ورايى كەلگەن رەتتەگى ءار جىلدارداعى پىكىرلەرىمدى تۇجىرىمداي كەلىپ: «قازاق يدەياسى – قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ ومىرلىك ماقساتىنىڭ التىن دىڭگەگى»، قابدەش ءجۇمادىلوۆ – ۇلتىنىڭ «رۋحاني قۋاتى مەن باق-تالايىن، ازاتتىقتى اڭساعان ارمانى مەن ازابىن، قۋانىشى مەن قايعىسىنىڭ، كوز جاسىنىڭ اماناتىن، ار-وجدانىنا كىر كەلتىرمەي، قايسارلىقپەن ورىنداپ شىققان نىسانالى تۇلعا، «قابدەش قالامىنىڭ قۋاتىنا تۋعان حالقى ءالى دە مۇقتاج». حالىقتان شىققان حالىقتىق (حالىق ەمەس) جازۋشى تۋرالى ءبىر اۋىز لەبىزىمدى الفرەد دە ميۋسسەنىڭ: «وتكەننىڭ بارلىعى ءوشىپ تىندى، ال بولاشاقتا نە بولاتىنى بەلگىسىز... كەشەگى قوعام بىتكەن جوق، ەرتەڭگى قوعام ءوز ءومىرىن باستاپ كەتتى»، – دەگەن ءسوزىن جەلەۋ ەتە وتىرىپ، قابدەش-قاباڭ دا ءوزى اڭساعان بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىندە تويىن تويلاپ وتىر، كەشەگى تىرشىلىكپەن تولىق ەسەبىن ايىرىسىپ ۇلگەردى جانە ونىڭ رۋحىن ولتىرمەي، مىنا داۋىرىمىزگە جالعاستىرىپ اكەلدى، ەندى ەرتەڭگى كەلەشەكپەن دە جالعاستىراتىن تۇلعالى تاعدىرىن باستاپ كەتتى»، – دەگەن العاۋمەن اياقتاپ ەدىم.

شىندىعىندا دا، مۇقىم ءبىر ۇلتتىڭ قيامەتتى دە كيەلى بولمىسىن قايتالانبايتىنداي تەبىرەنىسپەن، قولىنا قالام ۇستاعان كەز كەلگەن سۋرەتكەردىڭ ماڭدايىنا بۇيىرا بەرمەيتىندەي قۇدىرەتتى قۇشتارلىقپەن، تاعدىردىڭ ءابىلھايات سۋىنا سۋارا وتىرىپ جازىلعان «سوڭعى كوشتەن»، «تاعدىردان»، «دارابوزدان» كەيىن جان سۋسىنىن قاندىراتىن تۋىندىنى ومىرگە اكەلەدى دەپ دامەتۋدىڭ ءوزى دە، سوفى اللايار ايتقانداي، «دارمەنسىزدىڭ ءۇمىتى» ەدى.

سۇيىنىشكە وراي، ءبىز قاتەلەسىپپىز. ءوزى تاۋىپ ايتقانداي، «سوڭعى كوشتەن» كەيىن دە – كوش، «تاعدىردان كەيىن دا – تاعدىر، «دارا بوزدان» كەيىن دە – دارا بوزدار، «قايتقان قازداردان» كەيىن دە – «اجالدان قاشقان پەرىشتەلەر»، «تاڭعاجايىپ دۇنيەدەن» كەيىن دە – «قىل كوپىر» بار ەكەن.

سونداي ءبىر جانكەشتىلىكپەن وتكەن، «شىعارماشىلىق» اتتى «بەينەت سۋسىنىن» (اباي) قانا ىشكەن ۇزاق جىلعا سوزىلعان سالبۋرىندى ومىردەن سوڭ كوزىڭدى جان تەرەزەسىنەن جوعارى كوتەرىپ، مىناۋ جارىق دۇنيەنىڭ «كەڭ اسپانىنا، ەلىنىڭ مەيىرىمىنە» جانارىنىڭ قۇمارىن قاندىرا قاراپ، ءبىر ىقىلىم ساتكە ويىن دا، بويىن دا سۋىتسا – قابدەشتىڭ-قاباڭنىڭ بۇل تىرشىلىگىنە دە ەل-جۇرتى سۇيىنىشپەن قارار ەدى. بىراق زار كۇيىن ساقتاعان «سايگۇلىكتەي»، تۋمىسىنان «بەينەت سۋسىنىنا» ءشولى قانباعان ھاس بولمىستى ونەر يەسىنە ءتان جانكەشتى (جانسەبىل ەمەس) قۇشتارلىقپەن، ەكىنشى ءبىر كەڭ تىنىسپەن قالامىن قولعا الىپتى.

اقىل ازابىنا، سانا سابىلىسىنا، كوڭىلدەگىسىن كوپكە جەتكىزۋگە ۇمتىلعان نەتكەن جانكەشتى ء(يا، تاعى دا وسى ءسوزدى قايتالاماسقا ءاددىمىز جوق), قۋاتتى قۇشتارلىق دەسەڭىزشى!

مۇنداي قۇبىلىس ارعى-بەرگى الەم ادەبيەتىنىڭ، ءتىپتى بارشا ونەر اتاۋلىنىڭ تاريحىندا سيرەك. شىعارماشىلىعى ءبىر اڭگىمەمەن، ءبىر حيكاياتپەن، ءبىر رومانمەن ولشەنەتىن، كوركەم وي قۋاتىنىڭ شاما-شارقى سوعان عانا قاپتال جەتكەن تاماشا سۋرەتكەرلەر بار. ال مىنا شوعىردىڭ، سونىڭ ىشىندە قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ شابىت شارپۋى مەن قالام قارپۋى جويقىن. «ومىردەن سوڭ دا ءومىر بار» دەپ رۋح راۋاياتتارىندا ايتىلاتىنداي، بۇل شوعىر ءبىر ادامعا تيەسىلى شىعارماشىلىق جولدى قايىرىپ تاستاپ، زار كۇيىنە تۇسكەن نار جولىنىڭ ەكىنشى اينالىمىن دا قايىرىپ تاستاعان جايى بار.

قابدەش ءجۇمادىلوۆ «قىل كوپىردەن» ءوتىپ، «اكادەميكتەردىڭ كوز جاسىنا كوشتى». مۇنى، ەندى، كومبەگە تۋرا تارتقان الاشاعىردىڭ بۋرىل قۇيرىقتى بوزايعىرىنىڭ ەكپىنى دەمەسكە لاجىڭ جوق.

قاداري حاديسكە جۇگىنسەك، ءلاۋحۇل-ماحپۋزدىڭ تاقتاسىنداعى ماڭدايىڭا جازىلعان ىرىزدىق پەن كەرمەك ءدامدى تولىق تاتپاي، مىنا جالعاننان كوشپەك ەمەسسىڭ. بۇل ورايدان شالعاندا، بالا شاعىمىزدا ءسۇيىنىپ وقىعان «جاس داۋرەن» جىر جيناعىنىڭ اۆتورى قابدەش اقىننىڭ ءوزى:

الەمدە تالاي قىزىق بار،

ارالاپ كورسەڭ – ناناسىڭ.

ءبولىپ تۇر قىزىل سىزىقتار

باقىت پەن سوردىڭ

اراسىن، –

دەپ جىرلاعان باق پەن سوردىڭ سىزىعىن ارلى-بەرلى، اۋمالى-توكپەلى، الما-كەزەك كەسىپ وتكەن جانكەشتى ء(يا، قابدەشتىڭ شىعارمالارىن وقىعان ادامنىڭ وسىناۋ ءبىر «جانكەشتى» دەگەن جانكەشتى ءسوزدى قايتالاماۋى مۇمكىن ەمەس) كەيىپكەرلەردىڭ تۇتاس ءبىر قاۋىمىنىڭ (گالەرەيا دەگەن ازدىق ەتەدى) تارتار ازابى مەن كورەر قىزىعى قابدەش قالامگەرگە جازمىشىنان بۇيىرسا كەرەك.

ەگەر دە كوركەم ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى ولشەمگە الىپ، قابدەشتى – قابدەش رەتىندە قاتارعا قوسىپ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ دەگەن اتتى ادەبيەتتىڭ تاقتاسىنا ويىپ تۇرىپ جازدىرعان «قازدار قايتقاندا» اڭگىمەسىنەن باستاپ، قالامىنىڭ ۇشىنان شىققان سوڭعى «اجالدان قاشقان پەرىشتەگە» دەيىنگى قابدەش بەينەلەگەن كەيىپكەرلەر قاۋىمى اراسىنا ساڭلاۋ سالماي، ءبىر جەلىنىڭ بويىنا تىزسەك، وندا، سىزگە وتىرىك، ماعان شىن دەمەيىن، بىزگە وتىرىك سىزگە ءمالىم، التاي مەن الاتاۋدىڭ اراسىنداعى شەكارا بويىن تۇتاستاي كەۋدەسىمەن جاۋىپ تۇرۋعا قاپتالىنان جەتەتىن شەپ قۇرىلار ەدى جانە ولاردىڭ بارلىعى شەتىنەن جاۋىنگەر ءارى وتانشىل قاھارماندار (كەيىپكەرلەر ەمەس). سوندا ءوز جەرىمىزدەن باستالىپ، ءوز جەرىمىزگە قۇياتىن ۇلى داريادان قاعىس قالدىرعان ىرىزدىعىمىزدى سول ءبىر ء«ولىم ىشىنەن ءومىر، ءومىر ىشىنەن – ءولىم ىزدەگەن وتانشىل جانكەشتىلەر» وزدەرىنىڭ نامىستى ىرىسىمەن تولىقتاي قايتارىپ بەرەر ەدى.

مۇنى اسىلىق دەمەڭىز، ءبىر ءسات قازاق دالاسىن قايىستىرا لەكي جورتىپ، قىلىشىن جارقىلداتا بىلەگەن «دارابوزداعى» سايىن ساربازداردى، پايعامباردىڭ جەلبىرەگەن اق تۋىنىڭ شىلاۋىنا ەرە شەرۋ تارتقان «پرومەتەيدىڭ الاۋىنداعى» دالا ساحابالارىن، شەكارا بويلاي ءبىر سۇيەم جەردى جاۋدىڭ تابان استىندا قالدىرعىسى كەلمەي جانتالاسقان «تاعدىرداعى» تاۋقىمەت يەلەرىن، «ابىلايدىڭ اقىرعى كۇنىندەگى» ەلىن كەلەشەككە امانات ەتكەن حان ابىلايدى، سول «ابىلايدىڭ سوڭعى باتىرى بەردىقوجانى»، ازاتتىق ءۇشىن ءومىرىن قىلىشتىڭ جۇزىنە سەرتكە بايلاعان «كوكجالداعى» كوكجالدى (وسپاندى), بوشالاپ كەتكەن ۇرپاقتىڭ بوتالاپ قايتقان «سوڭعى كوشىندەگى» جۇرەگى جارالى ارىستاردى، تۋعان جەرگە دەگەن اڭسارىن ەشقانداي اتاق-ابىروي باسا الماعان «اتامەكەندەگى» اقىل زيالىلارىن، «كوكەيتەستىدەگى» ناركەسكەندى، جەلتوقساننىڭ ىزعارى قارىپ، قىل كوپىردەن وتكەن، تاۋەلسىزدىكتىڭ ىستىق تابى بەتىن شالعان «قىل كوپىردەگى» رۋح قاھارماندارىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى!

ولاردىڭ بارلىعى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ بۇلدىر ەلەسىن، جالعاننىڭ جالعان ماعىناسىن ىزدەپ جابىعىپ جۇرگەن شەرمەندەلەر ەمەس. وتانى ءۇشىن جۇرەگىن وتقا قارىتقان، كۇرەسىندى كۇيتتەمەي، ازات وتاندى كيە تۇتقان جانكەشتى شاھيت قاھارماندار! وتان ساحابالارى! ءبىرى ۇلى وتاندى جاۋدان ازات ەتسە، ەكىنشىسى رۋح شەكاراسىن بەكىتىپ بەرسە، ءۇشىنشىسى شەكارانىڭ شەبى ءۇشىن جانتالاسادى، ءتورتىنشىسى – ۇلتىنىڭ ەركىنەن تىس جاتتىڭ قولىمەن كەسىلگەن كەڭىستىكتىڭ شەبىن بۇزىپ، كەكتەنە اشىنىپ، ۇلى تاريحي وتانعا اسىعادى.

قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ كوكەيىن تەسكەن ءبىر-اق اڭسار بار، ول – وتان، وتان جانە وتان. كوركەم قۋات تا، رۋح تا، وقيعا دا، شيەلەنىس پەن تارتىس تا، كوركەمدىك شەشىم دە وتان تاعدىرىنا قۇرىلعان. ءتۇپتىڭ تۇبىندە قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ سول وتانشىل جانكەشتى قاھارمان كەيىپكەرلەرىنە قويىلعان اسقاق رۋحتى ەسكەرتكىشتەردىڭ رۋحى شىعىس شەبىمىزدە سامساي اتويلاپ تۇراتىنىنا مەن سەنىمدىمىن.

ءبىز قازىر «وتان» دەگەن قاسيەتتى ءسوزدى ايتۋعا كىبىرتىكتەپ، شىتىنا قابىلدايتىن كەپيەتكە ۇرىندىق. ال قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «قازدار قايتقاندادان» باستاپ، «اجالدان قاشقان پەرىشتەگە» دەيىنگى كەڭىستىكتەگى كەيىپكەرلەرى وتانىنا، تاريحي وتانىنا ۇمتىلادى.

شاعىن عانا وسى ەكى تۋىندىدا بۇكىلالەمدىك نىسانا بار. ادام سانىنان الاڭدامايتىن ءبىر جارىم ميلليارد جۇرتتىڭ تۋىت شەكتەۋ ساياساتىن جەگىسىنە جەتكىزگەن موياننىڭ «قىزىل شاھا» رومانىنا «ادامنىڭ تەكتىك ار-ۇياتىن قورعاعانى ءۇشىن» نوبەل سىيلىعى بەرىلدى. سول يدەيانى وسىدان الپىس جىل بۇرىن، سوناۋ «قازدار قايتقان» زاماندا جازىپ، مىنا داۋىردە قايتالاي تاكىرالاعان قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ اماناتتى اڭسارى قازاق قوعامىن بىلاي قويىپ، قازاق ادەبي سىنىنىڭ نازارىنا دا ىلىكپەدى. ميللياردتار ەلى موياننىڭ «قىزىل شاھاسىنان» سوڭ ەكى بالا، از ۇلتتارعا ءۇش بالا وسىرۋگە رۇقسات بەردى. ۇلى ەلدىڭ ورتا دارەجەلى قالاسىنىڭ سانىنا قارايلاس ۇلتىمىزدىڭ قىزىل شاھالارىنىڭ تاعدىرى ءبىزدى ءال-ازىرگە الاڭداتار ەمەس. وتانىمىزداعى قىزىل شاھا پەرىشتەلەر اجالدان قاشىپ، شەت اۋىپ كەتپەسە ەكەن دەگەن تىلەۋدەن باسقا قام-قارەكەتكە ءبىز دە شاراسىزبىز.

رۋح پەن ۇلت ساقاباسى اتانعان جازۋشىلار اۋلەتىنىڭ ابىزى قابدەش ءجۇمادىلوۆ ەلىنىڭ الدىنداعى ءوزىنىڭ كەزەكتى ءبىر پارىزىن وسىلاي ورىنداعان.

ايتپاقشى، رۋح ساقاباسى دەمەكشى، راحمانقۇل (بەردىباي) دەگداردى تىتىرەندىرگەن كوزقاماندار مەن ورالحاندى (بوكەي) تۇرشىكتىرگەن ءدۇدامالداردىڭ مىسى باسىپ بارا جاتقان مىناۋ «بەتى سۋىق زاماندا» ءبىز وسى يمانىمىزدى ۇيىرەتىن جاراتقاننىڭ وزىنەن سەسكەنۋدەن قالىپ بارا جاتقان جوقپىز با دەگەن كۇدىك پەن كۇمان ويىمىزدى جەڭە باستاعانداي. قۋىق بالاق، سىپسىڭ سيراقتاردى بىلاي قويعاندا، ەرنىن قيمىلداتۋعا ەرىنبەگەن ەرەسەك ەركەكتەر مەن كەكسە ايەلدەردىڭ ءوزى يسلامي قۇندىلىقتاردى بىلاي قويىپ، پايعامبارىمىزدى وسەكتىڭ تاقىرىبىنا اينالدىرۋعا ماشىقتانۋعا بەت الىپ بارا جاتقانى – اقيقاتتى شىندىق.

سونداي ءبىر زاۋالدى نىشانداردى بايقاعاندا، قابدەش ءجۇمادىلوۆ «پرومەتەي الاۋى» رومانىنداعى سايىن ساقاراعا رۋح نۇرىن شاشقان، اقتايلاق بي مەن قۇنانباي قاجى ارقىلى اباي مەن شاكارىمدى، مۇحتار اۋەزوۆتەن باستاپ، مۇحتار قۇلمۇحامەدكە (جازۋشىنىڭ ەمەۋرىندى كەيىپكەرى) دەيىنگى ۇرپاقتاردى شارپىعان ساۋاپ ۋاعىزىنىڭ سالاۋاتى ويىڭا ورالادى. بەس تال ساقالمەن، بەس ەلى ەتەكپەن كۇرەسۋدى مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالدىرۋعا دەن قويعانىمىز، شىنىمەن دە، الاڭداتسا – الاڭداتارلىقتاي. ال «يمان ايناسىنىڭ» (اباي) ۇلتتىڭ ار-وجدان تازالىعى مەن ادەپ تاربيەسىن ساقتاۋعا تيگىزەتىن ساۋابى وسى شىعارمادا بارىنشا مەيىرىممەن سۋرەتتەلگەن.

سونداي قاسيەتتى الاۋعا سۇيىنە ۇمتىلعان قازاق قاۋىمىنىڭ الدىنان «توزاق وتى» توسىپ تۇرعانىن، ازاتتىق اڭساعان بۇلا ءتانىنىڭ تاكلاماكان ءشولىنىڭ اڭىزاقتى اپتابىنا قاقتالارىن، بوستاندىق ىزدەگەن كوشتىڭ «كوكجالىنىڭ» ومىرىنە قاندى قاقپان قۇرىلارىن، ايالاعان «اققۋلارىنىڭ ارانعا تۇسەرىن» كىم بىلگەن؟ جازۋشى قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ ماڭدايىنا بەينە ءبىر قازاق ەلىنىڭ تاعدىر تاۋقىمەتىن تۇگەندەۋ جازىلىپ قويعانداي، اتالعان ءۇش حيكاياتتاعى توزاق ازابى «قىل كوپىردە» جازۋشىنىڭ وي جەلىسىمەن قايتالانا ساباقتالا سارالانادى.

ء«ۇش حيكاياتتاعى باستى جەلى – ازاتتىق ءۇشىن تارتقان ازاپ تاۋقىمەتى. مەيلى، تارىمنىڭ تارى قۇمىندا، التايدىڭ باۋىرىندا، الاتاۋدىڭ القىمىندا، سارىارقانىڭ ساۋىرىندا بولسىن، ءبارىبىر ۇلتىنىڭ ار-وجدانى ءۇشىن كۇيىندىگە ۇشىراعان ەر-ازاماتتار مەن اق جاۋلىقتى ارۋلاردىڭ تاعدىر زاۋالى بىرەۋ-اق. ول – ۇلت نامىسى. ەلىن سۇيگەنى ءۇشىن – ەل اعالارى، ەرىن سۇيگەنى ءۇشىن – ەل انالارى ازاپ شەگەدى.

«بوستاندىقتىڭ ءدامى ءتاتتى، ىرىزدىعى اششى» دەگەن سول. وسىنداعى ازاپتى ومىرگە اشىنا وتىرىپ، تاۋەلسىزدىك جولىنىڭ قانداي اۋىر سىناقتان وتكەنىن سەزىنەسىڭ. بۇگىنگى تاۋەلسىز ءومىردىڭ شۋاعىندا قابدەش ءجۇمادىلوۆ سۋرەتتەيتىن «توزاق وتىنداعى»، «كوكجالداعى»، «ارانعا تۇسكەن اققۋلارداعى» ازات رۋحتى جانداردىڭ جان ازابى بار ەكەنىن ۇعىناسىڭ. بۇل ويدى جازۋشى «قىل كوپىردەگى» وي اعىمىندا بارىنشا قانىق قالام قۋاتىمەن يلاندىرا تالدايدى. بۇل شىعارمالاردىڭ بارلىعى دا: قازاق ەلى قىل كوپىردەن ءوتتى، ەندى سەنىمدى قاداممەن كەلەشەككە قارىشتاي ادىمدايتىن شاعىمدى شاق تۋدى – دەگەن نىسانالى سەنىممەن رۋحىڭدى كوتەرە باياندالىپ، ەرتەڭگى كۇننىڭ ەرەن قۇبىلىستارىنا ەمەۋىرىن تانىتۋمەن اياقتالادى.

وسى روماندار مەن حيكاياتتاردىڭ اراسىندا قاباڭنىڭ ەكىنشى تىنىس العان كەزەڭىندە جازىلعان شاعىن جانرداعى شىعارمالارىنىڭ ءوزى تراگەديالىق تاقىرىپ پەن تراگەديالىق سيتۋاتسياعا قۇرىلعان. «اجالدان قاشقان پەرىشتە» مەن «تۇل ماحاببات» اڭگىمەلەرىنىڭ كوركەمدىك شەشىمى – ومىرگە دەگەن قۇشتارلىقپەن، جانىڭا ءۇمىت سىيلاعان شۋاقتى سەزىممەن اياقتالادى. ەكى تۋىندىداعى كەيىپكەرلەر تاعدىردىڭ تۇڭعيىق تىلسىمىنا شوگىپ بارا جاتىپ، جان دارمەنىنىڭ سەپتىگىمەن قاراڭعىلىق تۇمشالاعان تەرەڭنىڭ تۇبىنەن ءومىر ساۋلەسىنە ۇمتىلادى. «تۇل ماحابباتتاعى» ءزارلى ءزاۋزات زارى ءومىر جىرىنا ۇلاسادى. جاس جۇبايلاردىڭ باقىتقا ۇمتىلىپ، باقىتسىزدىقپەن اياقتالعان تاعدىرى قامتىلعان «جەتى اتا» اتتى شاعىن اڭگىمەدەگى اتا-بابا رۋحىنىڭ زاۋالى دا سول شيكى وكپە ۇرپاقتاردىڭ قامى. ء«پاني مەن باقي اراسىنداعى» كەيۋانا قانشايىم مەن مەيىرلى مونيكانىڭ باۋىرىنان ورگەن ءۇمىتتى ۇرپاقتىڭ ەرتەڭى كۇدىكتى كوڭىلگە سەنىم ۇيالاتادى.

«قالىڭ ەلىم، قازاعىم» دەگەن اۋقىمعا سىيىپ كەتەتىن پىكىرلەر شوعىرىندا دانالىق تا، اعالىق تا، ادالدىق تا، نامىس تا، ءتىپتى شامكوستىك تە بار. مۇنىڭ بارلىعى ۇلىلارعا ءتان مىنەز. ول ءبارىمىز ءجيى ايتاتىن، بىراق ورىنداي بەرمەيتىن:

ايتىپ وتكەن ادامدا ارمان

بار ما،

جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر

جاسىرماي، –

دەگەن اڭساردى ۇستانعان شىعارماشىلىق ۇستىن.

مۇنداي شامىرقانۋلاردىڭ بارلىق سەبەبى مەن سالدارى «كەشىرىمدە» ايتىلعان. ول ادامداردى، ولاردىڭ وي-قىرىن ءبىز دە بىلەمىز. بىرىنە تۇسىنىستىكپەن، بىرىنە تۇسىنىسسىزدىكپەن، بىرىنە اتتەگەن-ايمەن، بىرىنە «دۇرىس ەكەن، جارايسىز، قابە!» – دەپ قارايمىز دا، ءبىز دە «كەشىرىمگە» جۇگىنەمىز. كەشىرىمگە جۇگىنەمىز دە، قىلداي قياناتتىڭ ءوزىن اۋىرسىناتىن پەندە قابدەشتىڭ جانىن جارالاعان پەندەلەرگە، اسىرەسە جازۋشىنى جاستايىنان تالاعان قىرقىلجىڭعا قاراتىلعان قىجىلىمىزدى كەشىرىمگە قيمايمىز. ويتكەنى ول ءبىر قابدەشكە ەمەس، الدىڭعى تولقىن ارىستارعا دا ء(ادي، ءىلياس، ءانۋار، ولجاس، مۇحتار), ءتىپتى ازۋ ءتىسىمىز شىعىپ ۇلگەرمەگەن كەزدە بىزگە دە قادالعان كارى شوڭگە – تىكەن ەدى. ال قايىمداسقانداردىڭ ۋاجىنە جازۋشىنىڭ جاۋابى دا بەرىلگەن. ولاردىڭ اق-قاراسىنا تورەلىك ايتۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە جاتپايدى. قالاي دەگەنمەن دە، بۇل تولايىم پىكىرلەردە قالامگەر قابدەش پەن پەندە قابدەشتىڭ تۇلعاسىن تولىقتىراتىن، جان دارمەنىن بىلدىرەتىن اق ادال ويى بار.

جازۋشىنىڭ جان سىرى مەن پسيحولوگياسى «ەمەننىڭ ءيىر بۇتاعى»، «باسىنان قاراتاۋدىڭ كوش كەلەدى»، «جەتى اتا»، ء«بىر شولمەك سىرا»، «دەموكراتيا»، «كەشىرىم»، «قىل كوپىر» اتتى تۋىندىلارداعى وتپەلى كەيىپكەر ايجارىقتىڭ وي اعىمى ارقىلى اشىلادى. تەك بۇل شىعارمالاردا عانا ەمەس، جالپى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جازىلعان ۇلكەندى-كىشىلى تۋىندىلاردىڭ بارلىعىندا دا جيناقتاي بايانداۋ ءۇردىسى انىق اڭعارىلادى. بۇل ءتاسىل – جازۋشى ءماتىنى ارقىلى ويدى سارالاي تالداۋعا، جاۋاپكەرشىلىكتى وزىنە الا وتىرىپ، ايتار ويىن اشىق بىلدىرۋگە، ياعني جان تولعانىسىن بارىنشا شىنايى جەتكىزۋگە، سول ارقىلى وقىرمانىن كۇمانسىز سەندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. شىعارماشىلىق يەلەرىنىڭ تۇلعالىق بولمىسىن تۇسىنۋگە جول اشادى.

قورىتا ايتقاندا، قابدەشتىڭ قالامىنان شىققان شىعارمالاردىڭ بارلىعىندا جان ايقايى مەن جان اشۋى بار، جانكەشتى تاعدىر بار. اتاقتى شىنشىل، جازعان حاتتارىنىڭ وزىمەن نيكولاي ءبىرىنشى پاتشانى تۇرشىكتىرگەن شاعاتايدىڭ ءۇرىمى پەتر چااداەۆ: «ماعان بارلىق كۇنانى ارتۋعا، مەنى كەز كەلگەن قىلمىسپەن ايىپتاۋعا بولادى، بىراق «حالقىن الداپ، وتىرىك ايتتى» دەي كورمەڭىزدەرشى!» – دەگەن ەكەن. سول سياقتى ءبىز دە: قابدەش جۇمادىلوۆكە قاراتا كەز كەلگەن جالانى جابۋعا بولادى، بىراق ونىڭ قالامى ۇلتىنىڭ ار-وجدانىنا ادال قىزمەت ەتتى، ونىڭ جان ايقايى مەن جان اشۋىندا جالعاندىق جوق، – دەپ كەپىلدىك بەرە وتىرىپ، وسى ءتامسىلىمىزدى اياقتايمىز.

ءبىر اڭسار: جاڭا قاباڭنىڭ وتانشىل، جانكەشتى قاھارماندارىنا باقتىنىڭ تۇبىنەن باستاپ، اياگوزگە دەيىنگى ارالىقتا ۇلى كوشتىڭ كەيىپكەرلەرىنە ەسكەرتكىش ورناتۋدى – وسى جيىننىڭ تىلەگى رەتىندە ۇسىنامىن.

سوندا جەر ساتىلىپ كەتكەن كۇننىڭ وزىندە – ولار سەنىمدى تۇردە قازاق شەكاراسىن ساتپاي، ساتىلماي، كۇزەتىپ تۇراتىنىنا تولىق سەنىمدىمىن.

تۇرسىن جۇرتبايۇلى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

قابدەش بولۋ بۇل كۇندە اركىمگە ارمان

(اعاعا ارناۋ)

 الاتاۋسىڭ سەن بۇگىن، اسقاق كەۋدەڭ،

يمەنبەيسىڭ جاۋدان دا تاپ-تاپ بەرگەن!

ءبىر وبلىس جۇرت بولدى بۇل كۇندەرى

ارعى بەتتەن قازاعىڭ باستاپ كەلگەن!

شەتتەگى ەلدە شەرلى كوپ، شەرمەندە كوپ،

كۇتەدى ىلعي تەلمىرىپ ەلدەن كومەك!

اقوردانىڭ بۇگىندە اقىلشىسى –

سول كوشكە ەرىپ بەسىكتە كەلگەن بوبەك!

تابىستىردىڭ سول ەلدى ەلمەن جاڭا،

يمپەريا ءوزى وعان بەرگەن باعا!

مەمسىيلىقتىڭ يەسى بۇل كۇندەرى –

سول كوشكە ەرىپ تايىنشامەن كەلگەن بالا!

بولدىڭ بۇگىن ءبىز ءۇشىن اعا سىيلى،

كەڭ كەۋدەنىڭ عانا ەلگە جانى اشيدى!

ايتقانىڭدى تىڭدايدى بۇكىل قازاق،

جازعانىڭدى جاستانىپ تاعى وقيدى.

جاڭىلمادىڭ سەرتىڭنەن، ماقساتىڭنان،

قوسىلدىڭ كەپ تالانتتى توپقا تىڭنان!

وقىرمانىڭ ەمەس پە ءبىر پارتيا،

قۇرام دەسەڭ، قاسقايىپ ساپتا تۇرعان!

تاۋلار از با وزىڭدەي دالامدا اسقاق،

سول تاۋلاردى ءبىر سۇمدار ارانداتپاق!

ءبىز باقىتتى بولار ەك، سەرتتە تۇرىپ،

سوعان مۇشە بولۋعا جاراپ جاتساق!

ءىس بىتپەيدى لەپىرگەن تويداعى انمەن،

پانا بولا المايدى قويعا قاندەن!

قابدەش بولۋ بۇل كۇندە اركىمگە ارمان،

قالاي بولۋ جاعىن دا ويلاعان ءجون!

توقىم توسەپ، باسىنا ەر جاستاعان،

ەندى قايتىپ كەشەگى كەلمەس بابام!

جالعاي الساق جاقسى ەدى، ارعى بەتتەن،

ءۇزىپ الماي سول كوشتى سەن باستاعان!

قانات – قانات بولمايدى جەل بىتپەگەن،

تۇرماۋ كەرەك ەشقاشان ەرلىك تومەن!

ءۇمىتىڭدى اقتار ەك، سول كوشىڭدى

جەتكىزە الساق جەرلەرگە سەن دىتتەگەن!

زامان ءبىزدى بارادى ەسكى اعىسقا اپ،

تىزگىنىڭدى تۇرماساڭ تەكتەپ ۇستاپ!

كوشتىڭ تۋىن ۇستادىڭ، سول تۋىڭدى

ءبىر ىنىڭە جاقسىلاپ بەر تابىستاپ!

پانا بولدىڭ، جەل سوعىپ، ۋىق سىنسا،

ايامادىڭ زاماندى ەل بىلىقتىرسا!

قازاق سورلى ەشكىمنەن بولماس ەدى،

سەكسەن جىلدا ءبىر قابدەش تۋىپ تۇرسا!!!

اۋىت مۇقيبەك،

استانا – الماتى 

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» (پروەكت «DAT» №21 (338) وت 26 مايا 2016 گ.