ادامزاتقا جاراتۋشىنىڭ پايدالانۋعا رۇقسات ەتكەن نارسەلەرى «حالال» بولىپ تابىلادى. راببىمىز قۇران كارىمدە:

ء «اي، ادامدار! جەر بەتىندەگى نارسەلەردىڭ حالال ءارى تازاسىنان جەڭدەر!» - دەپ بۇيىرادى («باقارا» سۇرەسى، 2/168);

دىنىمىزدە حالال، حارام ۇعىمدارىن ءار نارسەگە تەلۋگە رۇقسات جوق. بۇل ۇكىمدەردى بەرۋ اللاعا عانا ءتان، سونداي-اق شاريعات ءىلىمىن يگەرگەن عۇلامالاردىڭ بەرگەن ۇكىمىمەن بولاتىنىن ەسكەرۋ كەرەك.

ەشكىمنىڭ «مىناۋ نارسە ماعان پايدالى، ەندەشە، بۇل حالال بولۋى كەرەك، مىناۋ نارسە پايداسىز، ەندەشە، حارام بولۋى كەرەك» دەۋگە حاقىسى جوق.

ۇلى قۇدىرەت يەسى قۇران كارىمدە:

ء«وز تىلدەرىڭنىڭ جالعانى مەن قاتەلىكتەرىن اللا تاعالاعا تاڭىپ، «مىناۋ حالال، مىناۋ حارام» دەپ ايتپاڭدار. اللاعا وتىرىك جالا جاپقان بولاسىڭدار. شىندىعىندا، اللانىڭ اتىنان وتىرىك ايتاتىندار قۇتىلمايدى» («ناحىل» سۇرەسى، 16/116) دەپ قاتال ەسكەرتۋ جاساعان.

ادام بالاسى نەنىڭ ادال، نەنىڭ ارام ەكەنىن ءدوپ باسىپ اجىراتا المايدى. مىنە، سوندىقتان دا شاريعاتىمىزدا حالال دا، حارام دا انىق كورسەتىلگەن. 

حالال ۇعىمى ەڭ اۋەلى مۇسىلمانداردىڭ سەنىم ماسەلەسىندە ماڭىزدى ورىن الادى. دىنىنە بەرىك ءاربىر مۇسىلماننىڭ تۇرمىسى مەن ءىس-ارەكەتتەرى، ءىشىپ-جەۋى، ءومىر ءسۇرۋى حالالمەن تىعىز بايلانىستى. مۇسىلمانداردىڭ ءدىني قۇندىلىقتارى ەسكەرىلمەي، حالال ءسوزىنىڭ كاسىپكەرلەردىڭ كاسىبىن دامىتۋ قۇرالىنا اينالىپ كەتپەۋى ءتيىس.

قازىرگى تاڭدا ازىق-تۇلىكتەردى كۇردەلى جولمەن ازىرلەيتىن ءتۇرلى ونىمدەر مەن قوسپالار بار. مۇنداي ءارتۇرلى قوسپالار ءاربىر مۇسىلماندى كۇمانعا سالارى حاق. وسى ورايدا زەرتتەۋ ىسىمەن اينالىساتىن ارنايى مامانداردىڭ كومەگىنە مۇقتاجدىق تۋىندايدى. مىنە، سوندىقتان دا، حالال ستاندارتتاۋ سالاسىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى ماڭىزدى.

يسلامدا  كۇماندى نارسەلەردەن بويدى اۋلاق ۇستاپ، ۇقىپتىلىق تانىتۋ بۇيىرىلادى.

ءابۋ ابدۋللا نۋعمان يبن باشير (ر.ا.): «مەن اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «اقيقاتىندا، حالال (نارسەلەر) بەلگىلى جانە حارام (نارسەلەر) بەلگىلى. ال، بۇلاردىڭ (حالال مەن حارام) اراسىندا ادامداردىڭ كوپشىلىگى بىلمەيتىن ءشۇبالى نارسەلەر بار. ءشۇبالى نارسەدەن ساقتانعان ادام ءوز ءدىنىن جانە ءوز ابىرويىن (ساقتاۋ) ءۇشىن (ودان) ارىلادى. ال، شۇبامەن اينالىسۋشى ادام حارامعا دا باراتىن بولادى. ويتكەنى، ول انە-مىنە كىرىپ كەتكەلى تۇرعان قويلارىن قورىق ماڭىندا باعىپ جۇرگەن شوپانعا ۇقسايدى. ءار پاتشانىڭ ءوز قورىعى بار. اللا تاعالانىڭ قورىعى—ادامدارعا تىيىم سالعان نارسەلەرى. اقيقاتىندا، ادام دەنەسىندە ءبىر كەسەك ەت بار، ول جاقسى بولسا، بۇكىل دەنە جاقسى بولادى. ول جامان بولسا، بۇكىل دەنە دە جامان بولادى. شىن مانىندە، ول—جۇرەك»,—دەگەنىن ەستىدىم»،—دەگەن ء(ال-بۇحاري، مۋسليم).

حازىرەتى پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «مەن ۇيگە كەلگەنىمدە توسەك ۇستىندە قۇرما جاتىر ەكەن. (الدىمەن) ونى جەمەك بولىپ قولىما الدىم. بىراق (قۇرما) ساداقا رەتىندە اكەلىنگەن بە دەگەن كۇمانمەن ودان باس تارتامىن (اللا ەلشىسى ساداقاعا بەرىلگەن استى جەمەيتىن، بىراق باسقالارعا رۇقسات بەرگەن)»,-دەگەن. ء(ال-بۇحاري، مۋسليم).

قازىرگى تاڭدا حالال ونىمدەردى سەرتيفيكاتتايتىن ۇيىمداردىڭ قىزمەتى وسى كۇماندى نارسەلەردىڭ انىق-قانىعىن اجىراتىپ، ناقتى شەشىمىن تابۋ بولماق.

سول سەكىلدى، ەلىمىزدە حالال سەرتيفيكاتتاۋمەن اينالىسىپ جاتقان مۇسىلمانداردىڭ قارا شاڭىراعى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى بولىپ تابىلادى. سەرتيفيكاتتاۋ جۇمىستارىنا وبلىس وڭىرلەردە ارنايى تاعايىندالعان وكىلدەر، قمدب-نىڭ ءپاتۋا ءبولىمى، بىلىكتى تەحنولوگ، قاداعالاۋشى ماماندارى اتسالىسادى. ونىمدەردىڭ قۇرامىندا شاريعاتقا قايشى كەلەتىن زاتتاردىڭ بار-جوعىن انىقتاۋ ءۇشىن قمدب زاماناۋي تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان ارنايى عىلىمي زەرتحانالارمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس جاسايدى.

حالال ونىمدەرى ءدىني تۇرعىدا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار زاماناۋي ەكولوگيالىق تالاپتارعا جانە مەديتسينا ماماندارىنىڭ تالاپتارىنا دا جاۋاپ بەرەدى. ماسەلەن، يسلام شاريعاتىندا دوڭىز، ولەكسە، قان جانە ت.ب. لاس، زيان كەلتىرەتىن زاتتاردى جەۋگە نەمەسە قاندايدا ءبىر ونىمگە قوسۋعا تىيىم سالىنعان.

اللا تاعالا قۇراندا ء«مايدا» سۇرەسىنىڭ 5 اياتىندا:

«بۇگىن سەندەرگە جاقسى نارسە حالال ەتىلدى», - دەسە، «اعراف» سۇرەسىنىڭ 157 اياتىندا:

 «جاقسى نارسەلەردى حالال، جامان نارسەلەردى حارام قىلادى», - دەپ حالال نارسەلەر ادامنىڭ يگىلىگى ءۇشىن عانا ەكەندىگىن ايقىنداپ بەرگەن.

«حالال» تاڭباسى حالىقارالىق دەڭگەيدە سەنىمدىلىك پەن قاۋىپسىزدىك نىشانىنا اينالعان، ءتىپتى يسلامنان باسقا دا ءدىن وكىلدەرى تاراپىنان ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر.

حالال ونىمدەردى يمپورتتاۋ جانە ەكسپورتتاۋ ءۇشىن ونىڭ حالال ەكەندىگىنە كەپىلدىك بەرەتىن ارنايى رەسمي مەكەمەنىڭ سەرتيفيكاتى بولۋى وتە ماڭىزدى. ول سەرتيفيكاتتى بەرۋشى مەكەمە سەنىمدى ۇيىم بولۋى شارت.

بەيبىت مىرزاگەلديەۆ، قمدب حالال ونىمدەرىن ستاندارتتاۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، «حالال دامۋ» جشس-نىڭ ديرەكتورى

Abai.kz