دەرەك پەن دايەك

رەسمي اتاۋى:  وزبەكستان رەسپۋبليكاسى (O'zbekiston Respublikasi)

تاۋەلسىزدىك كۇنى:  31 تامىز 1991 جىل (كسرو-دان)

استاناسى: تاشكەنت

ءىرى قالالارى:تاشكەنت، سامارقاند، فەرعانا، ءاندىجان، نامانگان، بۇقارا، كارشي، نۇكۇس، قوقان.

حالقىنىڭ سانى:31 576 400  ادام.  (الەم بويىنشا 41-ورىن)

ۇلتتىق قۇرامى:وزبەكتەر (75,8%), ونان باسقا ورىستار (6%), تاجىكتەر (4,8%), قازاقتار (4,1%), تاتارلار (2,4%), قاراقالپاقتار (2,1%), ت.ب.

جەر اۋماعى:447 400 شارشى  شاقىرىم  (55-ورىن)

مەملەكەتتىك ء تىل:وزبەك ءتىلى

ءار تۇرعىنعا ءجىو :  US $ 6343.5

ۇلتتىق ۆاليۋتاسى:سۋم (UZS, كود 860)

باسقارۋ ءتۇرى:پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا

ۇرانى: «كۇش ادىلەتتىلىكتە!» («Kuch adolatdadir»)
ءانۇرانى:«Serquyosh hur o'lkam» («مەنىڭ كۇن ساۋلەلى جانە ەركىن ەلىم»)

تەلەفون  كودى     +998

ينتەرنەتتىك  دومەن:  .uz

العاشقى پرەزيدەنتى:يسلام كاريموۆ
پرەمەر-ءمينيسترى: شاۆكات ميرزياەۆ 

سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە كورشى وزبەك ەلى تۋرالى تاقىرىپتار ءجيى قوزعالاتىن بولىپ ءجۇر.ولاردىڭ تۋريزم مەن جەڭىل ونەركاسىپتەگى جەتىستىكتەرى،  ءتول رۋحانياتىن ساقتاۋى مەن مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن ءتيىستى دەڭگەيىندە قولدانۋى ۇلگى رەتىندە مىسالعا ءجيى الىنادى. ال سوڭعى جازعى  وليمپيادادا ەرەكشە ۇلتتىق نامىسپەن، سپورتتىق الەۋەتىنىڭ ارتۋىمەن كوزگە ءتۇسىپ،ءتىپتى قازاقستاننىڭ الدىن وراپ، جالپى ەسەپتە 21-ورىن الۋى ولاردى زور قۋانىشقا كەنەلتكەنىن نەسىن جاسىرايىق.  جۋىردا ولار ءوزىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىن اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالدى...يسلام كاريموۆتىڭ ءوز ەلى ءۇشىن جاساعان جاقسىلىعى كوپ پە، الدە زاردابى مول ما دەگەن ساۋال توڭىرەگىندە پىكىرتالاستار ءالى دە تولاستار ەمەس. شىندىعىندا كورشى، ءارى باۋىرلاس ۇلتتىڭ ەلى وزبەكستان تۋرالى نە بىلەمىز، ال نەنى بىلمەيمىز؟ وسى جولساپار كۇندەلىگىن وقۋ بارىسىندا بۇل سۇراققا جاۋاپ الاسىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.

     كەدەننەن ءوتۋ نەمەسە العاشقى اسەر

ءوزىمىز بىلەتىن وزبەكستان. بۇل ەلدىڭ اتىن اتاعاندا، كوزكورگەن، قورا-قوپسىسى قاتار جاقىن كورشىمىزدى ايتىپ جاتقانداي، جايباراقاتتىقتى سەزىنەتىنىمىز راس. راسىندا دا وزبەك ەلى ءبىزدىڭ قابىرعالاس جاتقان قۇدايى كورشىمىز، ال وزبەك ۇلتى – ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلىنىڭ ءبىر تارماعى بولىپ وركەن جايعان تەتە باۋىرىمىز. تامىرى ورتاق بولعانمەن، ءوڭى وزگەشە، ءتۇبى ءبىر بولعانمەن، ءتىلى وزگەشە بۇل ەل تۋرالى نە بىلەمىز؟جاقىن كورشىمىزدى جاقسى تانيمىز با؟ مىنە، وسى سۇراقتار تولعاندىرىپ، ناۋرىز مەرەكەسىنە ورايلاستىرىپ، وزبەكستانعا ساپارعا شىقتىق.

استانادان وزبەكستانعا ەكى جول ارقىلى بارۋعا بولادى. ءبىرىنشىسى – اۋەمەن، ەكىنشىسى – جەرمەن. اۋە جولىنىڭ ءتۇر-ءتۇرىن كورىپ ءجۇرمىز عوي، باۋىرلاس ەلدىڭ توبەسىنەن «توپ» ەتپەي-اق، اسىقپاي، جەرمەن بارايىق دەپ، شىمكەنت قالاسى ارقىلى باراتىن كەدەن بەكەتىن تاڭدادىق. حالىق اراسىندا «چەرنياەۆكا»، ال رەسمي اتاۋى «جىبەك جولى» دەپ اتالاتىن بۇل كەدەن بەكەتىنە جەتۋ ءۇشىن شىمكەنت اۋەجايىنان تاكسيگە وتىردىق. قالادان زىرىلداتىپ الىپ شىققان جەڭىل تۇلپارمەن كەلە جاتقان بىزدەر، قازىعۇرتتان اسا بەرە ايقىش-ۇيقىش قيسالاڭداعان جولعا تۇستىك. شوپىر جىگىتتىڭ ايتۋىنشا، «جول جوندەلىپ جاتىر» ەكەن. دەگەنمەن، بولىنگەن قاراجات جول بولىپ توسەلەم دەگەنشە،  قايتا-قايتا ء«تۇرلى كەدەرگىلەرگە» تاپ بولىپ، «جوعالىپ كەتە بەرەدى» ەكەن دە، سونىڭ سالدارىنان قاراپايىم حالىق ەلدىگىمىزگە جاراسپايتىن سۇرىقسىز جولمەن سالدىرلاتىپ جۇرۋگە ءماجبۇر.(«باتىس قىتاي-باتىس ءسىبىر» حالىقارالىق اۆتوجولىنىڭ وڭتۇستىك قازاقستانعا قارايتىن بولىگىنىڭ كەشىگىپ اياقتالعانىن جانە جاسالعان بولىگىنىڭ ءوزى اسا سىن كوتەرمەيتىن دارەجەدە ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل مەملەكەتارالىق ماڭىزداعى جولدىڭ ءازىر بىتە قويماۋىنا رەنجىمەۋگە دە بولاتىن شىعار.)

سونىمەن، شەكارا بەكەتىنە كەلىپ جەتتىك. ءجۇز ەلۋ مەتردەي جەر قالعاندا شوپىرىمىز«ارى قاراي جۇرۋگە تىيىم سالىنعان» دەپ كولىگىنەن ءتۇسىرىپ، كەتىپ قالدى. اينالا قاپ-قاراڭعى. شامدار الىستان عانا مۇنارتىپ تۇر. وتاعاسى ەكەۋمىز ەكى جول سومكەمىزدى الىپ، كەدەن بەكەتىنە دەيىن جاياۋ تارتتىق. كىرەبەرىستە جىلى شىرايلى ءوزىمىزدىڭ كەدەنشى قۇجاتتارىمىزدى ءبىر قاراپ شىقتى دا، ىشكە كىرگىزدى. ادام كوپ ەكەن. بۇل جەردە بىرنەشە قاتار بولىپ باقىلاۋ پۋنكتىنە ءمور  باساتىن تەرەزەلەرگە كەزەككە تۇردىق.

اينالامىزدا بەس ليترلىك سۇيىق ماي مەن بەس كەلىلىك ۇن ارقالاعان اپالار كوپ. مۋلتفيلم كەيىپكەرىنە ۇقسايتىن ءبىر كىشكەنتاي سابالاق يت جايمەندەپ سومكەلەرىمىزدى يىسكەپ قويىپ، ادامداردى ارالاپ ءجۇر. كەدەنشى مىرزا وعان سىبىرلاپ «تاپسىرما بەرىپ» قويادى. ءبىر كەزدە ءيتتىڭ ەگەسى ءبىر جولاۋشىنىڭ قاسىنا كەلىپ: «سەن تاعى ءجۇرسىڭ بە؟ بۇل جولى قانداي پاسپورتپەن كەلدىڭ؟..» دەپ ەدى، الگى وزبەك كۇمىلجىپ، كوزىنىڭ استىمەن جەر سۇزە قارادى... قۇجاتىن تەكسەرگەن سوڭ، ونى  ارى قاراي الىپ كەتتى. قانشا ۋاقىت بويى وسىنداي جەردە قىزمەت ەتكەن ادامنىڭ كۇدىكتىنى اينىتپاي تاني الاتىنداي كوزى وتكىر بولارىنا تاعى ءبىر رەت كوز جەتكىزدىم. حوش، سونىمەن ەكى ەل ارالىق «بەيتاراپ ايماقتى»باسىپ ءوتىپ، وزبەكستان بولىگىندەگى كەدەن بەكەتىنە ادىمدادىق.

قاباقتارى قاتۋلى ساربازدار. قولدارىندا اۆتومات. قۇجاتتى كەزەك-كەزەك، قايتا-قايتا قاراۋدان جالىقپايدى ەكەن. شالىس باسساڭ اتۋدان تايىنبايتىن، مۇزداي قارۋلانعان بۇنداي اسكەردى ءبىزدىڭ ەلدە ءجيى كورمەيتىنىمىز قانداي جاقسى.

كەزەككە تۇردىق.ءمور باساتىن كەدەندىك قىزمەتكەردىڭ ءتۇرى قازاقتان اينىمايدى ەكەن. ء(بىر كەزدەرى لەنيننىڭ الدىندا تاشكەنتتى قاي ەلدىڭ مەنشىگى ەتەمىز دەگەن ماسەلە كوتەرىلگەندە، قاي ۇلت كوپ،سول ۇلتتىكى بولسىن دەپ شەشىم شىعارىپ، سونىڭ جەلەۋىمەنقازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولعان بۇل قالانىڭ جەرگىلىكتى مىڭداعان قازاعىن «وزبەك» ەتىپ تىركەپ الۋعا كەلىستىرگەن ساسىق ساياساتتىڭ ورىن العانى تۋرالى اكەم مارقۇم ايتىپ وتىرۋشى ەدى. ودان كەيىنگى قولدان جاسالعان اشارشىلىق كەزىندە ءبىر-ءبىرىنىڭ ەتىن جەۋگە ءماجبۇر بولىپ، تۋعان اۋىلدارىنان بەزىپ، تارىداي شاشىلىپ، وسى جانە كورشىلەس وزگە ەلدەرگە ءوتىپ كەتكەن ءجۇز مىڭداعان قازاق سەكىلدى، ونىڭ ناعاشىلارى تاشكەنتتىڭ تۇبىنەن پانا تاۋىپ، امان قالعان. سوندىقتان، اكەمنىڭ بالا كەزىنەن باستاپ ولە-ولگەنشە ەڭ ءجيى كەلىپ-كەتىپ تۇراتىن ەلى بولاتىن، بۇل. ودان بولەك، حرۋششەۆ كەزىندە«جۇرەكتەرگە جول تاپقان» جىلماقاي باسشىلاردىڭ تاباندى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا، «اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىندا» دەگەن جەلەۋمەن،1956 جانە 1962 جىلى «ەرىكتى» تۇردە زورلىقپەن ءوتىپ كەتكەن وڭتۇستىك قازاقستان مەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ءجۇز مىڭداعان گەكتار جەرى بىرنەشە اۋداننىڭ قۇرامىندا كەتكەنىن ەسكەرسەك،  تولقۇجاتىمەن دە، دۇنيەتانىمىمەن دە وزبەك بولىپ كەتكەن قانشاما قانداسىمىز بار ەكەنىن ەلەستەتۋ اسا قيىن ەمەس...) كەدەنشى تولقۇجاتىمىزعا ۇزاق ءۇڭىلدى. «وسى ەلدەردىڭ بارىندە بولىپسىزدار. جايشا باردىڭىزدار ما؟» دەپ سۇرادى، ول بىزدەن... كوزىندە سۇراقتان گورى باسقا دۇنيە كورىنىس تاپقان: تاڭ قالىپ، قىزىعىپ تۇرعان كوزقاراس. «ساياحاتپەن بارعانبىز». «سوندا ماماندىعىڭىز نە؟..» ء«جۋرناليستپىن».

ارى قاراي وتتىك. تاعى تەكسەرۋ. قۇجاتتى دا، سومكەنى دە قايتا اقتاردىق. وسىمەن ءۇشىنشى رەت. امال جوق. تارتىپكە باعىنۋ كەرەكپىز. (وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن نوۋتبۋگىندە سول ەلدىڭ زاڭىنا سايكەس كەلمەيتىن اقپارات بار دەگەن جەلەۋمەن، شەكارادان ءوتىپ جاتقانقازاق ازاماتىن تۇرمەگە توعىتقانى كوپشىلىكتىڭ ەسىندە بولار. سوندىقتان، اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسۋىمىز كەرەكتىگى انىق).

دەرەك پەن دايەك

وزبەكستان-كوپۇلتتى رەسپۋبليكا، مۇندا 120-دان استام ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرى تۇرادى. اكىمشىلىگى جاعىنان ءبىر اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاعا (قاراقالپاقستان) جانە 12 وبلىسقا بولىنەدى. سولتۇستىگىندە قازاقستانمەن، باتىسىندا تۇركىمەنستانمەن، شىعىسىندا قىزعىزستان جانە تاجىكىستانمەن، وڭتۇستىگىندە اۋعانستانمەن شەكتەسەدى. جەرى تابيعي رەسۋرستارعا باي. بۇكىل ورتا ازياداعى گاز كوندەنساتىنىڭ 74%-ى وسى ەلدىڭ ۇلەسىنە تيەدى. التىن قورى جونىنەن ول الەمدە 4, جەز قورى جونىنەن 11, ۋران قورى بويىنشا 7 – 8-ورىندى يەلەنەدى. تابيعي ءوسۋدىڭ جوعارى بولۋى سەبەپتى جانە باسقا ۇلتتاردىڭرەسپۋبليكا اۋماعىنان تىس جەرلەرگە قونىس اۋدارۋىنىڭ، كۇشتى اسسيميلياتسيانىڭ ناتيجەسىندە وزبەك حالقىنىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. قازىرگى كەزدە وزبەكتەر ەل حالقىنىڭ 3/4 بولىگىن قۇرايدى. ولاردان باسقا رەسمي مالىمەت بويىنشا ورىستاردىڭ 7,4% تاجىكتەردىڭ 4,7%، قازاقتاردىڭ 4,1% ۇلەسى بار. 2001 جىلدىڭ وزىندە وزبەكستاننان قازاقستانعا 15 861 ادام قونىس اۋداردى، ولاردىڭ نەگىزگى بولىگىن تاريحي وتانىنا ورالعان قازاق حالقىنىڭ وكىلدەرى قۇرايدى.

تاعى ءبىر-ەكى تەكسەرىستى امان-ەسەن وتكەرىپ، عيماراتتان شىقتىق. امانسىڭ با، جولبارىستاي حانىما جوتا، تولە بيىمە تۇعىر، مۇستافا شوقايداي ارىسىما مەكەن بولعان، تاشكەنتىم!...

تۇنگى ون بولىپ قالىپتى. جارىق ءار جەردەن قويىلعان ءتۇزۋ كوشەنىڭ باسىندا تۇر ەكەنبىز. ءبىر وزبەك دەرەۋ جانىمىزعا كەلىپ، ءوزىنىڭ تاكسي قىزمەتىن ۇسىندى. بىردەن باعانى اسپانداتىپ ايتاتىنىن سۇراستىرىپ ءبىلىپ كەلە جاتىرمىز، سوندىقتان ساۋدالاسۋعا تىرىستىق. شوپىر بالا تەڭگەمەن ەسەپتەسۋىمىزدى ءوتىندى. «قازاقتار  - باي» دەگەن ۇعىم تەك رەسەي نەمەسە ۋكراينادا ەمەس، ءتيىپ تۇرعان وزبەكستاندا دا قالىپتاسقالى قاشان. قالانىڭ ىشىنە جەتكىزىپ سالعانىنا اۋەلدە5000 تەڭگە (44 000 سۋم) سۇراعان سابازىمىز اقىرى3000 تەڭگەگە (26 000 سۋم)  كەلىسىپ، كولىگىنە وتىرعىزىپ الدى. «Nexya» ماركالى اپپاق اۆتوكولىككە وتىرىپ الىپ، «وزبەكستان» قوناقۇيىنە قاراي تارتىپ كەتتىك.

بۇل ەلدىڭ زاڭى بويىنشا اۆتوينسپەكتسيا قىزمەتكەرلەرى كولىكتەردى  ەش سەبەپسىز، قالاعان جەرىندە توقتاتىپ، ماشينانى ءتىنتي الادى ەكەن. وعان جولدا بىرنەشە رەت كوزىمىز جەتتى. تەرەزەنىڭ ارعى جاعىندا تۇرىپ، لازەرلى شامىن ءدال كوزىمىزگە ءتۇسىرىپ تۇرىپ قاراعاندا، جايسىزدىق دەگەن قانداي بولاتىنىن تاعى ءبىر ۇققانداي بولدىق...

ءبىزدىڭ اتاقتى «قازاقستان» قوناقۇيىنىڭ  زامانداسى - «وزبەكستان» قوناقۇيىنە دە كەلىپ جەتتىك-اۋ! بىزگە الداعى بىرنەشە كۇندە پانا بولاتىن مەكەن وسى. قوناقۇيدىڭ ينتەرەرى وتكەن عاسىردىڭ 80-90 جىلدارىندا قالىپ قويعانداي ەكەن. تاريحقا ساياحات دەسە، ساياحات بولعالى تۇر...

بۇگىنگى كۇنگە امان جەتكەن ەجەلگى تاشكەنت

ءبىزدىڭ ساياحاتىمىز تاڭ اتا قوناقۇيگە كەلگەن گيدپەن باستالدى. «انيا»، دەپ تانىستىردى ول ءوزىن. بەت- الپەتى وزبەككە ۇقساس... الايدا شاشىن سارىعا بوياپ العان كەلىنشەككۇن كوزىلدىرىگىن تاعىپ العان كەزدە، ەۋروپالىقتان اينىماي قالادى ەكەن. كوپ ۇزاماي ءبارىن دە انىقتادىق: اننا حانىمنىڭ اكەسى ەستون، ال اناسى وزبەك، ياعني ءوزى مەتيس ەكەن. كولىك جۇرگىزۋشىسى جاس جىگىت ەكەن، ەسىمى – حاميدۋللا. كولىككە وتىرا سالىسىمەن، انيا ءوز قىزمەتىنە كىرىسىپ كەتتى.

 شەتەلدىكتەرگە وزدەرىن جۇزدەگەن جىلدىق تاريحتان سىر شەرتەتىن كونە عيماراتتار مەكەنى رەتىندە تانىتىپ ۇلگەرگەن وزبەكستاندا تۋريزم بىزدەن الدەقايدا جاقسى دامىعان. كۇنىنە مىڭداعان ءتۋريستى قابىلداپ، شىعارىپ سالىپ جاتقان ولاردا كوپ دۇنيە جولعا قويىلىپ، ساعاتتاي سىرعىپ جاتاتىنىنا كوز جەتكىزدىك.

«تانىستىرۋىمىزدى ەسكى قالادان باستايمىز،  - دەدى بىزگە، انيا ورىس تىلىندە اڭگىمەسىن باستاپ. – وعان دەيىن ەل مەن قالا تاريحىنان از-ماز اقپارات بەرە وتىرايىن. تاشكەنت – رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك شىعىسىنداعى شىرشىق جازىعىندا ورنالاسقان قالا. ءبىز ءجۇرىپ كەلە جاتقان كوشە شاراف راشيدوۆ  اتىندا. بۇل 1959 جىلدان 1983 جىلعا دەيىن وزبەك ەلىن باسقارىپ، كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن تاريحي تۇلعا. ورىستارعا لەنين، سىزدەرگە قوناەۆ قانداي سىيلى بولسا، بىزگە راشيدوۆتىڭ ەڭبەگى سولاي سىڭگەن. ال مىنا كوشەمەن كەزىندە «تاس-ۋچيا» دەپ اتالاتىن العاشقى ترامۆايلار جۇرگەن.  ءبىز تەرەڭ  تاريحىمىزبەن ماقتانامىز.ەلىمىز سامارقاندتىڭ 2750 جىلدىعىن، ال تاشكەنتتىڭ 2200 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى. «تاشكەنت» ءسوزىنىڭ شىعۋ توركىنىنە بايلانىستى بىرنەشە نۇسقا بار. سونىڭ ىشىندە «تاس مىنەزدى ەلدىڭ قالاسى» دەگەن ۇعىم ەڭ لايىقتىلاردىڭ ءبىرى...»

دەرەك پەن دايەك

ب.ە.د.II-I ع.ع. تاشكەنت قالاسى— شاش-تەپا، چاچ-تەپا دەپ اتالعان.  XI عاسىردان باستاپ «تاشكەنت» دەپ اتالا باستاعان. تاس قالا.  (وزبەكشە «tosh» — «تاس»). ەڭ كونە قىتاي دەرەكتەرىنەدە تاشكەنتتىڭ اتىن «شي» (قىتايشادان اۋدارعاندا – «تاس» دەگەن ماعىنا), «چجەشي» جانە «يۋەني» دەپ اتاسا، ورتاعاسىرلاردا  — «چاچ»، «شاش» جانە «دجاچ» دەپ اتالعان. ايگىلى «مىڭ ءبىر ءتۇن» حيكاياسىندا كەزدەسەتىن شاش قالاسى ءدال وسى تاشكەنت بولسا كەرەك.  XIV-XV عاسىرلاردا  تاشكەنت ء امىر-تەمىر امىرلىگىنىڭ قۇرامىنادا بولسا،  15 ع-دىڭ سوڭى مەن 16 ع-دىڭ باسىندا ورتا ازيانى مۇحاممەد شايباني حاننىڭ كوشپەلى وزبەك تايپالارى باسىپ الدى. كوشپەلىلەردىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن ءسىڭىسۋى ناتيجەسىندە “وزبەك” ەتنونيمى ورنىعا باستايدى. 1630 جىلى تاشكەنت قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولىپ جاريالانىپ، قارت ءابىلحايىر حان، جولبارىس حان بيلىك ەتەدى. 1784  جىلى ءجۇنىس قوجا  تاۋەلسىز تاشكەنت مەملەكەتىن قۇرسا، 1807 جىلى قوقان حاندىعىنىڭ قۇرامىنا ەنەدى.  1865 جىلى تاشكەنت رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنا كىرىپ، سىرداريا وبلىسى مەن تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورلىعىنىڭ باستى قالاسى بولادى.

اننا حانىمنىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، وزبەكستاننىڭ وبلىستارى جاعدايى «جاقسى» جانە «ونشا ەمەس» دەپ شارتتى تۇردە ەكىگە بولىنەدى ەكەن. جاعدايى تاۋىرلەۋ قالالار: بۇقارا، سامارقاند، فەرعانا، تاشكەنت بولسا، جاعدايى ء«ماز» ەمەس ەلدىمەكەنەر: كوشقانداريا، سۋرحانداريا، گەرمەس.

تاريحي سەبەپتەرگە بايلانىستى، قالا شارتتى  تۇردە ەسكى جانە جاڭا قالا بولىپ ەكىگە بولىنەدى ەكەن. ەسكى قالا قولونەر مەن ساۋدا-ساتتىقتىڭ ورتالىعى بولسا، جاڭا قالا – ءبىر كەزدەرى باۋ-باقشا مەن ەگىستىكتەر بولعان جەرلەرگە سالىنعان ونەركاسىپ ورىندارىمەن ەرەكشەلەنەتىنىن ايتتى.  ماسەلەن،  «چورسۋ» بازارى –   ءXVIىى عاسىردان بەرى جۇمىسىن توقتاتپاعان كونە بازار.

تاشكەنت قالاسىنىڭ ەسكى بولىگىن الدىمەن XV-XVI ع.ع.سالىنعان حازىرەت يمام اتىنداعى مادەني كەشەننەن باستادىق.«بۇل كەشەننىڭ وسىلاي اتالۋىنا سەبەپ بولعان جان حعاسىرداعى مۇسىلمان الەمىنىڭ تانىمال يمامدارىنىڭ ءبىرى – ابۋباكىر مۇحاممەد، ال حالىق ونى «حازرەتى يمام»، ياعني قاسيەتتى يمام دەپ اتاپ كەتكەن»، -  دەدى اننا حانىم. ءبىز حازىرەت يمام الاڭىن، كافال ال-شاش ماۆزولوەيىن، باراق حان مەدرەسەسىن، نامازگوح مەشىتىنجانە تيليا-شەيح مەشىتىن ارالاپ شىقتىق. بۇل ەسكەرتكىشتەرەڭ الدىمەن، ارينە وسى وڭىرگەيسلام ءدىنىن اكەلگەناراب باسقىنشىلىعىنان سوڭ بوي كوتەرگەن دۇنيەلەر. (ايتپاقشىداي، التىن وردانى  1423-1428 جىلدارى باسقارعان باراق حان –  ءبىزدىڭ دە بابامىز. ويتكەنى ونىڭ كىشى ۇلى جانىبەك حان مەن جيەنى كەرەي قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن سالعان حاندارىمىز). بۇل تاريحي-ارحيتەكتۋرالىق انسامبل ءوز كەزىندە ورتا ازيا مەن قازاقستاننىڭ دا ءدىني باسقارماسى بولعان دەگەن دەرەك بار. كەشەننىڭ شىعىس بولىگىندە جاڭادان سالىنعان عيماراتتاردىڭ ءبىرى – وزبەكستاننىڭ ءدىني باسقارماسى بولسا، ەكىنشىسى يمام بۋحاري اتىنداعى يسلام ينستيتۋتى. بىرنەشە مەشىت پەن كۇمبەزدى مازارلاردان تۇراتىن بۇل كەشەن بۇگىنگى كۇندەگى بەت-بەينەسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، وزبەكستانداعى جۇزدەگەن ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىشتەر سياقتى، ۇلكەن رەكونسترۋكتسيادان وتكەن. ەڭ سوڭعى جوندەۋ جۇمىستارى وزبەكستانداعى يسلام جىلى بولىپ اتالىپ وتكەن 2007 جىلى جۇرگىزىلىپتى. ءدال سول جىلى  ۇكىمەت حالقىنا ارناپ 5000 ادام سىياتىن جاڭا مەشىت سالىپ بەرگەن.

اقشىل سارعىلت ءتۇستى كىرپىشتەر مەن اسپان تۇستەس ورنەكتى سۋرەتتەر تاشكەنت ساۋلەتشىلىك- قولونەرلىك مەكتەبىنىڭ  جارقىن ۇلگىسىندەي. سول قولدانبالى ءسان ونەرىنىڭ بۇگىنگى وكىلدەرى ماۆزولەي ماڭىنداعى جاعالاي ورنالاسقان شاعىن دۇكەندەرىنىڭ الدىنا جايعاسىپ، ءبىرى قامىستان سۋرەت سالىپ، ەكىنشىسى اعاشتان ويۋ ويىپ جاتتى. سونداي ءبىر كولونەرشى جىگىت ءبىزدىڭ قازاق ەلىنەن كەلگەنىمىزدى ءبىلىپ، ءمادينا سادۋاقاسوۆامەن تانىس-ءبىلىس بولعانىن ايتىپ ءبىر ماقتانىپ الدى. دۇعاي سالەم ايتتى.

كەلەسى قولونەر دۇكەنىنە كىرگەندە، بىزگە وزبەكتىڭ ەجەلگى ۇلتتىق كيىمىن كيىپ كورۋدى ۇسىندى. ايەلدەرى باسىنا كيگەن بۇركەنىشىنىڭ بەت جاعى اتتىڭ قىلىنان جاسالادى ەكەن. سىرتتان ەشتەڭە كورىنبەيدى، ال ىشتەن قاراعاندا، اينالاڭنىڭ ءبارى انىق كورىنەدى. وسىنداي كيىم كيگەن ايەلدىڭ كيىمىندەگى شاشاقتار ونىڭ تۇرمىسقا شىققان-شىقپاعانىن، نەشە بالاسى بار ەكەنىن بىلدىرەتىن استارلى اشەكەي جىپتەرمەن كومكەرىلەتىنىن بىلدىك.  (كەيىن انىقتاعانىمداي، ول سارت ايەلدەرىنىڭ ۇلتتىق كيىمى ەكەن).

«مىنا بيىك مينارەتكە ءمىنىپ ازان شاقىرىپ، نامازعا ۇندەگەن. الايدا وعان تەك  سوقىر ادام كوتەرىلە الاتىن بولعان،  - دەدى انيا. ونىڭ سەبەبى: سوقىر ادام توبەدەن قاراعاندا كورشى تۇرعان مىنا ماحاللاداعى (مەشىتتەر كەشەنىنە تاياق تاستام جەردە تۇرعىنۇي الابى ورنالاسقان) ۇيلەردىڭ اۋلاسىندا ەركىن جۇرگەن قىز-كەلىنشەكتەردى كورە المايدى جانە بيىكتىككە كوتەرىلگەندە باسى اينالىپ قورىقپايدى».

كەلەسى باعىتىمىز –ەسكى قالاداعى ءماحاللا.سابان مەن باتپاقتان سالىنىپ، ءبىر-بىرىنە جاعالاي، جاپسارلاي ورنالاسقان، جەكە-جەكە بيىك قورشالعان اۋلاسى بار ۇيلەردەن تۇراتىن مولتەك اۋداندى ارالادىق. ءۇيدىڭ داربازاسىنىڭ ەسىگى قيالاي اشىق تۇرسا، بۇل ءۇيدىڭ ازاماتى ءدال قازىر ۇيىندە، ىشكە قارايەركىن كىرە بەرسەڭىز بولادى دەگەن بەلگى ەكەن. ء(بىز ارالاپ جۇرگەندە، بىرنەشە ءۇيدىڭ سىرتقى ەسىكتەرى سولاي اشىلىپ تۇردى). بۇل ءماحاللانىڭ كوشەلەرى وسىدان 200-300 جىل بۇرىن سالىنعاندىقتان، وتە تار، ءارى يرەلەڭدەي ورنالاسىپتى. تۇرعىندارىنىڭ ءجۇزى جىلى، جانىڭنان وتكەندەىقىلاسپەن سالەم بەرۋدى ۇمىتپايدى ەكەن.

«قالانىڭ بۇل ەسكى بولىگىندە ۇرلىق جوققا ءتان. ادامدارى سولاي تاربيەلەنگەندىكتەن، يسلام قاعيداتتارىن ۇستانا وتىرىپ،ساناسىنا مىقتاپ بەكىتكەن». سونىمەن قاتار،قالا ۋاقىت اعىمىنان ءبىرشاما كەيىن قالىپ قويعانداي كورىنەدى ەكەن:  جاڭالىققا ۇمتىلىس كورىنبەيدى. سول بىرنەشە عاسىر بۇرىنعى بەت-بەينەسىن ساقتاپ قالعان. ءتىپتى ءماحاللا ىشىندە «گاپ» اتتى تەك ەر ازاماتتاردىڭ اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋىنا  ارنالعان كىشىگىرىم كەزدەسۋ ورىندارىنىڭ ساقتالۋى دا سونىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك.

ءبىز ءماحاللانى ارالاپ بولام دەگەنشە، كۇن كادىمگىدەي ىسىدى. «وزبەكستان – كۇن ساۋلەلى مەملەكەت، سوندىقتان بۇل ەلدىڭ جازى وتە ىستىق بولىپ كەلەدى. استانامىز تاشكەنتتە «چيللا» (شىلدە) كەزىندە ءورت قاۋپى قاتتى جوعارىلايدى. ماۋسىمنان باستاپ تامىزعا دەيىنگى 60 كۇننەن استام اپتاپ ىستىق بولعانعا دا جەرگىلىكتى حالىق ابدەن بەيىمدەلگەن»، دەدى اننا حانىم. بۇدان ءارى شىلدەنىڭ ىستىعىنان تۋعان وزبەكتىڭ بىرنەشە سالت-جورالعىلارىنا كەشەندى ارالاي، ناقتى مىسالداردى كورسەتە ءجۇرىپ توقتالدى. ماسەلەن، وزبەكستاندا كىسى قايتىس بولسا، سالت بويىنشا سول كۇنى كۇن باتقانشا جەر قوينىنا تاپسىرۋ كەرەك ەكەن. ايەل كىسىلەر 30 جاستان اسقان سوڭ، ەر ازاماتتار 40 جاستان اسقان سوڭ ۇيلەرىندە «كەنەتتەن كەلىپ قالۋى مۇمكىن» اجالعا دايىندىق جاساپ، كەبىنگە دەپ اق ماتا ساقتاۋلى تۇرۋى شارت ەكەن. ء«تىپتى وزگە قالادان، وزگە ەلدەن ۇل-قىزىنىڭ كەلگەنىن كۇتپەيدى. ال كەي جاعدايلاردا بازار جابىلىپ قالعان كەشقۇرىم كەزدە ءۇزىلىپ كەتكەن ادام ءۇشىن تۋعان-تۋىس، كورشى-قولاڭنىڭ ۇيىندە تۇرعان اق ماتانى  سۇراۋعا دەيىن تۋرا كەلەدى»، - دەدى. ء«ار ەلدىڭ سالتى باسقا» دەگەن وسى بولار...

كەشەگى كۇندە قالىپ قويعان قازىرگى تاشكەنت

وسىلايشا، ورتاق تاريحىمىزدىڭ ءمالىم دە بەيمالىم بەتتەرىن ءبىر پاراقتاپ شىعىپ، تاشكەنتتىڭ جاڭا بولىگىنە وتتىك. جاڭا قالا دەگەن اتى بولماسا، اسا ءبىر جاڭالىقتىڭ تابىن سەزە قويۋ قيىنداۋ ما دەدىم.ءوز باسىم بۇل قالانى 1990-2000 جىلدارداعى الماتى قالاسىنا ۇقساتتىم.«الدىمىزداعى قيىلىس – اباي كوشەسى»، دەدى اننا حانىم.  بىزدە الىشەر ناۋاي كوشەسى، بۇلاردا اباي كوشەسى. ءوزارا قۇرمەت. ءجون-اق. «ورتا ازياداعى ەڭ جاڭا ۇلگىدەگى مەشىتتەردىڭ بىرەگەيى – اق مەشىتكە قوش كەلدىڭىزدەر! وزبەكستاننىڭ بارلىق مەشىتى ءبىر ستيلدە دەسەك، ال بۇل مەشىتىمىز ەرەكشە بولەك ستيلدە ەكەنىن اڭعارا الاسىزدار».

كولىكتەن شىعىپ، بيىك قۇرىلىس نىسانىنا بەتتەدىك. جاڭا اق مەشىتتەرىنىڭ سىرت بەينەسى، اق ءتۇسى ءبىزدىڭ ازىرەت سۇلتان مەشىتىنە كەلىڭكىرەيدى ەكەن. مەشىتتىڭ اتى «مينور» بولسا دا، كوپشىلىكتۇسىنە قاراپ، «اق مەشىت» اتاپ كەتىپتى. سالىستىرۋ ءۇشىن: 2014 جىلدىڭ قۇربان ايت مەرەكەسىندە اشىلعان بۇل مەشىتتىڭ سىيىمدىلىعى  2400 ادام بولسا، 2012 جىلى اشىلعان ءبىزدىڭ  ازىرەت سۇلتان مەشىتىندە ءبىر مەزەتتە 5000  ادام ناماز وقي الادى.

«بۇل مەشىتكە ايەلدەردى كىرگىزبەيدى»، دەدى اننا حانىم.  «نەگە؟.. ءتيىستى كيىمىن كيسە دە، ارنايى ايەلدەر بولمەسىنە كىرۋگە رۇقسات جوق پا؟» «جوق». «قىزىق ەكەن. مەشىت – اللانىڭ ءۇيى. ەرلەرگە دە، ايەلدەرگە دە ورتاق ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ مەشىتتەرگە ايەلدەردى كىرگىزەدى». اننا ءۇنسىز قالدى. مەنىڭشە، ول جارتىلاي عانا وزبەك بولعاندىقتان، مەشىتكە كەلمەيتىن سياقتى. سوندىقتان مەشىتكە كەلۋدىڭ ادەبىن بىلمەگەندىكتەن، «كىرگىزبەيدى» دەپ جىلى جاۋىپ قويا سالۋ وڭاي بولىپ تۇر. گۇلزارلارمەن كومكەرىلگەن ادەمى اۋلانى كوزبەن ءسۇزىپ شىقتىم. مەشىتكە كىرىپ بارا جاتقان ايەل كىسىنى كەزدەستىرگىم كەلگەن. الايدا كوزىمە ەشكىم تۇسپەدى...

كەلەسى ايالداما – ناۋاي ەسكەرتكىشى. ونىڭ ەسكەرتكىشى بۇل قالادا كوپ. بۇل – ەڭ ۇلكەندەرىنىڭ ءبىرى. كوپتەگەن تەپكىشەكتەرمەن جوعارى قاراي ورلەپ بارىپ، ەسكەرتكىش جاققا كوتەرىلەسىز. (دەگەنمەن ءدال جانىنا جاقىنداي المادىق. جولاقتارمەن قورشاپ قويعان. نەگىزى، تاشكەنتتىڭ قاي ەسكەرتكىشى بولسىن، وسىنداي قورشاۋلاردان تۇرادى ەكەن... سەبەبىن تۇسىنبەدىك. تەك الىستان، ەتەگىندە وتىرىپ سۋرەتكە تۇسە الاسىز. )

دەرەك پەن دايەك

الىشەر ناۋاي – وزبەك ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، تۇركى حالىقتارىنا ورتاق ۇلى اقىن، فيلوسوف، مەملەكەت قايراتكەرى. XV عاسىردا ءومىر سۇرگەن الىشەر ناۋاي «حامسا» توبىنا ەنەتىن «جاقسىلاردىڭ تاڭدانۋى» (1483), «فارحاد پەن شىرىن»، ء«لايلى مەن ءماجنۇن»، «جەتى الەم» (1484), «ەسكەندىر دۋالى» (1485) سىندى  شىعارمالاردىڭ، جالپى العاندا  30-عا جۋىق جيناقتىڭ اۆتورى. ونىڭ زامانىنا دەيىن قازىرگى  وزبەك ەلىندە  باسقا يمپەريالار ءومىر ءسۇرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلى  تاجىك جانە پارسى تىلدەرى بولعان دەسەدى.  ناۋاي شىعارمالارى 15 ع. وزىندە ماۋرەنناحر مەن حوراساندى عانا ەمەس، يران، ءازىربايجان، شىعىس تۇركىستان، ءۇندىستان، مىسىر، تۇركى ەلدەرىنە، كەيىننەن ەۋروپا مەن امەريكا كىتاپحانالارىنا دا تارادى.الىشەر ناۋايدىڭ شىعارماشىلىعان قۇرمەت رەتىندە وزبەكستاننىڭ بارلىققالالارىنان بولەك، ماسكەۋ مەن توكيودا دا ەسكەرتكىش ورناتىلعان. 

ناۋاي ەسكەرتكىشى «شاحيدلار حوتيراسي»  كەشەنىندە ورنالاسقان.  2000 جىلى اشىلعان بۇل مەموريالدا بىرنەشە تاريحي ورىندار بار. قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان مۇراجاي. زوبالاڭ جىلدارىنداعى قىم-قيعاش تاعدىردىڭ بەينەسىندەي بولىپ يرەلەڭدەپ اعىپ جاتقان كانال. وسى ماڭايدا 1920-1940 ج.ج. قۋعىن سۇرگىن كەزىندە ىشىندە كادىري، فيترات، چۋلپون، حامزا سىندى قوعام قايراتكەرلەر بار 13 مىڭ ادام اتىلعان دەگەن دەرەك بار. 17 گەكتار جەردى الىپ جاتقان بۇل كەشەننىڭ اينالاسى قازىر ساياباق، مۇلگىگەن مۇڭدى تىنىشتىق. 

كەلەسى بارعان جەرىمىز – ەرلىك مەموريالى. ونى «ەسكە الۋ الاڭى» دەپ تە اتايدى ەكەن. بىزدىڭشە ايتقاندا، «ماڭگىلىك الاۋ» پاركى عوي. ۇلى وتان  سوعىسىنا ارنالعان ساياباق كەشەنىندەگى ەسكەرتكىشتە  كەۋدەسىمەن وقتى قارسى العان كەڭەس اسكەرى ەمەس، جاس ءسابيدى قورعاپ قالعان سارباز دا ەمەس، اق ورامالدى اپا بەينەلەنىپتى. ءيا، كادىمگى اق جاۋلىقتى،مۇڭايىپ تومەن قاراپ، سوعىسقا كەتكەن بالاسىن ساعىنىپ وتىرعان انا... ءبىزدىڭ قوعام ەكىگە جارىلىپ، «ۇلى وتان سوعىسى» نەمەسە «قىزىل قىرعىن» دەپ باعا بەرىپ، ءبىر بىتىمگە كەلە الماي جاتقان سول ءبىر زوبالاڭعا وزبەكتەر وسىلاي ءوز كوزقاراسىن سالماقتاپ ءبىلدىرىپتى...مايدان دالاسىنان ورالماعان باتىرلارىنىڭ ەسىمىن ەسكە الۋ كىتابىنا التىن ارىپتەرمەن ويىپ جازىپتى.

ءدال وسى ساياباقتا ەرەكشە ادەمى ساپ-سارى گۇلدەرىن جايقالتىپ تۇرعان بۇتالى اعاشتاردى كوردىم. اننا حانىمنان سۇراپ ءبىلدىم. گۇلدىڭ اتى – فورزيتسيا ەكەن. ەۋروپانىڭ ءبىراز جەرىن ارالاپ جۇرسەك تە، مۇنداي ادەمى تالدى كەزدەستىرمەگەن ەدىم. سويتسەم، بۇل وسىمدىك نەگىزىنەن ازيادا وسەتىن، شىعىس ارۋى ەكەن.

الداعى ايالداما – ءزىلزالا قۇرباندارىنا ارنالعان مەموريال. مۇنداي مەموريالدى كەز كەلگەن ەلدەن كەزدەستىرە المايسىز. سوندىقتان، ول قانداي ەسكەرتكىش ەكەن دەپ، كورگىمىز كەلگەنى راس. جەرسىلكىنىس قۇرباندارىنا قويىلعان بۇل بەلگى شىن مانىندە جۇرەك تەبىرەنتەرلىك. اياعىنىڭ استىنا، قاق ءبولىنىپ جاتقان جەرگە ۇرەيلەنە قاراپ، اپاتقا قارسى تۇرىپ، جان جارىن قورعاپ قالعىسى كەلگەن ەر ازامات بەينەسى.  راسىندا دا، وزبەك ەلى ءۇشىن بۇل وتە ۇلكەن تراگەديا. 1966 جىلدىڭ 26 ءساۋىرى، ساعات تاڭعى 05.23-ءتى كورسەتكەندە تاشكەنتتە الاپات جەر سىلكىنىسى ورىن العان. «رەسمي دەرەكتەردە 7 بالل دەپ ايتىلسا دا، شىن مانىندە 8-9 بالل بولعان دەسەدى، كوز كورگەندەر. سالدارىنان تاشكەنت قالاسى قاتتى قيراعان ەدى»،- دەدى اننا جولباسشىمىز. ء(بىر تاڭ قالارلىعى، اراعا  تۋرا 20 جىل سالىپ،  ءدال سول كۇنى تاعى ءبىر دۇلەي اپات –  چەرنوبىل رادياتسيالىق جارىلىسى ورىن الادى). جەرسىلكىنىس سالدارىنان تاشكەنتتىڭ ورتالىق بولىگى تۇگەلدەي قيراپ، 2 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي، 181 وقۋ ورىن جارامسىز دەپ تابىلعان. 78 مىڭ وتباسى باسپاناسىز قالعانمەن، اراعا تۋرا 3,5 جىل ۋاقىت سالىپ، وداقتاس رەسپۋبليكالار اتسالىسىپ (ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ دا ۇلەسى ەرەكشە), بارلىعىن قالپىنا كەلتىرگەن.

ساياباقتان شىعا بەرىستە پوليتسيا توقتاتتى. مۇندا قاي جەردە جۇرسەڭ دە، ءار تالدىڭ تۇبىندە ءبىر ءتارتىپ ساقشىسى. كوزىمەن ءتىنتىپ تۇرادى. ءبىزدى تەكسەرمەگەنىنە بىرنەشە ساعات ءوتىپ كەتكەنىن سەزدى مە، كىم ءبىلسىن، الدىمىزدان شىققان فورمالى ازامات سومكەمىزدى اشۋىمىزدى ءوتىندى. بارلىق قالتانى، وي-شۇقىردى تۇگەلدەي قاراپ شىققان سوڭ، «جانى جاي تاۋىپ»، جايىمىزعا جىبەردى...

مۋستاكيلليك الاڭى – پوستكەڭەستىك  ەلدەردىڭ بارىندە بولعان، ءوز كەزىندە تورىندە لەنين «بابا» تۇرىپ، كەيىن بوستاندىق الا سالىسىمەن،«تاۋەلسىزدىك» اتىن العان الاڭداردىڭ ءبىرى. ۆ.لەنين اتىنداعى بۇرىنعى الاڭدارىن 1992 جىلى «مۋستاكيلليك مايدوني»دەپ اتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداپ، «كۇن كوسەمنىڭ»  ورنىنا  وتان-انانى بىلدىرەتىن ايەل بەينەسى جانە پلانەتانى بىلدىرەتىن شار ىسپەتتى جاڭا ەسكەرتكىش ورناتىلىپتى. ءبىز بارعاندا بۇل الاڭدا ناۋرىز تويى «تويلانىپ جاتتى». سونىڭ ارقاسىندا ەرسىلى-قارسىلى ۇلكەن نوپىرمەن جۇرگەن جارتى تاشكەنتتىڭ حالقىن كوردىك-اۋ، شاماسى. ءتۇرلى-ءتۇستى كيىمنىڭ ارالۋاندىعى كوزدىڭ جاۋىن الارداي. ال قىز-كەلىنشەكتەر مەن ۇلكەن اپالاردىڭ بارلىعىنىڭ ورتاق نارسەسى – سۇعا سالىپ كەتە بەرەتىن، جۇرگەن سايىن دىبىس شىعاراتىن «سلانسى» ىسپەتتى اياق كيىم. الايدا، ءبىزدىڭ كوشەلەردەگىدەي جارتىلاي جالاڭاش، «ەتەگىن يت تارتىپ كەتكەن» كيىم كيگەن كەيبىر قىز-كەلىنشەكتى بۇل جاقتان مايشاممەن ىزدەپ تاپپايسىز. وسى جاعى قازاققا ۇلگى بولارلىقتاي ەكەن.

مەرەكە دەمەكشى، ادام كوپ جينالعان مۇنداي جەرلەردە ۇلتتىق ءان مەن بي كورسەتىلىپ، كونتسەرت قويىلاتىن شىعار دەگەنبىز. وسىلايشا ونەرپازداردى تاماشالارمىز دەپ ويلاعانبىز. بىراق كۇتكەنىمىز بولمادى. اننانىڭ ايتۋىنشا، وسىدان 4-5 جىل بۇرىن كەرەمەت كونتسەرتتەردەن بولەك، ۇلتتىق كيىم ۇلگىسىن زامانۋي سارىندا ناسيحاتتايتىن ءتۇرلى ءسان اپتالىقتارى ۇيىمداستىرىلىپ تۇرعان ەكەن. الايدا ونىڭ ءبارىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ەل باسشىسىنىڭ ۇلكەن قىزى قازىر شەكتەۋلەرگە تاپ بولعان... دۋمانداتۋ جاعىنان الدىنا جان سالمايدى دەپ ەسەپتەپ جۇرگەن وزبەك ونەرپازدارى قازىر جاڭا، بىزگە تۇسىنىكسىزدەۋ تارتىپكە باعىنعان سياقتى...

وسىلاي ءجۇرىپ، كۇنىمىزدىڭ قالاي سىرعىپ وتە شىققانىن اڭعارماي قالىپپىز. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ەلمەن سالىستىرعاندا ءبىر ساعات ايىرماشىلىعى بار. وتاعاسىمەن بىرگە كەشىككەن كەشكى اسىمىزدى ىشسەك دەپ قوناقۇيگە جاقىن ماڭداعى ءدامحانالاردىڭ بىرىنە باس سۇقتىق. ءبىزدىڭ قوناقۇي قالانىڭ ءدال ورتالىعىندا ورنالاسقانىن ەسكەرسەك، ءدامحانالار دا ناعىز استانالىق سيپاتتا، جوعارى دەڭگەيدە بولار دەپ كۇتكەنبىز... دەگەنمەن شەتكەرى ءبىر اۋدانداعى ەڭ شاعىن كافەگە بارعانداي اسەردە بولدىق. ينتەرەرى دە، اس ءمازىرى دە ءماز ەمەس. ءبارى توزىڭقىراعان. تاماققا تاپسىرىس بەرمەك بولىپ، داياشىنى شاقىردىق. تاڭداعان اسىمىزدىڭ ەشبىرىن تاپسىرىسقا قابىلداي المايتىنىن ايتتى. «نەگە؟» دەپ شوشىپ كەتتىك. «بىلەسىزدەر مە، بىزدە ساعات 11-دە بارلىق قوعامدىق ورىندار جابىلادى. قازىر ساعات 10. سىزدەر تەك 15-20 مينۋتتا دايىن بولاتىن تۇشپاراعا عانا تاپسىرىس بەرە الاسىزدار». جاقسى، بۇعان دا شۇكىر دەدىك. تاماقتارى قىمبات ەمەس ەكەن. ماسەلەن سالاتتاردىڭ ورتاشا باعاسى 4000 سۋم. بۇل ءبىزدىڭ تەڭگەگە شاققاندا 450 تەڭگە. (مەيرامحانا بيزنەسىمەن اينالىساتىن ەلدەگى ءبىر تانىس كىسى سالاتتاردىڭ ورتاشا قۇنى 200-300 تەڭگە بولاتىنىن، بىراق 5-7 ەسە ۇستەمەلەپ باعا قويىلاتىنىنايتقان ەدى. سول راس بولىپ تۇر...)

قايتار جولدا ادەتتەگىدەي ءار تالدىڭ جانىندا قارايىپ تۇرعان پوليتسەيلەردىڭ سۇلباسىنان باسقا ونشا ەشكىم كورىنبەدى. جولاستى وتكەلىنىڭ الدىندا دا بىرەۋى تۇر ەكەن. توقتاتىپ، تاعى دا سومكەمىزدى قارادى.  بۇعان دا ۇيرەنە باستايدى ەكەنسىڭ. جالپى، پوليتسەيلەردىڭ مۇنشا كوپ بولۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبىن ءتۇيدىم. بىرىنشىدەن، وزبەكستان اۋعانستان، تاجىكستان سىندى زاڭبۇزۋشىلىق دارەجەسى جوعارىلاۋ، مازاسىزداۋ ەلدەرمەن شەكارالاس. ءتۇرلى ەسىرتكىنىڭ پارتيالارى ترانزيت ەل رەتىندە ءوتۋ ىقتيمالدىعى جوعارى. ەكىنشىدەن، يران، سيريا سىندى ەلدەردەن الەمگە اعىلىپ جاتقان ءدىني ەكسترەميزممەن «اۋىراتىن» ءتۇرلى كەلىمسەكتەر ءار ءتۇرلى لاڭكەستىك جاعدايىن ورناتۋ قاۋپى تاعى بار. ۇشىنشىدەن، بۇل جاقتا جۇمىس تابۋ وتە قيىن شارۋانىڭ ءبىرى، ال تاۋلىك بويى بىرنەشە اۋىسىممەن كۇزەتتە تۇراتىن پوليتسەيلەردىڭ ايلىعى وتە جوعارىلاردىڭ ساناتىندا ەكەنىن اننا جولباسشىمىز ءبىز سوزىندە ايتقان بولاتىن. سوندىقتان، بەدەلى جوعارى، جالاقىسى كوپ، قوعامعا پايدالى دەپ سانالاتىن جۇمىس جاساۋعا ءار ازاماتى ىنتالى بولارى تۇسىنىكتى.

(جالعاسى بار)

الما سايلاۋقىزى، جۋرناليست

abai.kz