2017 جىلدان باستاپ قازاقستاندا قوقىستى سۇرىپتاپ جيناۋ قولعا الىنادى. 2019 جىلدان باستاپ قايتا وندىرۋگە سۇرىپتالماعان قوقىستى كومۋگە تىيىم سالىنادى.

قازىرگى تاڭدا قوقىستى ىرىكتەۋدى يگەرە الماي جاتقان مەملەكەتتەر – دامۋشى ەلدەر.  مۇنىڭ ءتۇرلى سەبەبى بار -  تۇرمىس قالدىقتارىن وڭدەيتىن تەحنولوگيانىڭ جولعا قويىلماۋى، قاجەتتى رەسۋرستاردىڭ تاپشىلىعى، كۇندەلىكتى شىعاتىن قالدىقتاردىڭ ۇلكەن كولەمى، سونىمەن قاتار، ادامداردىڭ قوقىستان بولاتىن زالالدىڭ، ەكولوگياعا اكەلەتىن قاۋىپتى تولىق سەزىنبەۋىندە.

 كۇنبە-كۇن قالدىقتاردى قوقىس جاشىگىنە سالماس بۇرىن كوپشىلىگىمىز بۇنىڭ ءبارى قايدا كەتەدى دەپ ويلانبايمىز دا. پاكەتتەرگە تاماق قالدىقتارى، جۋىندى، قاعاز، پلاستيك ارالاس سالىنىپ، تولاسسىز تاستالىپ جاتىر.

استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ (http://astana.gov.kz) دەرەگىنشە، ەلوردادا قوقىس كولەمى تۇرعىنداردىڭ سانىنا سايكەس ۇلعايىپ كەلەدى.  2014 جىلى جالپى 570 مىڭ توننا قوقىس (2013 جىلى 462,7 مىڭ توننا بولعان) جينالعان. 2015 جىلى 604 مىڭ توننادان ارتىق قالدىق جينالدى، سونىڭ ىشىندە 353 مىڭ توننادان استامى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتار.  

2016 جىلدىڭ بەس ايىندا 2015 جىلدىڭ سايكەس مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا 2,6% ارتىق قوقىس جينالعان. استانا قالاسىندا «استانا تازارتۋ» جشس جانە «تازا الەم-استانا»  جشس قتق جيناۋ قىزمەتىمەن اينالىسادى.  سونداي-اق، 85-تەن ارتىق ارنايى تەحنيكا جۇمىس ىستەيدى.

قازاقستاننىڭ «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋىن ەسكەرە وتىرىپ، ەلوردادا قالدىقتاردى بولەك جيناۋ بويىنشا ءىس-شارالار قولعا الىنعان. 2013 جىلدان باستاپ حالىقتان قۇرامىندا سىناپ بار ەنەرگيا ۇنەمدەگىش شامداردى جيناۋ جانە ودان ءارى پايداعا اسىرۋ بويىنشا جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.  

جوبا اياسىندا قۇرامىندا بار ەنەرگيا ۇنەمدەگىش شامداردى جيناۋ ءۇشىن 300 ارنايى كونتەينەر ورناتىلدى (جوبا ىسكە اسىرىلعان كەزەڭدە حالىقتان ەكى ميلليونعا جۋىق قۇرامىندا سىناپ بار شام جينالىپ، پايداعا اسىرىلدى); 2015 جىلى 150 جاڭا كونتەينەر الاڭىن سالۋ، 294 كونتەينەر الاڭىن قايتا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، قتق جيناۋعا ارنالعان كونتەينەرلەر (كۇل جيناۋعا ارنالعان كولەمى 0,75 تەكشە مەتر – 566; 1,1 تەكشە م – 512; كولەمى 0,8 تەكشە مەتر – 148) ساتىپ الىندى.

كەلەسى جىلى استانا اينالىسىنداعى قوقىستى ازايتۋ ماقساتىندا اقمولا وبلىسىندا اۋىلشارۋاشىلىق جانە قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەيتىن زاۋىت سالىنادى.

زاۋىتتىڭ نەگىزگى قىزمەتى – ءتۇرلى قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ. اتالعان جوبا قازاق-گەرمان كاسىپورنى ECONEP-ءتىڭ قولداۋىمەن شەتەلدىك ينۆەستور ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.

 2017 جىلدان باستاپ قازاقستاندا قوقىستى سۇرىپتاپ جيناۋ قولعا الىنادى. 2019 جىلدان باستاپ قايتا وندىرۋگە سۇرىپتالماعان قوقىستى كومۋگە تىيىم سالىنادى.

الەمدىك تاجىريبە

دامىعان ەلدەردىڭ كوبىندە تاپتالىپ جەردە جاتقان تۇرمىس قالدىقتارى – اجەپتاۋىر تابىس كوزى. بۇل بيزنەس ءارى الەۋمەتتىك جاۋاپتى ءىس. قوقىستى قايتا وڭدەۋدەن تۇسكەن اقشا قالتا مەن قورشاعان ورتاعا بىردەي پايدا اكەلەدى.  تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وندەۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى – قاعاز ونىمدەرى، اينەك سىنىقتارى، بوتەلكەلەر، پوليمەرلەر، پلاستيك ونىمدەرى، اعاش جانە تەمىر زاتتارى بولىپ تارماقتالادى. ءتىپتى، بورسيتىن تاماق قالدىقتارىنان بيوگاز وندىرەتىن مەملەكەتتەر دە بار.  

فرانتسيا

قوقىستى قايتا كادەگە جاراتۋدان، سۇرىپتاۋدان جەتەكشى ورىندا – فرانتسيالىقتار. فرانتسيادا قوقىسپەن كۇرەسۋدە قوقىس ورتەيتىن كەشەندى زاۋىتتار سالىنعان. ماسەلەن، پاريج تۇبىندەگى يۆري-سيۋر-سەن زاۋىتى جىلىنا شامامەن 600 مىڭ توننا قوقىس ورتەيدى.  قوقىستاردى پاراليز ادىسىمەن وتە جوعارى تەمپەراتۋرادا كۇيدىرەدى، سوندا ۋلى زاتتار جانۋ كەزىندە تولىق ىدىراپ، كۇل بولادى، ەسەسىنە اتموسفەراعا زياندى گازدار بولىنبەيدى. فرانتسيا قوقىستى سەلەكتسيالىق جيناۋ ادىسىمەن قوقىستى قايتا وڭدەۋ ارقىلى  30% اليۋميني، 50% اينەك،  سونشا گازەت قاعازىن وڭدىرەدى.

قىتاي

كورشىلەس قىتايدا قوقىس سۇرىپتاۋ، قايتا وڭدەۋ ۇلكەن بيزنەس سالاسىنا اينالعان. اسپان استى ەلىنىڭ بەيجىڭ ىسپەتتى ءىرى قالالارىندا قوقىستى ءتۇرلى ادىسپەن سۇرىپتايدى، زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن ادام كۇشى قاتار قولدانىلادى. قوقىس جيناۋشىلارعا تولەماقى كۇنبە-كۇن تولەنگەندىكتەن، قولما-قول اقشاعا مۇقتاج جۇمىسشىلار بۇل ىسكە ءۇيىر. ءبىر شانحايدىڭ وزىندە مىڭداعان قوقىس قابىلداۋ ورىندارىندا 2,5 ميلليوننان استام جۇمىسشى ەڭبەك ەتەدى. 

جاپونيا

ءومىر ءسۇرۋدىڭ وزىنە جەر تاپپاي وتىرعان جاپوندىقتار قوقىستى ىرىكتەۋ، رەتتەۋ جۇمىستارىنا اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. توكيو مەن ءىرى قالالاردا قوقىس كونتەينەرلەرى قاعاز، پلاستيك، اينەك، تەمىر، جانعىش، جانبايتىن، قايتا وندىرىلەتىن دەپ ىرىكتەلەدى. ءار قالدىقتىڭ وزىنە تيەسىلى ءتۇستى پاكەتتەرى بولادى.  ماسەلەن، كوك پاكەتتە قاعاز قالدىقتارى بولسا، جاسىل ءتۇستى پاكەتتە پلاستيك بولادى، ەگەر قوقىستاردى شاتاستىرىپ، الدە ارالاس تاستالسا، سول ءۇشىن «شاتاسقان» تۇرعىن قوماقتى ايىپپۇل تولەيدى.  سۋپەرماركەتتەردە پاكەتتەردىڭ شامادان تىس قولدانۋىن شەكتەۋ ماقساتىندا پاكەتتەر بەرىلمەيدى. قوقىستى جيناۋ قىزمەتى ءبىر كۇندى تەك ءبىر قوقىس تۇرىنە ارنايدى.

الەمنىڭ كوپ جەرلەرىندە قوقىستى ورتەۋگە تىيىم سالىنعان، ويتكەنى تۇرمىس قالدىقتارىنان ءتۇرلى ۋلى گازدار ءبولىنىپ اۋانى لاستايدى. قالدىقتاردى ورتەۋ اقش پەن جاپونيادا رۇقسات ەتىلگەن، بۇل ەلدەردە پلازمالىق گازداۋ ءادىسى قولدانىلادى. جاپوندىقتار ورتەلگەن قوقىس كۇلىن ارنايى قۇرىلعىلارمەن تىعىزداپ، قۇرىلىس زاتتارىن وڭدىرەدى، عيماراتتار تۇرعىزىپ، ءتىپتى ءبۇتىن جاساندى ارالدار سالىپ جاتىر.

تۇركيا

تۇركيا استاناسى، جالپى قالالارى تازالىعامەن تامسانتادى. تۇرىك قوقىس تازالاۋشىسى – بەدەلدى ءارى جالاقىسى جوعارى ماماندىق. قوقىس تازالاۋشى ورتا بۋىندى بانك مەنەدجەرىنە قاراعاندا جاقسى تابىس تابادى. تازالىققا جاۋاپتى قىزمەتكەرلەر ءۇشىن الەۋمەتتىك قولداۋ جولعا قويىلعان: مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ، جوعارى زەينەتاقى، قولجەتىمدى باسپانا الۋعا مۇمكىندىكتەرى زور. 

رەسەي

ماسكەۋدە قوقىس ۇيىندىلەرىن يگەرۋ بويىنشا جاعداي مۇشكىل. رەسەي استاناسى تمد ەلدەرى قالالارىنداعى ماسەلەلەرگە ۇقساس قالدىقتاردى سۇرىپتاپ جيناۋ جۇيەسى رەتتەلمەگەن. ۇيىندىلەردى سۇرىپتاۋ ءۇشىن ارزان جۇمىس كۇشى سانالاتىن ميگرانتتار تارتىلعان، كۇندەلىكتى شايلىعىن تابۋعا مۇقتاج جاندار وسىنداي لاس جۇمىسقا جالدانۋعا ءماجبۇر.

قوقىستى قايتا وڭدەپ پايدا تابۋ

ادامزات باردا ەش ۋاقىتتا تاۋسىلمايتىن قور – قوقىس. ەندەشە پوليگونداردا ءۇيىلىپ جاتقان قوقىس ۇيىندىلەرىن سۇرىپتاپ، جاڭا ءونىم شىعارۋعا ابدەن مۇمكىن. قوقىس سالاسى بيزنەس كوزىنە اينالۋى ءۇشىن قوماقتى قاراجاتتى، جاقسى دايىندىقتى تالاپ ەتىپ تۇر. سوندىقتان بۇل سالاعا كاسىپكەرلىك تاجىريبەسى مەن كاپيتالى بار بيزنەسمەندەر ارالاسا الادى.  ەڭ كەمىندە كولەمى 1000 شارشى مەتردەن اساتىن قويما، قايتا وڭدەۋ تسەحتارى، جوعارى تەمپەراتۋرالاردا ورتەيتىن پەشتەر، قوقىس سۇرىپتاۋىش  ماشينا، تەمىر ارقاندى اسپالى ماگنيت، جۇك كولىگى كەرەك. 

وسى سالامەن اينالىسىپ، بيزنەسكە اينالدىرامىن دەگەن كاسىپكەرلەرگە باعىت سىلتەيتىن «KazWaste» (http://www.kaz-waste.kz/kaz/) قالدىقتاردى باسقارۋ بويىنشا قاۋىمداستىعى بار. ۇيىم 2013 جىلى كاسىپورىندارعا، مەملەكەت ورگاندارىنا، جۇرتشىلىققا قالدىقتاردى باسقارۋ سالاسىنداعى قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا تۋىنداپ وتىراتىن ماسەلەلەردى شەشۋ ىسىندە كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان.

قاۋىمداستىق قۇرامىندا توزىعى جەتكەن كولىك شينالارىن قايتا وڭدەيتىن 6 كومپانيا («Inter Rubber Recycling»، «Soltustik Rubber Recycling»، «Kazakhstan Rubber Recycling»، «ەكو شينا»، «كازكاۋچۋك»، «ج.قۇرىلىس كومپانياسى» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرى), پلاستيك قالدىقتارىن پايداعا اسىرۋ جانە قايتا وڭدەۋ بويىنشا "Soyuz Plast" كومپانياسى،  ەلەكتر قۇرىلعىلارىن وڭدەيتىن 2 كومپانيا ("ALEKS-ASU", «پرومتەحنورەسۋرسKZ»), مەديتسينالىق قالدىقتارىن قايتا وڭدەۋ بويىنشا ەكى كومپانيا، قالدىقتاردى كەشەندى باسقارۋ بويىنشا 10 كومپانيا، قالدىقتاردان قاعاز ونىمدەرىن شىعاراتىن  1 كومپانيا («Kagazy Recycling»), وڭدىرىستەن شىققان قاۋىپتى قالدىقتاردى جويۋ بويىنشا 1 كومپانيا («پروموتحود كازاحستان») جۇمىس ىستەيدى.

الايدا بۇل شارالار ازدىق ەتەدى.

ەڭ باستىسى، قازاقستاندىقتار ەكولوگيا ماسەلەسىنە نازار اۋدارمايتىنى قىنجىلتادى.

«مەن نەگە قوقىس جايلى ويلانۋىم كەرەك؟ اي سايىن كوممۋنالدىق تولەم تولەپ وتىرمىن عوي»، دەيدى تۇرعىندار. بىراق، پاكەتكە وڭدى-سولدى سالىنعان ءتۇرلى ساناتتاعى تۇرمىس قالدىقتارى قالا شەتىنە بارىپ ءۇيىلىپ جاتقانىنان زالال كوپ كەلەدى.

 باسىنان دۇرىس جينالماعان قوقىس قايتا وڭدەلەتىن شيكىزات رەتىندەگى قۇندىلىعىن جويادى – قاعاز ونىمدەرى بۇلىنەدى، بوتەلكەلەر جارىلادى، جۋىندىمەن ارالاسادى. بۇدان قورشاعان ورتاعا وراسان زور زيان كەلۋدە.

كۇندەلىكتى شىعاتىن تۇرمىس قالدىقتارىن سۇرىپتاپ، ارنايى قوقىس جاشىكتەرىنە سالۋ، ماكۋلاتۋرا، شينا مەن بوتەلكەلەردى وتكىزىپ، پايدا تابۋ ءارى قورشاعان ورتانى قورعاۋ – ارقايسىمىزدىڭ مىندەتىمىز بولۋى ءتيىس.

ءاليا كەمەلبەكوۆا

Abai.kz