ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ قاجەتتىلىگى ۇلت ۇعىمىنىڭ ادامزاتقا قاجەتتىلىگىنەن تۋادى. ۇلت - ادامزاتتىڭ  پايدا بولۋىنان باستاپ، تىرشىلىك ەتىپ كەلە جاتقان بۇگىنگە دەيىنگى تاريحىندا ءوز قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا جاسالعان ەڭ كەمەل قاۋىمداستىق. ءاۋ-باستان ادامدار وزدەرىن سەل، جەر سىلكىنىس سياقتى تابيعات اپاتىنان، ياكي جابايى جىرتقىشتاردان، سونداي-اق ادام بالاسىنىڭ جاۋىزدىق تابيعاتىنان جەكە باسىن قورعاۋ ءۇشىن توپتاسا ءومىر ءسۇرۋ ارقىلى قورعانۋ مەحانيزىمىن جاساۋعا ءماجبۇر بولدى. سوندىقتان بىرىنشىدەن حالىق سانىنىڭ ءوسۋى، ەكىنشىدەن ادام بالاسىنىڭ دۇنيەقورلىق پەيىلى قالىپتى جۇيەمەن مال-مۇلكىن ارتتىرۋعا باعىتتالعانىنا بايلانىستى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاي الاتىن سوڭعى قورعاندى ۇلت قاۋىمداستىعى دەپ تانىدى. قازىرگى زاماندا بۇل قورعان دا حالىق سانىنىڭ ارتۋىمەن قاتار وتارلاۋ ساياساتىنىڭ كۇردەلەنۋىنە قاتىستى ۇلتتىق قاۋىمداستىقتىڭ دەڭگەيىنەن ۇلتتاردىڭ وداقتاسۋىنا دەيىن جەتتى. دەمەك ادام بالاسىنىڭ ءاربىر قاۋىمداستىعى تاريحي دامۋ بارىسىندا ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن قورعان ىسپەتتەس. سوندىقتان ادام قاي قورعانعا ارقا سۇيەپ ءومىر سۇرگىسى  كەلەتىنى ونىڭ دۇنيەتانىمىنا جانە ساياسي ساناسىنا بايلانىستى بولادى. ال، ايالداعان ءاربىر قورعانى ونىڭ تىرشىلىگىنىڭ ءورىسى، ويىنىڭ ءورىسى، دۇنيەتانىمىنىڭ ءورىسى ەكەندىگى دە انىق. سوندىقتان قاي قورعان بولماسىن ونىڭ سانا مەن ەركىندىگىنىڭ دە كورسەتكىشى بولماق.

ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ قاجەتتىلىگى ۇلت ۇعىمىنىڭ ادامزاتقا قاجەتتىلىگىنەن تۋادى. ۇلت - ادامزاتتىڭ  پايدا بولۋىنان باستاپ، تىرشىلىك ەتىپ كەلە جاتقان بۇگىنگە دەيىنگى تاريحىندا ءوز قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا جاسالعان ەڭ كەمەل قاۋىمداستىق. ءاۋ-باستان ادامدار وزدەرىن سەل، جەر سىلكىنىس سياقتى تابيعات اپاتىنان، ياكي جابايى جىرتقىشتاردان، سونداي-اق ادام بالاسىنىڭ جاۋىزدىق تابيعاتىنان جەكە باسىن قورعاۋ ءۇشىن توپتاسا ءومىر ءسۇرۋ ارقىلى قورعانۋ مەحانيزىمىن جاساۋعا ءماجبۇر بولدى. سوندىقتان بىرىنشىدەن حالىق سانىنىڭ ءوسۋى، ەكىنشىدەن ادام بالاسىنىڭ دۇنيەقورلىق پەيىلى قالىپتى جۇيەمەن مال-مۇلكىن ارتتىرۋعا باعىتتالعانىنا بايلانىستى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاي الاتىن سوڭعى قورعاندى ۇلت قاۋىمداستىعى دەپ تانىدى. قازىرگى زاماندا بۇل قورعان دا حالىق سانىنىڭ ارتۋىمەن قاتار وتارلاۋ ساياساتىنىڭ كۇردەلەنۋىنە قاتىستى ۇلتتىق قاۋىمداستىقتىڭ دەڭگەيىنەن ۇلتتاردىڭ وداقتاسۋىنا دەيىن جەتتى. دەمەك ادام بالاسىنىڭ ءاربىر قاۋىمداستىعى تاريحي دامۋ بارىسىندا ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن قورعان ىسپەتتەس. سوندىقتان ادام قاي قورعانعا ارقا سۇيەپ ءومىر سۇرگىسى  كەلەتىنى ونىڭ دۇنيەتانىمىنا جانە ساياسي ساناسىنا بايلانىستى بولادى. ال، ايالداعان ءاربىر قورعانى ونىڭ تىرشىلىگىنىڭ ءورىسى، ويىنىڭ ءورىسى، دۇنيەتانىمىنىڭ ءورىسى ەكەندىگى دە انىق. سوندىقتان قاي قورعان بولماسىن ونىڭ سانا مەن ەركىندىگىنىڭ دە كورسەتكىشى بولماق.

ۇلت ادامداردىڭ قورعانۋ قوعامى بولعاندىقتان وتارلاۋ كۇشتەرى ءۇشىن بۇل قورعانعا قارسى ۇدايى شابۋىل جاساپ جاتقانىن كورەمىز. ءارى قورعان بولا الاتىن ەڭ مىقتى قورعان ۇلت بىرلەستىگى ەكەنىن سوڭعى ەكى عاسىردا افريكاندىقتاردىڭ ساياسي تاجىريبەسى كورسەتتى. ويتكەنى: افريكا تۇرعىندارى وزدەرىن الەمدىك وتارلاۋ كۇشتەرىنىڭ اياۋسىز شابۋىلدارىنان قورعانىپ قالۋعا ۇلتتىق يدەيا نەگىزىندە كوتەرىلىس جاساپ، ۇلتتىق مەملەكەتتەرىن قۇردى.

ۇلت قاۋىمداستىعىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنىڭ ورتاق تۇستارى كوپ بولعان سايىن ۇلت بىرلىگىنىڭ نىعايا تۇسۋىنە مىقتى نەگىزدەر ارتا تۇسەدى.  بۇعان مىسال ۇندىستەر اق ناسىلدىلەردىڭ جويقىن شابۋىلدارىنا نەگە توتەپ بەرە المادى؟ - دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەسەك، ۇندىستەر ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى رۋلىق، تايپالىق قاۋىمداستىقتان «ۇلتتىق» بىرلەستىككە قول جەتكىزە المادى.

ادامزاتتىڭ تويىمسىزدىعىنا بايلانىستى  قازىرگى كەزدە، ۇلتتىق بىرلەستىكتەردىڭ مىقتى قورعانعا اينالعانىن سەزگەن وتارلاۋ كۇشتەر، ۇلتتان مىقتى قاۋىمداستىقتارعا ويىسىپ جاتقانىن باتىس ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق وداعى، سونداي-اق باتىس پەن شىعىس ەۋروپانىڭ وداقتاسۋى سوزىمىزگە ايعاق. دەمەك، جاھاندانۋ پروتسەسى ەكى باعىتتا دامي بەرەدى. ءبىرى ادام بالاسىنىڭ رۋحاني كەمەلدەنۋىنە وراي، ادام ادامدى سىيلايتىن دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، سانالى تۇردە ادامزات قومعامىنىڭ جاھاندانۋ ساتىسىنا جاقىنداي تۇسەدى. سونداي-اق ءار ۇلتتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى وزگە ۇلتتاردىڭ دا قۇرمەتىنە يە بولا الادى. بۇل رۋحاني باعىتتاعى جاھاندانۋ. ەكىنشىسى - دۇنيەۋي قۇندىلىقتار نەگىزىندە جاھاندانۋ پروتسەسسى. وندا تەحنولوگياسى دامىعان ەلدەردىڭ ءونىمىن تۇتىناتىن تۇتىنۋشى قوعامىن قالىپتاستىرۋ كوزدەلەدى. ونداي قوعامدا تۇتىنۋشىنىڭ وي-ساناسى تەك قانا تىرشىلىكتىڭ قامىمەن شەكتەلەدى. سونىڭ سالدارىنان ادامزات ءوزىنىڭ رۋحاني دۇنيەسىنەن اجىراپ قالداى.  ادام بالاسىنىڭ تويىمسىزدىق سالدارىنان وتارلاۋ  ساياساتىنىڭ نەگىزىندە  جاھاندانۋ پروتسەسسى باقتالاستىق، قاقتىعىستىق، زۇلىمدىق پەن اياۋسىزدىققا  تولى باعىتتا داميدى.

رۋحاني قۇندىلىقتاردان ادا قالعان  ازاماتتار ازاماتتىق مىندەتىن اتقارۋدىڭ ورنىنا شەنقورلىق پەن پۇلقورلىققا بوي الدىرادى. ازاماتتىق تۇعىرىنان تومەندەگەن ولار بايلىق پەن بيلىكتىڭ قۇلىنا اينالادى. پاقىر بۇقارا الدىندا ايبىنىن اسىرىپ تالتاڭ باسىپ شالقايادى. ونداي ءمۇساپىر، رۋحى مۇگەدەك جانداردان ەلگە قورعان بولار قانداي پاتريوت شىعادى. سونداي-اق ولاردان ادام بالاسىنا قامقور بولار قانداي ازامات كۇتۋگە بولادى. بۇنداي قوعامدا شىعىسقا ءتان اعايىندىق، دوستىق، مارتتىك، ەرلىك سىندى ىزگى قاسيەتتەر جويىلىپ، ەكى ءجۇزدى، ايلاكەرلەر سالتانات قۇرادى. ەكىنشى جاعىنان زاڭعا ەمەس  باسشىعا باعىناتىن قۇل بولا باستايمىز. ياعني قالتالىلار مەن باستىقتارعا جالتاڭداپ جالتاقتايمىز. قاراپايىم ادامدارعا تالتاڭداپ قاقشيامىز.

ەڭ وكىنىشتىسى ادامزات قوعامىندا قۇلدىق پەسيحولوگيا  ادامي تراگەدياعا اينالىپ تۇر. بۇل ءۇردىس ءتۇپتىڭ تۇبىندە ادام بالاسىن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان اجىراتادى. ءسۇيتىپ  ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مۇددەگە ۇمتىلىس جاساماي دۇنيەۋي الدامشى قۇندىلىقتارعا بەرىلگەن قوعام كەيپىنە ەنەدى. ناتيجەسىندە ادامگەرشىلىككە ءتان قاسيەتتەردەن اجىراپ جەكە باسىنىڭ قامىمەن ءومىر سۇرە باستاعان ولار قوعامدى جاڭا تىعىرىققا تىرەيدى. وسى جاعدايعا بايلانىستى كەيىنگى جىلدارى الەم زيالىلار اراسىندا رۋحاني قۇندىلىقتار جونىندە پايىمداۋلار مولىنان جاريالانىپ ءجۇر.

ۇلتتىق مەملەكەتتەردە، «ۇلت» سول مەملەكەتتىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا مىقتى «مايەك» بولا الاتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، ادامزات ءومىرىنىڭ تاجريبەسىنە ساي جاساعان بۇل قورعاندى ءدال قازىرگى توپالاڭ داۋىردە، قولدان كۇيرەتۋ ابەستىك بولماق. ويتكەنى «ۇلت» يادروسى ءار ءبىر ەلدە ازاماتتارىنا تىرەۋ. ال بۇل تىرەۋدى قۇلاتۋ سول ەلدىڭ ءار ءبىر ازاماتىنىڭ قورعانىن قۇلاتقانىمەن بىردەي. ءاربىر ەلدەردەگى دياسپورا وزدەرىن ۇلكەن توپتاردىڭ مادەني، ساياسي، ەكونوميكالىق شابۋىلىنان قورعانۋ ءۇشىن بىرىگەدى. ولاردىڭ دا بىرىگۋ دەڭگەيى ارقالاي. سوندىقتان ادام بالاسىنىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ ساپاسىنا بايلانىستى قورعانۋ كۇشى ارتا تۇسەدى. وسى پرينتسيپتەرگە سايكەس ءار ءبىر ادام ءوزىنىڭ ازاماتتىق قۇقىن قورعاۋعا حاقى بار دەسەك،  قازاقستان حالىقتار اسسامبلەيا يدەياسى ادام بالاسىنىڭ تاريحىندا جانە الەم قاۋىمداستىقتىڭ اراسىندا ادامي تۇرعىدان ەڭ اسقاق يدەيا ەكەنىن ايتا الامىز. بىراق تا بۇل ارادا قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇقى ەسكەرۋسىز قالىپ وتىر. سول ءۇشىن دە قازاق حالقى ءوزىنىڭ باسشىلىق مىندەتىن اتقارا الماي كەلە جاتىر. ارينە بۇل جاعداي نەگىزىندە ەلدىك مۇددەمىزگە اسا  ءتيىمدى ەمەس. ويتكەنى قازاق حالقى قازىرگى تاڭدا ءوز جەرىندە ەلىنىڭ مايەگى بولۋدىڭ ورنىنا وگەي بالانىڭ كەبىن كيىپ ءجۇر. ارينە بۇل جاعداي كەلەشەكتە قازاق پەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى تابيعي تەپە-تەڭدىكتى بۇزا باستايدى. سوندىقتان حالىقتار اراسىنداعى دوستىق قاتىناستىڭ ورنىنا قاستىق قاقتىعىسقا جول اشادى. ەكىنشىدەن «وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قۇقىعىن قورعايمىز»، - دەپ ولاردىڭ دا اراسىنان شىعاتىن پايداكۇنەم كىسىلەردىڭ كەۋدە قاعىپ، ءوز جايىن ۇمىتىپ، اناۋ-مىناۋدىڭ ازعىرۋىمەن  دياسپورا وكىلى ەكەنىن ۇمىتىپ، وزدەرىن ۇلت-ۇلىسقا تەليدى. ءسويتىپ ولار ازاماتتىق قۇقىعىنىڭ ورنىنا وزدەرىنىڭ جەكە ۇلت رەتىندەگى قۇقىقتارىن تالاپ ەتەدى. سودان بارىپ ازاماتتىق قوعامعا ءتان ەرەجەلەر ۇلتارالىق قوعامنىڭ ەرەجەلەرىمەن قاراما-قايشى زاڭدىلىقتارعا اينالادى. سوندىقتان دياسپورا توبى ازاماتتىق قۇقىقتان ارتىق ۇلەس ءارى ارتىقشىلىقتار سۇراپ قوعامىمىزدىڭ شىرقىن بۇزباۋىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. قازاقتىڭ «ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى  شىرىتەدى» دەگەن ماقالىنا ساي ولاردىڭ شىنايى بەينەسى تالعار سياقتى وقيعالاردا كورىنىپ قالدى. ارينە جالپى قالىڭ جۇرت جاماندىق ويلاماسا دا ارالارىنان  تەرىس پيعىلداعى كىسىلەر ولاردى اسقاق ارماندارىنىڭ جەلىسىمەن الداپ-اربايدى. ءسويتىپ، يگى نيەتپەن قۇرىلعان ۇيىم ىنتىماقتىڭ ورنىنا كەرەعارلىق «مەندىكتىڭ» باتپاعىنا ءتۇسىپ كەتەدى دە، ەل ءىشىن الاۋىزدىقتىڭ وشاعىنا اينالدىرادى.

قازاقتار وزدەرىن ەڭ مىقتى قورعان «ۇلتتىق» قاۋىمداستىقتان ماحرۇم ەتپەۋگە ءتيىس.  ويتكەنى  مەملەكەتتىك جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ەڭ الدىمەن ۇلتتىق قاۋىمداستىق ارقىلى جۇزەگە اسادى. ۇلتتىق قاۋىمداستىق قورعانۋمەن قاتار ورلەۋگە دە  نەگىز بولا الادى. وعان  مىسال تۇركيا ەلىنىڭ ۇلتتىق ۇستانىمىن ايتا الامىز. ولار مەملەكەتىنىڭ ىشىندە دە سىرتىندا دا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن دارىپتەپ، ۇلتىنىڭ اۋىز بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسادى. بۇل باعىتتا اجەپتاۋىر جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. ماسەلەن، تۇرىك ازاماتتارىنىڭ دياسپوراسى تۇرعان ەلدەرىندە تابىستارىن تۇركيانىڭ بانكتارىنا اۋدارادى. ۇلتتىق اسحانالارىن اشىپ ءوز تاعامدارىن پايدالانا وتىرىپ، ۇلتتىق بيولوگيالىق-پسيحولوگيالىق قالىپىن ساقتاي وتىرا، ءوز ازاماتتارىن شەت جەردە دە جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەدى. مەشىتتەرىندە باس قوسىپ رۋحاني ءنار الادى.  ۇلت بىرلىگىنە قاجەتتى ءتۇرلى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ارتتىرۋعا ەڭبەكتەنەدى. ۇلت بىرلىگىنىڭ كەرەكتىگىن كەڭىنەن ناسيحاتتايدى. سول ارقىلى تۇرىكتەردىڭ ءار ءبىر ازاماتى قاراپايىمى دا، زيالىسى دا، باي مەن كەدەيى دە ۇلت قاۋىمداستىعىن وزدەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ دا قورعانى ەكەنىن جان-تانىمەن سەزەدى.

قورىتا ايتقاندا، قازاقستاندىق ءىرى ينۆەستورلاردىڭ، قازاقتىڭ ۇلتتىق ءىرى ينۆەستيتسيا كومپانيالارىنىڭ كەلەشەكتە ەڭ بەكەم قورعانى قازاقتىڭ ۇلتتىق قاۋىمداستىعى ەكەنىن ۇعىنۋى كەرەك. سول ءۇشىن دە ازاماتتىق قۇقىعىمىزدى قورعاۋدا، ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا دا ۇلتتىق يدەولوگيا كەرەك. ۇلتتىق قوعام ارقىلى الەمدىك قوعامعا ارالاسا الامىز. ال، ادام بالاسىنىڭ قاۋىمداستىق بىرلەستىگىنىڭ اۋقىمى قانشالىقتى كەڭ بولسا ونىڭ سانالىق، رۋحاني، ماتەريالدىق ءورىسى دە كەڭەيە بەرەدى. سونداي-اق، قاۋىمداستىقتىڭ بىرلىگى ورتاق مۇددەمەن ورتاق قۇندىلىقتار ارقىلى كەلەدى. ۇلتتىق قاۋىمداستىقتىڭ بەرىك ىرگەسى ۇلتتار ارناسىنداعى ورتاق مۇددەگە قۇرىلعان وداقتاستىققا دا نەگىز بولا الادى. وعان ەۋروپانىڭ ەكونوميكالىق وداعى دالەل.

قازاق جاستارى ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە ۇلتتىق تاربيە الماعان جاعدايدا، ۇلتتىق ساناسى سەلكەۋ تارتىپ، وزگە قاۋىمداستىقتاردى تىرەك ەتىپ، وزگەلەردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتە باستايدى. بۇنىڭ ءوزى قاۋىمداستىقتار اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى بۇزادى. ءبىزدى ۇلكەن كەدەرگىلەرگە الىپ بارىپ سوقتىرتادى. دەمەك، جەكە باسىمىزدىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا ۇلتتىق قاۋىمداستىق كەرەك. جاپپاي حالىقتى ۇلتتىق قاۋىمداستىققا جەتەلەيتىن كۇشتەر ساياسي بيلىك، قالتالى ازاماتتار جانە زيالى قاۋىم ەكەنىن دە ەستەن شىعارمايىق. سوندىقتان بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق يدەولوگيا اۋاداي قاجەت. ۇلتتىق يدەولوگيا ۇلتتىق سانانىڭ ويانۋىنا، دامۋىنا سونداي-اق جاپپاي حالىق اراسىندا تۇراقتى تۇردە قالىپتاسۋىنا نەگىز بولادى. ونىڭ ناتيجەسىندە قاراپايىم حالىقتىڭ دا زيالى قاۋىمنىڭ دا ساياسي ساناسى ۇلتتىق مۇددەنى جانە مەملەكەتتىك مۇددەنى ۇعا الاتىنداي دەڭگەيگە ءوسىپ، جەتىلەدى. قازاق حالقىنىڭ ساياسي ويانۋى ياعني ءوز پايداسىن ءتۇسىنۋى قازاقستاننىڭ كوپتەگەن ۇلت وكىلدەرىنە دە يگى اسەرىن تيگىزەدى. ولار وزدەرىنە سانالى، سەنىمدى دە ىرگەلى تىرەك بار ەكەنىن ىشتەي سەزە باستايدى. ءسويتىپ، قازاقتى سىيلايتىن، وزدەرى جاقسى تىرشىلىكتى قاناعات تۇتاتىن توپتار پايدا بولىپ قازاق حالقىمەن جاقىنىراق قايناسىپ، بىرىگۋ جولىنا تۇسەدى. ال، ىشتەرى ارام پيعىلدى توپتار قازاقپەن ىنتىماقتاسۋدان قاشقاقتاپ، ىرگەسىن اۋلاق ۇستايدى نەمەسە ەكى جۇزدىلىك تانىتىپ ارام ويىن ىشكە بۇگەدى.  قازىرگى كەزدە ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ السىزدىگىنەن كوپتەگەن تۇرىك تەكتەس حالىقتارىمەن قاتار باسقا دا دياسپورا  وكىلدەرى دە بالالارىن ورىس ءتىلدى مەكتەپتەرگە بەرىپ جاتىر. ءتىپتى، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ساياسي ومىردەن بەيحابار كۇيدە ءومىر كەشىپ جۇرگەن قازاقتىڭ اتا-انالارى دا بالالارىن ۇلكەن شەنەۋنىكتەردىڭ ىستەرىنە قاراپ ورىس ءتىلدى مەكتەپتەرگە بەرىپ، ۇلتىمىزدى قور قىپ كەلە جاتىر. سوندىقتان قازاققا، وزگە ۇلت وكىلدەرىنە دە مەملەكەتتىڭ باياندى بولۋ جولىنداعى ساياساتىنا دا ۇلتتىق يدەولوگيا كەرەكتى ۇيىتقى ەكەنىن كوزى اشىق وزگە دە ۇلت وكىلدەرى تولىق سەزىنىپ وتىر. ماسەلە مەملەكەت دەڭگەيدەگى باسشىلاردىڭ ساياسي ساناسىنىڭ  ورىسىنە كەلىپ تىرەلىپ تۇر. شەنەۋنىكتەردىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، قوعامدىق، مادەني تۇرعىداعى دۇرىس شەشىمدەرى، ەلىمىزدى داۋ-دامايعا  سوقتىرماي-اق ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەلەپ مەملەكەتتىك، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتە الار ەدى.

قازاقستاندا ۇلتتىق يدەيا كەرەكتىگىنە وراي ۇندىستەر تاريحىن تاريحي ساباق رەتىندە قاراۋعا بولادى.

ۇندىستەر اق ناسىلدىلەردىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ اياۋسىز قۇرباندارى بولعانىن 1492 جىلى سولتۇستىك امەريكادا ۇندىستەردىڭ سانى ءبىر ميلليون ادام بولسا، 1890 جىلىندا نەبارى ءۇش ءجۇز مىڭعا تومەندەپ كەتكەنىنەن بايقاۋعا بولادى. بۇل تراگەديانىڭ ورىن الۋىنا اقناسىلدىلەردىڭ جاۋىزدىعى سەبەپ بولدى. امەريكاندىق عالىم دي براۋن «امەريكانىڭ قىزىل تەرىلەرى» نەمەسە «جۇرەگىمدى جەرلەشى» اتتى ەڭبەگىندە اق ناسىلدىلەر 1861-1890 جىلدار ارالىعىندا، ياعني، بار-جوعى وتىز جىل شاماسىندا ۇندىستەردى تىرىدەي ولىككە اينالدىرعانىن جازدى.

تابيعاتقا عاشىق، قاراپايىم ومىرگە بەيىم ۇندىستەر تابيعاتپەن، جان-جانۋارلارمەن بىرگە سالتانات قۇرىپ ءومىر سۇرەتىن. وعان دالەل  بىرىنشىدەن - حريستوفور كولۋمبتىڭ العاشقى ساپارىندا ۇندىستەر وتانىندا بۇعىلاردىڭ سانى جەتپىس بەس ميلليون شاماسىندا بولعان بولسا، 1890 جىلى جەر استى مەن جەر ءۇستىنىڭ بايلىعىنا قۇمارتقان پايداكۇنەم ەۋروپالىقتاردىڭ  قىرىپ-جويۋىنىڭ كەسىرىنەن، بۇلاردىڭ سانى بىرنەشە جۇزدەن اسپاعان، ەكىنشىدەن - ۇندىستەردىڭ قىزىل بۇلت، جۋان جىلان، ارىق ايۋ، قارا بۇعى، قارا قازان سياقتى ەسىمدەرىنە قاراپ تابيعات ولاردىڭ ءومىر شىندىعىمەن ەتەنە جاقىن بولعاندىقتارىن ايتا الامىز.

دي براۋن ءۇندىس حالقىنىڭ تراگەدياسىن بىلاي قورىتىندىلايدى: ۇندىستەردىڭ اتاقتى باسشىلارى كەيىنگى وتىز جىلدا تاريح ارناسىندا اڭىزعا اينالعاندارى تاعدىردىڭ ءىسى ەدى. ياعني 1861 جىلدان باستاپ 1890 جىلعا دەيىن سوزىلعان «گەنوتسيد» ساياساتى ۇندىستەردىڭ اقپەيىل مىنەزى مەن اسقان جاۋىنگەرلىك رۋحىن قورعاشتاعان قاھارمان پەرزەنتتەرىنىڭ ەسىمدەرىن ولاردى قانعا بوياعان اق ءناسىلدى «امەريكاندىق قاھارماندارمەن!» قاتار تاريح جادىندا قالۋدى ءناسىپ ەتتى. ارينە بۇل تاريحتىڭ پارادوكس كورىنىسى ەدى.

بۇل تراگەديا 1890 جىلعى جەلتوقسان ايىندا جاپپاي قىرۋدىڭ سوڭعى قاندى قىرعىنىمەن اياقتالدى. «ۆوۋندەد ني گرەك»  قامالىندا بولعان قىرعىن ءۇندىس حالقىنىڭ جويىلۋ تاريحىنىڭ سوڭعى نۇكتەسى ەدى. مىنە سول قامالدا پاناسىز قالعان جاس پەن قاريا جانداردى ءولىم وراعىمەن ورعان اق ناسىلدىلەر «گەنوتسيد» ساياساتىنىڭ جەڭىسىنە دە جەتكەن كۇن ەدى. ويتكەنى، 1890 جىلدىڭ سول كۇنىنەن باستاپ قازىرگە دەيىن ۇندىستەر «قاھارمانسىزدىق كەزەڭىن» باستان وتكىزىپ جاتىر. حالىقتىڭ سوڭعى قاھارمانى ولگەن سوڭ «قاھارمانسىزدىق كەزەڭى» باستالادى. ال، بۇل ءۇندىس حالقىنىڭ ءتىرى دەگەن اتى بار ولىك بولعان سوڭ ءولىم كەزەڭىنىڭ باستالعانى دەگەن ءسوز. ۇلت ءۇشىن، حالىق ءۇشىن ساياسي ساحنادا، ەكونوميكالىق سالادا، رۋحاني ايدىنىندا جان سالىپ ەلىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسەتىن سوڭعى «قاھارمانى» ولگەن سوڭ ول ۇلتتىڭ ۇلت رەتىندە ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەستىگىن ۇندىستەر تاريحىنان كورەمىز. ەلىنە قورعان بولعان «قاھارماندار» كوپ بولسا، ەلدىڭ باياندى ءومىر سۇرۋىنە سونشالىقتى ءۇمىت ارتا تۇسەدى. كەرىسىنشە «قاھارماندار» ازايا تۇسكەن سايىن ءبىر ەلدىڭ ەل بولىپ قالۋى ەكىتالاي ەكەنىن ۇندىستەردىڭ تاريحي تاجىريبەسىنەن بايقايمىز.

دەمەك، حالىقتىڭ «قاھارمانسىزدىق» كەزەڭىنىڭ باستالۋى ۇلتتىق تۇرعىدان تىرىلەر ءولى كەبىنىن كيىپ ۇلتتىق بولمىسىنىڭ جەرلەۋ ءساتىن كۇتىپ تۇرعان كەزەڭ بولىپ ەسەپتەلەدى. دي براۋننىڭ ەڭبەگىنە قاراپ، ۇندىستەردىڭ حالىق رەتىندە جويىلىپ كەتۋىنە اق ناسىلدىلەردىڭ قۇنارلى جەرلەرىن يەلەنۋ ماقساتىندا جۇرگىزگەن «گەنوتسيد» ساياساتىنا ۇندىستەردىڭ دە اڭعاۋلىق، ءدىني ۇستانىمدارىنىڭ السىزدىگىمەن قوسا تولىق ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلە الماي قالعاندىعى دا سەبەپ  بولعانىن كورە الامىز.

1492 جىلعى حريستوفور كولۋمبتىڭ ساپارى امەريكا قۇرلىعىنا ءبىر حالىقتىڭ جويىلۋىنا سەبەپ بولىپ، وركەنيەتتى ەۋروپالىقتاردىڭ قانشالىقتى جاۋىز ەكەندىگىنەن دە حابار بەردى. «مەن ول كەزدە ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ ايانىشتى تاعدىرى سوڭعى سىزىعىنا جەتكەندىگىن ۇعا الماپپىن. ەندى كارىلىك شىڭىنىڭ بيىگىنەن، وتكەن كۇندەرگە كوز سالعانىمدا يرەك-يرەك شاتقالداردىڭ تابانىندا جاپپاي ولتىرىلگەن ايەلدەر مەن بالالاردىڭ تۇلا بويى ءتىزىلىپ جاتقان مايىتتەرىنىڭ اپ-ايقىن كورىنىستەرىن كورەمىن. مەن بۇل ساحنالاردى تۋرا سول جاستىق شاعىمدا كورگەندەي كوز الدىما ەلەستەتە الامىن. بايقاسام سول ولىكتەردىڭ قاندى مونشاسىندا قاردىڭ استىندا ءبىر ۇلتتىڭ تولىقتاي ارمان-مۇراتى كومىلگەن... شىركىن ۇلت ارمانى قانشالىقتى  سۇلۋ قيال ەدى... ۇلتتىڭ بىرلىگى كۇيرەگەن، تۇگەلدەي دەرلىك كۇل بولىپ ۇشىپ كەتكەن، ەندى ۇندىستەردى بىرىكتىرەتىن مايەك جوق. ۇلتتىڭ كيەلى اعاشى قۋراپ قالعان» دەيدى «ۆوۋندەد ني گرەك» لاگەرىندە 1890 جىلى تۇتقىندا بولعان ۇندىستەردىڭ سوڭعى اقساقالى قارا بۇعى.

دي براۋننىڭ «امەريكانىڭ قىزىل تەرىلەرى» اتتى ەڭبەگىن فرانتسۋز تىلىنە اۋدارعان يۋ برەجەنىڭ جازبالارىندا پولكوۆنيك يۆانستىڭ: «مەن  كولورادو تۇرعىندارىنا سىزگە قارسىلىق كورسەتكەن ءار ءبىر ءۇندىستى ولتىرۋگە رۇقسات بەرەمىن» دەگەنى نەمەسە پولكوۆنيك چي-ۆينگتونىڭ: «جول بويىندا كەزدەسكەن ءار ءبىر ءۇندىستى ءولتىرسىن» دەپ بەرگەن بۇيرىعى دۇنيەقور ەۋروپالىقتاردىڭ جاۋىزدىعىنا كۋالىك بەرە الاتىن ايعاقتار بولىپ تابىلادى.

ۇندىستەردىڭ تاريحي جولىنىڭ قورتىندىسىنا  قاراعاندا: - ۇندىستەر رۋلىق، تايپالىق دەڭگەيدەن ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلە المادى. ارينە بۇل ماسەلەنىڭ دە وزىندىك سەبەبتەرى بار. ول بولەك اڭگىمە. وسى تۇرعىدان العاندا قازاق حالقى اۋ باستان باتىرلارى مەن بيلەرىنىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ءوزىنىڭ تابيعي دارىنى، تاريحي-ساياسي، قوعامدىق احۋالىنا بايلانىستى ۇلتتىق سانانى حالىقتىق شەڭبەرىندە قازاقتىڭ بويىنا سىڭىرە ءبىلدى. سوندىقتان دا تاريحي جولىندا ەش ءبىر وتارلاۋ ساياساتىنىڭ زوبالاڭى قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن جويا المادى. تەك قانا كەڭەس وداعىنىڭ زۇلىمدىق، جاۋىزدىق ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن تەرەڭ تاريحي تامىرىنان سۋسىنداپ وسكەن اعاشى قاتتى زاقىمداندى. بىراق، ۇلتتىق تالى ءبىر جولاتا سولىپ كەتكەن جوق.

قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق يدەياسىنىڭ مىقتىلىعىنىڭ ارقاسىندا قازاق حاندىعى الاش قايراتكەرلەرىمەن جالعاسىپ كەڭەس زوبالاڭىن باستان وتكىزە وتىرىپ، تاۋەلسىز ەل بولۋ باقىتىنا دا

تاريحتان ءمالىم قازاق باۋىرمال حالىق. سونىڭ ارقاسىندا  گەرولد بەلگەر، اسىلى وسمانوۆا ، نادەجدا لۋشنيكوۆا سىندى مەيىرىمدى، ساناسى بيىك، ءمولدىر جانداردى ءوز پەرزەنتتەرىنە اينالدىردى.  ولار دا ءوز بيىگىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەياسى مەن مادەنيەتىنە، ادەبيەتىنە ەلەۋلى قىزمەت جاساپ كەلە جاتىر. وسىنداي بيىك-بيىك بەلەستەرىمىزدى دۇرىس جولعا قويا بىلسەك الەمدە رۋحاني ءورىستىڭ ەڭ بيىك شىڭىندا تۇرا الامىز.  كوپتەگەن ەلدەردە وزگە ۇلت وكىلدەرىن اسسامميلياتسياعا ۇشىراتىپ ۇلتتىق قاۋىمداستىقتارىنا قوسىپ وتىرادى. ال، قازاق حالقى ءوز باۋىرمالدىعىمەن وزگە ۇلت وكىلدەرىن ناعىز ادامي قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا، ءوز جانىنىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدىرىپ  ەلدى قورعاۋعا، ەلگە قامقور بولۋعا، ونىڭ وركەندەۋىنە قۇلشىنا، شىنايى ىقىلاسپەن ۇلەس قوسۋعا ىنتالاندىرادى. مۇنداي جەتىستىكتەر ادام قۇقىعىن قورعاۋ پرينتسيپتەرى نەگىزىندە قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جەتىستىگىنىڭ جەمىسى رەتىندە، ۇلتتىق يدەياعا ەلەۋلى قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىر. سەبەبى، ساناسى بيىك ءار ءبىر ۇلت وكىلى قازاق حالقىنىڭ قاراپايىمدىلىعىنا، مەيىرىنە ءتانتى بولىپ، ونى رياسىز سۇيە باستايدى.  بۇل ءۇردىس «مايا» سىندى جانى سۇلۋ قىزدارىمىزبەن، يگور ساحار سىندى كوكىرەگى وياۋ ابزال جاندى ۇلدارىمىز بەن ءوز جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتىر. دەمەك قازاقستان ادام بالاسىنىڭ رۋحاني جۇلدىزى جانعان ەلگە اينالۋ مۇمكىندىگىنە يە ولكە. قازاقتار نازىك جۇرەكتەرىمەن جايناعان جۇلدىزداردىڭ نۇرلى شاپاعاتىنا ادامزاتتى بولەي الاتىن پوتانتسيالى بار حالىق.  وعان  مايالار مەن يگورلار   ادامدىق كيەنى قۇرمەت تۇتقان قازاقتىڭ ادامي ءمولدىر بۇلاعىنان سۋسىنداعان بەلگەر، نادەجدا، اسىلى اعا-اپايلارىمەن جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعى رەتىندە كۋالىك بەرەدى.  ولار وزدەرىنىڭ ادامي بيىگىندە سانالى ورىسىندە، قازاقى قۇندىلىقتى ءوز ەركىمەن قابىلداپ قازاق جانىنىڭ سەرىگى، اجىراماس ءبىر بولشەگى بولا بەرەدى.  ءبىز  اتالعان جانداردى  قازاقتىڭ وي-ءورىسىنىڭ، دۇنيەتانىمىنىڭ جانە رۋحاني، ادامي قاسيەتىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىز. الايدا سوڭعى كەزدە ءبىز سول تۇنىقتى لايلاۋعا تىرىسىپ كەلە جاتىرمىز. ماسەلەن «ەكى جۇلدىز» دودا حابارىندا قازاقشا بىلمەيتىن ورىس ءتىلدى قازاق پەن ورىس تىلدىلەردىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرگەن شالا-پۇلا ورىسشاسى بار قازاق ءتىلدى انشىلەر اراسىندا ەشقانداي تەڭدىك پەن ۇيلەسىم جوق. وندا بار­­­­­­­­­­­­­­­ - جوعى قازاقتىڭ دۇبارە ەكەندىگىنىڭ كورىنىستەرىنە كۋا بولامىز. سونىمەن قاتار قازاق كورەرمەننىڭ بويىنا دۇبارەلىكتى سىڭىرۋگە تەلەۆيديالىق «توعىسقان تاعدىرلار»، «اعايىندار» سىندى «كوركەم» تۋىندىلار ۇلتتىق رۋحتىڭ ۋلانۋىنا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ولاردىڭ بىرىنشىدەن قاراپايىم، مومىن قازاقتاردى انا تىلىنە نەمقۇرايلى بولىپ قالىپتاسۋىنا كومەكتەسەدى. ەكىنشىدەن ءار ءبىر قازاق دۇبارەلىكتى تابيعي قۇبىلىس دەپ قابىلداي وتىرا بويىنا سىڭىرە بەرەدى. ۇشىنشىدەن جاناما تۇردە ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگىن مويىنداي بەرەدى. ويتكەنى  وندا بايقاعانىڭىزداي ورىس تىلدىلەر قازاق تىلىندە سويلەۋگە مىندەتتى ەمەس.  مەنسىنبەيتىنى دە اشىق كورىنىپ تۇر.  كەرىسىنشە قازاق ءتىلدى انشىلەر ادەتتەگى جالباقتاۋ مىنەزىمەن ورىس ءتىلدىنىڭ الدىندا ىرجاڭداۋمەن اۋرە. «ەكى جۇلدىز» ءتارىزدى جوبالارعا قاراپ بىزگە ۇلتتىق مىنەز جەتپەي تۇرعانىن اڭقارامىز.

­­­­­­­­­جالپى العاندا ۇلتتىق دامۋ جولىنداعى كەدەرگىلەر   الەمنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرىندە وزىنە ءتان سيپاتپەن كورىنىس تاۋىپ جاتادى. وسى تۇرعىدان العاندا ءبىزدىڭ ەلدەگى قايشىلىقتار مەن كەمشىلىكتەر مەملەكەتتىڭ ورىستەۋىنە، كەدەرگى بولار جايتتاردىڭ ەڭ نەگىزگىلەرىن اتاپ ايتار بولساق: بىرىنشىدەن - ورىس ءتىلدى قازاقتاردىڭ قازاق تىلىندە شىعاتىن قازاق باسىلىمداردىڭ ماتەريالدارىمەن تانىسا المايتىندىقتان ءوزىنىڭ تۋعان حالقىنىڭ جان دۇنيەسىن تيىسىنشە سەزىنە المايدى. سول سەبەپتى ءوز ۇلتىنىڭ رۋحاني الەمىنەن وقشاۋلانىپ، بوتەن ءبىر ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەندەي ۇلت قۇندىلىقتارىنا، قازاق قايراتكەرلەرىنە، دياسپوراسىنا، ۇلتتىق قاۋىمداستىق ماسەلەلەرگە ەشقانداي مەيىر-شاپاعات تانىتپاي، قىزمەتكە قول جەتكىزۋ جانە تابىس تابۋ سياقتى ارماندار توڭىرەگىنە ءتاۋىپ ەتىپ ءومىر كەشۋدە. ەكىنشىدەن - پارا بەرۋشى مەن پاراقورلار زاڭدى ويىن قۇرالى. ولار  ادامداردى  ويىنشىق دەپ سانايدى. پارا بەرۋشى ىقپالدى باستىقپەن بايلانىس ورنىقتىرىپ كەرەكتى شەنەۋنىكتەرمەن سۋديالار، پروكۋرورلاردى ءوز قىزمەتىنە جۇمسايدى.  پارا العان شەنەۋنىك، پارا بەرۋشىنىڭ قۇلىنا اينالادى.  ولاردىڭ تانىمىنشا ادامدار وزدەرىنىڭ ازاماتتىق قۇقىعىن قورعاي المايتىن رۋحاني مۇگەدەكتەر بولىپ ەسەپتەلەدى. ارينە زاڭ جۇمىس ىستەمەگەن جاعدايدا بۇل ءداستۇر جالعاسا بەرەدى. ۇشىنشىدەن - قازاق تىلىندە وقۋ ءبىتىرىپ جاتقان وقۋشىلار مەن بىلىمگەرلەرگە ونەركاسىپ سالاسىندا، ساۋدا-ساتتىق، ءىرى بيزنەس پەن بيلىك ورىندارىندا جۇمىس تابىلمايدى. بۇل قايشىلىق قازاق بالالارىنىڭ ەڭسەسىن تومەندەتىپ، مەرەيىن تۇسىرەدى. سوندىقتان جاستاردى وتانشىل،  مەملەكەتشىل رۋحتا تاربيە بەرۋ ءىسى جالعان ۇران سياقتى بولادى. ويتكەنى مەملەكەتتىڭ باياندى بولۋ جولىندا جان سالىپ قىزمەت جاسايتىن شەنۋنىكتەر مەملەكەتتىڭ كەلەشەك تاعدىرىنا نەمقۇرايلى قارايدى. شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىر بولىگى  پاراقور بولماسا دا باستىققا  جالتاقتاپ ۇلتتىق مۇددەگە كوز جۇمادى.

ال، قازىرگى كەزدە ءار قازاق ۇلت مۇددەسىن ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ ءار ءبىر ءىسىن، ءسوزىن ۇلت بولمىسىنىڭ ءتىل، ءدىل، ءدىن تىرەكتەرىن نىعايا تۇسۋىنە اتسالىسىپ  ۇلەس قوسۋعا  تيىس. ۇلتتىڭ ءبىر ءتىل، ءدىن، دىلدىگى حالقىنىڭ ءبىر تۇتاس ۇلتتىق پسيحولوگياسىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولادى. سول ارقىلى ءاربىر ازاماتتىڭ مەملەكەتىن سۇيۋگە، ءارى مەملەكەتتىڭ باياندى بولۋ جولىندا كۇرەسۋگە جول اشادى.

جاماندىقتان ساقتاندىراتىن يمان. ال، يمان ءبىر اللاعا سەنۋ. اللاعا سەنگەن جان اللانىڭ جاراتقان پەندەسىن سۇيەدى. ال،  وتارلاۋشى كۇشتە ۇلت تا، يمان دا جوق. ولاردىڭ سەنىمى بيلىك پەن بايلىقتا شەكتەلەدى. سوندىقتان بارلىق ىزگىلىكتى ادامدار قارا كۇشتەرگە قارسى ءبىر ۇلت اتاۋىنىڭ توڭىرىگىنە توپتاسۋعا ءماجبۇر بولادى. ماسەلەن قازاقستاننىڭ جەر استى، جەر ءۇستى بايلىعىن ونىڭ ازاماتتارىنىڭ يگىلىگىنە وتارشىل كۇشتەردەن  قازاق ۇلتتىق قورعان شەڭبەرىندە ساقتاپ قالۋعا،  مەملەكەتتىك  مۇددەسىن قورعاپ قالۋعا ءماجبۇر. ايتپەسە وتارلاۋشى كۇشتەر ءتۇرلى باعىتتاعى سەكتالار مەن ءتۇرلى اعىمداردىڭ ىقپالىمەن ەل ىنتىماعىن  بۇزىپ، الاۋىزدىقتى كۇشەيتە بەرسە ۇلت كەلەشەگىنىڭ تامىرىنا بالتا شابادى.  بۇنداي جاعدايدا ءبىر ۇلتتىڭ جەتەكشى ۇلت بولۋ مىندەتى اسا اۋىر جۇككە اينالادى. مەملەكەتتىڭ جەتەكشى ۇلتى رەتىندە ونىڭ  مىندەتىن اتقارۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشىسى جەتەكشى ۇلت ءبىر-ءبىرىن ەرەكشە سۇيۋگە، سىيلاۋعا ءتيىس. ءبىر‑بىرىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتۋى ءتيىس. ءوزىن سىيلاعان البەتتە وزگەنى دە وزىندەي سۇيە بىلەدى. وعان قوعامدا  جاقسى مەن جاماندى اجىراتا بىلەتىن ولشەم قاجەت.  جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ ارا-جىگى ايقىندالار بولسا، قوعامدىق قارىم-قاتىناستا ولشەم بايلىق پەن بيلىك بولۋدان قالادى. ادامي جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن سيلايتىن دامىعان ەلدەردە ءىرى بايلار (كارتەل، تراستتار) وزدەرىنىڭ تىنىش جۇمىس ىستەۋ بارىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءوز حالقىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن ويلانىپ بارىنشا جاعدايىن جاساۋعا ءىرى-ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرادى.  بايلارى ەلدىڭ مادەني، الەۋمەتتىك سالالارىنا ماتەريالدىق قولداۋ كورسەتەدى. ال، ادامي ءارى ۇلتتىق كيەنى سىيلامايتىن ارتتا قالعان نەمەسە دامۋ جولىنداعى ەلدەردىڭ بيلەۋشىلەرى مەن بۋرجۋازياسى ءوز حالقىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق حال-احۋالىنا جۇيەلى تۇردە كوڭىل بولمەيدى. زاڭ بولا تۇرا زاڭعا سايكەس جۇمىس ىستەۋگە تىرىسپايدى. ءتىپتى ءوز حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن مەنسىنبەۋگە دەيىن بارادى. سول سەبەپتەن دامىعان ەلدەردە ۇكىمەتكە قارسى الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى نارازى ەكەندىكتەرىن بەيبىت شەرۋمەن كورسەتەدى. ال، بيلىكتەن بەزگەن ەلدەردە حالىقتىڭ نارازىلىق قارسىلىقتارى بيلىكتى قۇلاتىپ تىنعانشا تىنىم تاپپايدى. ويتكەنى ولاردىڭ جان دۇنيەسى  ادىلەتسىزدىكتەن ابدەن قارالىپ كەك باسىپ كەتكەندىگىن بەينەلەيدى. قۇردىمعا كەتكەن كەڭەستىك بيلىك سوعان ايعاق. سول سوۆەتتىك جۇيەنىڭ قازاقستاندى ۇلتسىز ەلگە اينالدىرۋ ماقساتىندا جۇرگىزگەن ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسى تابيعي وسۋىنەن قالىس قالدى. سودان بارىپ ەلدەگى ساياسي بيلىكتەگىلەردىڭ پاتريوتتىق ءورىسى تارىلدى. نە مۇلدەم جويىلدى. سوندىقتان كەلەشەك جاس مامان ساياساتكەرلەردى تولىقتاي ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا قانىقتىرماي ولارعا بيلىك تىزگىنىن ۇستاتۋعا بولمايدى. جاستار ەڭ اۋەلى قازاقتىڭ ءتىلىن، ءدىنىن سىيلاۋعا ءتيىس. قازاق جاستارى  قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن وركەندەۋ مايەگى ەكەندىگىن ابدەن سەزىپ، ءارى وعان سەنىپ، سوعان وراي مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ماقساتىندا ساياساتتىڭ كۇردەلى كەڭىستىگىنە قادام باسۋلارى ءلازىم.  قىسقاسى دۇنيە بايلىعىنا كوز الارتقان ادامدار ۇدايى سۇم ىستەرىن جالعاستىرا بەرەدى. وتارلاۋ ساياساتىنا قارۋلى مايدان مەن مىلتىقسىز مايداندا  توتەپ بەرە الۋ ءۇشىن تەحنيكالىق ءھام مادەني دامۋ قارقىنىن ناقتى ۇلتتىق، مەملەكەتتىك باعىتتا جۇرگىزۋ كەرەك.

ال تاريحي-ساياسي تاجىريبەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، بيلىك پەن حالىق اراسىنا شىنايى تاتۋلىق ورناتا الاتىن نەگىزدەر ۇلتتىق ءتىل، ءدىن، ءدىل. سونداي-اق، ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ وركەندەۋى، قوعامدا ادىلەتتى قارىم-قاتىناستىڭ ورنىعۋى ءھام شەنەۋنىكتەردىڭ ىسكەرلىك، پاراسات پەن ادىلدىگى بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار حالىق پەن اۋقاتتىلار اراسىنداعى دوستىق پەن تاتۋلىقتى بۋرجۋازيانىڭ ۇلتىن ءسۇيۋى، مەيىرى، جومارتتىق پەن ادامگەرشىلىگى قامتاماسىز ەتە الادى.

بۇگىنگى قازاق يگىلىك پەن كەمىستىكتىڭ ورتاسىندا كىرىپتار حالدە ءومىر سۇرۋدە. «سەنەن ارەكەت اللادان بەرەكەت»  دەگەن ءسوز بار. سونداي-اق، ءدىنىمىز يسلامدا «ءار ءىستىڭ ناتيجەسى ادامنىڭ نيەتىنە بايلانىستى» ەكەنىن ايتادى. سوعان وراي ەڭبەك ەتۋدى جانە تازا نيەتتى بولۋدى ۇمىتپاساق اللا جار بولىپ، يگىلىگىمىزگە يگى نەگىزدەر قالايتىنىنا سەنەيىك. بۇل ويىمىزعا كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋى ودان ءارى اتالارىمىز ارمانداعان ارماندارعا بەتتەپ، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزگەنىمىز ايعاق. نيەت دۇرىس بولىپ، ادال ەڭبەك ەتسەك اللا تاعالا قالاۋىمىزعا جەتكىزەدى. تاعىسى «يگىلىكتىڭ ەرتە كەشى جوق» دەگەندەي تازا پەيىلىمىزدىڭ، ادال سانامىزدىڭ يگىلىگىن بۇگىنگى ۇرپاق قوردالانعان كەساپاتتىڭ كەسىرىنەن كورە الماسا، ءسوز جوق ەرتەڭگى ۇرپاعىمىز كورە الادى. ويتكەنى يگىلىكتىڭ ءدانى كەساپاتتار  باسىپ تاستاعان توبەشىكتەردىڭ استىنان بوي كوتەرىپ بۇرشاق اتۋىنا ۋاقىت كەرەك. سول ۋاقىتقا بۇگىنگى بىزدەر سابىر مەن ۇزدىكسىز سانالى دا جۇيەلى تۇردە قىزمەت جاساي بەرۋىمىز قاجەت. ۇلى تۇلعالار مەن جانى جايساڭ جاندارعا اللا قۋات بەرسىن، ىنتىماقتارى ارتسىن دەپ تىلەيمىز.

«اباي-اقپارات»