سونا-ا-اۋ، ەلىمىز ەگەمەندىك العان، ياعني تاريحقا كەتكەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا، قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك مارتەبەسىن العان تۇستا كاسىپورىنداردا، مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردا قازاق ءتىلى ۇيىرمەلەرى اشىلىپ، ءتىپتى كەڭەس ءداۋىرىنىڭ ىقپالىمەن ءورىستىلدى بولىپ كەتكەن وتباسىلار دا انا ءتىلىن ۇيرەنۋگە بەت بۇرىپ، ابدەن تىلگە سۋسىنداپ قالعان حالىق جاپپاي بەلسەندىلىك تانىتىپ، جۇيەلى جۇمىس جاندانىپ سالا بەرىپ ەدى. كەرەك دەسەڭىز، قالاداعى جولاۋشى تاسىمالدايتىن كولىك اۆتوبۋس پەن تروللەيبۋستاردا دا ايالداما اتتارى قازاق تىلىندە حابارلانىپ ءبىر ەرەكشە قۇلشىنىس پايدا بولدى. بىراق كەنەتتەن وسى جۇمىستاردىڭ ءبارى پىشاق كەسكەندەي ساپ تيىلىپ، مەملەكەتتىك ماڭىزى بار شارا تەك ۋاقىتشا ناۋقانشىلىققا اينالعانىن سوندا عانا ۇقتىق.

سودان بەرى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىن تەك وقتىن-وقتىن ايتىپ قويۋمەن كەلەمىز. ايتسە دە، ءبىر انىعى - ءتىل ماسەلەسى ەش بىتپەيتىن تاقىرىپ بولىپ قالا بەرەدى.

بۇل جەردە، مەنىڭ باعانادان بەرى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن شيىرلاتىپ وتىرعاندا ايتپاعىم، ءوزىنىڭ تۋعان انا تىلىنە دەگەن قادىرمەندى قازاق اعايىننىڭ نەمكەتتى قارايتىنى جۇرەكتى سىزداتادى. جانى قازاق، ءتانى قازاق باۋىرىمىزدىڭ، ەڭ ارداقتىسى- انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتىنىڭ جوقتىعىنا قايران قالاسىڭ.

جاقىندا ءبىر وزەكتى ورتەر وكىنىشتى جايتتى ەستىپ كوڭىلىم قۇلازىدى. مەكتەپ وقۋشىلارى ءبىرىنشى توقساندى ءساتتى اياقتاپ، دەمالىسقا شىققان كەز ەدى. بالالارىمدى قىدىرتپاق ويمەن استانا قالاسىنداعى «بالداۋرەن» ويىن-ساۋىق ورتالىعىنا ەرتىپ باردىم. سول ورتالىقتىڭ ىشىندە جاسوسپىرىمدەرگە قازاق، اعىلشىن، ورىس تىلىندە ءدارىس بەرەتىن «بالالاردى دامىتۋ ورتالىعى» ۇيىرمەسى جۇمىس جاسايدى ەكەن. سونىڭ ىشىندەگى قىزمەتكەرمەن ءتىل ورتالىعى جونىندە اڭگىمەلەسە كەتتىم. باقساق، جاڭاعى ورتالىققا ءبىر جاس قازاق كەلىنشەك كىشكەنتاي بالاسىن ءتىل ۇستارتۋعا اكەلەتىن كورىنەدى. جاس كەلىنشەك كەلە سالا تاربيەشىلەرگە: «مەنىڭ بالاممەن قازاقشا سويلەسپەڭدەر، قازاقشا ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاڭدار. بالامنىڭ قازاقشا سويلەگەنىن، بىلگەنىن ەستىگىم كەلمەيدى» دەپ ازاردا-بەزەر بولادى ەكەن. سوندا بۇل، ءوز-وزىنەن جەرىنگەن قاي قازاق ەكەن دەيسىڭ. مۇنداي كەرەعار جايتتار كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى كەزدەسەتىنى راس. سوندا دەيمىن-اۋ، ءوز قانداسىڭ انا تىلىنەن جەرىپ تۇرسا، وزگە ۇلتقا قويار قانداي كىنا بار؟

بۇدان شىعار قورىتىندى ءارى توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن ايتايىن. اتاتۇرىك ءوز ۇرپاقتارىنا «تۇرىك ازاماتى - سەن تۇرىك بولىپ تۋعاندىقتان دا باقىتتىسىڭ» دەگەن ەكەن. تۇسىنە بىلگەن ادامعا وسى ءبىر اۋىز ءسوزدىڭ استارىندا قانشاما ماعىنا جاتىر.

ال جاپوندىقتار «ەلدىڭ ۇياتى، نامىسى، ءتىلى - ءاربىر جاپوندىقتىڭ ۇياتى، نامىسى» دەپ جاستاردىڭ، بالالارىنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ وتىرادى ەكەن.

وسى ورايدا قازاق حالقىنىڭ ۇلت ۇستازى ا. بايتۇرسىنوۆ: ء«تىلى جوعالعان ۇلتتىڭ ءوزى جوعالادى» دەسە، فيلوسوف اقىن ق. مىرزاليەۆ اعامىزدىڭ "انا ءتىلىڭ-ارىڭ بۇل، ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە» دەگەن قاناتتى سوزدەرىن قالايشا ۇمىتامىز.

ءيا، كوڭىلگە دەمەۋ بولارلىق ءبىر ماسەلە-بيىلعى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان بۇلدىرشىندەردىڭ 89 پايىزى قازاق سىنىبىنىڭ قاتارىن تولىقتىردى. ەندى ءبىر ون جىلدان كەيىن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ناعىز جاناشىر ۇرپاقتارى كەلەدى. سولاردىڭ زامانىندا قازاق ءتىلى وگەيسىمەي تورگە شىعادى. سوندا جاڭاعى كەلىنشەكتىڭ، سول سەكىلدى انا تىلىنە قىرىن قاراعانداردىڭ بالالارى قوعامنان شەتتەتىلىپ، قازاق ءتىلىن بىلمەگەنى ءۇشىن اتا-اناسىنا لاعىنەت ايتاتىن كۇن تۋاتىنىنا مەن كامىل سەنەمىن.

ءسىز نە دەيسىز، اعايىن؟

tilalemi.kz