ءيا، ول ايگىلى وتىراردىڭ پەرەزەنتى. جاس عالىم، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور، حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قر ۇلتتىق ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى. كاريموۆ سۇندەت سماحانۇلى. ول 1986 جىلى 7 مامىردا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى وتىرار اۋدانى كوكساراي اۋىلىنىڭ ءۇشىنشى بولىمشەسىندە دۇنيەگە كەلگەن.

جاسىنان زەرەك جاس بالا اۋىل مەكتەبىنە ءتورت جاسىندا بارىپ، ونى جاقسى اياقتاپ، ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جۇرگەندە قوعامدىق ىسشارالارعا بەلسەنە قاتىسىپ، بولاشاققا دەگەن بيىك ماقساتتارىن سول كەزدىڭ وزىندە-اق ايقىنداپ الادى. ۋنيۆەرسيتەتتە پرەزيدەنتتىك ستيپەنديامەن وقىدى. جوعارى وقۋ ورىنىن ۇزدىك ديپلوممەن بىتىرگەن تۇلەك، مۇنىمەن توقتالىپ قالماي، الماتى قالاسىنا بارىپ، وقۋىن ءارى قاراي جالعاستىردى. الدىنا بيىك-بيىك ماقساتتار قويىپ، ۋنيۆەرسيتەتتى تامامداعان سوڭ اسپيرانتۋراعا قۇجاتتارىن تاپسىرىپ، ەلىمىزدىڭ سوڭعى اسپيرانتى اتانادى.

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنەن بولىنگەن جالعىز گرانتقا قول جەتكىزگەن سوڭ جيرما جاستاعى جاس اسپيرانت ارمانسىز عىلىممەن اينالىسادى. بۇگىنگى تاڭداعى ەلىمىزدەگى ەڭ وزەكتى ماسەلە جەڭىل جانە توقىما ونەركاسىبى سالاسىنىڭ مەحانيكاسى مەن ماشينالارىنىڭ ماتەماتيكالىق زەرتتەۋلەرىنە ىزدەنىس جاسايدى.

تابيعي جانە حيميالىق تالشىقتار ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى مەن جابدىقتارى بويىنشا، «تالشىقتى ماتەريالداردى ءىرى قيقىم-قوقىستاردان تازالاۋ پروتسەسىن زەرتتەۋ جانە جەتىلدىرۋ» تاقىرىبىندا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن، ءشيتتى-ماقتانى تازالاۋ زاۋىتىندا تاجىريبەلىك جۇمىستار جاسايدى. ءبىر مەزگىلدە ءىرى جانە مايدا قيقىم-قوقىستاردان تازالايتىن، تازالاعىش ماشينانىڭ جاڭا كونسترۋكتسياسىن جاساپ، قۇراستىرىپ زاۋىتتاعى ەكى سەكتسيالى جۇيەگە ورناتىپ ءجۇز توننا ءشيتتى-ماقتاعا ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ناتيجەلى جاسالعان تاجىريبە سۇندەت سماحانۇلىنىڭ زاۋىتتا جۇمىس ىستەۋىنە جول اشادى. زاۋىتتا عىلىمي جۇمىستار جاساي ءجۇرىپ، مەحانيكالىق تسەحتا سلەسار، تازالاۋ تسەحىندا اعا تەحنولوگ، زاۋىتتىڭ باس مەحانيگىنە دەيىنگى قىزمەتتەردى اتقارادى. از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءوزىن جاقسى قىرىنان كورسەتكەن جاس مامان زاۋىتتا جەتىنشى رازرياد تا الىپ ۇلگىرەدى.  

ول زاۋىتتاعى ءشيتتى-ماقتانى قوسىمشا تازالايتىن تازالاعىش چح–3M2, «مەحنات»، رح ماشينالارىنا مىناداي عىلىمي جاڭالىقتار ەنگىزەدى:

- تەلوسكوپتى ستەرجەنى بار جىلجىمالى سەرىپپەنى تازالاعىش كولوسنيكتى  تورعا ورناتۋ ادىستەرىن جاساپ، تيىمدىلىگىن زەرتتەۋ;

- قۇرىلىمى وزگەرتىلگەن كولوسنيكتى تور مەن ءتىستى، ارالى بارابان ارقىلى ءشيتتى-ماقتا تالشىعى قۇرامىنداعى ءىرى جانە مايدا قيقىم-قوقىستاردى ءتيىمدى  تازالاۋ جولدارىن جەتىلدىرۋ;

- جىلجىمالى كولوسنيكتى توردىڭ سوققى كۇشتەرىنە قارسى تۇراقتىلىعىن زەرتتەپ، عىلىمي تۇردە انىقتاۋ;

- تەلەسكوپتى ستەرجەن مەن جىلجىمالى سەرىپپەنىڭ ءشيتتى-ماقتا تالشىعىن ءتيىمدى، ءارى ساپالى تازالاۋ جولدارىن زەرتتەپ قۇرىلىمدارىن جەتىلدىرۋ;

- كولوسنيكتى تور مەن ءتىستى، ارالى باراباننىڭ اراقاشىقتىعىن، ءشيتتى-ماقتا قۇرامىنداعى قيقىم-قوقىس مولشەرىنە بايلانىستى جىلجىتۋ ارالىقتارىن عىلىمي تۇردە زەرتتەپ انىقتاۋ.  

ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ توقىما ونەركاسiبiنىڭ پيلوتتىق كلاستەرiن جاساۋ مەن دامىتۋ جونiندەگi جوسپاردا تاڭداۋ مىناداي فاكتورلارعا نەگiزدەلەدى. شيكiزاتتىڭ ء(شيتتى-ماقتانىڭ) قول جەتiمدىلىگى، جاڭا ماقتا تازالاۋ زاۋىتتارىن، توقىما كاسiپورىندارىن سالۋدى جانە بۇرىنعىلارىن قايتا جاراقتاندىرۋدى جۇزەگە اسىراتىن بiرنەشە iرi كومپانيالاردىڭ بولۋى، وندiرiستiك شىعىنداردىڭ سالىستىرمالى تومەنگi دەڭگەيi جانە تاريحي قالىپتاسقان وزiنە ءتان ينفراقۇرىلىمنىڭ بولۋى، -دەگەن بولاتىن. سۇندەت سماحانۇلى، ەلباسىنىڭ جەڭىل جانە توقىما ونەركاسىبى سالاسىن جاڭعىرتۋ تاپسىرماسىنا سايكەس بەلسەندى عىلىمي جۇمىستار جاساپ، بۇگىنگى تاڭداعى ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلەدى. ەلباسىمىزدىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس سوڭعى جىلدارى قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەتىن بۇل سالا ءوز زەرتتەۋلەرىن قاشاندا جەتىلدىرۋ ۇستىندە.

قارقىندى جۇمىستىڭ جەمىسى بۇگىنگى كۇنگى ء«شيتتى-ماقتا تالشىعىن العاشقى وڭدەۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋ»، «ەنەرگوسبەرەگايۋششيە اۆتوموبيلي» مونوگرافيا، «توقىما ءوندىرىسىنىڭ ماتەريالتانۋى»، «كونسترۋكتسيالىق ماتەريالدار تەحنولوگياسى» وقۋ قۇرالدارى، «قىلىشتىڭ جۇزىنەن دە وتكىر ءومىر»، «ارپالىسقان دۇنيە»، «وتكەن كۇننىڭ بەلگىسى» اتتى شىعارماشىلىق دۇنيەلەردى، سونداي-اق، «قازاقشا-ورىسشا، ورىسشا-قازاقشا» تەحنيكالىق تەرميندەر سوزدىكتەرىن جازىپ جارىققا شىعارۋىنا سەبەپ بولدى. سونىمەن قاتار گەرمانيا، رەسەي، ۋكراينا، بەلورۋسيا، ەستونيا، لاتۆيا، وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكىستان ەلدەرىنەن 20-دان استام پاتەنت يەلەنىپ، 70-تەن استام عىلىمي ماقالالار جاريالادى. ءۇش يننوۆاتسيالىق جاڭالىقتى وندىرىسكە ەنگىزدى.

سۇندەت سماحانۇلىنىڭ بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋىنا، عالىم بولىپ قالىپتاسۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزگەن ۇستازدارىنىڭ ورنى ەرەكشە. مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، اكادەميك، قازاقستاننىڭ سوڭعى جەڭىل ونەركاسىپ ءمينيسترى ابدرازاق جومارتوۆ، اكادەميكتەر: سابىركۇل اسانوۆا، تىنىسبەك كالمەنوۆ، ءۋاليحان بيشىمباەۆ، نادير ناديروۆ، ءۇرىشباي شومانوۆ جانە ت.ب.

جاستا بولسا باس بولىپ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن تەر توگىپ، ايانباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن جاس عالىمعا وردا بۇزار وتىز جاسىڭ قۇتتى بولسىن دەگىمىز كەلەدى. كورشىلەس جاتقان ورىس ۇلتىندا «قاراپايىم ءومىر سۇرگەن جان ءجۇز جاسايدى» دەگەن ناقىل بار. وسىناۋ سالماقتى ويدىڭ استارىنا ۇڭىلە وتىرىپ، مەيىرىمدى، جۇرەگى تازا، قينالعان ساتتە قول ءۇشىن بەرۋگە دايىن تۇراتىن، قۇدايدان قورقاتىن، قاناعاتشىل دا يماندى جان تۋرالى قانشا ايتساقتا كوپتىك ەتپەسە كەرەك.

ءومىر – وزەن، ءوز اعىسىمەن اعادى. ال ادام بالاسى سول اعىستا ءوز ماقساتىنا تالپىنۋدى كوزدەيدى. ولاي بولسا، ءسوز ەتكەن سۇندەت سماحانۇلىنا زور دەنساۋلىق، ۇزاق ءومىر، ىرىس پەن ىنتىماق، باقىت پەن بەرەكە، جارقىن دا ماعىنالى ءومىر تىلەپ، سول ماعىنالى ومىردە ءالى دە كوپ جەتىستىكتەرگە جەتە بەر دەگىمىز كەلەدى. عىلىمي جەتىستىكتەر مولايىپ، اسار اسۋ كوپ بولعاي.

نۇرلان مانسۇروۆ،

جۋرناليست

Abai.kz