وسىدان از عانا ۋاقىت بۇرىن ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆتىڭ قاتىسۋىمەن «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بولىپ, وندا ۇلتتىق كومپانيالار قورعا قاتىستى ەسەپ بەرىپ, الداعى جوسپارلارىمەن, دامۋ ستراتەگياسى باعىتىمەن وي بولىسكەن بولاتىن. اتالمىش جيىندا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ الدىندا «سامۇرىق- قازىنا» قورىنىڭ اتقارعان جۇمىستارىن تىزبەكتەگەن قايرات كەلىمبەتوۆ بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى قوردىڭ تازا كىرىسى 200 ملرد. تەڭگەگە جۋىق ەكەنىن ايتتى.

وسى الپاۋىت قور جوعارىدا ايتىلعانداي ءىرى تابىستارعا جەتىپ وتىر ما، جالپى قازىرگى ەل ەكونو­ميكاسىنىڭ جايى قالاي دەگەن سۇراق­تار توڭىرەگىندە جۋىقتا «ايتپارك» كلۋبىندا ەكونوميست ماعبات سپانوۆ تىلشىلەرمەن وي ءبولىستى.

وسىدان از عانا ۋاقىت بۇرىن ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆتىڭ قاتىسۋىمەن «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بولىپ, وندا ۇلتتىق كومپانيالار قورعا قاتىستى ەسەپ بەرىپ, الداعى جوسپارلارىمەن, دامۋ ستراتەگياسى باعىتىمەن وي بولىسكەن بولاتىن. اتالمىش جيىندا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ الدىندا «سامۇرىق- قازىنا» قورىنىڭ اتقارعان جۇمىستارىن تىزبەكتەگەن قايرات كەلىمبەتوۆ بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى قوردىڭ تازا كىرىسى 200 ملرد. تەڭگەگە جۋىق ەكەنىن ايتتى.

وسى الپاۋىت قور جوعارىدا ايتىلعانداي ءىرى تابىستارعا جەتىپ وتىر ما، جالپى قازىرگى ەل ەكونو­ميكاسىنىڭ جايى قالاي دەگەن سۇراق­تار توڭىرەگىندە جۋىقتا «ايتپارك» كلۋبىندا ەكونوميست ماعبات سپانوۆ تىلشىلەرمەن وي ءبولىستى.

«مۇناي مەن گازعا بايلانىستى الساق، ەكونوميكالىق جاعداي ءبىر­قالىپتى: كىرىس بار، بىراق قارجى بەي-بەرەكەت جۇمسالۋدا. ۇكىمەتتە ەكونو­ميكالىق ستراتەگيالار ءۇشىن كىم جاۋاپتى ەكەنىن بىلمەيمىن. ەڭ اقىرى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستەر 3 جىلدا ءبىر رەت تەكسەرۋدەن وتەتىنىن سالىستىرساق، دامۋ ينستيتۋتتارى قۇرىلعالى بەرى 6 جىل بولسا دا، ءبىر رەت باقىلاۋعا الىنىپ، تەكسەرىلمەگەن! وسىناۋ اتىنان ات ۇركەتىن دامۋ ينستيتۋتتارىنا بولىنگەن مەملەكەت قارجىسى ارنايى دەپوزيتتەرگە سالىنىپ، ونىڭ جىلىنا 82 پا- يىزىنان پايدا كورەتىنى جاسىرىن ەمەس. دامىتۋ باعىتىندا سالىنعان اقشالار، بانكتەردىڭ دەپوزيتتەرىندە سىرەسىپ جاتقان سوڭ، نە ايتۋعا بولادى؟ ال بۇنى تەكسەرەتىن ۇكىمەت ادامدارى يميدج جاساۋ باعدارلامالارىمەن قىزۋ اينالىسۋدان ارىگە اسا المايدى. جالپى، ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردىڭ شىندىققا جاناسپايتىن ءساتى ءجيى كەزدەسەتىنىن ەسكەرسەك، بيلىكتەگىلەر تاراتاتىن مالىمەتتەر مەن ناقتى سانداردىڭ دا اراسى جەر مەن كوكتەي بولاتىنى جاسىرىن ەمەس»، - دەيدى ەكونوميست.

سونداي-اق ماعبات مىرزا الەمدىك قارجىلىق داعدارىسقا بايلانىستى ءوز سوزىندە: «...بىزدە مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسى داعدارىسقا ۇشىرادى. قايتا وسى قارجىلىق داعدارىس ۇكىمەت جىبەرگەن قاتەلىكتەردىڭ كوپشىلىگىن جاسىرىپ-جاپتى. ويتكەنى الەمدىك ءونىمنىڭ ەڭ بولماسا 10-15 پايىزىن ءوندىر­مەيتىن قازاقستان ءۇشىن بۇل داعدارىستان كەلىپ-كەتەر ەشتەڭە جوق، ەسەسىنە ورىنداي المايتىن ءبىرتالاي جۇمىستارىن «سىزىپ» تاستاۋعا قولاي­لى كەزەڭ بولدى. قىرۋار اتقارىلۋعا ءتيىس تىرلىكتەر داعدارىستى جەلەۋلەتىپ، جەلگە ۇشتى»، - دەگەن سپانوۆ مىرزا دامۋ ينستيتۋتتارىنىڭ قازىرگى كەز­دەگى جاساپ وتىرعان جۇمىستارى ءجو­نىندە «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدىنىڭ» كەرى بولىپ وتىرعانىن ايتتى.

كلۋب مودەراتورى نۇرلان ەرىمبەتوۆ ەلىمىزدە ورتاشا جالاقى ەسەبى سانالاتىن 81000 تەڭگەمەن قازىرگى تاڭدا كۇنەلتۋ مۇمكىن بە دەگەن ساۋالمەن ەكونوميستىڭ ويىن ۇشتادى. ۇكىمەت بەكىتكەن بۇل سوما مەن ستات­اگەنتتىكتەر بەرەتىن مالىمەتتەرگە اسا ساقتىقپەن قاراۋدى ايتقان ماعبات مىرزا «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنا سايكەس، مەملەكەت بىلىكتى ماماندارىمەن بەكيتىنىن، قازىرگى ۇكىمەتتى باسقارۋشى مەن ونىڭ اينالاسىن­داعىلاردىڭ ەكونوميكا تەورياسى، زاڭدىلىقتارىنان حابارى از، بىلىكتىلىگى تومەن، ءتىپتى جوقتىعىن دا باسا نازارعا الدى.

«ۇكىمەت وزدەرىنىڭ اتقارىپ وتىرعان ىستەرىن ناقتى ۇعىمدى تىلدە ءتۇسىندىرىپ بەرە المايدى. ويتكەنى ۇكىمەت باسشىسى ەكونوميست ەمەس، بار بولعانى  - قارجىگەر. سوندىقتان دا ول باسىم تىرلىكتەرىن قارجىلىق جاعىنان عانا شەشۋگە بەيىم. ياعني اقشا بولىنگەن پروبلەمالاردىڭ بارلىعى شەشىلە بەرەدى دەپ سەنەدى. اقشا كوبەيگەن سا- يىن سۇرانىستىڭ دا ارتاتىنى - زاڭدى­لىق، ياعني 81000 تەڭگەگە ءومىر سۇرگەن ادامعا 150000 تەڭگە بەرسەڭ، وسى سو­ما­عا قاراي شىعىن ەسەبى دە وسە بەرەدى. بىراق قازىرگى كەزدە بىزدە بۇل سوما مەن تۇتىنۋ زاتتارى باعاسىنىڭ اراسى تىم الشاق»، - دەيدى ماعبات سپانوۆ.

ەكونوميستىڭ سوزدەرىنەن ۇققانى­مىز - ۇكىمەت پەن مينيسترلىكتەگىلەر اقشانى تابۋدىڭ ەمەس، جۇمساۋدىڭ ءتۇرىن جەتىك مەڭگەرگەن. سىرتقى قارىزى شاش ەتەكتەن كەلەتىن قازاقستاننىڭ كولەڭكەلى تابىس تابۋ كوزدەرى ەل قارجىسىنىڭ جارتىسىن جۇتاتىنىن ەسكەرسەك، جەتى ۇرپاعىمىزعا جەتەرلىك بەرەشەككە باتقانىمىز تاعى بار.

باعا تۇراقتىلىعىنا قاتىستى سۇراققا ماعبات مىرزا قىمباتشى­لىقتىڭ، قالاي بولعاندا دا، قوس بۇيىردەن قىسا بەرەتىنىن ايتتى. بۇعان نەگىزگى سەبەپتىڭ ءبىرى كەدەندىك وداققا كىرگەنىمىز، ياعني تۇتىناتىن تاۋارلارى­مىزدىڭ باسىم كوبى شەتەلدەن كەلەتىندىگى. ال رەسەي ەندىگى كەزەكتە ەۋروپانىڭ قاقپاسىن ءبىز ءۇشىن جابادى، وسىنىڭ سالدارىنان قازاقستاندا باعا اسپانداماسا، تومەندەمەيدى. «يمپورتتى ازىق-تۇلىككە تاۋەلدى ەلىمىزدە ينفلياتسيا دا وسە بەرمەك. ويتكەنى بىزدە وندىرىستىك ەمەس شىعىن­دار وتە كوپ»، - دەيدى ەكونوميست.

ەكونوميستىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كولەڭكەلى سەكتورداعى ۇلەسى 50 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. بۇل سالانى ءتۇپ-تامىرىمەن قۇر­تۋ مۇمكىن ەمەسىن ءسوز ەتكەن ماع­بات مىرزا، سوندا دا بولسا، وسى زيانى كوپ سەكتوردىڭ كوزىن جارتىلاي جابۋ ارقىلى ەلدەگى پروبلەمالاردى شەشۋگە ابدەن بولاتىنىن ايتادى.

الەمدىك ەكونوميكادا «كەدەيشىلىك» دەگەن ۇعىمنىڭ بارى راس، بىراق بىزدەگى بيلىك مۇنى دا الدارقاتۋ ءۇشىن «ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى» دەگەن اتاۋ ويلاپ تاپقان سياقتى. مىنە، سول كۇن-كورىستىڭ ورتاشا باعاسىن ۇكىمەتتەگىلەر وزدەرىنشە ەسەپتەيدى. ال الەمدىك ەكونوميكا زاڭدىلىقتارىنا سۇيەنىپ، ەگەر ادام ءبىر كۇندە 4 دوللارعا ءومىر سۇرەدى دەپ ەسەپتەسەك، وندا ءبىزدىڭ ەلدەگى كەدەيشىلىكتىڭ ۇلەسى 12 پايىز ەمەس، ودان كوپ بولعانى. ارينە، بۇل جەردە افريكامەن قازاقستاندى سالىس­تىرۋعا كەلمەيدى...

«بىزدە جىلىنا 50-60 ملن. توننا مۇناي ەلىمىزدەن سىرتقا شىعارىلادى. مىسالى، 2009 جىلى 75 ملن. توننا مۇناي ءوندىرىلىپ، ونىڭ بار بولعانى 10-15 ملن. تونناسى «قازمۇنايگازعا» تيەسەلى بولسا، قالعان 60 ملن. توننادان بار بولعانى بونۋستار مەن ەكسپورتتىق الىم-سالىقتاردى عانا مىسە تۇتىپپىز. بۇعان قوسىمشا، جەرگى­لىكتى تۇرعىنداردى جۇمىسپەن قامتي  وتىرىپ، ەل بيۋدجەتىنە سالىق ارقىلى ءوز اقشامىزدى سالامىز. پايدانىڭ باسىم بولىگى شەتەل اسادى»، - دەدى ماعبات سپانوۆ.

مەرۋەرت حۋساينوۆا،

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى (پروەكت «DAT» № 29 (66)  25 تامىز 2010 ج.