وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، سوڭعى كەزدەرى اقتوبە وبلىسىندا بولعان اتىشۋلى تەرروريستىك اكتىلەرگە بايلانىستى وقيعادان جۇرتشىلىق ۇرەيلەنىپ قالدى. وسىعان وراي ءبىزدىڭ دە وڭتۇستىك وڭىرىندە ءدىني ماسەلە قالاي، ايماقتاعى ءتۇرلى ءدىني بىرلەستىكتەر اراسىنداعى تۇسىنىسپەنشىلىك پەن ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ ساقتالۋى ءۇشىن قانداي شارالار اتقارىلىپ جاتىر؟ حالىقتىڭ مازاسىزدانۋىنا سەبەپ بار ما دەگەن ءتۇرلى ساۋالدارمەن وبلىستاعى ء«دىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعى» مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى نۇرجان تۇرسىنبايمەن جولىعىپ، اڭگىمەلەسكەن بولاتىنبىز.

- وقىرماندارىمىزعا ورتالىقتىڭ تاريحى مەن اتقارىپ وتىرعان جۇمىسى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

- 2011 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسىمەن تۇڭعىش رەت ەلىمىزدە ءدىني تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك مەكەمە قۇرىلدى. نەگىزگى ماقساتى قوعامداعى ءدىني احۋالدى تالداپ، زەرتتەپ، سول بويىنشا ناقتى ءىس-شارالار جونىندە ۇسىنىستار ءبىلدىرىپ وتىرۋ جۇكتەلدى. ءسويتىپ 2012 جىلدان باستاپ جۇمىسىمىزدى باستادىق. ول كەزدە ءبىز ىشكى ساياساتتىڭ قۇرامىندا «الەۋمەتتىك باستامالار ورتالىعى» دەپ اتالدىق. اتقاراتىن مىندەتتەمەلەرىمىز كوپ ەدى. اتاپ ايتقاندا، قوعامدىق ساياسي، اكىمشىلىك جانە ءدىني راسىمدەرگە قاتىساتىنبىز. سونداي-اق، قازاقستان بويىنشا تۇڭعىش مەكەمە بولعاندىقتان سىرتتان كەلگەن قوناقتار، ەلىمىزدىڭ باس ءمۇفتيى، قر مسم ءدىن ىستەرى كوميتەتى قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ، وزگە دە وبلىستاردا اشىلسىن دەگەن ۇسىنىس جاسايمىز دەدى. قازىر ەلىمىزدىڭ وزگە دە وڭىرلەرىندە اكىمشىلىك تاراپىنان قۇرىلعان وسىنداي رەسمي مەكەمەلەر جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

ءوزىڭىز بىلەسىز، وڭتۇستىك ءوڭىرى وتە ۇلكەن ايماق، ءۇش جارىم ميلليون حالقى بار، 90 پايىزدان استامى يسلام ءدىنىن ۇستانادى. ياعني ايتپاعىم، 2011 جىلدارى ورتالىقتىڭ قۇرىلۋى قاجەت بولىپ تۇرعان ۋاقىت ەدى. بۇل ءۇشىن ارينە بۇرىنعى وبلىس اكىمى ا.مىرزاحمەتوۆكە شەكسىز ريزامىز. وسىنداي مەكەمە قۇرىپ، قوسىمشا قاراجات بولگىزىپ، ءدىنتانۋشى مامانداردى تارتۋعا مۇمكىنشىلىك جاسادى. ال قازىرگى وبلىس اكىمى بەيبىت باكىرۇلىنىڭ ۇسىنىسىمەن بىزدەر بيىل مامىر ايىندا بولەك باسقارما بولىپ شىقتىق. ياعني ءبىز بۇرىن اكىمشىلىكتىڭ قوعامدىق-ساياسي جۇمىستارىنا كىرىسىپ كەتسەك، قازىر تەك وبلىستاعى ءدىن ماسەلەسىمەن عانا اينالىساتىنىمىز تۋرالى باعىتىمىزدى ايقىنداپ بەردى. ەندىگى تاڭدا، ءدىن باسقارماسى بولىپ تا ارى قاراي دا جۇمىسىمىز جاندانا تۇسەدى دەپ ويلايمىن. وسىعان وراي باسقارمانىڭ دا اتاۋىن وزگەرتىپ، ءدىن ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن عىلىمي جاعىنا دا كوشتىك. ورتالىقتا 4 ءبولىم جۇمىس جاسايدى. ءبىرىنشىسى، اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ جانە ۇيلەستىرۋ ءبولىمى، ەكىنشى، وڭالتۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ، ءۇشىنشى، ادىستەمەلىك قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمى، ءتورتىنشى، قوعامداعى ءدىن قاتىناستارىن زەرتتەۋ ءبولىمى.

جالپى وبلىستاعى ءدىني احۋالدى ماماندارىمىز اقپاراتتىق ساۋالناما جۇرگىزۋ ارقىلى انىقتاپ وتىرادى. ورتالىقتىڭ بارلىق اۋداندا فيليالى جوق. سول سەبەپتى، ءبىز كەيبىر جۇمىستارعا مەشىتتەگى بىلىكتى يمامداردى دا تارتامىز. ماسەلەن، سارىاعاشتا ءبىزدىڭ ءبىر ماماندى كۋراتور سەكىلدى بەكىتىپ قويدىق. سول كۋراتورعا قوسىمشا جەرگىلىكتى يمامدار بەكىتىلەدى. ولار سول وڭىردە قانشا جاستاردىڭ يسلامي قۇندىلىقتاردان اۋىتقىپ بارا جاتقانىن انىقتايدى. سونىمەن قاتار، حريستيان ءدىنى اراسىنداعى دا ءتۇرلى باعىتتارعا قىزىعۋشىلىق قالاي؟ سول تۋرالى ماعلۇماتتاردىڭ اياسىندا ءبىز قاي باعىتتى كۇشەيتۋ كەرەكتىگىن ءبىلىپ وتىرامىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازىر وڭتۇستىك وڭىرىندە ءدىني احۋال تىنىش.

- قوعامنىڭ نەگىزگى بۋىنى - جاستار. سول جاستاردى كەراعار اعىمداردان ساقتاندىرۋ ماقساتىندا قانداي ءىس-شارالار اتقارىپ جاتىرسىزدار؟

- جىل باسىنان بەرى جاستار اراسىندا 200 كەزدەسۋ وتكىزىلدى. وعان 31959 ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلار قاتىستى. جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي بىزدەگى اقپاراتتىق ءبولىم وسى اتالعان جاستارمەن، سونداي-اق مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن، اسكەري بولىمدەرمەن، وبلىس، قالا، اۋداندارعا قاراستى تۇرعىندارمەن، تۇزەتۋ مەكەمەلەرىندەگى باس بوستاندىعىنان ايرىلعان

ازاماتتارمەن ءدىني باعىتتا اقپاراتتىق تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. بۇرىن 2013-2014 جىلدارى حالىقپەن جالپى كەزدەسۋ وتكىزەتىنبىز. ال،2015 جىلدان باستاپ ءبىز ءار توپقا ءبولىپ كەزدۋلەردى ۇيىمداستىرىپ كەلەمىز. مىسالى،قازىر جاستار ما، تەك جاستاردى شاقىرامىز. تاقىرىبىمىز دا، ايتاتىن ءسوزىمىز دە تەك جاستارعا ارنالعان. ولار الداعى ۋاقىتتا قاي وقۋ ورنىنا بارۋ كەرەك، ينتەرنەت ارقىلى قانداي ءدىني ۇستازدارمەن جۇمىس جاساۋعا بولاتىنىن ايتامىز. اتا-انالار ما، ولارعا ءوزىنىڭ مىندەتتەمەلەرى مەن بالالارىن جۇما نامازعا جىبەرۋ كەرەك پە، جوق پا تۇسىندىرەمىز. ال قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن ارنايى سەمينار وتكىزىلىپ، ساقال قويعان جانە بەتىن بۇركەمەلەپ العان قىزداردىڭ كوڭىلىنە تيمەي زاڭ اياسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن قالاي جاساۋ كەرەكتىگى ايتىلادى. ياعني ءار توپقا بەرىلەتىن اقپاراتتىڭ ءوزىن سۇزگىدەن وتكىزىپ وتىرامىز. بۇرىنعىداي جالپىلاما بەرە سالۋ دەگەن بولمايدى. جەكە-جەكە قادام جاسايمىز. ايتا كەتەيىك، مۇنىڭ ءبارى دە سول ازاماتتارىمىزدىڭ تىنىش ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان دۇنيەلەر.

- ال، سىزدەردىڭ ورتالىقتاعى وڭالتۋ جۇمىستارى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟

- كەيبىر ازاماتتار وزگە اعىمنىڭ ءبىر تارماقتارىنا ءوتىپ، سودان شىعا الماي جاتسا، وڭالتۋ ءبولىمى جەكە كەزدەسىپ، اداسىپ جۇرگەن باعىتىنان تايدىرىپ، ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرلى باعىتقا اكەلەدى. وڭالتۋ جۇمىسى بويىنشا مەكەن-جايى ارقىلى جەكە كەزدەسۋگە ماماندارىمىز بارادى. ەگەر جۇمىستان كەلە المايمىن دەسە، بىزدەگى ماماندار وزدەرى بارادى. ولارعا باعىت-باعدارىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. جەكە كەزدەسۋلەردىڭ ءتىزىمىن ارينە ءبىز قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان الامىز. كەيدە ءبىر اداممەن جەكە كەزدەسۋ ءبىر ساعات دەپ بەلگىلەنسە دە ءۇش ساعاتقا سوزىلىپ كەتەتىن جايتتار بار جانە ول ازاماتپەن ءبىر ەمەس، ءتورت رەت كەزدەسۋىمىز مۇمكىن. ەگەر ەشقانداي ناتيجە بولماسا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ول ازامات تۋرالى مىنەزدەمە جازىپ بەرەمىز. ولار ءوز ساراپتاماسىن بەرەدى. ال كەيبىرى ءبىر كەزدەسكەننەن كەيىن ءوزى حابارلاسادى. كەيبىر ماسەلەلەردى باسقاشا ءتۇسىنىپ جۇرگەن ەكەنمىن. كوزىم ەندى اشىلىپ كەلە جاتىر. ماعان اقپاراتتى ۇستازدارىم قالاي بولسا، سولاي بەرە سالعان ەكەن دەپ جاتادى. ءۇشىنشى كەزدەسۋدەن سوڭ عانا ءبىزدىڭ يسلام دىنىندەگى ءداستۇرلى باعىتتى ءتۇسىنىپ، كىمنىڭ ماقساتى نە ەكەنىن ءبىلدىم دەيتىندەرى دە كەزدەسەدى. وسىلايشا ءداستۇرلى باعىتقا قايتىپ جاتقاندار بار. بۇل ءبىزدى قۋانتادى. قىسقاسى، ءبىزدىڭ مەكەمە جەكە كەزدەسۋگە كوپ كوڭىل ءبولىپ وتىر. سەبەبى، كوپشىلىك جينالعان كەزدە ازاماتتار سۇراق قويعىسى كەلمەيدى. جەكە وتىرسا ادام ءوزىنىڭ ىشىندەگى ويىن اشىلىپ ايتا الادى. ءبىزدىڭ ماماندارىمىز ءارى ءدىنتانۋشى، ءارى پسيحولوگ بولىپ قىزمەت اتقارۋدا. ورتالىقتا 2 پسيحولوگ بار.

- قۇپيا بولماسا ايتىڭىزشى، قانشا ازامات وزگە اعىمدا اداسىپ جۇرگەن جەرىنەن، ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرلى دىنگە بەت بۇردى؟

- رەسپۋبليكا بويىنشا ءداستۇرلى باعىتتا جۇرگەن 2015 جىلدا 801 ادامنىڭ بەتى بەرى قارادى. سونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك وڭىرىندە ءبىر جىلدا 246 ادامنىڭ بەتى بەرى قايتتى. بۇل جاقسى كورسەتكىش. ءبىزدىڭ ماماندار دۇرىس باعىت-باعداردى تۇسىندىرمەسە، وندا 246 ادام وزدەرىمەن قويماي، باسقالاردى دا تارتار ەدى. سالانىڭ مامانى رەتىندە ءبىز ولاردى ءۇش ساناتقا بولدىك. ءبىرىنشى ساناتقا ايتقانىنان قايتپايتىن، وزىنىكىن عانا دۇرىستايتىن، سول سانادا ۋلانعاندار. ماماندارىمىز ءۇشىن ولاردى كەرى قايتارۋ وتە قيىن. ەكىنشىسى، ءبىرىنشى توپتاعى ازاماتتارعا قاراعاندا ۇستانىمى ءسال تومەندەۋ. ولارمەن جۇمىس ەداۋىر جەڭىل. كەشەگى قازاق جەرىنە كەلگەن يسلام قۇندىلىقتارىن تانىستىرىپ، اباي، شاكارىمنىڭ ايتقاندارى مەن ءياسساۋيدىڭ حيكمەتتەرىن مىسالعا كەلتىرىپ تۇسىندىرەمىز. ءۇشىنشى ساناتتاعىلار نامازدى ەندى باستاپ، سولاردىڭ جاماعاتىنا قوسىلىپ جۇرگەندەر. ولارعا ۆيرۋس دەندەمەي تۇرعاندا، تەزىرەك قايتارۋ جەڭىل. ال ەگەر ءبىز ەشتەڭە ىستەمەي وتىرا بەرسەك، ءۇشىنشى، ەكىنشى ساناتتاعىلار ءبىرىنشى ساناتقا ءوتىپ كەتەدى. ال ءبىرىنشى توپتى مۇزداتقىشقا قاتىرىپ قويعان سياقتى «سەندەردىڭ ءوز قۇندىلىقتارىڭ وزدەرىڭدە قالسىن، بىراق باسقالاردى وزدەرىڭ سياقتى ۋلاۋدىڭ قاجەتى جوق» دەپ ايتىپ جاتىرمىز. ال قالعان ەكى ساناتتاعى ازاماتتاردى ساقتاپ قالۋىمىز كەرەكپىز.

- وبلىستا احۋال تىنىش دەدىڭىز. دەسە دە، حالىق اقتوبەدەگى وقيعادان كەيىن ۇرەيلەنىپ قالدى. بۇعان نە ايتاسىز؟

- جارناما دەگەن نارسە بار. ءتىپتى 2-3 جاسار بالانىڭ تەلەديداردا قايتا-قايتا كورسەتىلىپ جاتقاندىقتان نە ايتىلاتىنىن جاتتاپ الادى. ويتكەنى قايتالانا بەرگەننەن كەيىن ادامنىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ قالادى. ال ءبىز مىسالى ماقتاارال اۋدانىنداعى ءبىر اۋىلعا بارامىز. كەزدەسۋگە 500-دەي ادام جينالىپ، ەلدى مەكەننىڭ تۇرعىندارى قۋانىپ جاتادى. ال ەندى قاراڭىز، ءبىر جىلدا 365 كۇن، ءبىر كۇندە 24 ساعات بار، قانشا مينۋتتار بار. ال جارناما كۇن سايىن قايتالانادى. ياعني كۇندەلىكتى اقپاراتتى ايتا بەرسە، سەن سوعان بەيىمدەلەسىڭ. ءبىزدىڭ جىلىنا اۋدانعا بارىپ ەكى رەت كەزدەسۋ وتكىزگەنىمىز حالىقتىڭ ەسىندە قالماۋى دا مۇمكىن. ادامنىڭ ساناسى اقپاراتتى تەز قابىلداپ العىش كەلەدى. ماسەلەن «فەيسبۋكتە» جاڭالىقتى قاراپ وتىرشى، ارتىنشا قانشا اقپارات كەلىپ تۇسەدى. سول سەبەپتى دۇرىس اقپاراتتى ءجيى بەرىپ وتىرساق، سوعۇرلىم حالىقتى جامان پيعىلدى پىكىرلەردەن الىستاتاتىن جاعدايعا جەتەمىز. سەبەبى، قازىر كوپتەگەن ازاماتتار الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەيرەسمي قاۋىمداستىقتارمەن، باسقا پيعىلداعى توپتارمەن دوس بولىپ، اداسۋدا.

- الەۋمەتتىك جەلى دەپ قالدىڭىز. بۇل ماسەلەنى باقىلاپ وتىرۋ جاعى سىزدەردە قالاي؟

- بۇل ماسەلەمەن ورتالىقتا ءدىني قۇندىلىقتاردى زەرتتەۋ ءبولىمى اينالىسادى. 2016 جىلدىڭ باسىنان باستاپ 371 الەمەتتىك جەلىلەردە مونيتورينگ جاسالدى. وندا الەۋمەتتىك جەلى بەتىندەگى نەشە ءتۇرلى قاۋىمداستىقتاردىڭ، باسقا دا ءتۇرلى سايتتاردىڭ ماقساتىن انىقتاپ، مىنا پاراقشادا مىناداي ۆيدەو، اۋديوجازبالار بار ەكەن دەپ ءتيىستى ورگاندارعا بەرەمىز. ءبىزدىڭ جۇمىس انىقتاۋ. ايتپاقشى، ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ سايتى، الەۋمەتتىك جەلىلەردە پاراقشالارىمىز بار. رەسمي سايت: centre-uko.kz,ەل.پوچتا:csi_uko_kz@mail.ru, fecebook: ء«دىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعى»، ۆ كونتاكتە:vk.com/din_madeniet, twitter:@csi_uko. سونىمەن قاتار، باق بەتتەرىندە دە حالىقتى وزگە اعىمداردان ساقتاندىرۋ تۋرالى اقپاراتتى ءجيى بەرىپ جاتامىز.

- ەلىمىزدە رەسمي تۇردە تىيىم سالىنعان 21 اعىمنىڭ بارىن بىلەمىز. قازىر جۇرتشىلىق جەلى بەتىندە دە، بىلايشا دا اقتوبەدەگى جاعدايدان كەيىن سالافيزم يدەولوگياسىنا دا تىيىم سالىنۋ كەرەك دەپ اشىق ايتا باستادى. مامان رەتىندە بۇعان نە ايتاسىز؟

- سالاف – ارابتىڭ «بۇل وتكەندەگى جاعدايدى وزگەرتپەستەن سول كۇيىندە حالىققا بەرۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇلار پايعامبارىمىزدىڭ زامانىنداعى اۋزىنان شىققان سوزدەردى وزگەرتپەستەن سول كۇيىندە جەتكىزۋشى، سونىڭ جولىن ۇستانۋشىلارمىز دەيدى. ونىڭ كوزقاراسى بويىنشا سىزدەر مەن بىزدەر باسقا جولدا جۇرگەن بولىپ شىعامىز. اتاۋى ادەمى بولعانىمەن، زاتى يسلامي قۇندىلىقتارعا كەلمەيدى. نەگە دەسەڭىز، ءىس-ارەكەتىندە ادامدارمەن بايلانىسىندا زياندى سالدارىن تيگىزەدى. ماسەلەن، وڭتۇستىك وڭىرىندە كەيبىر جاستار قۇران وقىعان كەزدە قول جايمايدى. اتا-اناسى دايىنداعان تاماقتى «سەن ناماز وقىمايسىڭ، ماعان تاماق بەرۋگە قاقىڭ جوق» دەپ جەمەيدى. زيارات باسىنا بارىپ قۇران وقيىق دەسەك، بارمايدى. ءسويتىپ قوعامدا بولشەككە ءبولىنۋ وسىدان باستالىپ وتىر. بۇلاردىڭ نەگىزىن قالاۋشى 1263-1328 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن تاكاۋيددين يبن ءتايميا دەپ ەسەپتەيدى. يسلامنىڭ تۇسىنىكتەرىن حالىققا باسقاشا بەرۋشى. قاراڭىز، يسلام 7 عاسىردا پايدا بولعان. ال بۇل اعىم 12 عاسىر ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن عۇلامالاردىڭ ءسوزىن جوققا شىعارىپ وتىر.

- قازاقستاندا بۇل اعىمعا تىيىم سالىندى ما؟

- رەسمي تۇردە سالىنعان جوق.

- نەلىكتەن تىيىم سالىنباي وتىرعان سەبەبىن مامان رەتىندە ايتا الاسىز با؟

- ساۋد اراب امىرلىگىنىڭ حالقى يبن تايميا مەن مۋحامماد يبن ابدۋل ءۋاھھابتىڭ قۇندىلىقتارىن، كىتاپتارىن رەسمي تۇردە وقىتادى. گەوگرافيالىق كارتادا 23 اراب مەملەكەتى بار. سولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ باسشىسى، ءانۇرانى، شەكاراسى، ءوزىنىڭ سالت-ءداستۇرى بار. سونىڭ ىشىندە ساۋد ارابياسى ۋاحاببيزم يدەولوگياسىن قۋاتتايدى. ويتكەنى، ول كىسى سول ساۋد ارابياسىنان شىققان.

- سوندا ءبىر مەملەكەتپەن دوستىق قارىم-قاتىناستى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وسى اعىمعا تىيىم سالىنباي وتىر ما؟

- ولاي دەپ تە ايتۋعا بولمايدى. باسقا دا قىر-سىرلارى بار. قازىر ينتەرنەت ەركىن اينالىمعا ەنگەن سوڭ، ساۋديادا بەيرەسمي وقۋ ورىندارىندا ءدارىس العاندار وسىندا وتىرعان باۋىرلارىنا دارىستەرىن جىبەرە بەرەدى. ماسەلەن كەيبىر جىگىتتەردەن «وسى كوپتەگەن دارىستەردى كىمنەن الاسىڭ؟» دەپ سۇراساق، ساۋدياداعى ۆيدەو-كونفەرەنتسيادان الاتىندارىن ايتادى. ال ول جەردە وتىرعاندار قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن بىلمەيتىن، قازاقستانعا ءومىرى كەلمەگەن ادامدار ءدارىس بەرۋدە. ال يسلامنىڭ تاكتيكاسى ءار ەلدىڭ ءوزىنىڭ ءداستۇرىن، ءتىلىن، ادەت-عۇرپىن سىيلاي وتىرىپ، سونىڭ اياسىندا ناسيحات ايتىڭدار دەپ پايعامبارىمىزدىڭ ءوزى وسيەت ەتىپ قالدىرعان. بىزدە ساۋديادان تىكەلەي ءدارىس العاندار ءوزى قالاي تۇسىنەدى، قاسىنداعىلارعا دا سولاي سىڭىرگىسى كەلەدى.

- ايتىڭىزشى، ءتۇرلى ءدىننىڭ سالدارىمەن قازاقستان كۇرەسۋدە كەشىگىپ قالدى دەپ ويلامايسىز با؟

- جوق، مامان رەتىندە ولاي ويلامايمىن. ەشۋاقىتتا ەشنارسە كەش بولمايدى. تەك قانا دەر كەزىندە قادامدارىمىز نىق، ايقىن بولۋى قاجەت. كەشەگى اقتوبەدەگى جاعدايدا ازاماتتاردى جيھاد رەتىندە قىزىقتىرعان. «سەندەر ەگەر دە اتىس-شابىسپەن قوعامداعى كاپىرلەردى اتىپ ءولتىرىپ جوق قىلساڭدار، شەيىت بولاسىڭدار. اللا سول كۇنى سەندەرگە جانناتتا حور قىزدارىن سىيلىققا بەرەدى» دەگەن اقپاراتپەن ساناسىن ۋلاعان. قانداي ادام جاپ جاس بولا تۇرا ءوزىنىڭ دە، وزگەنىڭ دە قانىن توگىپ، ءومىرىن قيادى؟ يسلام دىنىندە ادام تۇگىلى جان-جانۋارعا قيانات جاساۋعا تىيىم سالىنعان. ال كەشەگى ادامدار قانشاما ادامنىڭ قانىن توكتى، قانشاما وتباسى قايعىرىپ، قانشا بالالار جەتىم قالدى، قانشا ايەل جەسىر قالدى؟ كىم سولارعا جول كورسەتكەن؟!

- نەگىزى، سولارعا سول جولدى كىم كورسەتكەن، ولار نەگە قۇرىقتالمايدى دەگەن سۇراقتى مەن قويعىم كەلىپ وتىرعان...

- بۇل ماسەلەگە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءتيىستى جۇمىستارىن ورىنداۋدا. جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي، ءبىرىنشى ساناتتاعى ادام قاتىپ قالعان ادام. سونىڭ وزىنە بارىپ ايتا بەرسەك، ول جيھاد جاسايىن دەپ تۇرعان جەرىنەن اينىسا، ول ءبىزدى قوعام ءۇشىن دۇرىس. ارينە بولعان نارسە بولدى، ەندى ءبارى كەش دەپ قول قۋسىرىپ وتىرۋعا بولمايدى. اقتوبەدەگى وقيعا ءبارىمىزدى ۇيقىمىزدان وياتىپ، تىك تۇرعىزدى. بۇل ارى قاراي سەرگەك بولۋعا شاقىراتىن جايت. ءبىز الگىندەي جاستاردان كىمنەن ءدارىس الاسىڭ دەپ سۇراساق، وكتام، نازراتۋللا، ءدىلمۇرات سياقتى وزدەرى كوسەم قىلىپ العان ۇستازدارىن ايتادى. ولارمەن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى بايلانىسادى. ول جەلىگە تىيىم سالىنعانىمەن، باسقا اتپەن قايتادان عالامتور بەتىنە شىعا بەرەدى. ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتبەك سماعۇل اقتوبەدەگى ارەكەتتى جاساعان ءسالافيزمنىڭ جىگىتتەرى ەكەنىن ءبىز اشىق ايتا ءبىلۋىمىز كەرەك دەدى. جۇرتشىلىق تا ۋاقىتى كەلە تىيىم سالۋ كەرەك دەپ جاتىر. بىراق، ءسالافيزمنىڭ ءوزى راديكالدى، راديكالدى ەمەس، بايسالدى، بايسالدى ەمەس دەپ بولىنەدى. ماسەلەن، تاكفيرشىلەر دەگەن بار، ولاردىڭ كوزقاراسى ناماز وقىمايتىنداردىڭ ءبارى كاپىر، قانىن توگۋگە، دۇنيەسىن الۋعا بولادى، بىلگەندەرىڭدى ىستەپ جۇرە بەرسەڭدەر كۇنا بولمايدى دەگەن سياقتى قاعيدانى ۇستاناتىندار بار. بۇل ءدىني ۇيىمعا 2014 جىلى 18 تامىزدا تىيىم سالىندى.

1992 جىلى قر ء«دىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. مامان رەتىندە ايتارىم، سول زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن ءبىزدىڭ سانامىزعا سايكەس كەلمەيتىن، ءومىرى قازاق جەرىن كورمەگەن سىرتتان كەلگەن دىندەر قاپتاپ كەتتى. ولاردىڭ قۇرامىنا ون ادام جيناپ السا تىركەلۋگە مۇمكىنشىلىكتەرى بولدى. ياعني زاڭ ءوز جۇمىستارىن جالعاستىرۋعا وتە جەڭىل مۇمكىنشىلىك جاساپ قويدى. كەز كەلگەن جەردە تىركەلىپ الاسىڭ دا جۇمىسىڭدى جاساي بەرەسىڭ. سويتتىك تە ءبىز كوپتەگەن نەشە ءتۇرلى باتىستان دا، شىعىستان دا كىرگەن ءدىننىڭ سالدارىنان حالىقتىڭ ساناسىن ۋلانىپ، سانسىراپ قالدى. ال 2011 جىلى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلگەن سوڭ، ءبىرشاما كۇشىنە ەندى. ايتپاعىم، قازىرگى قيىندىقتار سول كەزدەگى ولقىلىقتاردىڭ اسەرىنەن ەلىمىزدە كوپتەگەن بەيرەسمي ءدىني اعىمداردىڭ كىرىپ كەتۋىنە سەبەپكەر بولدى. قازىردىڭ وزىندە 3000-نان استام ءدىني بىرلەستىكتەر بار. ونىڭ ىشىندە 2500-گە جۋىعى ءوزىمىزدىڭ مەشىتتەر، قالعان 1000-عا جۋىعىن باسقا اعىمدار قۇرايدى. قاراپ تۇرساڭىز، سول مىڭنىڭ ءوزى مامان رەتىندە ايتارىم، ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن وتە كوپ.

- مەشىت دەمەكشى، قازىر اتا-انالار بالالارىن يماندىلىق ۇيىنە جىبەرۋگە قورقىپ قالعان. سەبەپ، وزگە اعىمنىڭ ناسيحاتىنا ەرىپ كەتەدى مە دەگەن قورقىنىش. مەشىتتەگى جاعداي باقىلانا ما؟

- قازىر مەشىتتە تەك قانا سول جەردىڭ يمامدارى ۋاعىز ايتادى. باسقا اعىمنىڭ جاماعاتى وزگە اعىم تۋرالى ناسيحاتتاي المايدى.

- كوپشىلىگىمىزدىڭ ۇيالى بايلانىسىمىزعا سارى دەڭگەي تۋرالى سمس-حابارلاما كەلىپ ءتۇستى. شىنى كەرەك، ونى كوپشىلىگى دۇرىس تۇسىنبەي، شوشىنىپ تا قالدى. بۇعان دەيىن حالىققا «سارى دەڭگەي» تەرمينى تۋرالى نەگە تۇسىندىرىلمەگەن؟

- ارينە ەلىمىزدە جامان نارسەلەر بولماي-اق قويسىن، جاڭاعىداي تەرميندەردى ادامدار ەستىمەي-اق تا قويسىن. سارى دەڭگەي - سەنى كەز كەلگەن جەردە توقتاتىپ قۇجاتتارىڭىزدى قاراپ جاتسا، ول ارەكەت ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاسالىپ جاتقانىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋىمىز كەرەك. ياعني الدىن الا شارالار، تەرروريستىك ماسەلەلەردى بولدىرتپاۋ. بۇل تەرمين شۇعىل جاعدايدا عانا بەرىلەدى. ءوزىڭىز ايتقانداي، جۇرتشىلىق سارى، قىزعىلت، قىزىل دەڭگەي دەگەن نە دەپ جاتتى؟ نەگىزى بۇل تەرميندى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جاقسى بىلەدى. ماسەلەن تىپ-تىنىش جاتقان ەلگە سارى دەڭگەي دەگەن حابار جىبەرىلسە، حالىقتا ۇرەي پايدا بولادى عوي. سوندىقتان، بۇل امالسىز جىبەرىلگەن حابارلاما بولدى.

- شىمكەنت قالاسىندا «گارانت» ت.ب. جەرلەردە كوبىنە ساقالدى، قىسقا بالاق كيگەن ازاماتتار قاپتاپ جۇرەتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە وبلىس تۇرعىندارى ولاردان قاۋىپ جوق پا دەگەندەي اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعاردى. ءتىپتى، جايباراقات كۇننىڭ وزىندە سول جەردەن ءوتىپ بارا جاتىپ، ولارعا ۇركىپ قارايتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. ول جەردەگى ازاماتتار باقىلاۋدا ما؟

- ايتىپ جاتقانىڭىزدىڭ ءبارى وتە دۇرىس. ال،ەندى «گارانت» ساۋدا دۇكەندەرىندە جانە باسقا دا وڭتۇستىك وڭىرىندەگى جەرلەردە وسىنداي ازاماتتار بار ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم.

ءبىز 2015جىلدان باستاپ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ارقىلى دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ قاتارىندا كەتكەن ازاماتتاردىڭ اتى – ءجونىن، تولىق مەكەن – جايىن انىقتادىق. ءسويتىپ ارنايى كەستەلەر جاساپ، ولارمەن ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ ماماندارى جەكە-جەكە كەزدەسۋ جاساپ جاتتى. بۇل كەزدەسۋدىڭ ناتيجەسى ءوز جەمىسىن بەرىپ جاتىر. ويتكەنى كەيبىر جاستارىمىز وزدەرىنىڭ راديكالدى كوزقاراسىمەن بەتتەرى بەرى قاراپ يسلامنىڭ حانافي باعىتىن ۇستانىپ ءجۇر. جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمدەي وڭتۇستىك وڭىرىندە 2015 جىلى 246 ادام وسىنداي جەكە كەزدەسۋلەردىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەمىن. سوندىقتان دا ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قولدان كەلگەنشە ءدىني تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە بارىنشا كۇش-جىگەرىمىزدى سالىپ كەلەمىز.

بىلە ءجۇرىڭىز

رەسپۋبليكا بويىنشا 2500 مەشىت بار، ونىڭ 800-ءى وقو تيەسىلى.

رەسپۋبليكا بويىنشا 17 كونفەسسيا، 3088 ءدىني بىرلەستىك بار

وقو بويىنشا 11 كونفەسسيا، 59 ءدىني بىرلەستىك بار

الەۋمەتتىك جەلى مەن سايتتاردا 371 مونيتورينگ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.

وبلىستا ورتالىق ماماندارى 425 ازاماتپەن 713 جەكە كەزدەسۋ وتكىزدى. ونىڭ ىشىندە 72 ازامات ءداستۇرلى باعىتقا قايتا ورالدى.

ەلىمىزدە تىيىم سالىنعان اعىمدار

مۇنى ءبىلۋ ءسىزدىڭ جەكە قاۋىپسىزدىگىڭىز بەن بالاڭىزدىڭ بولاشاعى جارقىن بولۋى ءۇشىن كەرەك

1. ء«ال-كايدا»
2. «شىعىس تۇركىستانداعى يسلامدىق قوزعالىس»
3. «وزبەكستانداعى يسلامدىق قوزعالىس»
4. «كۇرد حالىق كونگرەس» («كونگرا-گەل»)
5. «اسبات ءال-انسار»
6. «مۇسىلمان باۋىرلار» (براتيا-مۋسۋلمانە)
7. «تاليبان» قوزعالىسى
8. «بوز گۋرد»
9. «ورتالىق ازياداعى جاماعات مۋجاھيدتەر»
10. «لاشكار-ە-تايبا»
11. «الەۋمەتتىك رەفورمالار قوعامى»
12. «حيزب-ۋت-تاحرير»
13. «اۋم سينريكە»
14. «شىعىس تۇركىستان ازات ەتۋ ۇيىمى»
15. «تۇركىستان يسلام پارتياسى»
16. «اللا ايات» قوزعالىسى
17.  «اتا جولى» قوزعالىسى
18.  2011 جىلى 19 قازاندا الماتى قالاسى سوتى زىكىرشىلەرگە تىيىم سالدى
19.  «تابليع جاماعاتى»
20. «ات-تاكفير ءۋال حيجرا»
21. دايش، يگيل

 جانسايا سىدىقباي

Abai.kz