايتتى بىرىكتىرىپ، ءونىمىن ساتىپ تابىس تاباتىن تۇتاس بيزنەس-مودەل رەتىندە تۇسىنەمىن».

ءمولدىر باقىتقىزى، «استانا» ارناسىنىڭ ءتىلشىسى: «بيزنەس تاقىرىبىندا باعدارلامالار سانىن كوبەيتىپ، تەرمينولوگيا باعىتىندا كۇندەلىكتى ومىردەگى بىتە-قايناسىپ جاتقان تەرميندەردى تىزبەكتەپ، سوڭعى جاڭالىقتاردى قامتىپ، كىتاپشا شىعارۋ كەرەك. «اتامەكەننىڭ» جانىنان سپيكەرلەر پۋلىن وقىتىپ، ونىڭ بارىسىندا جاڭا تەرميندەردى كوپ قولدانعان ءجون. جۋرناليستەر پۋلى دا قاجەت وسى سالاداعى. كوپ قولدانعان سوزدەر قۇلاققا ءسىڭىپ كەتەدى».

عازيز يساەۆ، «كازەنەردجي» قاۋىمداستىعى تەحنيكالىق رەتتەۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى: «جارناما سالاسى ارنايى لينگۆيست ماماندارعا ءزارۋ. اۋدارمانى ورىسشاسىنان كەيىن ءتۇسىنۋ قيىن. تۆ-دا دا، عالامتوردا دا، سىرتقى جارنامادا دا سولاي».

الدابەرگەن كەمپىرباەۆ

Abai.kz