الماتىداعى ۇلتتىق كءىتاپحانادا جازۋشى، پۋبليتسيست، عالىم بەيبىت قويشىباەۆتىڭ جاقىندا  «رۋح بگ» باسپاسىنان جارىق كورگەن «تۇنەكتەن ورالعان ەسىمدەر» اتتى ءتورت تومدىق جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى ءوتتى.

ستاليندىك رەپرەسسيالار قۇرباندارى جايىنداعى ءتورت تومدىق جيناقتىڭ ء«تورت كۇلىك» دەپ اتالاتىن العاشقى كىتابى قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇلتتىق مەملەكەتى رەتىندە قۇرىلعان «الاش-وردا» حالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى ءاليحان بوكەيحانوۆ، ەكى جىلداي رەسپۋبليكالىق رەجيمدە جۇمىس ىستەگەن باتىس الاش-وردانىڭ توراعاسى جاھانشاھ دوسمۇحامەدوۆ، تۇركىستان جۇمحۇرياتىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى، قازاق ساياسي ەميگراتسياسىنىڭ كورنەكتى وكىلى، كۇللى تۇركى حالىقتارى ازاتتىق قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى مۇستافا شوقاي جانە ساۋدي ارابستاندا كەڭەس داۋىرىندە تۇڭعىش  سوۆەت ەلشىسى بولعان ءنازىر تورەقۇلوۆ سىندى قايراتكەرلەردىڭ ء ومىرى مەن قىزمەتىن كورسەتۋگە ارنالعان. «ىرگەتاس» اتتى ەكىنشى كىتاپ ءبىرىنشى ورىس رەۆوليۋتسياسى جىلدارى مەملەكەتتىك دۋما مىنبەرىنەن پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق ارەكەتتەرىنىڭ استارىن اشكەرەلەپ، يمپەريا جەر ساياساتىن تۇڭعىش جانە جەكە-دارا سىناعان باقىتجان قاراتاەۆ، العاشقى تۇركىستان اۆتونومياسىنىڭ باسشى قىزمەتكەرلەرى سەرالى لاپين، قوڭىرقوجا قوجىقوۆ، قازاق ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى وكىلدەرى احمەت ءبىرىمجانوۆ، شايمەردەن قوسشىعۇلوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، حالەل دوسمۇحامەدوۆ، ەلەۋسىن بۇيرين،  جاقىپ اقباەۆ، ابىلاي سەرعازيەۆ، تورەقۇل جانۇزاقوۆ  جايىندا سىر شەرتەدى. ء«ۇش پەرى» دەپ اتالعان ءۇشىنشى كىتاپ كەڭەستىك قازاق ساياساتكەرلەرى اراسىنداعى اسا ءىرى تۇلعالار تۇرار رىسقۇلوۆ، سۇلتانبەك قوجانوۆ، سماعۇل سادۋاقاسوۆ تۋرالى اڭگىمەلەيدى. «قابىرعا» اتتى ءتورتىنشى كىتاپقا اۆتوردىڭ رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى وراز يساەۆ، سونداي-اق مەملەكەت، ادەبيەت جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى سانجار اسفەندياروۆ، ماعجان جۇماباەۆ، قوشكە كەمەڭگەروۆ، دىنشە ءادىلوۆ، سۇلتان سەگىزباەۆ، جانايدار سادۋاقاسوۆ، لەۆون ميرزويان، عابدۇلحاكىم بوكەيحانوۆ، تەمىربەك جۇرگەنوۆ جونىندەگى  زەرتتەۋ ماقالالارى توپتاستىرىلعان.

ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى قارساڭىندا وتكىزىلگەن بۇل ءىس-شارانى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور حانگەلدى ءابجانوۆ پەن «ارىس» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى  عاريفوللا انەس جۇرگىزىپ وتىردى. ولار كەڭەستىك داۋىردەگى بيلەۋشى پارتيا قايتا قۇرۋ ساياساتىن جاريا ەتىسىمەن تاريحتاعى «اقتاڭداقتاردى» زەرتتەۋمەن شۇعىلدانا باستاعان بەيبىت قويشىباەۆتىڭ سودان بەرگى وتىز شاقتى جىل ىشىندە ەلەۋلى ءىس تىندىرعانىن اتاپ ايتتى. وقىرمانعا ۇسىنىلىپ وتىرعان اتالمىش ءتورت تومدىقتىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن اڭگىمەلەي كەلىپ، ونىڭ تاريح ءۇشىن زور باعالى ەڭبەك ەكەنىنە  نازار اۋداردى. ال اۆتور ءوز سوزىندە زەرتتەۋلەرىن قايتا قۇرۋ جىلدارى شاڭىراق كوتەرگەن «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى يدەيالارىمەن بايلانىستىرا جۇرگىزگەنىن، ىزدەنىستەرىن تەرەڭدەتە كەلە، جەكەلەگەن قايراتكەرلەر جايىندا ءتۇرلى دەرەكتى تۋىندىلار، الاش قوزعالىسى جونىندە كەڭ تىنىستى «الاش جولى» ءريسالاسىن جازعانىن اڭگىمەلەدى.  جيىنعا قاتىسقان قوعام قايراتكەرلەرى، تاريحشىلار، قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ ۇرپاقتارى جازۋشى ب. قويشىباەۆتىڭ حالقىمىزدىڭ باسىنا تۇسكەن  قايعىلى دا كۇردەلى كەزەڭ شىندىعىن اشۋداعى ەلەۋلى جۇمىستارىنا ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىردى. ارداگەرلەر ءىلياسۇلى سايات  جانسۇگىروۆ، كلارا  اسىلبەكقىزى سەيىتوۆا، ءالي ورازۇلى جاندوسوۆ، مارات  سادىقۇلى نۇرپەيىسوۆ، سونداي-اق تاريحشى-عالىم الىمعازى داۋلەتحان، قوعام قايراتكەرلەرى مولداعالي ماتقان، بولات دۇيسەنبى، جۋرناليستەر كولباي ادىربەكۇلى، ەرمەك زاڭگىروۆ، دارىگەر كامەل قۇلماعامبەتوۆ، وقىتۋشى امانباي احمەتوۆ، باسقا دا قاتىسۋشىلار قالامگەردىڭ زەرتتەۋلەرى جايىنداعى ويلارىن ورتاعا سالدى، جاستار وكىلدەرى ءوز پىكىرلەرىن ايتتى، پاتريوتتىق تاقىرىپتاعى ولەڭدەرىن وقىدى.

بالجان حابدينا

اباي-اقپارات