بيىل ەگەمەن بولعانىمىزعا  - 25 جىل. وسى شيرەك عاسىردا ەگەمەن ەلگە ءتان باستى 3 ساياسي فاكتور قالىپتاسىپ ۇلگەرمەدى، ولار: ۇلتتىق بۋرجۋازيا، ۇلتتىق ەليتا، ۇلتتىق تۇتاستىق.

ۇلتتىق بۋرجۋازيا

ۇلتتىق بۋرجۋازيا ۇلتتىڭ ماتەريالدىق يگىلىگىن جاساقتاپ، مولايتادى ءارى قورعايدى; ۇب بولماعان ەلدىڭ بايلىعى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋىزىندا كەتەدى. ۇب-سى بار ەلگە ينۆەستيتسيا ىزدەپ، شارق ۇرۋدىڭ دا، وتىرىك-شىن قاقساۋدىڭ دا كەرەگى جوق. ويتكەنى، ونى تارتاتىن دا، يگەرەتىن دە  - ۇلتتىق بۋرجۋازيا. ءبىزدىڭ ەلدە ونىڭ بەلگىلەرى رەتىندە «جاس تۇركىلەر» قالىپتاسا باستاعان-دى، الايدا 2001 جىلى ۇلكەن كۇيەۋ ارانداتىپ، قازاقستاندا «بۋرجۋازيالىق رەۆوليۋتسيا» بولا جازداپ، تۇنشىقتىرىلدى دا، سونىمەن بىرگە جالپى بۋرجۋازيالىق ءۇردىس اۋىزدىقتالدى. بيلىككە ودان قورقىنىشتى نارسە بولمادى. اقىرىندا ونى بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا پىشىراتتى.

بۇل وسكىندەگەن بۋرجۋازيا قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا حح عاسىرداعى الاشوردا بۋرجۋازياسىنان كەيىنگى پايدا بولعان ۇلتتىق تاپ ەدى...

قازاقستاندا مول مۇمكىندىك بولا تۇرا، بيلىكتىڭ جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي ورتا-شاعىن بيزنەستى دامىتۋدى قولعا العان تالاي باعدارلامالار مەن شارالار نەگە ناتيجە بەرمەيدى؟ ويتكەنى، بۇنىڭ ناتيجەسى رەتىندە ۇلتتىق بۋرجۋازيا قالىپتاسار ەدى دە، ول اۆتوريتار بيلىكتىڭ قاس دۇشپانى بولارى انىق. سوندىقتان ءسوز جۇزىندە ورتا تاپتى قالىپتاستىرۋ بولعانمەن، ءىس جۇزىندە ول ەشقاشان قولعا الىنبايدى، جەكەدارا بيلىك تۇسىندا الىنۋى مۇمكىن دە ەمەس.

ءسويتىپ، ۇلتتىق ورتا تاپتىڭ يگەرۋىنە جاتاتىن قىرۋار بايلىق پەن رەسۋرس بيلىكتىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ قولىمەن، سولاردىڭ ارالاسىمەن تالان-تاراجعا ۇشىرادى، تونالدى، ۇرلاندى. ونىڭ بۇگىنگى رەسمي كورسەتكىشى – 140 ميلليارد اقش دوللارى، ياعني ۇلتتىق قوردىڭ 2 ەسە مولشەرىندەي كاپيتال. كوزگە تۇسپەگەنى ءوز الدىنا.

ازدى-كوپتى قاراسى كورىنگەن بۋرجۋازيالىق توپ جەكەدارا بيلىكتىڭ ۋىسىندا، ونىڭ قاباعىنسىز ەشتەڭەگە تىرپ ەتە المايدى. ءتىپتى، ولاردىڭ قايىرىمدىلىق ەتۋگە دە قاقىلارى ماردىمسىز. تىرپ ەتكەندەرى ەلدەن الاستالدى.

بۇنىڭ بارلىعى ەلدەگى ماتەريالدىق رەسۋرستىڭ مونوپوليالىق تۇردە باقىلاۋدا ەكەندىگىن كورسەتەدى. دەمەك، جەكەدارا بيلىك ەشقاشان ەلدەگى ماتەريالدىق بايلىقتى حالىقتىڭ يگىلىگىنە جاراتا المايدى ءارى جاراتۋعا كىرىسكەن كۇشتەردى  قۋدالايدى. بۇل – سول سيپاتتى بيلىكتىڭ ءوزىن ءوزى قورعاۋعا ءماجبۇر ەتەتىن مىندەت. سەبەبى، ەلدەگى رەسۋرستى حالىققا جاراتقان ساتتەن باستاپ، جەكەدارا بيلىك پىشىراي باستايدى، ورتا تاپ قالىپتاسادى، ال ول دەموكراتيالىق ءپرينتسيپتى كوكتەتەتىن  بىردەن ءبىر قۇنارلى توپىراق بولار ەدى.

ەگەر ەلدە ورتا تاپ قالىپتاسقاندا، باسقاسىن بىلاي قويعاندا جەردىڭ ءراسۋا بولۋى، اركىمگە ساتىلۋى، جالعا تاراتىلۋى وڭدى-سولدى ورىن المايدى. جەرگە دە قوجايىن الگى ورتا تاپ بولار ەدى. سوندىقتان بۇگىنگى وزەكتى بولىپ وتىرعان جەر ماسەلەسى ەشقاشان ويداعىداي شەشىمىن تابا المايدى... ەگەر دە ەلدە ورتا تاپ قالىپتاسىپ، بايلىققا باقىلاۋشى سول بولمايىنشا.

ۇب – ەلدىڭ ماتەريالدىق يگىلىگىن قورۋشى كۇش.

ۇلتتىق ەليتا

ۇلتتىق ەليتا – حالىقتىڭ اكەسى، ەلدىڭ ابىزى، مەملەكەتتىڭ رۋحاني قالقانى. ءبىز ەليتا رەتىندە سوۆەتتىك ۇعىمنىڭ جەتەگىندە، ينتەلليگەنتسيانى اتاۋمەن شەكتەلىپ ءجۇرمىز. الايدا، بۇلار - موينىنا قارعى باۋ تاعىپ، قولىنا ديپلوم ۇستاعاندار ەمەس، حالىقتى سوڭىنا ەرتە الاتىن، اۋىزىنىڭ دۋاسى بار، مەملەكەت مۇددەسى جولىندا تاۋەلسىز اشىق پايىمى بار توپ. بۇل – ۇلتتىڭ ابىرويلى دا ارداقتى ازاماتتارى عانا ەمەس، ەڭ باستىسى بۇلار - مەملەكەت مۇددەسىن قورۋشى كۇش.  مەملەكەت ساياساتىن حالىق يگىلىگى تۇرعىسىنان باقىلاۋشى، ىقپال ەتۋشى تاراپ. بۇلار جاي عانا پىكىر ايتىپ قويمايدى، تەرىس ساياساتقا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق تانىتادى، قاجەت بولسا قۇربان بولادى. قۇربان بولعان الاشورداشىلاردى، شىعىس تۇركىستان قۇرۋشىلاردى الىڭىز.

جەكەدارا بيلىك تۇسىندا ەليتا قايشىلىققا كەلمەي تۇرا المايدى، ويتكەنى، اۆتوريتارلىق بيلىك مەملەكەت مۇددەسىن ەشقاشان تولىق قورعامايدى، ونى ءوز مۇددەسى تۇرعىسىنان شاشاۋ شىعارادى. وسى تۇستا مەملەكەت مۇددەسىن قورۋشى ەليتا ءۇنسىز قالمايدى، تاريحي ءوز ميسسياسىن ورىندايدى.

اۆتوريتار بيلىكتى قوعام ەليتانىڭ باسى جەرگە جەتكەنشە تىنشىمايدى. ونى شىنايى بولمىسىنان اجىراتىپ، ەليتانى تورعاي ۇركىتەتىن ەگىندەگى قاراقشى كەيپىنە تۇسىرەدى.ونى وزىنە قىزمەت ەتكىزىپ، ەليتانى الۋان جولدارمەن بۇعاۋلاپ نە جويىپ تىنادى.

سوندىقتان دا ۇلتتىق ەليتا جەكەدارا بيلىك تۇسىندا بارىنشا السىرەپ، مەيلىنشە تۇقىرتىلادى. ءسويتىپ، حالىق جەتىم قالادى. بۇقارا كورىنگەنگە جاۋتەڭدەپ، ءسوزىن سويلەگەن بالا-شاعانىڭ ءوزىن باتىر تۇتادى، ونى ەليتا ساناپ، ءوزىن ءوزى الداۋسىراتادى...

ۇلتتىق تۇتاستىق

مەملەكەت قۇراۋشى باستى ءۇشىنشى فاكتور – ۇلتتىڭ تۇتاستىعى. ءبىزدىڭ قوعام ۇلت پەن ەتنوستى ءالى كۇنگە شاتتاستىرۋدان تانباي كەلەدى. ۇلت مەملەكەت قۇرۋشى ءتۇرلى ەتنوستان تۇرۋى ىقتيمال ءبىرتۇتاس حالىق. مۇستاپا شوقاي ورتاازيالىق ەتنوستاردى بىرىڭعاي مەملەكەتكە بىرىكتىرىپ، ۇلى تۇركىستان قۇرۋداعى ماقساتى، سول جۇرتتاردى بولاشاق ءبىرتۇتاس ۇلت رەتىندە قاراستىرعانى سوندىقتان ەدى. ارينە، ۇلت كەيدە جالعىز ەتنوستان دا تۇرادى، مىسالى - جاپونياداعى جاپوندار.

جەكەدارا سيپاتتى بيلىك تابيعي جولمەن، شىنايى ۇدەرىسپەن ەشقاشان ەتنوستاردى بىرىكتىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇلت قۇراي المايدى. سوندىقتان ولاردى ىلعي دا جەكەدارا قاراپ، جەكەدارا بيلەيدى. اۆتوريتار تاپ ورتاق مەملەكەت قۇرۋعا مۇددەلى ەتنوستاردان زارەدەي قورقادى، ويتكەنى،  ونداي تۇتاستىق ءبىر مۇددەگە بىرلەسكەن ۇلتتى قالىپتاستىرىپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءوزىمشىل اۆتوريتار بيلىكتىڭ ءوزىن قۇرتىپ تىنادى. ماسەلەن، 2016ج 24 ساۋىردە نەمەسە 21 مامىردا تەك قانا قازاقتار شىقپاي، ولارعا باسقا دا ەتنوستار بىرىگىپ تالاپ قويسا، نە بولار ەدى؟ ناتيجە مۇلدەم باسقاشا بولارى ءسوزسىز. سوندىقتان ولاردى «اسسامبلەيا» سىقىلدى جالعان مەمورگان قۇرىپ، ەمەكسىتىپ باسقارۋ ءتيىمدى.

سايىپ كەلگەندە، جەكەداراشىل بيلىك - مەملەكەتتىڭ قاس دۇشپانى. ويتكەنى، مەملەكەتتى كۇشەيتۋگە قاجەتتى ءبىز اتاعان باستى فاكتورلارعا  ول ەشقاشان ىمىراشىل كوزقاراستا بولمايدى. تابيعاتى وعان جىبەرمەيدى.

ەرعالي سەرىك

Abai.kz