ەلباسىنىڭ 2008 جىلدىڭ قاراشا ايىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە بەرگەن تاپسىرماسى بويىنشا، اتالعان ۇجىم 2009 جىلدىڭ العاشقى ۇشايلىعىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ جاڭا ستراتەگياسىن دايارلاۋ كەرەك ەدى.
«ەۋروپاعا جول» باعدارلاماسىنىڭ قابىلدانۋىمەن جوعارىداعى قۇجاتتىڭ نەگىزگى ءجون-جوسپارى دا انىقتالعانداي.
«ەۋروپاعا جول»: ءبىزدى ولار شاقىردى ما؟

ەلباسىنىڭ 2008 جىلدىڭ قاراشا ايىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە بەرگەن تاپسىرماسى بويىنشا، اتالعان ۇجىم 2009 جىلدىڭ العاشقى ۇشايلىعىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ جاڭا ستراتەگياسىن دايارلاۋ كەرەك ەدى.
«ەۋروپاعا جول» باعدارلاماسىنىڭ قابىلدانۋىمەن جوعارىداعى قۇجاتتىڭ نەگىزگى ءجون-جوسپارى دا انىقتالعانداي.
«ەۋروپاعا جول»: ءبىزدى ولار شاقىردى ما؟
بۇگىندە ەۋرووداق پەن قازاقستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 29-30 ملرد دوللار كولەمىندە. وكىنىشكە وراي، نەگىزگى تاۋار ەنەرگەتيكالىق شيكىزاتتان ءارى اسا الماي وتىر. ول تۇسىنىكتى دە، سەبەبى، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك كورسەتكىش، قىزمەت كورسەتۋ، قارۋ-جاراق، قۇقىقتىق بازا، مادەنيەت سالاسىندا الەمدە الدا كەلە جاتقان ەۋروكونتينەنت ءۇشىن ءوزىنىڭ  «جاعار وتىن» قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ميسسياسىنا اينالىپ وتىر. «كارى قۇرلىقتىڭ» تۇرعىندارى ونى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى گاز كيكىلجىڭىنەن سوڭ ەرەكشە سەزىندى. اتالعان ءجايتتان سوڭ ەۋروپا ءوزىنىڭ ماسكەۋگە بارىنشا ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدى ەكەنىن ءتۇسىندى. الايدا، ورىس ەلىنە بالاما بولاتىن قاينار كوز تابىلماي جاتسا  مەدۆەدەۆ-پۋتين تاندەمىنە نۇر ۇسىتىنە نۇر بولاتىنى حاق. سەبەبى، سولتۇستىك افريكادان تارتىلاتىن گازدىڭ مولشەرى شامالى، سكانديناۆ ەلدەرىنىڭ قورى دا جەتكىلىكسىز. باستى ءۇمىت – ورتالىق ازيا. مىنە، وسى ماقساتتا «نابۋككو» جوباسى جاسالىنعان بولاتىن. وعان سايكەس، تۇركىمەن جانە وزبەك گازى ءازىربايجان، گرۋزيا، تۇركيا، بولگاريا، رۋمىنيا، ۆەنگريا، اۆستريا، چەحياعا جەتۋى ءتيىس ەدى. بىراق الىستى كوزدەگەن كرەملدىكتەر اشحاباد جانە تاشكەنتىپەن الدىن-الا 2028 جىلعا دەيىن گاز تاسىمالداۋ جونىندە ۇزاقمەرزىمدى كەلىسىم-شارت جاساپ ۇلگەردى. ال قوس ورتازيالىق ەلدىڭ ءبىر ۋاقىتتا 30 ملرد تەكشە/م گازدى  رەسەيگە دە، ەۋروپاعا دا جەتكىزە المايتىنى بەلگىلى. مىنە، سوندىقتان دا قازىرشە «نابۋككونىڭ» تەك قاعاز جۇزىندەگى جوبا ەكەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس.
ەۋرووداق بۇگىنگى قازاقستاننىڭ گاز، مۇناي، كومىر، مەتالل جانە ۋرانىنا ينۆەستيتسيا سالىپ وتىر. ال «ەۋروپاعا جول» باعدارلاماسىنا ساي ءبىز بريۋسسەلگە توپتاسقان ەلدەردەن جاڭا تەحنلوگيا، ينۆەستيتسيا، قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنداعى ەۋروستاندارت، ساپالى قۇقىقتىق نورمالار، ءبىلىمدى پروفەسسورلىق بازاعا دامەلىمىز. بىراق، 1950 جىلدان بەرى ەۋرووداقتىڭ ەسىگىن تەك قاعۋمەن كەلە جاتقان تۇركيانىڭ تاجىريبەسىن دە ەستەن شىعارماۋ كەرەك. مۇنشاما ءبىز كۇتكەن يگىلىكتى بريۋسسەلدىڭ 3 جىلدا، ياعني 2009-2011جج بىزگە بەرە قوياتىنى دا كۇماندى. ويتكەنى جاڭا مۇشەلەرمەن قاتارى تولىققان وداقتىڭ وزىندىك شەشەر پروبلەمالارى از ەمەس.
بۇگىندە قازاقستان بريۋسسەلمەن تەك «ەۋروپا – كاۆكاز – ازيا» كولىك ءدالىزى – تراسەكا، ەۋروپالىق وداقتىڭ «مۇناي مەن گازدى ەۋروپاعا تاسى¬مالداۋ» – ينوگەيت، «باتىس ەۋروپا — باتىس قىتاي» اۆتوجولى سەكىلدى مەگاجوبالارعا قاتىسۋمەن شەكتەلە الادى. سەبەبى، قازىرگى قارجىلىق داعدارىس كەزەڭىندە قانشا ەۋروپا بولسا دا، بىرەۋگە ءبولىپ بەرەر باتپان قۇيرىعى قىسقالاۋ بولىپ تۇر. 
ەقىۇ-نا توراعالىق: ەۋروپاعا جول سالماي، ەرلەردىڭ ءىسى بىتەر مە؟
بۇگىندە ەقىۇ 56 ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرەدى. نەگىزگى جۇمىس ىستەۋ باعىتى ساياسات پەن قاۋىپسىزدىك، ەكونوميكا مەن ەكولوگيا، دەموكراتيا مەن ادام قۇقىقتارى. بيىلعى توراعا گرەكيا تورەلىگىن اياقتاپ، تورەلىك تىزگىنىن 2010 جىلى قازاقستانعا بەرمەك. وسىعان وراي، بيۋدجەتتەن ەقىۇ-نا توراعالىق ەتۋ ءۇشىن، 2009 جىلى – 1 ميلليارد تەڭگە، 2010 جىلى – 3,1 ميلليارد تەڭگە، 2011 جىلى 1,1 ميلليارد تەڭگە قاراجات بولىنەدى.
بۇل قۇرمەت پەن سەنىمنىڭ بىزگە وڭايلىقپەن كەلمەگەنى راس. سوناۋ 2002 جىلدان بەرى ق.توقاەۆ مىرزانىڭ ەۋروپالىق تالاي تابالدىرىقتاردى توزدىرعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. الەمدىك ساياسي يستەبليشمەنتتە ەلباسىنىڭ جەكە ابىرويى دا ىقپال ەتۋشى ۇلكەن فاكتور بولدى. الايدا، بۇل شەشىمدى قابىلداي وتىرىپ ەقىۇ-نىڭ ەۋروپا مەن رەسەي اراسىنداعى تەكە-تىرەستى دە شەشكەنى ءمالىم. سەبەبى ەقىۇ سوناۋ قىرعي-قاباق سوعىس كەزەڭىندە ەۋروپا كونتينەنتىندە قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قۇرىلدى. ال 1991 جىلدان سوڭ 26 جىل بويى جۇمىس ىستەگەن ەرەجەلەر جاڭا الەمدىك جۇيەگە يكەمسىز بولىپ قالدى. ەندىگى جاعدايدا ەقىۇ رف سىرتقى ىستەر ءمينيسترى س.لاۆروۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا «باتىستىڭ وزگە ەلدەردىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋ قۇرالىنا» اينالدى. مۇنداي قاتاڭ سىن تاعۋ ارقىلى رەسەي ەۋروپادا وزىندىك پوزيتسياسى بار مەملەكەت رەتىندە ارەكەت ەتكىسى كەلەدى، قىسقاسى كسرو-نىڭ ابىرويىن قايتارماق. وعان كونە قوياتىن باتىس پا؟ بۇل ءجايتتا ۆاشينگتوننىڭ دا سىرتكوز كورەرمەن بولىپ وتىرمايتىنى بەلگىلى. الايدا، جىل وتكەن سايىن ماسكەۋگە ەنەرگەتيكالىق تۇرعىدان تاۋەلدى بولىپ بارا جاتقان ەۋروپا بەلگىلى ءبىر ىمىراعا بارۋى كەرەك ەدى. بۇل 2002 جىلدان بەرى توراعالىققا ۇمتىلىپ كەلە جاتقان، رەسەيدىڭ تىم جاقىن كورشىسى، ەكونوميكاسى مەن ىشكى ساياسي جاعدايى تۇراقتى، پوستكەڭەستىك مەملەكەت – قازاقستانعا توراعالىقتى بەرۋ بولدى.
تويعا بارساڭ تويىپ بار
قازاقستان توراعالىق ەتەتىن مەرزىمدە ەقىۇ كولەمىندە شەشەتىن ماسەلەلەر از ەمەس. سونىڭ ءبىرى — رەسەي مەن گرۋزيا اراسىندا شەشىلمەگەن، تەك توقتالىپ قانا قويىلعان قاقتىعىس. مۇنى 2008 جىلى ەقىۇ-ىن باسقارعان فين ەلى، كەيىنگى گرەكيانىڭ شەشۋى ەكىتالاي. ال، ونىڭ ءبىزدىڭ ەنشىمىزگە ءتيۋا  — قازاققا تاعىلار ۇلكەن سىن. سەبەبى قوس ەل دە ءبىز سەكىلدى پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەر. باسقا-باسقا، بىزبەن بايلانىسى تىعىز. قازاقستان گرۋزياعا 2008 ج تامىزىنداعى قارۋلى قاقتىعىسقا دەيىن مۇناي، تەلەكوممۋنيكاتسيا، پورت، گاز جانە ت.ب. سالالارىنا ميليونداعان ينۆەستيتسيا قۇيعان. ال، ماسكەۋگە كەلسەك، ن.نازارباەۆ پەن مەدۆەدەۆ-پۋتين تاندەمىنىڭ قارىم-قاتىناسى مەن ەكى ەل اراسىنداعى تىعىز بايلانىستى ايتۋدىڭ ءوزى جەتكىلىكتى.
ءبىزدىڭ ەنشىمىزگە ءتيىپ وتىرعان كەلەسى ماسەلە – ەقىۇ-ىن رەفورمالاۋ. بۇل جونىندە بىزگە ەشكىم تالاپ قويىپ وتىرعان جوق. بۇل - ءوز ۇسىنىسىمىز. سەبەبى، اتالعان ۇيىمنىڭ جاڭا زامانعا ساي وزگەرۋى جايلى كوپتەن بەرى ايتىلىپ كەلدى. ال ونى جۇزەگە اسىرۋعا ەشكىمنىڭ باتىلى دا، حالىقارالىق ابىرويى دا جەتپەدى. استانا ءۇشىن ءوز ۇسىنىسىن  قانشالىقتى دارەجەدە ىسكە اسىراتىنى — الەمدىك ساياسي، ەكونوميكالىق يستەبليشمەنت الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك.
شىنىندا، كەيىنگى كەزدە ءوز قۇرامىنداعى پوستكەڭەستىك، شىعىس ەۋروپالىق جانە وزگە دە مەملەكەتتەردىڭ سايلاۋ پروتسەسىن قالاي جۇرگىزگەنىنە، كەشە عانا توتاليتارلىق ەلدىڭ قۇرامىنان شىققان مەملەكەتتەرگە دەموكراتيالىق ۇستانىمداردىڭ قاتاڭ ساقتالۋىنا باسا نازار اۋدارىپ كەلە جاتقان ەقىۇ-نىڭ ءبىراز ەلدەردىڭ ساياسي ەليتاسىنىڭ اشۋىن تۋعىزادى. سەبەبى، كەشەگى كۇنگە دەيىن اۆستريا ءوز سايلاۋىنا شەتتەن ءبىر ادامدى دا كىرگىزبەگەنى جايلى ەۋروپالىقتاردىڭ جۇمعان اۋزى اشپادى. ال، قاۋىپسىزدىك دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ەقىۇ كاۆكازداعى، اندىجانداعى، تيبەتتەگى جانجالدارعا قاتىستى الەمدىك شۋ كوتەرىپ، ەكونوميكالىق سانكتسياعا دەيىن بارتادى. ەۋروپانىڭ قاق ورتاسىنداعى يسپانيانىڭ سەپاراتيستىك باسك پارتياسىنىڭ جاۋىزدىعى، سولتۇستىك يرلانديايداعى كاتوليكتەر مەن پروتەستانتتاردىڭ اراسىنداعى قىرعىن، فرانتسياداعى كورسيكاندىقتاردىڭ سەپاراتيستىك ارەكەتتەرى جايلى زەرتتەي قوياتىن ەقىۇ-دان ءبىر ساراپشى تابىلماعانى قالاي؟ مۇنداي ەكى ستاندارتتى جۇمىستىڭ جاڭا مۇشەلەردىڭ مۇددەسىنە قايشى ەكەنى انىق. راسىندا، ەقىۇ — ەۋروپادا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ۇيىمنان گورى ەۋروپانىڭ كوزقاراسىن وزگەلەرگە تەلىپ وتكىزۋگە ارنالعان قۇرال وداققا اينالىپ بارادى. ال، ونى قازاقستاننىڭ قالاي رەفورمالايتىنىن تەك استانا شەشەدى.
ءتۇيىن:
ەقىۇ-نا توراعالىق ەتۋ — ءبىز ءۇشىن ۇلكەن سىن. ءبىزدىڭ بۇعان دەيىن تمد، شىۇ، اسوىشك سەكىلدى ىقپالدى ۇيىمداردى باسقارۋ تاجىريبەمىز بار. الايدا، بۇل — 5-10 مەملەكەت ەمەس، باقانداي 56 ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ىقپالدى ۇيىم.
بۇل قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن جارناما. ال ونىڭ قاي دارەجەدە بولۋى تەك وزىمىزگە بايلانىستى. نە دەسەك تە، توراعالىقتان قازاقستانعا تيەر پايداسىن ۇمىتپاعان ءجون.

اۆتور نۇرمۇحامەد بايعاراەۆ   
«قازاقستان-زامان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل