نيگيليستىك كوزقاراستار ءار كەزدە وزىندىك رەڭكتەرگە يە بولىپ، سول زاماننىڭ سيپاتىنا ساي قالىپتاسىپ وتىردى. ورتا عاسىرلاردا حريستيان دىنىنە قارسى ەرەتيكتەردى نيگيليستەر دەپ قۋعىنداسا، 18-19 عاسىرلاردا ءومىر ءسۇرىپ تۇرعان قوعامدىق جۇيەنى مويىنداماي، وعان قارسى شىققان نيگيليستەر وسى باعىتتا ناقتى ءىس-ارەكەت جاساۋمەن كوزگە ءتۇستى. ءتىپتى بۇل قارسىلىق ءتۇپتىڭ تۇبىندە قالىپتاسقان رەجيمدى قۇلاتۋعا الىپ كەلدى، ايتالىق، بولشەۆيكتەردىڭ پاتشالىق بيلىكتى قۇلاتىپ، ءوز ۇستەمدىگىن ورناتۋى دا سول كەزەڭدە نيگيليست اتالعانداردىڭ (حالىقشىلداردىڭ) يدەيالارىنان باستاۋ العان. بۇل اعىمداعى نيگيليستەر نەگىزىنەن باستى يدەيالار ەسكىرىپ، جاڭاسى تۋا الماي جاتقان تۇستاردا قولداۋعا يە بولىپ، تابىسقا جەتۋى كەزدەيسوق ەمەس. بىراق، نيگيليزم كوبىنەسە بۇرا تارتۋ، ەشكىمدى دە، ەشتەڭەنى دە قۇرمەتتەمەۋ، دۇنيەدەگىنىڭ ءبارىن مانسۇقتاۋ، انتيالەۋمەتتىك كوزقاراس ىسپەتتى. بۇرىنعى قازاق ونى ءبىر اۋىز سوزبەن «قاعىنان جەرىگەن» دەگەن.

جالپى، نيگيليزم دۇنيەگە كوزقاراس، الەۋمەتتىك مىنەز-قۇلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە جالپىعا ورتاق مۇراتتاردى، ادامگەرشىلىك نورمالارىن، ءداستۇردى، مادەنيەت ۇلگىلەرىن جوققا شىعارۋى سەبەپتى بۇل قۇبىلىستىڭ الەۋمەتتىك، ادامگەرشىلىك، مادەني تەرەڭ استارلارى بار. بۇل ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ، تاريحي ءداۋىردىڭ سيپاتىنا بايلانىستى وزىندىك ەرەكشەلىگى بار قۇبىلىس، ءاربىر تاريحي كەزەڭ مەن كەڭىستىك حالىقتىق بولمىسقا، ينديۆيدتىك قالىپقا ىقپال ەتىپ، ءوز ءىزىن قالدىرادى، كەيدە بۇل سۇيەككە ءسىڭىپ، مىنەزدەن كورىنىس تابادى.

كەز-كەلگەن قۇبىلىس سياقتى نيگيليزمنىڭ دە وڭ-تەرىس جاقتارى بار ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك. جاعىمدى جاعىنا كەلگەندە، ەشقانداي بەدەل مەن ەرەجەلەرگە باس ۇرماۋ، ءوز ۇستانىمىنا بەرىك بولۋ، ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا جۇرمەۋ، ءوز پىكىرىن قۇرمەتتەۋ ءتارىزدى دارا مىنەز ەرەكشەلىگى تۇلعا رەتىندە ايشىقتاي تۇسەدى. جانە ول سۋبەكتيۆتى، تاۋەلسىز، وقشاۋ ويلاۋ كورىنىستەرىمەن استاسىپ جاتىر.   

قازىرگى قازاقستاندىق قوعامدا بۇرىنعى كەڭەستىك يدەالدار ءالى دە تۇبىرىمەن جويىلعان جوق (اسىرەسە، سول كەزەڭدە بيلىكتە قىزمەتتە بولعاندار اراسىندا)  باتىستىق ليبەراليزمدى جاقتاۋشىلار بار، بىراق ولار ازشىلىق جانە كەزىندەگى باتىسقا ءتان نارسەنىڭ ءبارىن ءىرىپ-شىرىگەن، بۇزىلعان دەپ قابىلداۋ ءالى دە باسىم، وعان قوسا بۇل كوزقاراس قازىرگى باتىس ەلدەرىندەگى ادام بوستاندىعىنا قۇرمەتتىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتىپ، ادامنىڭ كەز-كەلگەن تىلەگىنە قايشى كەلۋ ونىڭ قۇقىعىن تاپتاۋ دەپ تانىلۋىنا بايلانىستى ءبىر جىنىستى نەكەگە رۇقسات بەرۋ، ازاماتتىق نەكەنىڭ قۇپتالۋى، بالا تۋدىڭ ازايۋى، - وسىنىڭ ءبارى وتباسى ينستيتۋتىنىڭ داعدارىسى رەتىندە قابىلدانۋى ودان سايىن باتىسقا دەگەن تەرىس كوزقاراستى كۇشەيتە ءتۇستى. ال، ءداستۇرلى قازاقي دۇنيەتانىمداعى ادامدار حح عاسىردىڭ 80-جىلدارىنا دەيىن نەگىزىنەن اۋىلدا تۋعان ۇرپاق اراسىندا ساقتالۋدا، مىنە سولار بۇگىنگى كۇنى بارشا قازاقيلىق اتاۋلىنىڭ يەسى، ۇستانۋشىسى، ناسيحاتشىسى، جوقتاۋشىسى بولىپ وتىر.

بۇگىن بىزدەر قازاقستاندىق جاس ۇرپاقتىڭ تۇتاس ءبىر بۋىنىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى مويىنداماۋى، جات تىلدە سويلەۋى، ءداستۇر-سالتتى ۇستانباۋى، ۇلتتىق مۋزىكانى (ەسترادالىق ەمەس) قابىلداماۋى، ويتكەنى تۇسىنبەۋى،  ءسويتىپ جاھاندىق ستاندارتتالعان مادەنيەت ۇلگىسىنىڭ جەتەگىندە كەتۋى قۇبىلىسىنا تاپ بولدىق. بۇلار – ۇلتتىق تاربيەدەن تىس قالعان ۇرپاقتىڭ ەكىنشى بۋىنى، ولاردىڭ اتا-انالارى كەڭەستىك تۇستا ورىسشا قۇندىلىقتارمەن ءوسىپ، ءبىلىم العاندار. بۇل جاستار قازاقتىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىن مۇلدەم تۇسىنبەۋى، بالا كەزىنەن بويىنا دارىتپاۋى وسىدان. ال وسى جاستاردىڭ وزدەرىن تۇسىنەتىندەر بار ما، جوق پا، بۇل ولارعا قىزىقتى ەمەس. ويتكەنى، ولارعا ءتان جاستىق ماكسيماليزم مەن ەگويزم مۇنى ويلاۋعا مۇرشا بەرمەيدى. ولاردا جاساندىلىق جوق، سولاي بولۋى ءتيىس دەپ قابىلدايدى.

كەشەگى كەڭەستىك مەنتاليتەت ادامداردىڭ بارىنە بىركەلكى ءومىر سالتىن تاڭدى. ۇزاق ۋاقىت بويى وسى ۇعىممەن ءومىر سۇرگەن ادامدار نارىقتىق قاتىناستارعا ءالى دە بەيىمدەلە الماي كەلەدى. كوپشىلىكتىڭ ادال كاسىپپەن اينالىسۋ، بيىك مانساپقا ءوز بەتىمەن قول جەتكىزۋدەن ءتۇڭىلىپ، كوڭىلى قالۋى نەگىزسىز ەمەس. كەزىندەگى ادىلەتسىز جەكەشەلەندىرۋ، بيزنەستەگى مونوپوليالار، كىرىستى سالالاردى ءبىر قولعا شوعىرلاندىرۋعا ۇمتىلۋ،  پايدا اكەلىپ تۇرعان بىرەۋدىڭ بيزنەسىن «بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان» الۋ ادالدىق، ادىلەتتىلىك اتاۋلىدان كۇدەر ۇزگىزدى. توقسانىنشى جىلداردا رەكەتپەن، قاراقشىلىقپەن اينالىسقان بىرەۋلەردىڭ بۇگىنگى كۇنى لاۋازىمدى ورىندا، دەپۋتاتتىق كرەسلودا وتىرۋى بايلىقتىڭ قانداي جولمەن كەلسە دە، مويىندالاتىنىن كورسەتەدى. تاعى ءبىر نونسەنس – حالىقتىڭ تەڭ جارتىسى باسپاناسىز، ال شۆەيتسارياداعى ەڭ قىمبات ءۇي قازاقتىكى. بار بولعانى 17 ميلليوندىق ىشكى نارىقتى قاجەتتى تاۋارلارمەن قامتاماسىز ەتە الماۋ، تۇرعىنداردىڭ تولەم قابىلەتىنە ساي كەلەتىن ءونىم وندىرۋگە قۇلىقسىزدىق بۇكىل تاۋاردى شەتتەن تاسۋعا الىپ كەلدى، ال شەتەلدىك تاۋارمەن قوسا ولاردىڭ مادەني ونىمدەرى ساپاسى مەن قاجەتتىلىگىنە قاراماستان اعىلىپ كەلىپ جاتىر.         

ادام – ءجان مەن ءتاننىڭ يەسى. كۇندەلىكتى قىم-قۋىت تىرشىلىك، وقۋ، جۇمىس، قىزمەت، مانساپقا ۇمتىلۋ جانە ت.س.س. قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرۋدان سوڭ ءاربىر ادام  جان دۇنيەسىندەگى بوس كەڭىستىكتى تولتىرۋدىڭ جولدارىن ىزدەيدى. ول ءار ادامنىڭ رۋحاني سۇرانىسىنا، تاربيەسىنە، وتباسىندا كورگەن ۇلگىسىنە قاراي تاڭدالاتىنى ايان. ال ەندى قازىرگى سانگە اينالعان ويىن-ساۋىق، دەمالىس ورىندارى نەگىزىنەن بارشاعا بىردەي ستاندارتتالعان بۇقارالىق مادەنيەت ۇلگىلەرىن ۇسىنادى. وسى ىسپەتتى ورىنداردا بوس ۋاقىتىن وتكىزگەنىنە ءماز بولۋ، جالت-جۇلت ەتكەن دۇنيەگە ماستانۋ، زاتشىلدىق، تۇتىنۋشىلىق ەگويزمنىڭ اسقىنۋىن ءبىر جاعىنان، كۇندەلىكتى تىرشىلىك تۇيتكىلدەرىنەن ءبىر ءسات ارىلۋدىڭ، كوڭىلىن باسقا جاققا اۋدارۋدىڭ ءتاسىلى رەتىندە اقتاپ الۋعا قانشا تىرىسساق تا، بۇل ارادا الەۋمەتتىك نيگيليزمنىڭ ءيسى اڭقىپ تۇر. جالپى ادام بالاسى ءوز ومىرىنە، قوعامعا، اينالاسىنا تولىعىمەن رازى بولۋى سيرەك، ەگەر ول قوعامدىق جۇيە يدەالدان ءالى دە الىستا بولسا، ول ىشكى قارسىلىقتى ءتىپتى ۇدەتەدى. ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ كەمشىلىكتەرىن كوپ كورىپ، ونىڭ جاقسارا قويۋى ەكىتالاي ەكەندىگىن سەزىنىپ، كۇدەرىن ۇزگەن ءينديۆيدتىڭ بويىندا تورىعۋ، ءتۇڭىلۋ، جالپىعا بىردەي ەرەجەلەردى مويىنداماۋ كورىنىستەرى قىلاڭ بەرۋى زاڭدىلىق. 

قازىرگى ۋاقىتتا تۇلعالىق قاسيەتتەردىڭ ايرىقشا دارىپتەلىپ، ءوزىن-ءوزى تانۋ، ۇزدىكسىز جەتىلدىرۋ، ءتۇرلى بىلىكتىلىكتەرگە يە بولۋ، كاسىبي وسۋگە ىنتانىڭ باسىمدىق الۋى كەزەڭىندە تۇرمىز. بارلىعىن باسەكەگە قابىلەتتىلىك شەشەتىن زامان. باسەكەگە جارامايسىڭ با، شەتتە قالاسىڭ. بيزنەس باسەكەسى، ءبىلىم باسەكەسى بىزگە تام-تۇمداپ كەلىپ جاتىر. بىراق وسى باسەكەنىڭ ءبارىنىڭ باستاۋى – ءبىزدىڭ قوعامىمىز باسەكەگە قابىلەتتى مە؟

قوعامدى دامىتاتىن ءبىلىم مەن عىلىم بولسا، بۇگىنگى قازاقستاندىق عىلىم مەن عالىمنىڭ بەدەلىن شالا ساۋاتتى، اتاعىنا ءبىلىمى ساي كەلمەيتىن، امورالدى عالىمسىماقتار ءتۇسىرىپ بولدى، ءبىلىم ورىندارى كوررۋپتسيانىڭ وشاعىنا اينالدى. ونى كۇندە كورىپ جۇرگەن قاتارداعى ستۋدەنتتەر وسى ورتاعا بەيىمدەلۋگە ءماجبۇر، ول دا ءوز كەزەگىندە سول ءۇردىستى ودان ءارى جالعاستىرادى، نە بولماسا، قولىن ءبىر سىلتەپ، كۇدەرىن ۇزەدى دە نيگيليستەر قاتارىنا قوسىلادى.        

وسى تارىزدەس بۇكىل تەرىس قۇبىلىستار قوعامدىق قۇرىلىمعا، ەرەجەلەرگە، قالىپتاسقان تارتىپكە، داستۇرلەرگە دەگەن  قارسىلىققا، تۇڭىلۋگە، نەمقۇرايدىلىققا اكەلمەي قويمايدى. ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جۇيەنى، ەرەجەلەر مەن قاعيدالاردى جوققا شىعاراتىن نيگيليستەر بۇل قۇرىلىمنىڭ كوزىن جويۋعا ۇمتىلۋى مىندەتتى ەمەس، ولار مۇنداي ماقساتتى كوزدەمەيدى. نيگيليستەر كوبىنەسە ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردان باس تارتا وتىرىپ، ونى وزگەرتۋگە، تەرىس ۇردىستەردى تۇزەتۋگە ۇمتىلمايدى. بىراق وسى قارسىلىق، نەمقۇرايدىلىق بىرتىندەپ ءبىر ۇرپاقتىڭ ءومىر سالتىنا، قاعيداسىنا اينالىپ كەتۋى ىقتيمال. ادام ءۇشىن وسى ومىردە قىمباتتى، قيماس، قۇندى نارسەنىڭ بولماۋى شەتىن ماسەلە. قيمايتىن ەشتەڭە بولماسا، ونى تاستاپ كەتۋگە دە، ساتىپ كەتۋگە دە بولادى. كەيىنگى كەزدە جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءسۋيتسيدتىڭ كوبەيۋى تەگىن ەمەس. بۇل جاستار اراسىندا الەۋمەتتىك نيگيليزمنىڭ بار ەكەنىنىڭ ايعاعى.

دەمەك، الەۋمەتتىك نيگيليزم قۇبىلىسى بىردەن پايدا بولعان جوق، ول وسى اينالامىزدا ءجۇرىپ جاتقان ۇدەرىستەردىڭ سانادان كورىنىس تابۋى، ۇزدىكسىز ترانسفورماتسيالانىپ جاتقان قوعامدىق قۇرىلىمنىڭ، جۇيەنىڭ ىشكى بۇزىلىستارىنا بەرىلگەن جاۋاپ، وزىندىك تاڭداۋ، قورعانىش ستراتەگياسى. قازىرگى  نيگيليزمنىڭ اۋقىمى كەڭ جانە ول قوعامنىڭ ءتۇرلى سالاسىن، جىكتەرىن قامتي باستادى (ساياسي، مورالدىق، فيلوسوفيالىق، الەۋمەتتىك نيگيليزم).

فيلوسوفيالىق نيگيليزم ادام بولمىسى مەن بەيبولمىستىڭ مانىنە ءۇڭىلىپ، بەيبولمىستىڭ باسىمدىعىن مويىنداپ، بولمىستى جوققا شىعارادى. بولمىس دەگەننىڭ ءوزى قۇپيا، تىلسىم، ونى تولىعىمەن ۇعىنۋ مۇمكىن ەمەس، ءسويتىپ ءجۇرىپ دۇنيەنىڭ ۇعىنۋعا كونبەيتىنىن تەرەڭ تۇسىنگەن كەزدە جاعداياتتى وزگەرتۋگە بولمايتىنى تۋرالى وي تورىعۋ، كۇيزەلىس تۋعىزادى. وسىلاي ءبىر نارسەدەن ماعىنا ىزدەگەن كەزدە پايدا بولاتىن بۇل پسيحيكالىق احۋال نيگيليزممەن شەكتەسىپ جاتىر. وسى دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستىڭ وزىندە پەسسيميزم باسىم: دۇنيەنىڭ جالعاندىعى، يدەيالاردىڭ يلليۋزيالىعى، بارلىق نارسە ۋاقىتشا، پايدا بولادى – ولەدى، بەيبولمىستان كەلىپ، بەيبولمىسقا كەتەدى. (وسىدان كەلىپ كەيبىر ادامداردىڭ ءومىر ءبىر-اق رەت بەرىلەدى، سوندىقتان ءوزىڭدى ەش نارسەدەن شەكتەمەۋ كەرەك دەگەن ءتارىزدى ەركىندىككە، جاۋاپسىزدىققا جول بەرۋى دە كوپ كەزدەسەدى).  

بەيبولمىستىڭ ارعى جاعىنداعى بەلگىسىزدىك – مىنە، وسى قوعامدى ۇستاپ تۇرعان كۇش، ويتكەنى ادام قوعامسىز ءومىر سۇرە المايدى، ول – «قوعامدىق جانۋار». بولمىستى تۇتاستاي جوققا شىعارۋ وزىڭنەن باس تارتۋمەن بىردەي، ونىڭ سالدارى ادام ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە قاۋىپتى. بۇل اسىرەسە، ينتەللەكتۋالدىق قۋاتى ايقىن، اقىل-ويى تەرەڭ، تالانتتى ادامدارعا ءتان قۇبىلىس، - ءوزىنىڭ دارا قابىلەتتەرىمەن الەمنىڭ تىلسىم سىرىنا بوي ۇرۋ، تەرەڭ قاتپارلارىنا كوز جەتكىزۋ، وزگەنىڭ كورمەگەنىن انىق كورۋ، بولاشاقتى بولجاۋ، وسىدان بارىپ اينالاداعى ادامداردىڭ تۇسىنبەۋشىلىگى، جاتتانۋ - فيلوسوفيالىق نيگيليزمنىڭ كورىنىستەرى («مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم - تاپ شىنىم»). بۇل كەيبىر كەزدە وكىنىشتى جاعدايلارمەن اياقتالادى.  

قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامدا قۇقىقتىق نيگيليزم ءورشىپ تۇر. بۇل ءبىر جاعىنان، بيلىك ورگاندارىنداعى كوررۋپتسياعا قارسىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى، ال ەكىنشى جاعىنان، قۇقىقتىق سانانىڭ ارتتا قالعانى، كەمىستىگى. جۇزدەگەن جىلدار بويى «جەتى جارعى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»  ىسپەتتى اتا زاڭدارىمىزعا باعىنىپ، دالا دەموكراتياسىمەن ءومىر سۇرگەن حالىقتىڭ ءجۇز جىلدا قۇقىقتىق نيگيليزمگە تاپ بولۋى، ەڭ الدىمەن، وتارشىلدىقتىڭ سالدارى. ا.ي. گەرتسەن رەسەيدە ءومىر سۇرە تۇرىپ، زاڭدى بۇزباۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن ەكەن: «رۋسسكي، كاكوگو بى زۆانيا ون ني بىل، وبحوديت يلي نارۋشاەت زاكون ۆسيۋدۋ، گدە ەتو موجنو سدەلات بەزناكازاننو; سوۆەرشەننو تاك جە پوستۋپاەت ي پراۆيتەلستۆو». پاتشالىق جانە بولشەۆيكتىك وتارلاۋ زاڭدى اينالىپ ءوتۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن زورلىقپەن، قۋلىقپەن ساناعا شەگەلەپ، كىرگىزىپ كەتتى. ءبىر  كەزدەگى ەڭ  نامىستى حالىقتىڭ سۇيەگىنە ءسىڭىپ، ءالى دە قۇتىلا الماي كەلە جاتقان دەرتى بۇل. قازىرگى شەنەۋنىكتەردىڭ زاڭدى جايىنا قالدىرىپ، قۇقىقتىق ەرەجەلەردى بەلدەن باسۋى، جەكە باس مۇددەسىنە قولدانۋى، - مەملەكەتتىك بيلىكتەگى ەليتانىڭ  ساياسي نيگيليزمى قيراتۋشى كۇشكە يە جانە ونىڭ سالدارى اۋىر.  

قۇقىقتىق نيگيليزمنىڭ كورىنىستەرى كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە بەرىك ورنىققانى سونشالىق، زاڭدى ورىنداماۋ ادەتكە، مىنەز-قۇلىققا، ءومىر سالتىنا اينالدى. حالىق بايلىعىنىڭ حالىققا قىزمەت ەتپەۋى، تونالۋى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك (مىسالى، بايلار مەن جالپى بۇقارا حالىقتىڭ جاعدايى اراسىنداعى ايىرماشىلىق بىزدە 30 ەسەدەن اسادى، ال نەگىزىندە بۇل كورسەتكىش 5 ەسەدەن اسپاۋى ءتيىس، مىسالى ەۋروپا ەلدەرىندە – 4,8 ەسەنى قۇرايدى), تارتىپكە باعىنباۋ، ۇيىمداسۋعا مويىنۇسىنباۋ سىندى الەۋمەتتىك اۋرۋلارعا الىپ كەلدى. بۇكىل حالىقتىڭ ۇشتەن ءبىرىن قۇرايتىن، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى قاجەتتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرا الماي وتىرعان، ءابسوليۋتتى كەدەيلىك شەگىندەگى تۇرعىنداردان قانداي رۋحاني-مادەني قۇندىلىقتاردى تالاپ ەتۋگە بولادى؟ «سانانى تۇرمىس بيلەيدى»، بىزدە بۇگىن جەڭىلتەك ويىن-ساۋىق پەن ەسترادالىق شوۋلاردىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. قاراپايىم ادامنىڭ قۇقىعى كەز-كەلگەن جەردە – جۇمىسىندا، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە، قوعامدىق ورىنداردا، كوشەدە تاپتالىپ جاتىر. بىراق ازىرگە ءوز نامىسىن، ادامدىق قادىر-قاسيەتىن قورعاپ زاڭعا جۇگىنۋ ۋاقيعالارى نەكەن-ساياق جانە ونىڭ ناتيجەسىز اياقتالاتىنىن الدىن الا بىلەمىز.

نيگيليستىك الەۋمەتتىك ورتا مەملەكەتتىك ەرەجەلەر مەن نورمالاردى ەلەمەي، سالت-داستۇردەن باس تارتا وتىرىپ، تۇلعانىڭ مىندەتتەمەلەرىن دە جوققا شىعارۋعا بەيىل. بۇل نەگىزىنەن، ادامنىڭ ءوز «مەنىن» جوعالتۋى، وزىنەن ءوزى قاشۋى.  كوپتەگەن ادامدار ومىردە ءمان-ماعىنا جوق دەپ تورىعادى، نە ءۇشىن ءومىر سۇرەمىز، نە ىستەۋ كەرەك، ول ىستە ماعىنا بار ما، ناتيجە شىعا ما، ومىردە ەڭ باستىسى نە دەگەن سۇراقتارعا شەكتەن تىس بەرىلىپ، شاراسىزدىققا تاپ بولادى. بۇل بەلگىسىزدىك الدىنداعى شاراسىزدىق. ەسكىنى قابىلداعىسى كەلمەيدى، جاڭانى جاساۋعا شاماسى جوق. وسىلاي نيگيليست ءۇشىن ەڭ جوعارى قۇندىلىقتاردىڭ قۇنسىزدانۋى ونىڭ مىنەز-قۇلقىن، دۇنيەنى سەزىنۋ فورماسىن قالىپتاستىرادى. ايتالىق، بۇلىكشىلدىك تە نيگيليستىك كوزقاراس.  كەزىندە نيگيليستەر دىنگە قارسى شىقتى، اتەيزمدى ناسيحاتتادى، قوعامدىق قۇرىلىستى وزگەرتكىسى كەلدى. سول ءۇشىن ولار قۋدالاندى، وتقا جاعىلدى، كەيبىر كەزدە ماقساتتارىنا قول جەتكىزدى، بىراق ەش ۋاقىتتا نيگيليزم وڭ قابىلدانعان ەمەس جانە قابىلدانبايدى دا.  ويتكەنى، نيگيليست ءۇشىن كيە جوق. ەشكىم وعان تۇلعا ەمەس. نيگيليزمنىڭ ءتۇبى – تۇڭعيىق، تۇپسىزدىك، حاوس، بۇزىلۋ.  

جالپى نيگيليزم تۋا بەرىلمەيدى، قانمەن كەلمەيدى، ول ورتاعا بايلانىستى تۋادى. نيگيليزمگە يتەرمەلەيتىن جايتتار تىم كوپ. بيلىكتىڭ، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ ۇشكەن-كىشى دەڭگەيىندەگى كوزبوياۋشىلىق، قوسىپ جازۋ، ءسوز جۇزىندەگى ترانسپارەنتتىلىك، مەملەكەتتىك ماشينانىڭ وزبىرلىعى، سىبايلاس جەمقورلىق، بيلىك ورگاندارىنىڭ قۇزىرەتسىزدىگى، امورالدىلىعى – اقىر سوڭىندا  بيلىككە سەنىمنىڭ جويىلۋى،– مىنە، ساياسي-الەۋمەتتىك نيگيليزمنىڭ باستاۋ كوزدەرى. حالىق مەملەكەتكە سەنبەيدى، مەملەكەتتىك بيلىك ءوز ازاماتتارىنا سەنبەيدى، - وكىنىشكە وراي، بۇل قوعام ءۇشىن قالىپتى جاعداي. قازاقستاندىق قوعامداعى مەملەكەتتىك نيگيليزمنىڭ ءبىر بەلگىسى، ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيانىڭ وزىندە كەمشىن تۇستار بار. نەگىزگى زاڭ بارلىق ەلدە قوعامدى، حالىقتى ۇيىستىرۋشى، بىرىكتىرۋشى، ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرۋشى باستى تەتىك. ال بۇگىنگى قولدانىستاعى باستى زاڭ مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ دارەجەدە قولدانىلاتىن رەسمي ءتىل تۋرالى  7-باپتىڭ 2-تارماعى ارقىلى مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت ءتىلىنىڭ قولدانىسىن شەكتەۋگە، ونى ەلەمەۋگە جول بەرىپ قويدى. ناتيجەسى – ء بىرىن-ءبىرى تەرىستەيتىن، جوققا شىعارۋشى ەكى الەم، ەكى ورتا، ەكى مۇددە. بۇل ءبىر كەزدەگى ساياسي احۋالعا بايلانىستى قابىلداندى دەلىنسە دە، بۇگىنگى كۇن تالابىنا، مەملەكەتتىلىكتىڭ بولاشاعىنا قايشى فاكتور. وسىنىڭ سالدارىنان ايقىن دا ءدال ازاماتتىق ۇستانىم، ۇلتتىق بىرتەكتىلىك قالىپتاسپاي وتىر، وسىنداي قايشىلىقتار نەگىزگى زاڭدى وزىنشە ينتەرپرەتاتسيالاۋعا، تولىققاندى ورىنداماۋعا ىقپال ەتۋدە.  

بۇگىنگى نيگيليست –  ءوز ورتاسىنىڭ جەمىسى. تۇرمىستىڭ بۇكىل الەم بويىنشا ءبىر قالىپتانۋى، الەۋمەتتىك ورتانىڭ لاستانۋى، اقپاراتتىڭ، مەديانىڭ زياندى سالدارى نيگيليستەردىڭ جاڭا لەگىن الىپ كەلدى. جاھاندانۋ نيگيليزمنىڭ تامىرىنا سۋ قۇيىپ، ونى نارلەندىرەتىن قۋات بەرۋدە. جاڭا نيگيليزم بۇرىنعىدان دا قاۋىپتى، ويتكەنى ول جويقىن كۇشكە يە، - ينتەرنەت، الەۋمەتتىك جەلىلەر، اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىلىگى ونىڭ جىلدام تارالۋىنا جانە كوپشىلىكتى تارتۋىنا ىقپال ەتىپ وتىر. ول بۇرىنعىدان دا اۋقىمىن ۇلعايتتى، كەزىندەگى ساناۋلى وقشاۋ ويلار، دەربەس شاعىن ورتالار ەندى جوق.

نيگيليستىك كوڭىل-كۇي، اسقان پەسسيميزمگە بايلانىستى سۇراقتار، شەشىلمەگەن ماسەلەلەر كوپ. نەگە ءبىر ورىننان جىلجىمايمىز؟ اداسىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ دۇنيەدەگى ەڭ قۇدىرەتتى كۇشكە سەنىمدى ساياسي ويىنعا ارالاستىرۋدىڭ سوڭى نە بولماق؟ پروگرەستىڭ ارعى جاعىندا نە بار؟ ۇزدىكسىز عىلىم مەن تەحنيكالىق دامۋ قايدا اپارۋى مۇمكىن؟    

ءدىني سەنىم ادامنىڭ ەڭ قىمبات سەزىمدەرىنىڭ ءبىرى، ال سوڭعى كەزدە ادامنىڭ وسى ءبىر جاندى جەرى ساياسي تەكەتىرەستەردىڭ ويىنشىعىنا اينالىپ، گەوساياسي ماقساتتارعا قول جەتكىزۋدىڭ تەتىگى بولىپ كەتتى. ءتۇرلى ءدىني سەكتالاردىڭ كوبەيۋى، ولاردىڭ ساياسي ۇيىمدارمەن استىرتىن قارجىلاندىرىلۋى، حالىقتى سوڭىنان ىلەستىرۋ ءۇشىن ءتۇرلى ايلا-شارعىلارعا بارۋ ءدىن اتاۋلىعا قارسىلىق تۋعىزىپ وتىر. ءدىني سەنىمدەردىڭ قادىر-قاسيەتى كەمۋىنە سونداي-اق بيلىك پەن پارلامەنت دالىزدەرىندە ءدىني ۇيىمداردىڭ لوببيى كەزىپ ءجۇرۋى، وسى دەڭگەيدە بۇرىنعى رۋعا، جۇزگە بولىنۋشىلىككە ەندى ءدىني اعىمعا قاتىستىلىعى بويىنشا جىكتەلۋ قوسىلىپ، دۇنيەدەگى ەڭ جوعارى قۇندىلىقتار اتالاتىننىڭ بارىنە كۇمانمەن قاراۋعا الىپ كەلدى. كەزىندە ورتا عاسىرلىق باتىستا ءدىندى مويىنداماۋعا بايلانىستى شىققان نيگيليزمنىڭ قازىرگى زامانعا ءتان نەگىزگى بەلگىلەرى – مادەنيەتتىڭ قۇلدىراۋى نەمەسە ونىڭ ستاندارتتالعان، وزىندىك بەت-بەينەسى جوق جاھاندىق بۇقارالىق مادەنيەتكە ترانسفورماتسيالانۋى، جالعان سەكۋلياريزاتسيا سالدارىنان ءداستۇرلى دىندەردىڭ شىنايى ماعىناسى كومەسكىلەنىپ، ومىرلىك قۋاتىنان ايرىلۋى، سويتە تۇرا ساياسي مۇددەلەردىڭ قۇرالىنا اينالۋى جانە ت.س.س.

«قۇداي ءولدى» (نيتسشە), - ەندەشە ويىڭا كەلگەندى ىستەۋگە بولادى. سويتكەن  نيگيليستەر كەزىندە ەۋروپالىق مادەنيەتتى داعدارىسقا اكەپ تىرەگەنى ءمالىم. ەگەر قۇداي ولسە، وندا ادامزاتتىڭ دۇنيەدەگى قاسيەتتى، كيەلى اتاۋلىدان ايرىلعانى، رۋحاني الەمىنىڭ قاڭىراپ بوس قالعانى، - اقىر سوڭىندا ءتۇپسىز تەرەڭ كەڭىستىككە قۇلدىراۋى. بۇل الەمدە ەشبىر نارسەگە سەنىم بولماسا، ءبىر قۇدىرەتكە باعىنۋ بولماسا، وندا ادامنىڭ ومىرىندە ءمان دە، ماعىنا دا جوق. ونداي قوعامدا ءتارتىپ، ەرەجەلەر ۇستەمدىك قۇرا المايدى.

نيگيليزم – ۇزدىكسىز جۇرە بەرەتىن ۇدەرىس، سەبەبى ادامدار ءالسىن-ءالى ەڭ جوعارى قۇندىلىقتاردى قايتا قاراۋعا، كەيدە قايتىپ ورالۋعا نەمەسە تۇبىرىمەن وزگەرتۋگە قۇشتار. وسىلاي ۇنەمى جاڭارتۋ ءارى قايتادان قۇنسىزدانۋ ادامنىڭ تابيعاتىنا ءتان بولسا كەرەك. تاريحي تۇردەگى نيگيليزم قۇندىلىقتىق باعدارلاردى، ەتيكالىق نورمالار مەن پرينتسيپتەردى، زاڭدار مەن داستۇرلەردى، قىسقاسىن ايتقاندا، كەز-كەلگەن الەۋمەتتىك-مادەني قۇرىلىستىڭ نەگىزدەرىن جوققا شىعارۋدان تۇرادى. وسىنداي نيگيليستىك كوزقاراستاعى باتىس مادەنيەتىنىڭ داعدارىسى حح عاسىر باسىندا  الەمدىك اپاتتارعا الىپ كەلدى، ولار: فاشيزم، كوممۋنيزم، ليبەراليزم، تەحنوكراتتىق ويلاۋ. بۇلاردىڭ سالدارى جەكەلەگەن حالىقتارعا عانا ەمەس، بارشا ادامزاتقا ورتاق قاتەرلەرگە ۇلاستى.

جاھاندانۋ جاعدايىندا قالىپتاسىپ وتىرعان قازىرگى قازاق نيگيليزمى رۋحاني-مادەني قۇندىلىق، كيە، ۇلتقا تۇعىر تۇلعالار، قازاقي ەرەجەلەر مەن تىيىمدار اتاۋلىنىڭ بارلىعىن جوققا شىعارۋعا قۇرىلعان. جاڭا نيگيليزم بۇرىنعى ۇيرەنشىكتى نيگيليزمنەن مۇلدە بولەك جانە مۇنىڭ زاماناۋي كوممۋنيكاتسيالىق مۇمكىندىكتەرگە سۇيەنۋى سەبەپتى ىقپال ەتۋ اۋقىمى دا، سالدارى دا ء(دىني ەكسترەميزم، تەرروريزم، كوسموپوليتيزم،  ۇلتسىزدىق، اگرەسسيا جانە ت.س.س.) اسا قاۋىپتى. وعان قوسا، نارىقتىق ەكونوميكالىق قاتىناستار نيگيليستىك ۇردىستەردى ودان ءارى كۇشەيتە تۇسۋدە. كەيبىر ادامداردىڭ ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن قۇرالدان تارتىنباۋى، جاماندىق جاساۋعا بەيىلدىلىگى، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنىڭ جويىلۋى، قالايدا تابىسقا جەتۋگە ۇمتىلۋ، پايداكۇنەمدىك، شەكتەن شىققان راتسيونالدىلىق ءداستۇرلى قۇندىلىقتار مەن ەرەجەلەردىڭ شايقالۋىنان كەلگەن دەرت. وسىنىڭ ءبارى جينالا كەلە قوعامنىڭ، ۇلتتىڭ نەگىزىن بۇزاتىن، تامىرىن جالاڭاشتايتىن، ونىڭ دامۋىن توقتاتاتىن جاعدايعا جەتكىزەدى.

الايدا، كوپشىلىك ءۇشىن نيگيليزم ادەتتەگى، كۇندەلىكتى تۇرمىستىق مىنەز-قۇلىققا اينالۋى سەبەپتى ونىڭ قيراتۋشى قۋاتىن، استارىن، زيانىنىڭ دارەجەسىن اڭعارا الماي وتىرمىز. بۇل ءبىرتۇتاس دەسترۋكتيۆتى قۇبىلىس بىرتىندەپ قوعامدى تۇراقسىزدىققا اكەپ سوعۋى، ەكسترەميزمگە دەم بەرۋى ابدەن مۇمكىن. وعان تاريحتا دالەل كوپ. ءحىح عاسىر مەن حح عاسىر توعىسىنداعى ورىستىڭ ساياسي نيگيليزمى وزدەرى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان رەجيمدى قۇلاتىپ تىندى، بيلىككە بولشەۆيكتەردى الىپ كەلدى. ءسويتىپ، رەسەي مەن ونىڭ وتار ەلدەرى دامۋدان كەمىندە ءبىر عاسىر ارتتا قالدى. سول تۇستاعى رەۆوليۋتسيونەرلەردىڭ ءبارى نيگيليستەر قاتارىنان بولاتىن. ساياسي نيگيليستەر ءومىر ءسۇرىپ تۇرعان رەجيمدى جوققا شىعارۋ، مويىنداماۋ ارقىلى قيراتۋدى جاسامپازدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ ەسەپتەيدى جانە ءبىر نارسەنى ورناتۋ ءۇشىن وعان الدىمەن ورىن تازالاپ الۋ كەرەكتىگىن ايتادى.  قازىرگى نيگيليزمنىڭ قاۋىپتىلىگى بولشەۆيكتىك قاتەردەن كەم ەمەس، ويتكەنى ءبىز – قازاقستاندىق قوعام ەكونوميكالىق دەربەستىككە تولىعىمەن قول جەتكىزبەي تۇرىپ، ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتى مىزعىماستاي بەرىك نىعايتىپ الماستان، بۇقارالىق نيگيليستىك كوڭىل-كۇيدىڭ اۋانىمەن كوسموپوليتتىك بەلگىسىزدىككە تاپ بولۋدىڭ الدىندا تۇرمىز.

جاڭا مىڭجىلدىق توعىسىندا كۇشەيە تۇسكەن تەحنوكراتتىق وركەنيەت ادامدى زات دەڭگەيىنە ءتۇسىردى. بۇل قۇلدىق سانا تۇتىنۋشىلىق قوعام ۇسىنعان نارسەنىڭ بارىنەن باس تارتا الماي، تالعامسىز جۇتىپ جاتىر. ءوزىنىڭ بۇل حالىنە تيتتەي دە كۇمانى بولماۋى، سىن كوزبەن قاراي الماۋى سەبەپتى ول وسى ءومىر سالتىن وزگەرتۋگە دەگەن قاجەتتىلىكتى ءتىپتى دە سەزىنبەيدى. تۇتىنۋشىلىق قوعام بيلەگەن جۇيەنىڭ مىقتىلىعى سونشالىق، ادامدار وزدەرىنىڭ قۇلدىق جاعدايىن اڭعارۋعا، سانالى تاڭداۋ جاساۋعا قابىلەتسىز بولىپ بارادى. بۇل ارادا تابيعي «مەندى» باسىپ تۇرعان تۇتىنۋشىلىق مادەنيەتتەن ارىلىپ، تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ جونىندە ءسوز قوزعاۋ وڭاي ەمەس.  

ءيا، ادامزات قوعامىنىڭ دامۋى ءبىلىم مەن عىلىمعا قارىزدار. بىراق ءار نارسەنىڭ ەكىنشى جاعى بار. وركەنيەتتىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولا وتىرىپ، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسس بيلىكتىڭ قۇرالىنا اينالدى، ونىڭ قوعامدى تۇراقتاندىرۋشى قىزمەتى بيلىككە وڭتايلى، ويتكەنى الۋان ءتۇرلى تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەرمەن، قاجەتتى-قاجەتسىز زاتتارمەن حالىقتىڭ باسىن اينالدىرۋ ارقىلى باسقا تۇيتكىلدى پروبلەمالاردى جىلى جاۋىپ قويۋ وڭاي. ال، جۇيەمەن كۇرەسۋشى جەكەلەگەن كۇشتەردى جۋاسىتۋدىڭ ءوز تاسىلدەرى بار. وسىلايشا تۇتىنۋشىلىق قوعام ساياساتقا قىزمەت ەتىپ جاتىر. بىركەلكى قوعام، بىركەلكى ويلاۋ، بىركەلكى زاتتاردى تۇتىنۋ ساياسي جانە رۋحاني بىركەلكىلەنۋگە ۇلاستى.   جالعان قاجەتتىلىكتەردىڭ، زاتتاردىڭ قۇلى بولعان ادامدار ءوزىن زاتتارى ارقىلى ۇسىناتىن بولدى، - دۇنيە-مۇلىك، برەند كيىم، ەڭ سوڭعى شىققان گادجەتتەرگە قاراي باعالاناتىن ادام وسى زاتتار ورناتقان زاڭدىلىقتارعا باعىنىپ، مويىن شۇلعيدى. مۇنداي بىركەلكى ويلاۋ  ساياساتكەرلەرگە وتە ءتيىمدى جانە ول باق ارقىلى ارنايى ناسيحاتتالادى (شوۋ-بيزنەس، ويىن-ساۋىق مادەنيەتى جانە ت.ب.). 

مىنە، وسىلاي قوعامنىڭ ءىشى دە، سىرتى دا قاۋىپكە تولعان داعدارىستى كەزەڭگە تاپ بولدىق. ءوز تاراپىمىزدان ەش ارەكەت جاساماي-اق، قۇر داڭعازامەن دامىعان قوعامعا اينالۋدىڭ ەلەسىنە الدانىپ، ۋاقىت بەرگەن مۇمكىندىكتەن ايرىلىپ قالۋ ورنى تولماس زارداپتارعا اكەلەتىنىن تۇتىنۋشىلىق، قۇلدىق سانا ىرقىنداعى نيگيليستىك كوڭىل-كۇي بيلەگەن قوعام مويىندار ەمەس. قوعامنىڭ ءىشىن الەۋمەتتىك-ساياسي، قۇقىقتىق نيگيليزم مەڭدەسە، قوعامنىڭ سىرتى الپاۋىت گەوساياسي امبيتسيالار توعىسىندا تۇر. بۇدان بىلاي تەحنولوگيالىق تابىستاردىڭ ويىنشىعىنا اينالعان ادامدار، ولاردان قۇرالعان مەملەكەتتەر ويىن ەرەجەسىنە وزگەرتۋ ەنگىزە المايدى. قازىرگى قازاق قوعامىنداعى نيگيليزم وسىنداي ء«وز قولىمىزدان ەندى ءوز ىرقىمىز كەتەر» تۇستا قالىڭ الەۋمەتتى جايلاپ بارادى.

كەيبىر جاعدايلاردا بيلىككە وپپوزيتسياداعى تۇلعالاردى نيگيليستەر قاتارىنا جاتقىزادى، بىراق بۇل ءوز ماعىناسىنداعى نيگيليزم ەمەس، ويتكەنى وپپوزيتسيا بارلىق كەزدە ءداستۇر مەن قۇندىلىقتاردى جوققا شىعارا بەرمەيدى، كەرىسىنشە ونىڭ جوقتاۋشىسى، ىزدەۋشىسى، جاڭعىرتۋشىسى ءرولىن اتقارادى. مىسالى، قازىرگى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمى – دەموكراتيا جانە ليبەرالدىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتى ورناتۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءوز مارتەبەسىنە يە بولۋى، حالىق بايلىعىنىڭ دۇرىس پايدالانىلۋى جانە ت.ب. تالاپتارىنان بايقالادى.  جالپى بۇل دۇنيەتانىمدىق كونتسەپتسيا ەمەس، ول ساياسي ۇستانىم، قوعامدىق ومىردەگى ءتۇرلى قۇبىلىستارعا جاۋاپ بەرۋدىڭ ءتاسىلى، ارينە، ول كەيدە ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپتارمەن شەكتەسىپ جاتادى – ۇستەم رەجيمدى تۇبىرىمەن تەرىستەۋ، جاقسى جاقتارىن كورمەۋ، سىناۋ، باسقا بالاما ۇسىنۋ جانە ت.ب. دەگەنمەن، ولار كومپروميسسكە دە قارسى ەمەس، ويتكەنى ۇلت مۇددەسى ءۇشىن ءتيىمدى، پايدالى بولسا، باس تارتۋدىڭ ءجونى جوق.  

مىنە، وسىلاي ءار زاماننىڭ وزىنە ءتان نيگيليستەرى بولعان، بار، بولا دا بەرەدى، ساياسي نيگيليزم ءتۇرلى قوعامدىق قوزعالىستار مەن وي-پىكىرلەردەن كورىنىس تابۋى دا زاڭدى. دەگەنمەن، قازاقستاندا قازىرگى ۋاقىتتا شەكتەن تىس وڭ نەمەسە سول راديكالدى باعىتتار جوق دەۋگە بولادى، ساياسي نيگيليزم كوبىنەسە شىعارماشىلىق ەليتانىڭ، ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرىنىڭ سوزدەرى مەن شىعارمالارىنداعى ۋاجدەردەن باستاۋ الىپ، كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولىپ جاتادى. مىسالى، حح عاسىردىڭ باسىندا كورنەكتى ۇلت قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «اق بولسىن، قىزىل بولسىن، ماعان ءبارىبىر. مەن قازاق مۇددەسىن كوزدەيتىن ۇكىمەتتى عانا جاقتايمىن» دەگەن سوزىندە قازاقتىڭ ساياسي نيگيليستىك ەتيكاسىنىڭ باستى ەرەجەسى تۇجىرىمدالعان. ول وسى كۇنى دە ءوز باعىتىنان تايعان جوق، ونى جالعاستىرۋشىلار بارشىلىق.

ماتەريالدىق قۇندىلىقتار بۇگىنگى كەزدە اسقان جىلدامدىقپەن ەسكىرىپ، كۇن سايىن جاڭارىپ، وزگەرىپ، تۇرلەنىپ جاتىر. ءيا، ءار زاماندا ەسكىلىك جوققا شىعارىلىپ، ونىڭ ورنىنا بۇتىندەي جاڭا كەلەدى. بۇل – زاڭدىلىق. بۇل ۇردىسكە ەشكىم قارسى تۇرا المايدى. ادامزاتتىڭ تۇرمىسى مەن ءومىرىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەن عىلىم مەن تەحنيكا جاڭالىقتارى دا ەسكى مەن جاڭانىڭ كۇرەسى. ەسكى، كەرتارتپا يدەيالارعا قارسى شىعىپ، جاڭالىقتىڭ جارشىسى بولعان وزىق ويلى تۇلعالار دا كەزىندە قابىلدانباعان، مويىندالماعان. بىراق ادامزات بالاسىن العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىستان بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن، العا جەتەلەگەن ءدال سول ەلدەن ەرەك تۇلعالار، جاڭاشىلدار، بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا، يننوۆاتورلار، كرەاتيۆتى ادامدار. الايدا، ەشتەڭەنى مويىنداماي، بارشا ەرەجەلەر مەن نورمالاردى قابىلدامايتىن نيگيليست پەن ەسكىنى جوققا شىعارا وتىرىپ، جاڭانى ۇسىنۋشى جاسامپاز – ەكى بولەك دۇنيە. جاسامپازدى قولداۋ كەرەك. ال نيگيليست دۇنيەدە ءاۋ باستان جاماندىقتىڭ باسىم بولۋىن بەتكە ۇستاپ، جالپىعا قارسى شىعام دەپ، ءوزىن دە جارعا جىعادى. ويتكەنى، ونىڭ ءتۇپ-تامىرى جوق، جاساندى، ومىرگە قۇشتارسىز. ورىس نيگيليزمىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ مىنەز-قۇلقىن سۋرەتتەپ بەرگەن جازۋشى ي.س.تۋرگەنەۆتىڭ بازاروۆى دا اقىر سوڭىندا ءومىرىن ەش ناتيجەسىز اياقتاعانى جازۋشىنىڭ جاي عانا كوركەم شەشىمى ەمەس.

جالپى نيگيليزمگە قارسى تۇرۋ، ونى جويۋ قاجەت پە؟ قاجەت – ەگەر دە بۇل كوزقاراستار قوعام ءۇشىن، مەملەكەت ءۇشىن زياندى بولسا. بىراق مۇندا ءبىرتۇتاس مايدان جاريالاۋدىڭ، ناۋقانشىلدىقتىڭ پايداسى شامالى. بۇل قۇبىلىستىڭ كوپ قىرلى جانە كۇردەلىلىگىنە بايلانىستى وسى سيپاتتاعى كوڭىل كۇيدىڭ ودان ءارى تەرەڭدەۋىنە قارسى شارالار جۇرگىزۋ ءۇشىن وعان نەگىز بەرەتىن ۇردىستەردەن تازارۋ، ارىلۋ كەرەك، دەگەنمەن ونى تۇتاس سىلىپ الىپ تاستايتىن كەرەمەت رەتسەپت، ارينە، جوق.  قوعامدى سىناۋ، تەرىستەۋ، «ومىردە شىندىق جوق، ادامگەرشىلىك، ادىلەتتىلىك جوق» دەگەن سارىنداعى كوزقاراستار ءاردايىم ءومىر سۇرەدى. مۇندا ەسكەرەتىن نارسە، نيگيليستەر قوعامداعى قۇندىلىقتاردى جوققا شىعارا وتىرىپ، وعان مۇقتاج، – نيگيليست ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى الەمنەن، قوعامنان مۇلدەم اجىراي المايدى، ول تەك وزىمەن ءوزى ەركىن بولعىسى كەلەدى. ياعني، ونىڭ نەگىزىندە ءداستۇرلى ەرەجەلەر مەن قۇندىلىقتاردان باس تارتىپ، ءوز ەركىمەن، ءوز ەرەجەلەرىمەن ءومىر سۇرۋگە ۇمتىلىس جاتىر. نيگيليست اينالاداعى ادامدارعا، ءوز وتباسىنا قاتىستى كەز-كەلگەن مىندەتتەمەدەن باس تارتۋى دا مۇمكىن، ويتكەنى ونىڭ ءوز الەمى، ءوز ىرقىنان تۋعان قۇندىلىقتارى بار. بۇل ءۇشىن، مىسالى، عىلىمدا «تەرىستەۋدى تەرىستەۋ» زاڭى، ياعني نيگيليستىك ۇستانىمدارعا سەبەپ تۋعىزعان «بارلىق قۇندىلىقتاردى قايتا باعالاۋ» جوباسىن ىسكە اسىرۋ، مۇندا قۇندىلىقتاردى اۋىستىرۋ مىندەتتى ەمەس، تەك ولاردى باعالاۋدىڭ ءتاسىلىن وزگەرتۋ، جاڭا قاعيدالارمەن ۇشتاستىرۋ، ۇيلەستىرۋ ادىستەرى ءتيىمدى سياقتى. قۇندىلىقتاردى قايتا باعالاۋ ومىرىمىزدەگى بارلىق نارسەلەردى ۇعىنۋعا جانە ولارعا قۇرمەتپەن قاراۋعا جاردەمدەسەدى. ءار ادام وزىنە بەرىلگەن ءومىردى ءسۇرۋى –پارىز، ال بولمىس – ونىڭ بىردەن ءبىر نەگىزى، ارمانىڭ دا، مۇراتتارىڭ دا، جەتكەن جەتىستىگىڭ دە – بولمىستان، ەندەشە ونى جوققا شىعارۋ بەكەر. وسىلايشا، بۇرىننان بار، ۋاقىت سىنىنان وتكەن ەرەجەلەر مەن قۇندىلىقتاردى قايتا قاراۋ، جاڭعىرتۋ بار نارسەنى جاراتۋدىڭ، پايدالانۋدىڭ، جارامدى ەتۋدىڭ ءتاسىلى. قوعامنىڭ ودان ءارى قاراي دايەكتىلىكپەن، ساباقتاستىقپەن، ۇزدىكسىز دامۋىنا قىزمەت ەتەتىن دە وسى قۇندىلىقتار بولماق.    

دينا يمامباەۆا

Abai.kz