ارااعايىندىق نەمەسە ارازداسىپ قالعان ەكى اعايىنعا تاتۋلاستىراتىن بيلىك ايتۋ بارلىق حالىقتا دا بولعان. ەۋروپا ەلدەرىندە «مەدياتسيا» دەپ اتالعان ارااعايىندىق ءداستۇرى ەجەلگى زاماننان بەرى بار، ال ريمدىك قۇقىقتا ول VI عاسىردان باستاپ قولدانىلعان. ارينە، اتاۋلارى وزگەرىپ وتىرعانىمەن، ءبارىنىڭ دە مازمۇنى سول – ارااعايىندىق.

ءبىزدىڭ قازاق اراسىندا دا ول جاقسى دامىپ، ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن بىتىرەتىن شەشەن، تاپقىر، ادىلەتتى ادامدار بولىپ، تالاسقان ەكى جاق سونداي بيلەردىڭ شەشىمىنە جۇگىنۋ ءۇشىن ايشىلىق الىس جەرلەردەن ىزدەپ كەلەتىنىن تاريحىمىزدان جاقسى بىلەمىز. سونداي تاجىريبەنىڭ قاجەتتىگىن بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعى دا كورسەتىپ وتىر. ارااعايىندىق ءتىپتى ءبىر ەلدىڭ ازاماتتارى اراسىندا عانا ەمەس، حالىقتىق ديپلوماتيا جولىمەن ەلدەر اراسىنداعى تارتىستار مەن تالاستاردى دا رەتتەي الادى ەكەن.

جۋىردا بۇكىل الەم سونىڭ ءبىر كلاسسيكالىق ۇلگىسىن كوردى. بۇل وقيعانى ءبارىمىز وقىپ، بىلگەنىمىزبەن ماڭىزىنا تەرەڭ بويلادىق دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، ونىڭ ماڭىزى عاسىرلارعا كەتەرى ءسوزسىز. ۇلى تاريح كوشىنىڭ بۇگىنگى بەلەسىندە ونى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كورسەتىپ، الەم حالقىن ءبىر تاڭىرقاتتى.

ەسكە سالا كەتەتىن بولساق، سۋ-24 بومبالاۋشى ۇشاعىنىڭ اتىپ ءتۇسىرىلۋى سەبەپتى ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ارىپتەستەرىمىز بولىپ تابىلاتىن رەسەي مەن تۇركيا اراسى قاتتى سۋىپ، ءبىر-بىرىنە دەگەن وشپەندىلىك حالگە جەتتى. ادىلىنە جۇگىنەر بولساق، قالىپتاسقان تايتالاستىڭ ەشقانداي وبەكتيۆتى ساياسي نەمەسە ەكونوميكالىق استارى جوق ەدى. وسىعان دەيىن ەكى جاق تا ءبىرىن ءبىرى «دوسپىز» دەپ ويلايتىن. ەكى جاق تا ۆيزالىق رەجىمدى الىپ تاستاعان. تۇركيا ەۋرووداق پەن اقش-تىڭ سانكتسياسىنا دا قوسىلماي، رەسەيمەن اراداعى قارىم-قاتىناسىن ساقتاپ قالعان.

ال  سوعىس ءجۇرىپ جاتقان ايماقتا قاپەلىمدە شەكارا بۇزعان ۇشاقتىڭ وققا ۇشۋى قالىپتى جاعداي بولاتىن. ءوزى دە قانشاما جازىقسىز جانداردى جەر جاستاندىرعان ۇشاقتىڭ ايتەۋىر ءبىر وققا ۇشۋى دا زاڭدىلىق قوي...

سوندىقتان سۋ-24 وقيعاسىنا بايلانىستى تەكە-تىرەستىڭ تۋى – ەكى جاقتىڭ دا سۋبەكتيۆتى امبيتسياسىنان تۋعان كيكىلجىڭ دەپ ايتۋعا بولادى. ارينە، دايش-پەن (قازاقستاندا تىيىم سالىنعان) قاتار، سيريا وپپوزيتسياسىنىڭ وشاقتارىن دا بومبانىڭ استىنا الىپ جاتقان رەسەيلىك اسكەريلەردى تۇركيا جاعى ۇناتا قويعان جوق. ويتكەنى، ولار ب.اسادتىڭ مەملەكەت باسىنان كەتكەنىن قالايدى. رەسەي تاراپىنان بومبالاعىش ۇشاقتاردىڭ تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋە كەڭىستىگىن بۇزباۋىن قاتتى تالاپ ەتۋىنىڭ ءبىر ۇشى سوندا جاتىر. ءتىپتى، ءوزى مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن ناتو-نىڭ باس حاتشىسى يەنس ستولتەنبەرگكە دە وسىنى ايتقىزعان. سوعان قاراماي 2015 جىلدىڭ قاراشا ايىندا شەكارا بۇزعان سۋ-24 اقىرى  اتىپ ءتۇسىرىلدى...

كيكىلجىڭ ەكى جاققا دا وتە اۋىر ءتيدى. بارلىق بيزنەس قۇرىلىمدارى، ەكونوميكالىق دامۋ، باستالعان بىرلەسكەن جوبالار، ەكى جاقتىڭ دا ميلليونداعان حالقى بۇل تەكە-تىرەستەن زارداپ شەگىپ، ونىڭ تەزىرەك شەشىلگەنىن قالادى.               

ەكەۋى دە ستراتەگيالىق ارىپتەسىمىز بولىپ تابىلاتىن ەلدەردىڭ بۇلاي قاتتى كەتۋى بىزگە دە ءتيىمسىز ەدى. سوندىقتان دا قازاقستان پرەزيدەنتى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭنىڭ بەيبىت جولمەن شەشىلۋى ءۇشىن باتىل ارەكەتتەرگە بارعانىن بۇكىل الەم كوردى. ەڭ العاش ءوزىنىڭ ويىن پرەزيدەنت 2015 جىلدىڭ قاراشا ايىندا جاساعان جولداۋىندا ءبىلدىرىپ، وسى ەكى ەلدىڭ جاقىنداسۋىنا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەنىن ايتا كەلىپ، جاعدايدىڭ ءدال وسىلايشا ۋشىققانىنا وكىنىش بىلدىرگەن جانە كيكىلجىڭدى رەتتەۋگە تالاپتانعانى دا بەلگىلى بولعان. بىراق ول كەزدەگى تالپىنىس ءساتسىز بولدى.

سودان بەرى ءبىرشاما ۋاقىت ءوتىپ، العاشقى اشۋ باسىلىپ، اپتىققان كوڭىل سۋىنعان شاقتا ول ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تەكە-تىرەستى تاراتۋعا قايتا كىرىسكەن سياقتى. «تۇركيا بىزدەن كەشىرىم سۇراسىن، اتىپ تۇسىرىلگەن ۇشاقتىڭ قۇنىن تولەسىن» دەپ دىكەڭدەگەن رەسەي ۇكىمەتىنىڭ تالابىنىڭ ىلگەگى كەشىرىمدە... بىراق، بىزدىكى دۇرىس، اۋماعىمىزعا وتكەن بارلىق ۇشاقتى دا وسىلاي اتىپ تۇسىرەمىز دەپ سىرەسىپ تۇرعان تۇرىك توڭىن قالاي جىبىتەرسىڭ؟..

پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ بارلىق ىلگەكتىڭ كەشىرىمدە ەكەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ تۇركيا جاعىن ونى جازۋعا كوندىرگەن. ءدال قانداي سوزدەرمەن كوندىرگەنى بەلگىسىز، بالكي، بولاشاق تاريحتا ول دا بەلگىلى بولاتىن شىعار... ايتەۋىر، كوندىرگەن. كوندىرمەسە ر.ەردوعاننىڭ حاتىن شىۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ تاشكەنتتەگى سامميتىندە پۋتينگە ءوز قولىمەن تاپسىرار ما ەدى؟ تۇرىك باسىلىمى «حيۋريەتت» ناق وسىلاي دەپ جازدى.

پرەزيدەنت حاتتى نەگە ءوز قولىمەن تاپسىرعان دەگەن سۇراق تۋادى. ەگەر انكارا وسى حاتتى ديپلوماتيالىق ارنالارمەن رەسمي تۇردە جىبەرگەن بولسا، ونىڭ وڭ ناتيجە بەرە قويۋى ەكىتالاي ەدى. ويتكەنى، وندا كرەمل تالاپ ەتكەن كەشىرىم جوق، ۇشاقتىڭ قۇنى تۋرالى دا ءسوز ايتىلماعان. سوندىقتان حاتتىڭ وڭ ناتيجەلى بولىپ قابىلدانۋى تەك نازارباەۆ ءسوزىنىڭ وتىمدىلىگىنەن ەكەنى كورىنىپ تۇر. تەك سونىڭ ارقاسىندا عانا مازمۇنى سان-ساققا شاشىراعان «كەشىرىم» ءسوزسىز قابىلدانعان.

كرەمل «كەشىرىم كەلدى» دەپ ەمەۋرىن تانىتقانى سول-اق ەكەن، بۇكىل رەسەيدىڭ اقپارات قۇرالدارى «تۇركيا كەشىرىم سۇرادى» دەپ جارتى الەمگە جار سالدى. سونى عانا كۇتىپ جۇرگەندەي ەكەن-اۋ. ارادا سەگىز-اق كۇن وتكەندە ەكى ەلدىڭ باسشىلارى تەلەفون ارقىلى سويلەستى... تۇركيانىڭ بارلىق قايراتكەرلەرى، سونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت ر.ەردوعاننىڭ ءوزى، رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين – ءبار-ءبارى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تاتۋلىقتى قالپىنا كەلتىرۋگە قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن ن.نازارباەۆقا العىس ايتتى.

مىنە، بۇل وقيعا ەلدەر اراسىندا جاسالعان ارااعايىندىقتىڭ ايشىقتى ۇلگىسى بولىپ تاريحتا قالارى ءسوزسىز. بىزدىڭشە، ونىڭ ماڭىزى 1966 جىلى تاشكەنتتە ءۇندىستان مەن پاكىستاندى تاتۋلاستىرعان كسرو مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ا.كوسىگيننىڭ ديپلوماتياسىنان ءبىر دە كەم ەمەس.

جاقسىباي سامرات، جۋرناليست

Abai.kz