«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 2016 جىلعى 5 قاراشاداعى باسىلىمىندا ەلباسىنىڭ «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى شىعارماسىنىڭ ءۇشىنشى ءبولىمى – «تۋعان ءتىلدىڭ تۇعىرى» اتتى ەڭبەگى جاريالاندى. پرەزيدەنتىمىز سوناۋ تاريح قويناۋىنان ەتەك الاتىن كيەلى ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىن، وتارلاۋ ساياساتى كەزەڭىندەگى ءتىل ەزگىسىن، قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تىلدىك احۋالىنىڭ ءمان-ماعىناسىن اشىپ، الداعى نەگىزگى ۇستانىم باعىت-باعدارىن كورسەتتى. انا ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا بۇعاۋ بولىپ تۇرعان كەدەرگىلەردى بەلگىلەدى. جاھاندىق ۇردىستەگى ءتىل ماسەلەسى ءارى قاراي قالاي ءوربۋى كەرەك ەكەندىگىن سارالاپ بەردى. ول ءۇشىن ەلباسى ەڭ الدىمەن مىناداي ماسەلەلەردى العا قويىپ وتىر.

«مەملەكەت دامۋىنداعى ماڭىزدى ماسە­لە­نىڭ ءبىرى – ءۇش تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس. جاھاندانۋ جاع­دايىندا جالعىز تىلمەن قالا المايسىڭ. الەم­دىك اقپارات، تەحنولوگيا، جاڭا يننو­ۆا­تسيالىق يندۋستريا اعىلشىن تىلىندە ءجۇ­رىپ جاتىر. دەمەك بۇل ءتىلدى دە ءبىز ەركىن مەڭ­گەرۋىمىز كەرەك. ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى – ورىس ءتىلى دە ەل دامۋىندا وزىندىك ءرولىن جو­عالتقان جوق. ونى تاريحىمىزدان سىزىپ تاس­تاي المايمىز. بۇرىن كوپ ءتىل بىلۋشىلىك ماق­تان بولسا، ەندى ول قاجەتتىلىككە اينالدى.

قاجەتتىلىگى سول، كوپ ءتىل بىلسەڭ، كوپ اق­پاراتتى يگەرەسىڭ، وزگەلەردىڭ وزىعى مەن تو­زىعىن ايىراسىڭ. بۇگىنگى ۋاقىتتاعى ەكو­نو­ميكالىق، الەۋمەتتىك، عىلىمي-تەحنيكالىق پار­مەنى بار، قۋاتتى دامىپ كەلە جاتقان مەم­لەكەتتەردىڭ ۇلگى-ونەگەسىن تانيسىڭ. بارى­مەن ساناسۋعا تۋرا كەلەدى. ونى زامان ايقىن كورسەتىپ وتىر. جاس ۇرپاق وسىنى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، جان-جاقتى بولۋى شارت. كوپ ءتىل بىلگەننىڭ زيانى جوق. دوسىڭ دا، ارىپتەسىڭ دە، جولداسىڭ دا كوپ بولادى. الايدا، قانداي جاعدايدا دا تۋعان ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى ءوز مارتەبەسىن جوعارى ۇستاۋى ءتيىس. تۋعان ءتىلدىڭ تۋى قاشاندا بيىك بولۋى قاجەت».

ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىنا بايلانىستى ور­تاعا سالار ءبىرتالاي جايتتار دا بار. ءتىل دامۋى ءۇشىن تىلدىك ورتا قاجەت. بۇل – ەڭ ءبىرىنشى شارت. سوسىن تىلگە دەگەن قاجەتتىلىك كەرەك. ءۇشىنشى شارت، انا ءتىلىڭدى ارداقتايتىن ۇلتتىق نامىس كەرەك. قانداي زاڭ بولسا دا ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ، قىزمەت ەتۋ اياسى ۋاقىتتىڭ قۇزىرىنا تىكەلەي تاۋەلدى بولىپ جاتادى. مۇنداي جاع­داي تاۋەلسىزدىگىن ەندى العان، دامۋدىڭ جاڭا، وزىندىك جولىنا تۇسكەن مەملەكەتتەردىڭ تا­ري­حىندا كوپ كەزدەسەدى. ءبىزدىڭ دە ءاپ دەپ ازاتتىق العان تۇسىمىزدا تۋىنداعان، قا­بىل­دانعان كوپ زاڭدار ۋاقىت وتە كەلە ساپالىق وزگەرىستەردى باستان كەشتى. ولار جەتىلدىرىلدى، تو­لىقتىرىلدى، وزگەرىستەرگە ۇشىرادى.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ الدىندا تۇرعان ما­ڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ونىڭ جاڭا الەۋ­مەتتىك-مادەني بولمىستى بەينەلەۋدەگى مۇم­كىندىكتەرىن كەڭەيتۋ قاجەتتىگى بولىپ وتىر. بۇل باعىتتا ناقتى، نىسانالى عى­لىمي جۇمىستار، ساراپتامالىق ءىس-شارالار جۇر­گىزىلۋى ءتيىس. ءالى ورىس ءتىلىنىڭ ءبىلىم مەن عىلىم، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق سالالاردا باسىمدىعى انىق بايقالادى.

زاڭ بىزگە تىكەلەي ءتىل ۇيرەتىپ بەرمەيدى. بىراق زاڭ بىلگەن ادام زاماننىڭ قيىندىعىنا اسا ابىرجي قويمايدى. جاعدايدىڭ ءجونىن بىلەدى. ودان شىعاتىن جولدى جاڭىلماي تابا الادى. ارينە، جۇرتتىڭ بارىنە زاڭدى جاتقا ءبىل، باپتارىن باسىڭدا ۇستا دەپ تالاپ ەتە المايسىڭ. بىراق قازاقستان زاڭى ءاربىر وتانداسىمىزدىڭ ارىن ارلاپ، بارىن قورعاۋعا قىزمەت ەتە الادى. سونىڭ ىشىندە ءتىل تۋرالى تۇيتكىلدەردىڭ ءوزىن زاڭدىق، قۇقىقتىق دەڭگەيدە تولىق رەتتەۋگە بولادى» دەپ اتاپ ءوتتى.

وسى ايتىلعاندارمەن تولىقتاي كەلىسەمىز جانە ەلباسىنىڭ وي-پايىمدارىنىڭ جەتە­گىن­دەگى بىزگە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىك تە وسە تۇسەتىنىن بىلەمىز. قازىر وبلىسىمىزدا 19 ءتىل دامىتۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. مۇندا ۇش­تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋدارىلعان. بىلتىرعى وقۋ جىلىندا 1944 ادامعا ارنايى سەرتيفيكات بەرىلدى. بيىلعى كۋرستارعا 4880 كىسى قاتىسىپ ءجۇر.

جىل سايىن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ، ونىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا «مەملەكەتتىك ءتىل جانە باق»، ء«تىل – پاراسات»، «وي-سانا»، ء«تىلدارىن»، ء«تىل مەرەيى»، ء«تىل شەبەرى»، «اباي وقۋلارى»، «ورالحان بوكەي اتىنداعى كوركەمسوز وقۋ شەبەرلەرىنىڭ بايقاۋى»، اقىندار ءمۇشايراسى سىندى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا.

ۇگىت-ناسيحات جۇمىسى دا بەلسەندى ات­قا­رى­لۋدا. وبلىستاعى گازەتتەردە 35 ايدار مەم­لەكەتتىك ءتىلدى ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان. وبلىستىق تەلەارنادا بەرىلەتىن بارلىق حابارلاردىڭ 69%-ى، راديودا 50%-ى قازاق تىلىندە تاراتىلادى. 2016 جىلدىڭ توعىز ايى بويىنشا ءتىل ساياساتىنا قاتىستى 431 ماقالا مەرزىمدى باسىلىمدارعا جاريالاندى، ونىڭ 282-ءسى مەملەكەتتىك تىلدە بولسا، 140-ى ورىس تىلىندە، 9-ى ارالاس تىلدە.

مەملەكەتتىك ورگانداردان قازاق تىلىندە شىعاتىن ىسقاعازداردىڭ ۇلەسى: 2016 جىلدىڭ قازان ايى بويىنشا 98 % دەڭگەيدە تۇراقتادى.

تياناقتاي ايتار بولساق، ءتىل ماسەلەسى  بارلىعىمىزعا ورتاق. ەلباسىنىڭ العا قويعان مەجەلەرىن جۇزەگە اسىرۋدا ەسەلى ەڭبەك ەتۋ بارشامىزدىڭ ابىرويلى پارىزىمىز بولماق.

 ارمان بەردالين، اقمولا وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى

اقمولا وبلىسى

بابالار مۇراسىن ۇلىقتاۋعا ۇيرەتەدى

قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستاندا» جاريالانعان «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» ەڭبەگىن مۇقيات وقىدىم. ونىڭ العاشقى تاراۋىنداعى تاۋەلسىزدىكتىڭ تال بەسىگى بولعان، قاسيەتتى مەكەن، ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرۋدىڭ رۋحاني ورتالىعى، ونەر مەن مادەنيەتتىڭ قاينار بۇلاعى ارۋ الماتى اتانعان ارمان قالا تۋرالى ساليقالى ويلار تۇيگەن جولدار اركىمنىڭ-اق جۇرەگىن تەبىرەنتەرى حاق.

الاتاۋدىڭ باۋرايىندا تۋىپ-وسكەن پرەزيدەنتتىڭ ارۋ الما­تى­داعى استانانى اقمولاعا اۋىستىرۋ تۋرا­لى وي-ارمانى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇن­دەرىنەن باستاۋ العان. بۇل ما­سەلە تۋرالى ءباسپاسوز بەت­تەرىندە ءجيى ءسوز بولا باستادى. ەل ىشىندە قاراما-قايشىلىقتارعا تولى ءار ء­تۇر­لى پيعىلداعى پىكىرلەر تولاس تاپ­پادى. اقىرى الماتى باس قالاعا لاي­ىق بولسا دا، جاڭا زامان تالا­بىنا ساي استانانى اقمولاعا اۋىس­تىرۋعا بەكەم بەل بايلايدى. «ۇلى كوشتىڭ تىزگىنىن قاعار تۇستا، –  دەپ جازادى ن.ءا.نازارباەۆ، – الىپ – ۇشاقتىڭ باسپالداعىندا تۇرىپ جانىم تولقىپ، اياۋلى الماتىعا باس ءيىپ قوشتاسقان ءساتىمدى ۇمىتقان ەمەسپىن. الاتاۋدىڭ ۇشار باسىنا كوتەرىلگەن التىن شاپاقتى ارقالانىپ تۇرىپ، سوناۋ زاڭعار كوكتە قالىقتاعان قىرانعا دا قوش ايتقانداي بولعانمىن. الاتاۋ سوندا اق ساقالى الدىن جاپقان ابىز قارياداي باسىن شۇلعىپ، باتاسىن بەرگەندەي سەزىنىپ، قاناتتانىپ اتتاندىم».

وسىناۋ جولداردى تەبىرەنبەي وقۋ مۇمكىن ەمەس. مىنە، تاۋەلسىز ەل بول­عانىمىزعا شيرەك عاسىر تولعان شاق­تا نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ با­تىل شەشىمىنىڭ دۇرىستىعىنا، ونىڭ دانىشپاندىق كورەگەندىگىنە ەلى عانا ەمەس، بۇكىل دۇنيە ءجۇزى قاۋ­ىم­داستىعى ءسوزسىز مويىنداعان شىن­دىققا اينالدى. قازىر اس­تانا قالاسىنىڭ اسەمدىگىنە قازاق­س­تاندىقتار عانا ەمەس، شەت­ەل­دىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي باس­شى­لارىنىڭ وزدەرى تاڭعالىسىپ، باس شايقايدى.

ەلباسى تۋىندىنىڭ «ساياسات سال­تاناتى» تاراۋىندا: «ۇلى دا­لا­نىڭ ۇلاعاتىن ۇلتتىق تاري­حىمىز دەپ باعالاي وتىرىپ، جاڭا تاريحتىڭ تاراۋ­لارىن جازىپ جاتىرمىز. بۇل ورايداعى بەرىك ۇستانىم – ۇلت­تىق ىنتىماقتى تۋ ەتۋ»، دەي كە­لىپ، ءوزى كىندىك كەسكەن جەرى شاما­ل­عان دەگەن شاعىن اۋىلدىڭ سول كەزدەگى تىرشىلىك-
تىنىسى تۋرالى سىر شەرتەدى. بۇگىنگى كۇننىڭ تۇرعىسىنان قاراعاندا، وسى اۋىل بىرلىك پەن ىنتىماقتىڭ مەكتەبى بولعان. كورشىلەر ءبىر-بىرىمەن تاتۋلىقتا، توننىڭ ىشكى باۋىنداي ۇيلەسىپ، جارتى ناندى ءبولىپ جەپ ءومىر سۇرگەن. جاس وتاۋعا بۇكىل اۋىل اسارلاتا ءۇي كوتەرىپ، ۇيەلمەنى قينالماسىن دەپ الدىنا مال سالىپ بەرگەن. ء«بىر ەرەكشە ەستە قالعانى، ءبىزدىڭ اۋىلدا جانجال دەگەن مۇلدە بولمايتىن، – دەپ جازادى ەلباسى، – الدە اۋىل اعالارى بولدىرماي ما ەكەن؟ ايتەۋىر جۇرت جۇمىلىپ، ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ بولىپ، اياداي اۋىلدىڭ ورتاق ابىرويىن قىزعىشتاي قوريتىن». وسى جولداردى وقىعاندا قازىرگى كەيبىر ەلدى مەكەندەردەگى قالىپتاسقان تەرىس احۋالعا قارنىڭ اشادى. اقساقالدى اتاسىنىڭ، اقجاۋلىقتى اناسىنىڭ الدىنان كەسىپ وتپەيتىن، قيسىندى سوزگە توقتايتىن اۋىلدى اڭسايسىڭ. كەيبىر اۋىلداردا جاستار تۇگىلى قاريالاردىڭ ءتۇرلى جيىن-تويلاردا اراققا سىلقيا تويىپ الىپ، بىرىمەن ءبىرى جانجالداسۋ، ءتىپتى جاعا جىرتىسۋعا دەيىن باراتىندارى، رۋ-رۋعا ءبولىنىپ، اكىمدىكتەرگە دومالاق ارىزدى بوراتىپ جازا بەرەتىنى، ءسويتىپ سۇتتەي ۇيىعان ەل ءىشىن الا تايداي بۇلدىرەتىن فاكتىلەردىڭ ورىن الىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. مۇنىڭ سىرتىندا كورشى وتىرىپ، ءبىرىنىڭ مالىن ءبىرى ۇرلاۋ، ءورت سالۋ سياقتى قىلمىستى جامان قىلىقتار دا جوق ەمەس. كەزىندە تىزگىن ۇستاعان ەل اعالارىنىڭ باتۋالىق سوزىنە قۇلاق اسپايدى. وكپەنىڭ ارتى وكىنىش، داۋدىڭ سوڭى داۋرىعۋ ەكەنىن تۇسىنگىلەرى كەلمەيدى. ەل ىشىندە تىنىشتىق بۇزىلسا، ول جەردە ەشقاشان بەرەكە-بىرلىك ورناماسى انىق.

ەلەۋلى ەڭبەكتە قازاقستاندىق دامۋ جولىنىڭ تيىمدىلىگىن الەمنىڭ مويىنداپ وتىرعاندىعى، ەلدەگى قوعامدىق كەلىسىمدى، ۇلتتار مەن ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ ۇلگىسى رەتىندە جوعارى باعالاعانى، قازاق­س­تاننىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇ­راق­تى ەمەس مۇشەسى بولىپ سايلانۋى رەسپۋبليكا­­نىڭ حالىقارالىق دارە­جەدەگى بەدەلى­نىڭ وسە تۇسكەندىگى ەرەك­شە اتالىپ وتەدى. قازاقستاننىڭ رەسەي مەن ۋكراينا، ازەربايجان مەن ارمەنيا، ماسكەۋ مەن ان­كا­را اراسىن جاقىنداستىرۋدا ارا­اعايىندىق، مامىلەگەرلىك ءىس-شا­را­لاردى وتكىزۋىنە، ورتالىق ازيا­دا العاشقى بولىپ ەكو­نو­ميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دا­­مۋ ۇيىمى باسەكەلەستىك جو­نىن­دەگى كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە قا­بىلدانۋىنا ەلباسى جوعارى باعا بە­رەدى.

پرەزيدەنت ەڭبەگىندە «سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ – جەگىقۇرت، حالىقتىڭ قازىناسىن توناپ جاتقان، ءىس باسىنا كەلگەنشە ءمىنايىم، قولعا بيلىك تيگەسىن «قۇدايىم» بولا قالاتىن ادامدار ارامىزدا ءالى دە كەزدەسەتىنىن، «مال الاسى سىرتىندا، ادام الاسى ىشىندە» ەكەنىن اشىنا جازادى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نا­زار­باەۆ­تىڭ «ۇلى دالا ۇلا­عات­تارى» ەڭ­بە­گى وتە وزەكتى ما­سە­لە­لەردى قوز­عا­عان. اۆتور ويىن: «كون­­س­تي­تۋ­تسيا­­دا تۇجىرىمدالعان باس­­تى قا­ع­ي­داتتاردى نەگىزگە الا وتى­­رىپ، قا­زاقستاننىڭ ءۇشىنشى مىڭ­­جى­ل­دىق­تاعى ورنىنىڭ تەك قا­نا توردەن تا­بىلۋىنا بار كۇش-جى­گە­رىمىزدى، اقىل-پاراساتىمىزدى جۇ­م­سايتىن بو­لامىز. سەرتتەي ءسوزى­مىز – وسى. سەر­پىندى ءىسىمىز دە سون­داي بولماق. سەرت­تىڭ سىنى مەن سەر­پى­نىن ۋاقىت كور­سەتەدى. سول كەزدە ءبىز ۋاقىتتىڭ بە­تىنە ۇيالماي قا­راي الامىز دەپ سە­نەمىز» دەپ تۇجىر­ى­م­دايدى. ءيا، تاۋەلسىزدىك العانىنا 25 جىل تول­عالى وتىرعان قازاقستان بو­لاشاعىنىڭ جارقىن بولاتىنى­نا، كەلەشەك ۇرپاعىمىزدىڭ ءبىر جەڭ­نەن قول، ءبىر جاعادان باس شى­عارىپ، ەلباسىنىڭ كورەگەندىك باس­شىلىعىمەن ورتاق جەڭىستەرگە جەت­ە بە­رەتىنىنە كۇمانسىز ەكەنىنە ءبىز دە سە­نىم بىلدىرەمىز.

عۇمار حمەتچين, قازاقستان جازۋشىلار وداعى قوستاناي وبلىستىق

فيليالىنىڭ ديرەكتورى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى

قوستاناي

ەڭ باستىسى – ەل بىرلىگى

«ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي، باۋى­رىم دەپ»، دەپ دانىشپان اباي اتامىز ايتقانداي، تاعدىر جازمىشىمەن ءبىزدىڭ جەرىمىزدە توعىسقان الۋان ۇلت پەن ۇلىستىڭ، ءوزىمىزدىڭ دە بەرەكە-بىرلىك، دوستىعىمىزدى ءوسىپ-وركەندەۋىمىزدىڭ التىن قازىعى رەتىندە ۇستانىپ، بولاشاققا قاراي ادىمداي بەرۋگە ءتيىسپىز.

وسىنشاما قيىندىقپەن كەلگەن تا­ۋەل­­سىزدىك رۋحىمىزدى اسقاقتاتىپ، بو­لا­شاققا دەگەن سەنىمىمىزدى كۇشەيتتى. با­بالار ءجۇ­رىپ وتكەن جولدىڭ تاريحي تا­­عىلىمى بىز­گە بەرەكە باستاۋى – بىر­لىك­­تە، ىرىستىڭ الدى – ىنتىماقتا ەكە­نىن ايقىن كورسەتتى. ەل­باسى نۇر­سۇل­­تان­­ نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالا ۇلا­­عات­تا­رى» ات­تى جازبالارىندا ەلدىڭ بىرلىگى، تا­تۋ­لىعى، ىنتىماعى قا­راپايىم عانا مى­سالدارمەن وتە جاق­سى بايان­دالىپتى.

ء«بىز – ىنتىماق دەگەن ءسوزدىڭ ءمان-ما­عىناسىن بالا كەزدەن بويعا ءسىڭىرىپ وسكەن ۇرپاقپىز. ءارى مۇنى تەك مەكتەپ وقۋلىقتارىنان عانا ەمەس، الاقانداي اۋىلدىڭ قاراپايىم ادامدارىنان ەس­تىپ، كۇندەلىكتى تىرلىگىنەن تانىپ وستىك. وسىن­دايدا ءبىر ءتامسىل ەسكە تۇسەدى. باياعىدا ءبىر قاريا جەمىس اعاشىن ەگىپ جاتىپتى. ءوزى بەلى ەڭكىش تارتىپ، ابدەن قارتايعان كارى ادام ەكەن. ونى كورگەندەر: «اتا، ءوزىڭىز بولساڭىز قارتايدىڭىز، بۇل اعاش قاشان جەمىس بەرەدى، ونى ءسىز كورە المايتىن دا شىعارسىز، نەسىنە اۋرە بولىپ جاتىرسىز؟»، دەگەندە، بەلىن ءبىر ساتكە جازعان قاريا: «مەن جەمىسىن جەمەسەم دە، ونى كەيىنگى ۇرپاعىم جەيدى عوي، سول ءۇشىن وتىرعىزىپ جاتىرمىن»، دەپتى.

ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز وسى تامسىلدەگى قا­ريانىڭ وزىندەي، ۇرپاعىن ويلاعان ۇلكەندەردىڭ كوزىندەي ەدى. الاتاۋ باۋ­رايىندا بوي كوتەرگەن اۋىلدارداعى قاريالاردىڭ ءبارى دەرلىك وسى ءتامسىلدى ءوز باستارىنان كەشكەن ۇرپاق ەدى. مۇنى جىلدار وتە كەلە تەرەڭ ۇعىنا تۇستىك. ال بۇكىل قازاق دالاسىن جاۋدان دا، داۋدان دا قورعاپ، كەلەر ۇرپاعى ءۇشىن شىبىن جانىن دا، قاسىق قانىن دا قيعان قاسيەتتى اعا ۇرپاقتىڭ ەل مەن جەر تۋرالى ماڭگىلىك ءتامسىلىن بۇگىنگى ۇرپاققا جان-جاقتى ۇعىندىرا الدىق پا؟ «بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ، بىتىرگەن ەردىڭ كەمى جوق» دەگەن ماحامبەتتەن جەتكەن ما­عىنالى ءسوز بار. كەيدە ءبىر ازاماتتار شا­مادان تىس ءمىنشىل بولىپ جاتقاندا، وسى ءسوزدى ۇستانعان باياعى اۋىل قارتتارى ەس­كە جيىرەك تۇسەتىنى بار» دەپ تولعانادى ەل­باسى «ۇلى دالا ۇلاعاتتارىندا».

شىنىندا، اۋىزبىرلىك پەن تۇسىنىستىك، قاراپايىم سىيلاستىق ۇستەمدىك قۇرعان جەرلەرگە قاشاندا ناتيجەلى ىستەردىڭ ءۇيىر بولاتىنى بەلگىلى. ال ىنتىماق-بىرلىككە شاقىرار اقساقالدىقتىڭ ابى­روي-بەدەلىن ارتتىرۋ – ۋاقىت تالابى. ويتكەنى، ەلىمىز ەجەلدەن ەل اعالارىنا، ارداقتى ابىزدارىنا، قاعيداسى قازىنا­لى قاريالارىنا قاراپ، ويىن دا بويىن دا تۇزەگەن. تالانتتى تۇلعالارىنا ءتاۋ ەتىپ، تۇتقالى تاجىريبەلەرىنەن ۇلگى ال­عان، ەڭسەلەرىن تىكتەپ، ەڭبەككە دە، ەرلىككە دە اقىلمانداردىڭ اق باتاسى ارقىلى بەل بايلاعان. بۇگىنگى ەگەمەن ەلىمىزدىڭ مامىراجاي جاعدايىندا اعا ۇرپاقتىڭ قادىرى ارتا تۇسپەسە كەمىگەن جوق. ءاربىر يگىلىكتى ءىس، تولاعاي تىرلىك، ءباتۋالى بىرلىك الاش اسىلدارىنىڭ، اق نيەت­تى اقساقالدارىنىڭ قولداپ-قۋات­تاۋىمەن، اق جول تىلەپ القا­لاۋىمەن جۇزەگە اسىپ جاتادى.

نەگىزى دوس ءسۇيسىنىپ، دۇشپان قىزعانا قارايتىن جەتىستىكتەر وڭايلىقپەن كەلىپ جاتقان جوق. بۇل – ەڭ الدىمەن قازاق حالقىنىڭ ءوز ىشىندەگى اۋىزبىرشىلىكتىڭ، جالپى، قازاقستاندىقتاردىڭ ىنتى­ماق­تاس­تىعى مەن بىرلىگى ارقاسىندا جەتىپ وتى­رعان يگىلىكتى ناتيجەلەر. اتا-بابا اماناتىنا ادال بولۋ، وسيەت اقىلدارىن ىسكە اسىرۋ – باستى پارىزىمىز.

ەركىنبەك سولتىباەۆ، جامبىل وبلىستىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى

جامبىل وبلىسى

شەشەندىك شەبەرلىگىنە ءتانتى بولدىق

«ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى ەلباسى ەڭبەگىنىڭ ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستاندا» كىتاپشا نۇسقاسىمەن جاريالانعانىن جۇرتشىلىق جىلى قابىلدادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرلى 25 جىلدىق مەرەكەسى قارساڭىندا ەلدىڭ جىگەرىن جانيتىن، نامىسىن قايرايتىن، ساناسىن سەرگىتەتىن ءسوزدىڭ ەلباسى شىعارماسى بولىپ وقىرمانعا جول تارتۋى قۇپتارلىق دۇنيە. ەڭ الدىمەن، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ويىنىڭ ورامدارى تۇسكەن تۋىندىنىڭ كوركەم تىلمەن جازىلعانى ۇنادى. قالامى ۇشقىر اۆتور وقىرمانىن ءوزى جەتەلەپ وتىرادى.

بۇل تۇرعىدا پرەزيدەنتىمىزدىڭ قازاقتىڭ قارا ءسوزىن جان-دۇنيەسىمەن تۇسىنەتىندىگىن عانا ەمەس، جەتكىزە الاتىندىعىن دا كورىپ، شەشەندىك شە­­بەر­لىگىنە تاعى ءبىر ءتانتى بولدىق. ما­سەلەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جا­ڭا شىعارماسىنداعى: «قازاق ءسوزىنىڭ كو­بى استارلى، بەينەلى. ءسوزىمىزدىڭ ءبارى ۇي­قا­سىپ تۇرعان قارا ولەڭدەي اسەر ەتەدى. ماسەلەن، قارا دەگەن ءسوزدىڭ ءمان-مازمۇنى كەڭ. ول كوپ، قالىڭ، مول، ۇلكەن دەگەن ۇعىمداردى بەرەدى. ال وسى ءسوز – قايعىنىڭ قارا بۇلتىن سەرپيتىن جاۋىنگەر ۇعىم. حالقىمىزدى قارا ورمانىم دەيمىز. ۇلكەن، باس ءۇيدى قارا شاڭىراق دەيمىز. تۇركى جۇرتىنىڭ قارا شاڭىراعىندا وتىرعان قازاقتىڭ ءاربىر تىرلىگى حالىق تاريحى – ۇلتتىڭ ۇرانى، قارۋى مەن قۇرالى. قارا شاڭىراقتىڭ يەسى دە ءبىزبىز، كيەسى دە بىزدە» دەگەن بايلامى قانداي اسەرلى!

راسىندا، قازاق – كۇللى تۇركى جۇر­تى­نىڭ قارا شاڭىراعى بولسا، تۇركى حالىقتارىنىڭ قارا شاڭىراعى – ءتور التاي! وسى ورايدا «قازاق تاريحىندا قازاق ۇيالاتىن ەشتەڭە جوق» دەگەن ەلباسىنىڭ سوناۋ ساق، عۇن داۋىرىندەگى التايدىڭ مەملەكەتتىلىكتى قۇرۋ تاريحى­نىڭ قاينارىندا تۇرعانىن تاريحي دەرەكتەرمەن تارقاتۋى تالايلارعا وي سالسا كەرەك. ويتكەنى، اتا-بابا تاريحىنىڭ تۇجىرىمدارى دا ۇلتتىق ۇلاعات. تاريح تەكتى ۇمىتپاۋ ءۇشىن، وتكەننەن ساباق الۋ ءۇشىن جازىلادى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن قازاقتىڭ قاسىرەتتى وشاعىنا اينالعان سەمەي سىناق پوليگونى جابىلدى. بۇگىندە اتوم الەۋەتىن بەيبىت ماقساتتا يگەرۋ جونىندەگى قازاقستاندىق ۇندەۋگە جاھان جۇرتى باس يزەپ، ماقۇلداپ وتىر. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىز انتيادرولىق كۇرەستىڭ تىزگىنقاعار جەتەكشى ەلىنە اينالدى. بۇل – كوك اسپانىن رادياتسيا بۇلتى تورلاعان شىعىسقازاقستاندىقتار ءۇشىن قايتادان كۇن شىعىپ، شۇعىلاسىن شاشقانداي بولدى دەسەك، ارتىق ايت­قاندىق ەمەس.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ شىعارما­سىندا تۋعان جەرىنىڭ قاسيەتى مەن تۇلعالارىنىڭ اراكىدىك بولسا دا ءسوز بولۋى بەكەر ەمەس. ويتكەنى، ءار ادام ال­عاش­قى ءناردى، بولمىس پەن ءبىتىمدى تۋعان جە­رىنەن الادى. سوندىقتان دا قازاق حال­قى كىندىك كەسكەن جۇرتتى، اتامەكەندى ەرەكشە قادىرلەيدى. وتان تۋعان وشاقتان باستالادى. ەلباسى تۋعان ءوڭىردىڭ اسقاق الاتاۋدىڭ باۋرايىندا، ەپيكالىق جىراۋ جامبىلدىڭ ەلىندە بولۋى دا قازاقتىڭ ۇلتتىق ماقسات-مۇراتتارىنىڭ پايداسىنا شەشىلدى دەر ەدىم. ويتكەنى، ادام تۋعان جەردى، تۋعان ەلدى تاڭداي المايدى. بۇل – جاراتۋشىنىڭ جازمىشى. تاۋەلسىزدىك تاريحىمەن بىرگە دۇنيە جاراتىلىسىنان، ءومىر ءپالساپاسىنان سىر شەرتەتىن «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» – ۇلاعاتتى وي-تولعام.

الىبەك قاڭتارباەۆ،

قازاقستان جازۋشىلار وداعى شىعىس قازاقستان وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى

Abai.kz